Psychologia rozwoju

Stadia rozwoju moralnego wg
Piageta

KATEGORIA

STADIUM I

STADIUM II

pojęcia moralne

moralność przymusu
moralność heteronomiczna

moralność współdziałania
moralność autonomiczna

punkt widzenia

dziecko spostrzega czyn, jako
całkowicie dobry lub całkowicie
zły i myśli, że wszyscy ujmują to
tak samo; nie potrafi postawić
siebie na miejscu innych

dziecko potrafi postawić siebie na
miejscu innych; nie jest
absolutystyczne w sądach; widzi
możliwość istnienia więcej niż
jednego punktu widzenia

intencjonalność

dziecko ma skłonność do
osądzania czynu w kategoriach
jego aktualnych fizycznych
konsekwencji a nie motywacji
stojącej za nim

dziecko osądza czyny przez
intencje a nie przez konsekwencje

reguły

dziecko jest posłuszne zasadom,
ponieważ są one nienaruszalne
(święte) i niezmienne

dziecko odkrywa, że reguły są
tworzone przez ludzi i mogą być
przez nich zmieniane; ujmuje
siebie jako zdolnego do zmiany
reguł, podobnie jak inni ludzie

szacunek

dla autorytetu

jednostronny szacunek prowadzi
do powstania poczucia
zobowiązania nakazującego
dostosowanie się do standardów
dorosłego i posłuszeń-stwo jego
regułom

wzajemność szacunku wobec
autorytetu i rówieśników pozwala
dziecku na wyższe
wartościowanie własnych opinii i
zdolności oraz na bardziej
realistyczne osądzanie innych
ludzi

KATEGORIA

STADIUM I

STADIUM II

szacunek

dla autorytetu

jednostronny szacunek
prowadzi do powstania
poczucia zobowiązania
nakazującego dostosowanie
się do standardów dorosłego
i posłuszeń-stwo jego
regułom

wzajemność szacunku wobec
autorytetu i rówieśników
pozwala dziecku na wyższe
wartościowanie własnych
opinii i zdolności oraz na
bardziej realistyczne
osądzanie innych ludzi

kara

dziecko preferuje surowe i
dające szansę
zadośćuczynienia kary;
uważa, że kara sama w sobie
określa zło czynu; czyn jest
zły, jeżeli wywołuje karę

dziecko preferuje łagodne,
dające szansę poprawy kary,
które umożliwiają ofierze
powrót do stanu
poprzedniego i pomagają
winnemu zrozumieć,
dlaczego zachowanie było
złe, umożliwiając tym samym
poprawę

immanentna

sprawiedliwość

dziecko myli prawo moralne
z prawem fizycznym i wierzy,
że każdy fizyczny wypadek
lub nieszczęście, które trafia
się po przestępstwie jest
karą wymierzoną przez Boga
lub jakąś inną
nadprzyrodzona siłę

dziecko nie myli naturalnego
nieszczęścia z karą

Sześć stadiów rozwoju moralnego wg

Kohlberga

Źródło: Roediger, H.L. III et al. (1984). Psychology. Boston: Little, Brown and Co. (s.304)

(tłumaczenie: Anna Brzezińska i Katarzyna Małkowicz).

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 1

prekonwencjonalny

stadium 1
moralność
heteronomiczna

unikanie
łamania reguł
zagwarantowane
przez karanie i
przestrzeganie
norm dla nich
samych

uniknięcie kary
oraz wyższa siła
autorytetów

brak
uwzględniania
interesów
innych ludzi
bądź brak
relatywizowania
dwóch punktów
widzenia

stadium 2
indywidualizm,
cel
instrumentalny,
wymiana

działanie zgodne
z własnymi
interesami i
potrzebami,
pozwalanie
innym na to
samo

realizowanie
własnych
potrzeb i
interesów w
świecie, w
którym trzeba
uwzględniać to,
że inni także
mają swe
interesy

świadomość, że
każdy ma swe
interesy do
zrealizowania,
co rodzi
konflikty - tak
więc prawo jest
względne

