1

Skórne niepożądane 

odczyny polekowe

Seminarium 9, cześć 2

Made in kolobrzeska street® 
( Maciej)

2

Niepożądane r-cje polekowe

(nadwrażliwość na leki)

• Niezamierzone następstwa działania 

substancji leczniczych, 
zastosowanych 

w dawkach 

terapeutycznych

 zgodnie ze 

wskazaniami

• U 2-6 % chorych hospitalizowanych
• U 8% pacjentów ambulatoryjnych

3

Co wpływa na wystąpienie 

odczynów polekowych

Cechy osobnicze pacjenta:

• Wiek i płeć

• Predyspozycje genetyczne

• Niektóre procesy chorobowe

Właściwości leku

• Budowa chemiczna

• Substancje dodatkowe

• Długotrwałe stosowanie dużych dawek leku

• Długotrwałe miejscowe stosowanie leku

4

Nadwrażliwość na leki

Nadwrażliwość 

na leki

Alergia na leki

Niealergiczna 

nadwrażliwość

 na leki

IgE-zależna

IgE-niezależna

5

Etiologia odczynów 

polekowych

• KAŻDY LEK!!

Najczęstsze przyczyny:

• Antybiotyki beta-laktamowe
• Sulfonamidy
• Aspiryna
• NLPZ
• Leki p-bólowe z grupy pirazolonów
• Leki p-drgawkowe

6

Formy kliniczne reakcji 

polekowych

Reakcje ogólne:

• Wstrząs 

• Choroba posurowicza

• Gorączka polekowa

Reakcje narządowe

• Skóra

• Układ krwiotwórczy

• Nerki

• Uklad oddechowy

• Przewód pokarmowy

• OUN

• Zespoły przypominające kolagenozy

7

Skórne odczyny polekowe

• Są to 

zmiany skórne

 wywołane lekami 

stosowanymi 

zewnętrznie

 lub 

do 

wewnątrz

, wykazujące różne cechy 

morfologiczne, w zależności od 

czynników wywołujących i mechanizmu 

powstawania

• Cecha charakterystyczna! 

• Ogromna różnorodność cech 

morfologicznych

• Brak cech charakterystycznych dla 

poszczególnych leków

8

Lek jako przyczyna zmian 

skórnych

Leki wywołujące najczęściej s.o.p:
1. Aspiryna i NLPZ- 

25,7

 (odsetki 

pacjentów)

2. Antybiotyki B-laktamowe- 

24,6

3. Inne antybiotyki- 

9,4

4. Sulfonamidy- 

7,6

5. Leki p-drgawkowe -

7,1 

6. Ihibitory konwertazy angiotensyny – 

5,3

9

Podział skórnych odczynów 

polekowych

Reakcje natychmiastowe

• Pokrzywka

• Obrzęk naczynioruchowy

Reakcje opóźnione

• Rumienie

• Osutki plamisto-grudkowe

• Plamice

• Reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne

• Wyprysk kontaktowy

• Choroby autoimmunologiczne indukowane przez leki

• Reakcje skórne na leki o działaniu 

immunomodulacyjnym

10

Patogeneza skórnych reakcji 

polekowych

1. Reakcje alergiczne

Typ I (natychmiastowy)

 osutki plamiste i bąblowe

Typ II (cytotoksyczne)

 plamice

Typ III (kompleksy immunologiczne

)

• Leukoklastyczne zapalenie naczyń
• Osutki krwotoczno-pęcherzowe

Typ IV (opóźniony)

• Wyprysk kontaktowy
• Osutki plamisto-grudkowe
• Rumień trwały
• Rumień wielopostaciowy
• Toksyczna nekroliza naskórka

11

Patogeneza skórnych reakcji 

polekowych

2. reakcje niealergiczne

Reakcje toksyczne

• Owrzodzenia polekowe

• Przebarwienia polekowe

Reakcje pseudoalergiczne

Nietolerancja

• Degranulacja komórek tucznych (kodeina)
Idiosynkrazja

• Reakcja na ASA i NLPZ

Prowokacja wcześniej istniejących lub utajonych 

chorób skóry

• Trądzik posterydowy

• Łuszczyca sprowokowana B-blokerami

12

Pokrzywka ( Urticaria)

Niejednolity zespół chorobowy, w 

którym wykwitem pierwotnym jest 

bąbel pokrzywkowy

Przyczyny:
• Pokarmy
• Leki
• Jady owadów
• Alergeny wziewne

13

Mechanizmy pokrzywki

P. Alergiczna

1.I mechanizm G-

C

2.III mechanizm 

G-C

Leki wywołujące

Pnc, 

pirazolony,sulfonaimdy
Surowice, 

pnc,cefalosporyny

P. Niealergiczna

1. Bezpośrednie 

uwalnianie 

mediatorów

2. Idiosynkrazja

3. Zahamowanie 

inaktywacji 
bradykininy i 
substancji P

Leki wywołujące

Jodowe środki kontrastowe, opiaty, 
kurara, polimyksyna

Aspiryna, NSLPZ

Inhibitory konwertazy angiotensyny 
( ACE)

14

Rumieniowe zmiany skórne

1.Rumień trwały

2.Rumień guzowaty

3.Rumień wielopostaciowy wysiękowy

•Odmiana zwykła (minor)
•Odmiana ostra (major)
•Zespół Stevensa-Johnsona
•Toksyczna nerkroliza naskórka (TEN, 

zespół Lyella)

15

Przyczyny rumienia 

trwałego

• Barbiturany
• Paracetamol
• Pochodne pirazolonu
• Sulfonamidy
• Tetracykliny
• Leki p-malaryczne
• Metronidazol
• fenytoina

16

Przyczyny rumienia 

guzowatego

• Sulfonamidy
• Salicylany
• Penicylina
• Tetracykliny
• Gestageny 

17

Toksyczna nekroliza naskórka

(zespół Lyell’a)

• LEKI !!

