1
Farmakologia wykład III
Uzależnienia i narkomanie
Hormony, witaminy, autakoidy
Ratownictwo Medyczne Stacjonarne
1
Farmakologia wykład III
Uzależnienia i narkomanie
Hormony, witaminy, autakoidy
Ratownictwo Medyczne Stacjonarne
2
Co to jest uzależnienie
Nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś
czynności lub zażywania określonej
substancji
•
Termin "uzależnienie" jest stosowany
głównie do osób nadużywających:
•
Narkotyków –
narkomania
narkomania
Leków – lekomania
•
Może odnosić się do innych zachowań:
•
Gier hazardowych,
•
Oglądania telewizji
•
Internetu
•
Seksu.
3
Uzależnienia
•
Charakterystyczne cechy
•
PRZYMUS
– utrata zdolności swobodnego
wyboru – zaprzestać czy kontynuować
•
KONTYNUOWANIE ZACHOWANIA
– mimo
niekorzystnych skutków – utrata zdrowia,
pracy, małżeństwa, wolności
•
IDEA NADWARTOŚCIOWA
– obsesja na
punkcie zachowania
.
4
Uzależnienia
•
Zespół uzależnienia
jest przewlekłym,
nawracającym zespołem zaburzeń
psychicznych i somatycznych o
zróżnicowanej etiologii i obrazie klinicznym.
•
Głównym objawem
jest niekontrolowane
poszukiwanie i pobieranie narkotyku.
•
Utrata kontroli
nad zachowaniem i głód
narkotyku typowy element uzależnienia
psychicznego
5
Narkotyki
•
Substancje o działaniu pobudzającym,
psychostymulującym, euforyzującym –
morfina, heroina, amfetamina , kokaina
•
Substancje o działaniu silnie hamującym
– barbiturany, benzodiazepiny
•
Środki psychodysleptyczne –
halucynogenne – LSD, meskalina,
psylocybina
6
Narkomania
(gr.
narke – odurzenie
mania – szaleństwo)
•
Określenie odnoszące się do uzależnienia
od substancji chemicznych wpływających
na czynność mózgu
•
Charakterystyczne cechy
:
•
Głód narkotykowy
•
Przymus zażywania środków odurzających
•
Chęć zdobycia narkotyku za wszelką cenę
•
i wszystkimi sposobami
7
Opiaty
•
Substancje otrzymywane z przetworów
maku lekarskiego i syntetyczne środki
przeciwbólowe, działające na receptor
opioidowy
•
Opium, Morfina, Heroina
•
Działanie - zmniejszenie łaknienia,
osłabienie, potliwość, obniżenie ciśnienia
krwi i temperatury ciała, zaparcia, kłopoty
z oddawaniem moczu, impotencja,
zwężenie źrenic, osłabienie zdolności do
reagowania na światło.
8
Opiaty
•
„
Działania pozytywne
”- euforia i uczucie
odprężenia, wewnętrznego zadowolenia i
spokoju
•
Działania negatywne
- zmniejszenie uczucia
głodu, bólu i potrzeb seksualnych, niepokój
ruchowy lub spowolnienie psychoruchowe,
senność, subiektywne odczuwanie ciepła
przy niewielkim obniżeniu temperatury ciała,
zmniejszenie czynników motywacyjnych,
apatia i wypalenie emocjonalne
•
Zewnętrzne oznaki używania
-
zamroczenie,
ślady wkłuć na ciele, szklane, wodniste oczy,
zwężone źrenice, krople krwi na rękawach,
katar, brak apetytu
9
Narkomania – morfinizm
•
Choroba polegająca na stałym i
systematycznym zażywaniu morfiny –
alkaloid opium (Sarturner) – otrzymywany
z makówek i łodyg maku lekarskiego
•
Działania niepożądane
-
zaburzenia
charakterologiczne
osłabienie woli, brak
obowiązkowości i uczuciowości, spłycenie
dążeń życiowych, zawężenie zainteresowań
•
Bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego,
wymioty, nudności, zaparcia, trudności w
oddawaniu moczu, objawy psychotyczne,
nadmierna senność
10
Narkomania – Heroinizm
•
Heroina - diacetylomorfina – b. sine
działanie przeciwbólowe
•
Stosowana dożylnie, do nosa w postaci
tabaczki lub palona, wdychane są opary
podgrzewanej heroiny
.
•
Na czarnym rynku:
•
Brown sugar
– tania, zanieczyszczona
•
Kompot
– tania "polska heroina"
wytwarzana ze słomy makowej,
•
Czysta heroina
- droga, wysoko
oczyszczona substancja o kolorze białym o
dużej zawartości heroiny.
11
Narkomania – kokainizm
•
Kokaina substancja pobudzająca
pochodzenia roślinnego (Erhytroxylon coca)
•
Indianie (Peru) - pierwsi zastosowali liście
koki w celu zwiększenia wydolności
fizycznej, zmniejszenia głodu i podniesienia
nastroju
•
Kokainę można – żuć, palić (liście), wciągać
do nosa, wstrzykiwać do żył
•
Bardzo silnie uzależnia psychicznie.
•
Jednorazowe zażycie powoduje bardzo silne
uzależnienie
12
Kokaina
•
„Działania pozytywne”-
silna euforia,
pobudzenie ruchowe i
podniecenie seksualne,
poczucie wyższości, przyspieszenie ulegają
procesów myślowych, zanika zdolność
odczuwania przykrych wrażeń
•
Działania negatywne
-
brak krytycyzmu,
niepokój i napięcie,
bezsenność, załamanie nerwowe, urojenia o
nieprzyjemnej treści
•
Oznaki używania
-
nadpobudliwość, gadatliwość,
niepokój psychoruchowy, zachowania
agresywne, rozszerzone źrenice, katar,
czerwony nos z krostkami i objawami egzemy
13
Amfetamina
•
Amfetamina
- najbardziej
rozpowszechniona spośród nielegalnie
rozprowadzanych środków
psychotropowych.
•
Uwalnia neuroprzekaźniki z zakończeń
nerwowych i blokuje ich wychwyt zwrotny
(noradrenalinę, dopaminę, serotoninę)
•
Zwiększa aktywność układu nerwowego -
efekcie pobudza cały organizm.
•
Amfetamina przyjmowana jest w postaci
siarczanu amfetaminy.