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 2

konwencjonalny

stadium 3
wzajemne
oczekiwania
interpersonalne,
związki,
interpersonalny
konformizm

odpowiadanie na
oczekiwania
bliskich sobie
ludzi; “bycie
dobrym” jest
ważne i oznacza
posiadanie
dobrych motywów
oraz przejawianie
zainteresowania
innymi ludźmi

wiara w złotą
regułę; pragnienie
zachowywania
reguł i autorytetu,
które wspierają
stereotypowe
dobre zachowania

relatywizowanie
różnych punktów
widzenia dzięki
konkretnej złotej
regule, stawianie
siebie na czyimś
miejscu; brak
uwzględniania
zgeneralizowaneg
o systemu
perspektyw

stadium 4
system społeczny i
świadomość

wypełnianie
aktualnych
obowiązków, na
które wcześniej
osoba zgodziła się;
dobre jest
uczestniczenie w
życiu
społeczeństwa,
grupy czy
instytucji

utrzymywanie
funkcjonowania
instytucji jako
całości

przyjęcie punktu
widzenia systemu,
który określa role i
reguły

Poziom

i stadium

Co jest słuszne

przesłanki

działania

wg prawa

Perspektywa

społeczna

POZIOM 2

postkonwencjonalny

stadium 5
kontrakt
społeczny,
użyteczność i
prawa jednostki

bycie świadomym
tego, że ludzie
mają różne
wartości i opinie;
że większość
wartości i reguł
jest względna
wobec własnej
grupy odniesienia

przekonanie, że
prawa i obowiązki
są oparte na
racjonalnej
kalkulacji ogólnej
użyteczności;
“największe dobro
dla
najliczniejszych”

integracja
perspektyw dzięki
formalnym
mechanizmom
uzgadniania,
zawierania
kontraktu,
obiektywnej
bezstronności i
procesowi
dopasowywania
się

stadium 6
uniwersalne
zasady etyczne

postępowanie wg
wybranych przez
siebie etycznych
uniwersalnych
zasad
sprawiedliwości:
równości różnych
racji i
poszanowania
godności
człowieka jako
indywidualności

przekonanie o
istnieniu
uniwersalnych
zasad moralnych
oraz osobiste
zobowiązanie się
wobec nich

przyjęcie punktu
widzenia, że każda
racjonalna
jednostka
rozpoznaje naturę
moralności i
“bycia moralnym”

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania

moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

Źródło: Lerner, R.M., Hultsch, D.F. (1983). Human development. New York: McGraw Hill (s. 259)

(tłumaczenie: Katarzyna Małkowicz i Anna Brzezińska).

•

POZIOM 1: PRZEDKONWENCJONALNY

▫ stadium 1: moralność heteronomiczna

 “egocentryczny punkt widzenia”
 osoba nie bierze pod uwagę interesów innych ludzi bądź

nie zauważa, że różnią się one od jej własnych; osoba
nie uwzględnia dwóch punktów widzenia; działania
(czyny) są rozpatrywane raczej w kategoriach
fizycznych niż w kategoriach psychologicznych, tj.
interesów i motywów innych ludzi; pomieszana jest
perspektywa autorytetu z perspektywą własną

▫ stadium 2: indywidualizm, cel instrumentalny i wymiana

 “konkretna perspektywa indywidualistyczna”
 osoba ma świadomość, że każdy ma swe własne interesy

do zrealizowania i że prowadzi to do konfliktów; dobro
jest względne (w konkretnym indywidualnym sensie)

•

POZIOM 2: KONWENCJONALNY

▫ stadium 3: wzajemne oczekiwania interpersonalne, związki i

konformizm interpersonalny

 “perspektywa jednostki w związku z innymi jednostkami”
 osoba jest świadoma podzielania z innymi uczuć, uzgodnień,

oczekiwań - które dominują nad indywidualnymi interesami - i
uwzględnia różne punkty widzenia dzięki stosowaniu konkretnej
złotej reguły , stawiając siebie na czyimś miejscu; osoba nie
uwzględnia jeszcze istnienia zgeneralizowanej powszechnej
perspektywy w tym stadium osoba przejmuje punkt widzenia
systemu, który określa role i reguły oraz uwzględnia indywidualne
relacje w kategoriach roli, jaki grają one w całym systemie

▫ stadium 4: system społeczny i świadomość

 “odróżnianie społecznego punktu widzenia od uzgodnień

interpersonalnych i motywów”

 w tym stadium osoba przejmuje punkt widzenia systemu, który

określa role i reguły oraz uwzględnia indywidualne relacje w
kategoriach roli, jaka grają one w całym systemie