• Bardzo rzadko

: infekcje, szczepienia, 

substancje chemiczne, reakcje 

przeszczepu przeciw gospodarzowi

• Skóra, błony śluzowe układu oddechowego 

i przewodu pokarmowego

• Powikłania

: zaburzenia elektrolitowe i 

białkowe, wtórne infekcje bakteryjne

18

Leki najczęściej wywołujące 

TEN

• Allupurinol
• Leki p-drgawkowe ( fenytoina, 

karbamazepina)

• Pochodne pirazolonu
• Sulfonamidy
• Antybiotyki B-laktamowe

19

Osutki plamisto-grudkowe

• Pierwszy opis- 1967 r. po ampicylinie

• Około 5% leczonych ampicyliną
• Znacznie częstsze po ampicylinach niż po 

penicylinie benzylowej

• U części chorych dodatnie testy płatkowe i 

test transformacji blastycznej- 

IV mechanizm 

G-C (?)

• Większość chorych dobrze znosi 

półsyntetyczne penicyliny niż inne 
aminopenicyliny

20

Przyczyny osutek 

plamisto-grudkowych

• Penicyliny półsyntetyczne
• Antybiotyki aminoglikozydowe
• Sulfonamidy
• Barbiturany
• Pochodne pirazolonu
• NLPZ
• Leki p-drgawkowe
• Inhibitory ACE
• Beta-blokery

21

Przyczyny plamic 

polekowych

• Tiazydy
• Sulfonamidy
• Pochodne pirazolonu
• Furosemid
• Sole złota
• Indometacyna

22

Zapalenie naczyń 

(Vasculitis)

Charakter układowy:

• Skóra
• Nerki
• Płuca
• Serce
• Mózg
• Układ pokarmowy

Kryteria klasyfikacji:

• Etiopatogeneza
• Obraz kliniczny
• Anatomia naczyń
• Obraz histopatologiczny

23

Alergiczne (leukoklastyczne) 

zapalenie naczyń

•Obraz plamicy hiperergicznej

                        wielopostaciowość zmian
                                
•Etiopatogeneza: 

III mechanizm                  

immunologiczny

•Czynniki wywołujące: 

bakterie, wirusy, 

grzyby, pierwotniaki, leki, pokarmy itp…

 

24

Reakcje fotonadwrażliwości

fototoksyczne/ fotoalergiczne

• Psoraleny
• Sulfonamidy
• Tetracykliny
• Tiazydy
• Furosemid
• NLPZ
• Leki antyarytmiczne (Amiodaron)

25

Choroby autoimmunologiczne

prowokowane przez leki

1.Toczeń rumieniowaty

• Hydralazyna, hydantoina, prokainamid, 

izoniazyd, streptomycyna 

2.Chroby pęcherzowe

• Pemphigus

: cuprenil, captopril, 

fenylbutazon, piroxicam

• Pemphigoid

: furosemid, ibuprofen, 

cuprenil, sulfazalazyna

• LABD

: wankomycyna, rifampicyna, 

fenytoina, captopril

• EBA:

 sulfonamidy, cuprenil, furosemid 

26

Ostra uogólniona osutka 

kostkowa (AGEP)

Wysiew uogólnionych wykwitów krostkowych

Gorączka, leukocytoza

27

Zespół DRESS ()

Drug Rash with Eosinophilia

 and Systemic Symptoms

Zespół nadwrażliwości na fenytoinę 

i inne leki przeciwgorączkowe

Patogeneza ? Niedobór hydrolazy 

epoksydowej

28

DRESS- objawy kliniczne

1-3 tygodnie po rozpoczęciu leczenia

1.Osutka rumieniowa z cechami 

krwotoczności

2.Obrzęk twarzy
3.Uogólniona lymphadenopatia
4.Gorączka
5.Leukocytoza
6.Zapalenie wątroby
7.Zapalenie neretk

29

Rozpoznanie n.o.p

• Nie ma niezawodnych metod w 

wykrywaniu nadwrażliwości na leki !!

• WYWIAD!!
• Próby eliminacji
• Ostrożna prowokacja
• Testy in vivo (śródskórne, 

punktowe,płatkowe)

• Testy in vitro

30

Testy płatkowe w diagnostyce 

alergii na leki

Szczegółnie uzasadnione w odczynach 

polekowych nie związanych z alergia 

natychmiastową

• U 67 chorych z osutkami plamisto-

grudkowymi

• Rumieniem wielopostaciowym i 

innymi dermatozami

• Dodatnie próby płatkowe u 29 osób

31

Diagnostyka alergii na leki

(badania in vitro)

1.Oznaczanie p-ciał klasy IgE (RAST, ELISA)
2.Test wyzwalania histaminy z bazofilów
3.Test transformacji blastycznej limfocytów 

(TTL)

4.Test CAST-ELISA ( Cellular Antigen 

Stimulation Test)

5.Test aktywności bazofilów (Fast/Flow-cast)