14
Amfetamina
•
Uzależnienie psychiczne
-
atrakcyjny
i euforyczny przebieg działania.
•
Dolegliwości związane z odstawieniem -
złe samopoczucie, spowolnienie
psychiczne, uczucie zmęczenia i apatii -
występują już po 12 godz. od ostatniego
zażycia amfetaminy
•
15
Amfetamina
Objawy zażycia
:
Silne pobudzenie
Przyspieszona akcja serca
Szybki oddech,
Rozszerzenie źrenic
Wytrzeszcz oczu
Jadłowstręt, światłowstręt
Drżenia mięśni, drgawki
zapaść, śpiączka - śmierć
16
Metamfetamina
Jedna z najgroźniejszych substancji
psychoaktywnych, silnie i szybko
uzależniając
Działa dłużej i silniej euforyzująco od
amfetaminy. Jest bardziej toksyczna.
Powoduje bardzo silne pobudzenie
seksualne.
•
Powolne wydalanie i braku metabolizmu
wątrobowego - działanie utrzymuje się ok.
6-24 godz. (amfetamina 2 godz.), kokaina
30 minut.
17
Ekstazy
•
Półsyntetyczna substancja psychoaktywna o
działaniu empatogennym i psychodelicznym.
Pochodna metamfetaminy
•
Główne efekty działania
– otwartość, euforia,
empatia
•
Pobudzenie
•
Intensyfikacja odbioru bodźców zewnętrznych
•
Głębsze odczuwanie muzyki i ruchu
•
Wzmocnienie odczuć związanych z dotykiem
18
Ekstazy
•
Efekty uboczne
:
•
Podniesienie ciśnienia
•
Przyspieszenie pulsu
•
Szczękościsk
•
Suchość w ustach
•
Następnego dnia po zażyciu (ze względu na
obniżony poziom serotoniny) pojawia się
uczucie silnego zmęczenia, zawroty głowy,
mdłości, obniżenie zdolności koncentracji,
obniżony nastrój, senność albo drażliwość.
Stan taki może trwać do dwóch dni.
19
Ekstazy
•
Działania niepożądane
- pobudzenie i brak
łaknienia, wzrost temperatury ciała,
rozszerzenie źrenic, kołatanie serca, nagłe
wzrosty ciśnienia i uderzenia krwi do głowy,
szczękościsk, nudności, wymioty, odwodnienie.
•
Przedawkowanie
– złośliwy zespół
neuroleptyczny – hipertermia, drgawki,
śpiączka, migotanie komór, śmierć
•
Zewnętrzne oznaki użycia
- Rozszerzenie źrenic,
pobudzenie, nieracjonalne i dziwne zachowanie,
często brak koordynacji ruchowej
20
Środki wziewne
•
Rozpuszczalniki organiczne
stosowane do
rozpuszczania kauczuku, farb, klejów
(butapren), lakierów
•
Po kilku głębokich wdechach, przedostają
się do układu krwionośnego, a następnie
powodują gwałtowne uczucie euforii.
Stosowanie
- powoduje zburzenia
świadomości, euforię, fantazje, omamy i
halucynacje.
•
Zamglone widzenie, dzwonienie w uszach,
niezborność ruchowa, spowolnienie,
niewyraźna mowa.
21
Środki wziewne
•
Wywołują uzależnienie fizyczne i
psychiczne (zespół abstynencyjny) -
pobudzenie, drażliwość, zaburzenia snu,
utarta łaknienia
•
Oznaki użycia -
wyraźny zapach
rozpuszczalników, zaburzenia mowy,
zapalenie spojówek, nieporadność
ruchowa, gadatliwość, kichanie,
ożywienie
22
LSD
- dietyloamid kwasu lizergowego
Lisergic Acid Diethylamide
•
Środek halucynogenny
- powoduje
omamy wzrokowe, słuchowe i dotykowe
•
Działanie
- zawroty głowy, rozszerzenie
źrenic, suchość w ustach, drżenie
mięśniowe, skurcze mięśni klatki
piersiowej, nudności, kołatanie serca,
wzrost ciśnienia krwi
23
LSD
•
„
Działania pozytywne”
- zmiana poczucia
kształtów i barw, niewyraźne widzenie,
wyostrzenie słuchu, omamy, złudzenia,
urojenia wzrokowe, subiektywne poczucie
wolniejszego upływu czasu gonitwę myśli
i zmniejszenie zdolności krytycznego
osądu.
•
Działania negatywne
- Problemy z
zachowaniem równowagi, mówieniem,
oceną odległości, wymioty, uczucie
nacisku na klatkę piersiową, uczucie
oszołomienia, osamotnienia, bezsenność,
panika, lęk, płacz, śmiech
24
LSD
•
Oznaki użycia
- rozszerzone źrenice,
bełkotliwa mowa, nieracjonalne
wypowiedzi, brak koordynacji ruchowej,
widoczne zaburzenie orientacji
przestrzennej
25
Marihuana i haszysz
•
Wyrabiane z konopi indyjskich, rosnących w
Azji i w Ameryce Środkowej i Południowej.
•
Hodowane również w klimacie
umiarkowanym.
•
Najbardziej rozpowszechnione i najczęściej
używane narkotyki w Polsce i na świecie
•
Działanie
- wzrost ciśnienia krwi,
przyspieszone tętno, wysuszone śluzówki
jamy ustnej, przekrwienie gałek ocznych,
pocenie, zwiększony apetyt, zaburzenia
pamięci pogorszenie sprawności
psychofizycznej.
26
Marihuana i haszysz
•
„Działania pozytywne”
– uczucie odprężenie
i spokoju, zmiana poczucia mijającego czasu,
zwiększenie odczucia przyjemności
seksualnych, optymizm i podniesiona
samoocena
•
Działania negatywne
- skłonność do ulegania
sugestiom, zagubienie, nieracjonalne myśli,
zwiększone napięcie, niepokój, pogorszenie
pamięci, przyspieszone tętno, lęki i urojenia
Zewnętrze oznaki użycia
- Słodkawa woń
oddechu, włosów i ubrania, przekrwione oczy,
kaszel,
apetyt
na
słodycze,
ogólne
podniecenie, nadczynność psychoruchowa,
zaburzenia orientacji przestrzennej
27
Leki o właściwościach
uzależniających
•
Narkotyczne leki przeciwbólowe
•
Leki nasenne i uspokajające
•
Barbiturany
•
Benzodiazepiny
•
NLPZ
28
Barbiturany i
benzodiazepiny
•
Małe dawki - przyjemne stany relaksacji,
podobne do sennego marzenia.