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

•

POZIOM 3: POSTKONWENCJONALNY LUB POZIOM ZASAD

▫ stadium 5: kontrakt społeczny lub utylitaryzm i prawa

jednostki

 “perspektywa od-społeczna”
 racjonalna jednostka jest świadoma wartości i praw,

istniejących przed i ponad powiązaniami społecznymi i

 kontraktami; taka osoba integruje w sobie różne

perspektywy dzięki formalnym mechanizmom
doprowadzającym do ich uzgodnienia na wyższym
poziomie, dzięki zawieraniu kontraktów, obiektywnej
bezstronności i procesowi dostosowywania się;
uwzględnia moralne i prawne punkty widzenia; dostrzega,
że czasami wchodzą one w konflikt oraz to, że czasami ich
integracja jest bardzo trudna

Poziomy i stadia rozwoju rozumowania

moralnego: poprawiona wersja teorii

Kohlberga

Źródło: Lerner, R.M., Hultsch, D.F. (1983). Human development. New York: McGraw Hill (s. 259)

(tłumaczenie: Katarzyna Małkowicz i Anna Brzezińska).

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s.

99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

1 m.ż

podnosi głowę
na kilka
sekund

spokojne, gdy
ma dobrą
opiekę

wzdryga się na
dźwięki

śledzi światło
oczami

unosi głowę w
pozycji na
brzuchu

uśmiecha się

słucha
grzechotki lub
dzwoneczka

śledzi ruch
kółka w górę,
w dół, na boki

swobodnie
kopie

wodzi oczami
za kimś

poszukuje
źródła dźwięku
oczyma

przenosi
wzrok z
przedmiotu na
przedmiot

unosi głowę i
szyję leżąc na
brzuchu

odwzajemnia
uśmiech
osoby
badającej je

śmieje się

chwyta i
trzyma klocek

trzyma głowę
prosto
bez unoszenia
nóg

dokazuje
podczas
zabawy z nim

zwraca głowę
w stronę
dźwięku

ściąga
zakrycie z
twarzy
(pieluszkę,
papier)

unosi się na
piąstkach

zwraca głowę
w stronę osoby
mówiącej

paple / grucha
w odpowiedzi
na głos /
muzykę

bierze klocek
ze stołu

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

przewraca się
z pleców na
brzuch

pije z
kubeczka

wydaje 4 różne
dźwięki

patrzy na
spadający
przedmiot

siedzi bez
podparcia

patrzy na
odbicie w
lustrze

rozumie “nie” i
“pa-pa”

przekłada
zabawkę z ręki
do ręki

obraca się
naokoło
siedząc na
podłodze

pomaga
trzymać
kubeczek
podczas picia

mówi “mama”
i “tata”

manipuluje 2
przedmiotami
jednocześnie

stoi
przytrzymując
się

uśmiecha się
do odbicia w
lustrze

naśladuje
wesołe dźwięki

naśladując
stuka 2
przedmiotami
o siebie

podciąga się,
by stanąć

zabawy
paluszkami

dwa słowa
znaczące

chwyt
pęsetkowy

idzie lub
przesuwa się
bokiem w
kojcu

robi kosi - kosi
na prośbę

3 słowa
znaczące

znajduje
zabawkę
ukrytą pod
kubkiem

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

stoi samo

trzyma
kubeczek przy
piciu

patrzy na
obrazek

preferencja
jednej ręki

idzie samo

używa łyżeczki reaguje na

swe imię

zostawia ślady
ołówkiem

wspina się po
schodach

pokazuje
buciki

4-5 wyraźnych
słów

umieszcza
jeden
przedmiot na
drugim

pcha wózek,
konika

próbuje
zamknąć drzwi
klamką

6-7 wyraźnych
słów

swobodnie
bazgrze

podnosi
zabawkę z
podłogi bez
upadku

bez
problemów
pije samo z
kubka

próbuje
konwersować

ściąga obrus,
żeby sięgnąć
zabawkę

wspina się na
krzesło

ściąga buty i
skarpetki

bawią go rymy,
próbuje się w
to włączać

zabawa
konstrukcyjna
z
przedmiotami

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

wiek

rozwój

motoryczny

rozwój

społeczny

słuch i mowa

oko i ręka

czołga się po
schodach w
górę i w dół

zna i nazywa 1
część swego
ciała

9 słów

wieża z 3
klocków

skacze

kontrola
wypróżniania

12 słów

wieża z 4
klocków

biega

kontrola
pęcherza w
ciągu dnia

zdania z 2
słów

rysuje kółko

wchodzi po
schodach w
górę

próbuje
opowiedzieć o
swych
doświadczenia
ch

słucha
opowiastek

wieża z 5 i
więcej
klocków

siedzi samo
przy stole

nazywa 2
części swego
ciała

20 słów i
więcej

odwzorowuje
kreskę
pionową

chodzi samo
po schodach

nazywa 4
części swego
ciała

nazywa 4
zabawki

odwzorowuje
kreskę
poziomą

Etapy prawidłowego rozwoju dziecka w okresie

niemowlęcym

Źródło: Papalia, D.E., Olds S.W. (1981). Human development. New York: McGraw-Hill (s. 99)