•
Większe dawki - przyćmienie
świadomości, pogorszenia zdolności
dokonywania oceny silna senność,
zlewanie się mowy, utrata koordynacji
ruchów
29
Test Oczny
Obserwacja ogólna oczu (w warunkach
oświetlenia pokojowego).
Narkotyki
- gdy zauważymy:
Zaczerwienienie spojówek,
Łzawienie,
Opadnięcia powieki,
Zaczerwienienie brzegów powiek,
Nadmierne rozszerzenie źrenicy,
Nadmierne zwężenie źrenicy.
30
Testy do wykrywania narkotyków
w moczu
•
AMFETAMINA - TEST IsoTech
KOKAINA - TEST IsoTech
MORFINA - TEST IsoTech
31
Testy
•
Wynik ujemny
•
Pojawiają się dwa
Pojawiają się dwa barwne prążki: w strefie
testowej T i kontrolnej C (intensywność
barwy prążka testowego może być słabsza
lub mocniejsza niż prążka kontrolnego).
•
W badanym moczu nie stwierdza się
obecności narkotyku
•
Wynik dodatni
•
Pojawia się tylko jeden barwny prążek: w
strefie kontrolnej C. Brak barwnego
prążka w strefie testowej T
32
Nazewnictwo
•
KOŃCOWA FAZA DZIAŁANIA NARKOTYKU: zejście,
zjazd, dół
•
NARKOTYKI OGÓLNIE: towar, dragi, czady, materiał
•
AMFETAMINA: spid, proszek, proch, amfa, feta
•
EKSTAZA: eska, bleta, piguła, UFO, Superman, Vogel,
•
GRZYBY HALUCYNOGENNE: grzybki, psylocyby, psyfki,
•
HEROINA: hera, hercia, proszek, "kompot" (polska
heroina)
33
Nazewnictwo
•
KOKAINA: koka, koks, gram, porcja, śnieg, biała dama
•
KONOPIE INDYJSKIE: dżoint, skręt, grass, marycha, trawa,
skun
•
LSD: kwas, kwach, papierek, kamyczek, trip, listek
•
STERYDY ANABOLICZNE: koks, deka, wino, metka, omka,
prima
•
NARKOMAN: ćpun, grzejnik
•
STAN PO ZAŻYCIU: kop, jazda, odlot, odjazd, kręcenie
34
Związki endogenne i leki
wpływające na procesy
regulacyjne organizmu
•
Hormony
•
Witaminy i pierwiastki śladowe
•
Autakoidy
35
Hormony (hormao gr.-
uruchamiam, napędzam)
•
Substancje chemiczne produkowane w
organiźmie przez
gruczoły dokrewne
wydzielane bezpośrednio do krwi
.
•
Hormony
regulują czynności narządów
wewnętrznych przez pobudzenie lub
hamowanie odpowiednich procesów
biochemicznych
•
Gruczoł dokrewny-
to gruczoł wydzielający
hormony wprost do tkanki lub krwi.
36
Hormony
•
Dzielimy na:
•
Hormony klasyczne
– wydzielane przez
gruczoły dokrewne do krwioobiegu i z
krwią przenoszone do tkanek docelowych
•
Hormony tkankowe
– wytwarzane np. w
przewodzie pokarmowym, układzie
nerwowym, układzie immunologicznym –
działają miejscowo bez udziału transportu
(zwykle nie są przenoszone przez krew)
37
Funkcje układu hormonalnego
•
Kontrola reakcji biochemicznych ustroju
•
Utrzymanie homeostazy
•
Regulacja gospodarki wodno-
elektrolitowej.
•
Regulacja procesów trawiennych.
•
Regulacja pracy wszystkich narządów
wewnętrznych.
38
Hormony
•
Ze względu na budowę dzielimy na:
•
Hormony peptydowe
(wazopresyna,
parathormon), polipeptydowe (insulina,
glukagon), glikoproteiny (hormon
luteinizujący), białka (hormon wzrostu,
prolaktyna)
•
Hormony steroidowe
- aldosteron,
estrogeny, testosteron
•
Hormony aminokwasowe
- tyroksyna,
trójjodotyronina
39
Gruczoły dokrewne
1. Szyszynka – melatonina
kontrola rytmu sen-czuwanie
2.
Przysadka mózgowa
3.
Tarczyca i przytarczyce
4. Grasica – tymozyna – kontrola
układu odpornościowego
5.
Nadnercza
6.
Trzustka
7.
Jajniki
8.
Jadra
Podwzgórze – reguluje uwalnianie i
hamowanie wydzielania hormonów
przysadki
40
Hormony podwzgórza
•
Hormony podwzgórza - związki wytwarzane i
uwalniane w podwzgórzu o działaniu
pobudzającym lub hamującym wydzielanie
hormonów przysadki
•
Libertyny
– pobudzają przysadkę do
wydzielania hormonów (tyreolibertyna,
somatoliberyna,
gonadolibertyna,
kortykoliberyna)
•
Statyny
– hamują wydzielanie hormonów
przysadkowych
•
Somatostatyna
- hamuje syntezę i uwalnianie
hormonu wzrostu, tyreotropowego i prolaktyny
•
Hamuje wydzielanie insuliny i glukagonu
41
Przedni płat przysadki mózgowej
•
Somatotropina
– hormon wzrostu, wpływa na
wzrost kości, tkanek miękkich i narządów
trzewnych – niedobór – karłowatość,
nadmiar – gigantyzm – akromegalia –
przerost i zniekształcenie kości długich
•
Tyreotropina
- pobudza wydzielanie
hormonów (tyroksyny) tarczycy
•
Adrenokortykotropina
- pobudza wydzielanie
hormonów przez korę nadnerczy (A i NA)
•
Gonadotropina
- pobudza rozwój i czynności
gonad - jajników i jąder
42
Tylny płat przysadki mózgowej
•
Oksytocyna
– działa wybiórczo na mięśnie
macicy, pobudza skurcze, wzmaga akcję
porodową
•
Wazopresyna
– hormon antydiuretyczny,
wzmaga wchłanianie zwrotne w kanalikach
nerkowych, kurczy mięśnie gładkie naczyń
krwionośnych – podnosi ciśnienie krwi
43
Hormony tarczycy
•
Tarczyca –
główny magazyn jodu
•
Tyroksyna (T4)
•
Trójjodotyronina (T3)
•
Regulują metabolizm białek,
węglowodanów oraz lipidów – działanie
anaboliczne
•
Pobudzają rozwój fizyczny człowieka
(wzrost i dojrzewanie) i rozwój umysłowy
44
Nadczynność tarczycy -
hipertyreoza
•
Nadmiar hormonów tarczycy
– działanie
kataboliczne – nasilone spalanie
tłuszczów węglowodanów i białek.
•
Wyniszczenie organizmu
•
Tachykardia
•
Nadpobudliwość
•
Podwyższona ciepłota ciała
•
Nadmierna potliwość
45
Nadczynność tarczycy -
hipertyreoza
•
Choroba Gravesa- Basedowa
–
autoimmunologiczna o podłożu
genetycznym. Charakterystyczną cechą
jest obecność przeciwciał skierowanym
przeciwko receptorom dla hormonu
tyreotropowego (TSH)
•
Objawy - powiększenie tarczycy (wole
80%), wytrzeszcz oczu (10-30%)
46
Nadczynność tarczycy -
hipertyreoza
•
Leczenie – leki przeciwtarczycowe
(tyreostatyki)
•
Pochodne imidazolu –
Tiamazol
(Metizol)
•
Pochodne tiouracylu –
Propylotiouracyl
(Thyrosan)
•
J
131
– jod radioaktywny podawany
jednorazowo
•
Mechanizm działania – powoduje zanik tkanki
tarczycowej
•
Skuteczne, bezpieczne i tanie leczenie
nadczynności
47
Niedoczynność tarczycy -
hypotyreoza
•
Choroba spowodowana niedoborem
hormonów tarczycy – działanie
anaboliczne spowolnienie procesów
metabolicznych.
•
Przyczyny:
•
Zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto
•
Resekcja tarczycy
•
Leczenie jodem J
131
48
Niedoczynność tarczycy -
hypotyreoza
•
Objawy
•
Zwiększona masa ciała, uczucie zmęczenia,
chłodu, senność, zaburzenia pamięci, stany
depresyjne, przewlekłe zaparcia, sucha,
zimna, blada skóra , obrzęki podskórne,
łamliwe włosy, zmieniony głos (pogrubienie
strun głosowych)
•
Bradykardia
•
Leczenie substytucyjne
•
Tyroksyna
(T4) (Eltroxin)
•
Tyroksyna + trójjodotyronina (T3)
(Novathyral)
49
Hormony przytarczyc
•
Parathormon (PTH)
– polipeptyd – wpływa
na gospodarkę wapniowo-fosforanową
•
Występuje głównie w kościach – utrzymuje
prawidłowy bilans wapniowy
•
Nadmiar
PTH wywołuje wzrost wydalania
wapnia z moczem – nadczynność
przytarczyc prowadzi do kamicy nerkowej
•
Niedobór
PTH wywołuje tężyczkę
(nadmierny skurcz mięśni - hipokalcemia)
•
PHT – fizjologiczny antagonista kalcytoniny
50
Hormony tarczycy
•
Kalcytonina
– hormon polipeptydowy –
wytwarzany przez komórki tarczycy typu C
•
Działa głównie poprzez receptory błonowe
występujące w kościach. Zmniejsza
uwalnianie wapnia z kości
•
Antagonista PTH
– wzrost stężenia wapnia
we krwi pobudza uwalnianie kalcytoniny
•
Efekt działania kalcytoniny – spadek
stężenia wapnia we krwi
51
Hormony tarczycy
•
Kalcytonina (Calcitonin) zastosowanie
:
•
Hiperkalcemia nowotworowa (wysoki
poziom wapnia we krwi)
•
Ostre zapalenie trzustki
•
Choroba Pageta - przewlekła choroba
układu kostnego - nieprawidłowe
tworzenie kości przez osteoblasty
•
Osteoporoza
•
Działania niepożądane
– pokrzywka
zaczerwienienie twarzy, nudności, bóle
brzucha
52
Wapń
•
Wapń - pierwiastek niezbędnym dla funkcji wielu
komórek organizmu.
•
Rola wapnia w organiźmie:
•
Reguluje krzepliwość krwi, zmniejsza kruchość
naczyń, zwiększa ich przepuszczalność
•
Zmniejsza reakcje alergiczne,
•
Niezbędny dla prawidłowej pracy serca
•
Kontroluje skurcz i rozkurcz mięśni
•
Działa na układ nerwowy - regulując
przekazywanie impulsów
•
Wspomaga działanie wielu enzymów
•
Podstawowy składnik kości, zębów i paznokci
(99% około 2,5 kg)
•
Zapobiega osteoporozie
•
Obniża ciśnienie krwi
53
Wapń
•
Gdy brakuje wapnia we krwi –
organizm pobiera go z kości
54
Wapń
•
Czynniki regulujące stężenie wapnia
•
Dieta (podaż wapnia)
•
Witamina D
3
•
Parathormon
•
Kalcytonina
55
Wapń
Dieta
– wapń dostarczamy z pożywieniem
(dzienne zapotrzebowanie 800 - 1500mg).
•
Źródłem wapnia są:
•
Mleko i produkty mleczne
•
Zielone warzywa liściaste
•
Produkty sojowe
•
Ryby - sardynki i łosoś (konserwy).
•
Orzechy i nasiona
56
Wapń
•
Witamina D
3
(Cholekalcyferol) -
przeciwkrzywicza – reguluje stężenie
wapnia we krwi – nasila wchłanianie
wapnia z przewodu pokarmowego i
ułatwia mineralizację kości.