FAZA II

Orientacja i

sygnalizowanie

skierowane do

wyróżnionej figury

3 – 6 miesiąc

wyodrębnieni
e figury
przywiązania

niemowlę
przejmuje
część kontroli

łańcuchowe
systemy zach.
przywiązaniow
ych

zachowania
celowe

inicjowanie
interakcji przez
dziecko

kształtowanie
się podstaw
strategii
przywiązaniow
ych

FAZA IV

Kształtowanie

relacji

partnerskiej

od ok. 2,5 r.ż.

postrzegani
e figury jako
odrębnej
osoby

wgląd w
motywy
figury

uzgadnianie
celów

zdolność do
spójnego
funkcjonowan
ia pod
nieobecność
figury

figura jako
„bezpieczna
baza”

FAZA I

Orientacja i

sygnalizowanie

bez wyróżniania

figury.

0 – 12 tydzień

niemowlę
wysyła
sygnały

brak
ukierunkowa
nia sygnałów

przewaga
aktywności
opiekuna

FAZA III

Utrzymywanie

bliskości z

wyróżnioną

figurą

6 msc. – 2,5 r.ż.

aktywne
utrzymywanie
bliskości do
figury przyw.

kontrolowani
e poziomu
bliskości

podążanie
za figurą,
radość z
kontaktu z nią

figura jako
„bezpieczna
baza”

lęk
separacyjny

konsolidacja
przywiązania

Fazy rozwoju przywiązania

Klasyfikacja wzorców przywiązania

(opracowane na podstawie: Ainsworth,1978; Friedrich, 1995; Pearce, Pezzot-Pearce,

1997)

BEZPIECZNE

AMBIWALENTNE

UNIKAJĄCE

ZDEZORGANIZ

OWANE

M
A
T
K
A

Responsywna

Wrażliwie i

adekwatnie

odpowiada na

sygnały dziecka

Stabilna i

przewidywalna

Dostępna

Bezwarunkowa

Szybko reaguje na

dyskomfort dziecka

Jest „bezpieczną

bazą” dla dziecka

Brak stabilności

w postawie

Brak spójności

zachowań

Nieprzewidywaln

a – w pewnych

sytuacjach

responsywna, w

innych

niedostępna

Często bezradna

w zaspokajaniu

potrzeb dziecka

Niedostępna

Nieresponsywna

Utrzymuje

dystans wobec

dziecka

Przekierowuje

uwagę dziecka

na inne osoby,

przedmioty

Czasem

intruzywna

Tłumiona złość

Równocześnie

źródło komfortu
i silnego
dystresu, lęku

Zachowania

budzą strach

Podwójne

komunikaty –
zachęcanie do
kontaktu vs
odrzucanie

Nieprzewidywal

Może być

krzywdząca,
zaniedbująca,
mieć
doświadczenie
własnej traumy

BEZPIECZNE

AMBIWALENTNE

UNIKAJĄCE

ZDEZORGANIZOWAN

Pewne siebie,

towarzyskie

Odważnie

eksploruje

otoczenie

Swobodnie odnosi

się do matki

(wymiana

afektywna)

Wyróżnia matkę,

do niej kieruje

uwagę i aktywność

Reaguje

niepokojem na

odejście matki,

powrót wita

entuzjastycznie

Swobodnie

utrzymuje kontakt

fizyczny i wzrokowy

Niepewność w

kontakcie z matką

Silny lęk przed

separacją

Brak swobodnej

eksploracji

Lękowe

przywieranie do

matki vs opór

przed kontaktem

z nią

Częste ataki

złości,

grymaszenie

Pozorna

niezależność

emocjonalna od

matki

Niezależność

fizyczna,

unikanie

bliskiego

kontaktu z matką

Pozytywna

reakcja na

obcych

Brak dystresu w

sytuacji rozłąki z

matką

Słaba

preferencja

matki

Nie zwraca się

do matki w

sytuacjach

dystresu

Brak

spójnego

wzorca

przywiązania

Silny lęk

Nietypowe

zachowania

(zastyganie,

wpatrywanie

się, dziwne

pozy)

Dążenie do

kontaktu z

matką vs

przerażenie w

kontakcie z nią

Dezorientacja

w sytuacji

kontaktu z

matką

Document Outline