•
Duże dawki wit. D
3
(hiperwitaminoza) –
hiperkalcemia, uszkodzenie nerek, bóle
głowy – śpiączka
57
Wapń
•
Objawy niedoboru wapnia
:
•
Zaburzenia rozwoju dziecka
•
Skrzywienie kręgosłupa i kończyn
dolnych
•
Skłonność do alergii i wysypek
•
Zła krzepliwość krwi
•
Skurcze mięśni i drętwienie kończyn
•
Osteoporoza i skłonności do złamań
•
Bezsenność, zawroty głowy, osłabienie
pamięci
58
Osteoporoza
„
Osteoporoza
– uogólniona choroba
metaboliczną kości, charakteryzującą się
niską masą kostną, upośledzoną
mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w
konsekwencji zwiększoną łamliwością i
podatnością na złamania". (WHO
)
59
Osteoporoza - leczenie
•
Estrogeny
– zmniejszają resorpcję kości,
zmniejszają ryzyko złamań
•
Selektywne modulatory receptorów
estrogenowych (SERM) – zwiększają gęstość
kości –
Raloksyfen (Evista)
•
Bifosfoniany – zmniejszają resorpcję kości –
kwas alendronowy (Ostolek)
•
Witamina D3
– nasila wchłaniane Ca i
mineralizację kości
•
Preparaty wapnia
•
Parathormon – stymuluje tworzenie kości.
•
Kalcytonina -
zmniejsza uwalnianie wapnia z
kości
60
Nadnercza
•
Kora nadnerczy
-
kortykosteroidy
•
Kortykosteroidy wpływają na:
•
Przemianę materii (
glikokortykosteroidy
)
- działanie przeciwzapalne,
przeciwalergiczne, immunosupresyjne
•
Gospodarkę wodno-mineralną ustroju
(
mineralokortykosteroidy
)
•
Glikokortykosteroidy
– hormony stresu –
stres pobudza wydzielanie kortyzolu
61
Nadnercza - kora
•
Kortyzol
(Hydrokortyzon) – stymuluje
rozpad białek w tkankach obwodowych,
mięśniach, tkance tłuszczowej i
limfatycznej
•
Nasila powstawanie glukozy z białek –
antagonista insuliny
•
Pobudza lipolizę a powstałe produkty
przekształca w glukozę
62
Nadnercza - kora
•
Ostra
niewydolność
kory nadnerczy
•
Wstrząs
anafilaktyczny
•
Obrzęk mózgu
•
Stan astmatyczny
•
Choroby krwi –
anemie
•
Anemia aplastyczna
•
Alergie
•
Choroba reumatyczna
•
Zapalenie wsierdzia
•
Stwardnienie rozsiane
Glikokortykosteroidy
- zastosowanie
63
Nadnercza - kora
•
Glikokortykosteroidy – działania
niepożądane
•
Osteoporoza
•
Choroba wrzodowa
•
Częste infekcje
•
Cukrzyca
•
Otyłość
•
Hirsutyzm
•
Nadciśnienie tętnicze
64
Nadnercza - kora
•
Mineralokortykosteroidy
– regulują
gospodarkę mineralną i wodną – wpływają na
przepuszczalność błony komórkowej dla jonów
sodu i potasu
•
Aldosteron
– wydzielanie reguluje układ
renina – angiotensyna – aldosteron
•
Czynniki pobudzające wydzielanie
aldosteronu
:
•
Spadek ciśnienia krwi
•
Spadek stężenia jonów sodu we krwi
•
Pobudzenie układu adrenergicznego
65
Nadnercza - rdzeń
•
Adrenalina
– neuroprzekaźnik układu
sympatycznego – powoduje :
•
Wzrost ciśnienia
•
Przyspieszenie akcji serca
•
Wzmożoną przemianę materii
•
Zwiększony poziom glukozy we krwi
•
Przyspieszony rozkład tłuszczów
•
Poprawę aktywności umysłowej.
66
Trzustka
•
Największy po wątrobie gruczoł wydzielania
wewnętrznego
(hormony) i
zewnętrznego
(sok
trzustkowy zawierający enzymy trawienne)
•
Gruczoły dokrewne trzustki – komórki α i β wysp
Langerhansa
•
Komórki β wysp Langerhansa wydzielają:
•
Insulina
– zmniejsza stężenie glukozy, nasila jej
spalanie, wzmaga i hamuje rozpad białek
tłuszczów w wątrobie.
•
Niedobór powoduje
– zaburzenia przemiany
węglowodanów a w konsekwencji białek i
tłuszczów
67
Trzustka
•
Insulina
umożliwia przechodzenie glukozy
przez błonę komórkową i nasila jej wewnątrz
komórkowe przemiany –
hormon anaboliczny
•
Jedyny hormon obniżający poziom glukozy
•
Wszystkie inne podwyższają
!!!
•
Glukagon
produkują komórki α- trzustki –
stymuluje glikogenolizę (antagonista
insuliny) –
hormon kataboliczny
•
Hipoglikemia stymuluje - wydzielanie
glukagonu
•
Hiperglikemia hamuje - wydzielanie
glukagonu
68
Cukrzyca
•
Choroba metaboliczna charakteryzująca
się podwyższonym poziomem cukru we
krwi (hiperglikemia) w wyniku zaburzenia
produkcji lub działania insuliny
•
Cukrzyca typu 1
(cukrzyca młodzieńcza,
insulino zależna) - wywołana niszczeniem
komórek β-trzustki, odpowiedzialnych za
produkcję i wydzielanie insuliny.
•
Leczenie
- systematyczne podawanie
insuliny, właściwe odżywianie i
umiarkowany wysiłek fizyczny.
69
Cukrzyca
Cukrzyca typu 2
(cukrzyca dorosłych,
(cukrzyca dorosłych,
insulino niezależna, uwarunkowana
insulino niezależna, uwarunkowana
genetycznie) – prawidłowa ilość
genetycznie) – prawidłowa ilość
insuliny ale nieprawidłowe działanie w
insuliny ale nieprawidłowe działanie w
organizmie – insulino-oporność
organizmie – insulino-oporność
Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy
Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy
otyłość, nadciśnienie i wysoki
otyłość, nadciśnienie i wysoki
cholesterol.
cholesterol.
Leczenie - odpowiednia diety i doustne
Leczenie - odpowiednia diety i doustne
leki przeciwcukrzycowe.
leki przeciwcukrzycowe.
70
Cukrzyca
•
Leczenie cukrzycy II typu
•
Pochodne sulfonylo-mocznika
•
I generacja –
Tolbutamid
– zmniejsza
stężenie glukozy we krwi
•
II generacja-
Glipizyd
– pobudza komórki
β wysp Langerhansa trzustki
•
III generacja –
Roziglitazon
– lek
zmniejszający insulino-oporność
71
Powikłania cukrzycy
•
Nefropatia cukrzycowa -
uszkodzenie
funkcji nerek
•
Retinopatia cukrzycowa -
uszkodzenie
siatkówki i zaćma
•
Neuropatia cukrzycowa
- uszkodzenie
układu nerwowego.
•
Polineuropatia cukrzycowa
-
zaburzenia
czucia
•
Choroba wieńcowa
- ryzyko zawału
mięśnia sercowego i śmierci sercowej
•
Choroba niedokrwienna OUN
- prowadząca
do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.
72
Powikłania cukrzycy
•
Hipoglikemia
(niedocukrzenie) – ilość glukozy
we krwi spada poniżej normy. Hipoglikemia może
być przyczyną śmierci.
•
Przyczyny
- duża dawka leku
przeciwcukrzycowego, duża dawka insuliny
•
Pominięcie posiłku, nadmierny wysiłek fizyczny,
alkohol
•
Hiperglikemia
- znaczny wzrost poziomu cukru
we krwi.
Przyczyny
- po dużym posiłku lub w
chorobach infekcyjnych.
•
Bardzo wysoki poziom cukru
trwający długo
może być przyczyną zagrożenia życia.
73
Jajniki
•
Jajniki wytwarzają:
•
Komórki jajowe
•
Hormony płciowe:
estrogeny
(steroidy) –
rozwój żeńskich cech płciowych, popęd
seksualny, regulują cykl menstruacyjny
•
Korzystne działanie w przebiegu
procesów starzenia
•
Progesteron
– odpowiada za
przygotowanie macicy do przyjęcia
zarodka, kontroluje przebieg ciąży
74
Jajniki
•
Estrogeny
– zastosowanie
•
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) –
uzupełnienie niedoborów endogennych
estrogenów
•
Terapia z wyboru u kobiet:
•
Nasilone objawy klimakteryczne
•
Osteoporoza
•
Przedwczesne klimakterium
•
Niektóre postacie raka sutka
75
Jajniki
•
Estrogeny w HTZ
•
Zapobiegają stanom zapalnym i
zaburzeniom oddawania moczu
•
Znoszą uderzenia gorąca i zlewne poty
•
Działają naczynio-rozszerzająco
•
Opóźniają wystąpienie miażdżycy
(obniżają cholesterol)
•
Zmniejszają proces osteoporozy
•
Łagodzą objawy emocjonalne i depresyjne
76
Jajniki
•
Estrogeny w HTZ – działania niepożądane
•
Obrzęki i przyrost masy ciała
•
Zwiększenie ryzyka raka sutka
•
Nudności, bóle brzucha, wzdęcia
•
Upośledzenie czynności wątroby
•
Ryzyko zawału serca
•
Ryzyko raka macicy w okresie po
menopauzalnym
77
Jajniki
•
Estrogeny naturalne -
Estradiol
(Estrofem)
•
Estrogeny syntetyczne –
Etinyloestradiol
•
Estrogeny
– zastosowanie
u mężczyzn
•
Wspomagająco w leczeniu raka gruczołu
krokowego
78
Antyestrogeny
•
Leki blokujące działanie estrogenów –
leczenie niepłodności na tle braku
owulacji i zaburzeniach miesiączkowania
•
Klomifen
– hamuje działanie estrogenów
blokując receptory estrogenowe w
komórkach sutka, macicy, podwzgórza i
przysadki
79
Jądra
•
Narządy rozrodcze męskie
•
Wydzielają -
androgeny
(testosteron)
odpowiedzialne za:
•
Rozwój zewnętrznych narządów płciowych
•
Determinują męską sylwetkę, owłosienie i
zachowanie
•
Wpływają na zwiększony anabolizm
białkowy
80
Androgeny
•
Zastosowanie testosteronu:
•
Hormonalna terapia zastępcza po kastracji
lub w dysfunkcji jąder w wyniku
uszkodzenia mechanicznego, chemicznego
lub bakteryjnego.
•
Wrodzony lub nabyty brak gonadotropin
•
Pobudzenie wzrostu u chłopców z
opóźnionym dojrzewaniem
•
Nieoperacyjne leczenie raka sutka i błony
śluzowej macicy u kobiet
81
Androgeny
•
Działania niepożądane
:
•
Zwiększone namnażanie erytrocytów
•
Podwyższone ciśnienie krwi i obrzęki
•
Trądzik
•
Przedwczesne zarastanie chrząstek
nasadowych kości
•
Zahamowanie spermatogenezy,
niepłodność
82
Antyandrogeny
•
Leki konkurujące z androgenami o wiązanie
z receptorem w tkankach docelowych
•
Cyproteron (Androcur) – zastosowanie
•
Androgenizacja u kobiet – łysienie,
hirsutyzm (nadmierne owłosienie twarzy,
klatki piersiowej)
•
Nieoperacyjne leczenie raka gruczołu
krokowego
•
Leczenie przedwczesnego dojrzewania i
zaburzeń zachowania seksualnego –
pedofilia, ekshibicjonizm, gwałty, fetyszyzm
83
Sterydy anaboliczne
84
Sterydy anaboliczne
•
Pochodne męskich hormonów płciowych
– androgenów (testosteron)
•
Powodują znaczny przyrost masy mięśni
szkieletowych – zwiększony anabolizm
białkowy
•
Pobudzają erytropoezę
•
Zwiększają apetyt
•
Ułatwiają biosyntezę białek w kościach
(wzrost kości)
85
Sterydy anaboliczne
•
Durabolin
– powoduje krwotoki z ran i
nosa, podwyższa ciśnienie krwi.
•
Metanabol
– najbardziej popularny
steryd. Niszczy wątrobę.
•
Omnadren
– powoduje niekontrolowane
napady agresji.
86
Sterydy anaboliczne
•
Zastosowanie lecznicze:
•
Choroby wyniszczające
•
Złamania kości
•
Anoreksja
•
Odleżyny, oparzenia, odmrożenia
•
Anemia aplastyczna
•
Po radioterapii
87
Sterydy anaboliczne
•
Działania niepożądane:
•
Wątroba
:
•
Toksyczne zapalenie wątroby
•
Wewnątrz wątrobowy zastój żółci
•
Krwawienia wewnątrz wątroby
•
Łagodne i złośliwe nowotwory
88
Sterydy
anaboliczne
•
Działania niepożądane
•
Układ kostny
Zamknięcie nasad kości długich.
•
Hamowanie wzrostu
•
Brak wytrzymałości więzadeł i ścięgien
•
OUN
•
Agresja, zaburzenia emocjonalne
•
Uszkodzenie obszarów mózgu
odpowiedzialne za pamięć
•
Obniżają iloraz inteligencji
•
Długotrwałe stosowanie może prowadzić
do porażenia mózgowego
89
Sterydy anaboliczne
•
Działania niepożądane
•
OUN
•
Agresja, zaburzenia emocjonalne
•
Uszkadzają obszary mózgu
odpowiedzialne za pamięć
•
Obniżają iloraz inteligencji
•
Długotrwałe stosowanie może prowadzić
do porażenia mózgowego
90
Sterydy
anaboliczne
Pozytywne działanie ?
•
Zwiększają muskulaturę ciała
•
Zwiększają siłę
•
Zmniejszają ból wywołany stanem
zapalnym stawów i ścięgien
91
Bierz sterydy będziesz
wielki !!!
92
Witaminy
•
Witaminy
- organiczne związki niezbędne
dla normalnego przebiegu szeregu
procesów biochemicznych i fizjologicznych
w organizmie człowieka
•
Nie są wytwarzane przez organizm -
muszą być dostarczane z pożywieniem lub
w postaci preparatów farmaceutycznych.
•
Nie są źródłem energii, nie są materiałem
budulcowym.
93
Witaminy
•
Awitaminoza
- brak lub niedobór
poszczególnych witamin – powoduje
różnego typu zaburzenia w ustroju
•
Hiperwitaminoza
– wywołana zażywaniem
zbyt dużych dawek witamin
94
Witaminy - Podział
•
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
•
Witamina A – Retinol
•
Witamina D
3
– Cholekalcyferol
•
Witamina E – Tokoferol
•
Witamina K - Phytomenadion
95
Witaminy - Podział
•
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
•
Witamina B1 – Tiamina (aneuryna)
•
Witamina B2 – Riboflawina
•
Witamina B6 - Pirydoksyna
•
Witamina B12 – Kobalamina
•
Witamina C – Kwas askorbowy
•
Witamina P - Rutyna
•
Witamina H – Biotyna
•
Witamina PP – amid kwasu nikotynowego
•
Kwas foliowy
96
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina A
(retinol) – witamina wzrostowa
– głównym źródłem jest β-karoten.
•
Występuje w tranie, wątrobie, jajach,
maśle, mleku, marchwi, pomidorach.
•
Bierze udział w procesie widzenia,
w prawidłowym wzroście nabłonków,
w syntezie hormonów sterydowych
(wpływa na rozwój embrionalny).
97
Witaminy rozpuszczalne
w tłuszczach
•
Witamina A – Niedobór – awitaminoza
•
Ślepota zmierzchowa
•
Nadmierne łuszczenie naskórka -
utrudnia gojenie ran, sprzyja zapaleniu
oskrzeli i tworzeniu kamieni nerkowych i
żółciowych
•
Niszczy odporność
•
Powoduje zrzeszotnienie kości
98
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina A – Hiperwitaminoza –
powoduje
:
•
Żółtoczerwone zabarwienie skóry
•
Wypadanie włosów
•
Pękanie naskórka
•
Bóle kości i stawów
•
Świąd skóry
•
Utrata łaknienia
99
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina A – zastosowanie lecznicze
:
•
Hipowitaminoza
•
Trudno gojące się rany
•
Przewlekłe nieżyty dróg oddechowych
•
W nadczynności gruczołu tarczycy (hamuje
wydzielanie hormonu tyreotropowego)
•
W dermatologii – leczenie trądziku,
wyprysków i łuszczycy
100
Witaminy rozpuszczalne
w tłuszczach
•
Witamina D – cholekalcyferol
– witamina
przeciwkrzywicza
•
Działa na gospodarkę fosforanowo-
wapniową – stymuluje odkładanie wapnia
w kościach
•
Zwiększa poziom wapnia we krwi – działa
przeciwzapalnie i przeciwalergicznie
•
Bierze udział w syntezie cholesterolu
101
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina E – Tokoferol – „witamina płodności”
•
Bierze udział w procesach oksydacyjno –
redukcyjnych komórek - przeciwutleniacz
•
Występuje w – orzechach, kiełkach pszenicy, w
kukurydzy, olejach roślinnych, warzywach
liściastych.
•
Witamina E –
w płucach zapobiega
uszkodzeniom wywołanym przez utleniacze z
powietrza zanieczyszczonego dymem
•
Chroni błonę erytrocytów przed uszkodzeniami
102
Witaminy rozpuszczalne
w tłuszczach
•
Witamina E – Niedobór –
awitaminoza
powoduje:
•
Skrócenie życia erytrocytów - anemia
hemolityczna
•
Zanik i osłabienie mięśni
•
Ośrodkowe i obwodowe neuropatie
•
Bezpłodność
•
Zastosowanie –
stany skurczowe naczyń,
zakrzepica, profilaktyka miażdżycy i
choroby niedokrwiennej serca, w
zagrażającym poronieniu
103
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina K
– filochinon – witamina
przeciwkrwotoczna
•
Niezbędna w procesie krzepnięcia – w
syntezie protrombiny, ułatwia przejście
fibrynogenu w fibrynę
•
Występuje w pomidorach, szpinaku,
kapuście, w wątrobie, serach żółtych, w
żółtkach jajek.
•
Hipowitaminoza
wywołuje – skazę
krwotoczną, krwawienia z przewodu
pokarmowego, krwotoki z nosa, krwiomocz
104
Witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach
•
Witamina K
•
Nadmiar
wywołuje – wzmożone
krzepnięcie krwi, powstawanie skrzepów,
uszkodzenie wątroby
•
Zastosowanie lecznicze – niedobór
protrombiny, przedawkowanie leków
przeciwzakrzepowych
105
Witaminy rozpuszczalne w
wodzie
•
Witamina B1
– tiamina (aneuryna) –
występuje w drożdżach, ziemniakach,
mleku, wątrobie, nerkach.
•
Odgrywa istotną rolę w metaboliźmie
węglowodanów
•
Awitaminoza
•
Zmiany degeneracyjne w układzie
nerwowym, mięśniowym, pokarmowym i
sercowo-naczyniowym
106
Witaminy rozpuszczalne w
wodzie
•
Witamina B2
– ryboflawina
•
Awitaminoza
– zajady, łojotokowe
zapalenie skóry, zanikowe zapalenie jelit
(biegunki), zmiany zwyrodnieniowe w
OUN, zmętnienie rogówki
•
Zastosowanie lecznicze
– zaćma, stany
zapalne skóry i błon śluzowych, anemie
107
Witaminy rozpuszczalne
w wodzie
•
Witamina B6
– pirydoksyna – koenzym
biorący udział w przemianach
aminokwasów
•
Niedobór powoduje
– anemie, zaburzenia
OUN, drgawki, wzrost pobudliwości
nerwowo-mięśniowej, zapalenie skóry i
błon śluzowych
•
Zastosowanie w dermatologii
– zapalenie
łojotokowe skóry, wypadanie włosów,
stany zapalne błon śluzowych.
•
W anemii z niedoboru witaminy B6
108
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
•
Witamina B12
– kobalamina – zasadnicza
rola w syntezie kwasów nukleinowych,
kwasów tłuszczowych i tworzeniu osłonek
mielinowych w układzie nerwowym
•
Niedobór
– anemia z zaburzeniami
erytropoezy, atrofia błony śluzowej
żołądka, zwyrodnienie rdzenia kręgowego
•
Zastosowanie
– anemie, zaburzenia
neurologiczne, półpasiec, nerwobóle,
zapalenie błony śluzowej żołądka
109
Witaminy rozpuszczalne w
wodzie
•
Witamina C
– kwas askorbowy – witamina
przeciwszkorbutowa
•
Awitaminoza
– uszkodzenie naczyń
włosowatych, krwawienia dziąseł,
rozchwiane zęby (szkorbut), zmniejszona
odporność organizmu na zakażenia,
anemia.
•
Zastosowanie lecznicze
– szkorbut (gnilec)
(profilaktyka i leczenie), choroby zakaźne,
próchnica zębów u dzieci, choroby
alergiczne i przebarwienia skóry
110
Pierwiastki śladowe
•
Biopierwiastki – niezbędne dla
prawidłowego funkcjonowania organizmu
•
Podział :
•
Makrobiopierwiastki – 99% - wapń, fosfor,
sód, potas, chlor, magnez
•
Mikrobiopierwiastki 1% (pierwiastki
śladowe) – żelazo, jod, fluor, cynk, miedź,
selen, lit, molibden
111
Pierwiastki śladowe
•
Choroby związane z niedoborem
:
•
Żelazo – anemie
•
Wapń, fosfor – mineralizacja kości
•
Jod – choroby tarczycy
•
Fluor – próchnica
•
Magnez – pobudliwość nerwowo-
mięśniowa, depresja
•
Selen – układ odpornościowy, zaburzenia
tarczycy
112
Pierwiastki śladowe
•
Preparaty zawierające biopierwiastki:
•
Multisol
– fosfor, wapń, magnez, żelazo,
miedź, jod, chrom, molibden, selen
•
Zincuprin
– cynk, miedź
•
Dolomit
– wapń, magnez
113
Autakoidy
•
Autakoidy
(autos – własny akos – środek
leczniczy) - hormony tkankowe działają w
miejscu swojego powstania. Substancje
endogenne. Nie są produkowane przez
wyspecjalizowane do tego celu gruczoły.
•
Histamina
•
Serotonina
•
Angiotensyna
•
Autakoidy pochodne lipidów
– eikozanoidy
(eikos 20) – prostaglandyny, tromboksan
114
Histamina
•
Amina biogenna, hormon tkankowy –
mediator procesów zapalnych – działa
poprzez receptory histaminowe
H1
i
H2
•
Receptory H1
występują w:
•
Mięśniach gładkich oskrzeli, jelit i naczyń
krwionośnych, komórkach śródbłonka
naczyń
•
Gruczołach błony śluzowej nosa
•
Na zakończeniach nerwów czuciowych
•
Receptory H2
występują w:
•
Komórkach okładzinowych żołądka
•
Mięśniach gładkich naczyń, macicy i serca
115
Histamina
•
Pobudzenie receptorów H1 powoduje
:
•
Zwiększenie przepuszczalność naczyń
żylnych i włosowatych – obrzęki, zmiany
skórne
•
Rozszerzanie naczyń krwionośnych -
zaczerwienienie skóry, spadek ciśnienia krwi
•
Skurcz mięśni gładkich oskrzeli i przewodu
pokarmowego
•
Pobudzenie receptorów H2 powoduje
•
Nasilenie wydzielania soku żołądkowego i
śluzu w oskrzelach
•
Kurczenie mięśni macicy (poronienia)
116
Leki przeciwhistaminowe
(przeciwalergiczne)
•
Antagoniści receptora H1
– zmniejszają
objawy alergii wywołane nadmiernym
uwalnianiem histaminy
•
Działanie:
•
Hamują skurcz mięśni oskrzeli
•
Kurczą rozszerzone naczynia krwionośne i
hamują ich nadmierną przepuszczalność
•
Hamują nadmierną sekrecję oskrzeli
•
Hamują łzawienie i wydzielinę z nosa
117
Leki przeciwhistaminowe
•
Zastosowanie:
•
Alergiczny nieżyt nosa
•
Alergiczne zapalenie spojówek
•
Alergiczne dermatozy – pokrzywka i wyprysk
•
W obrzęku naczynioruchowym (Quinckego)
•
Po ukąszeniu owadów
•
W alergii polekowej i pokarmowej
•
W terapii świądu skóry
Nieskuteczne w astmie oskrzelowej we
wstrząsie anafilaktycznym działają słabo
118
Leki przeciwalergiczne
I generacji
•
Leki klasyczne działające objawowo – mała
selektywność receptorowa.
•
Działają hamująco na OUN – łatwo
przenikają BBB.
•
Wskazania:
•
Wszystkie rodzaje alergii (
oprócz astmy
)
•
W ostrych, natychmiastowych reakcjach
alergicznych –
drogą pozajelitową
•
Niektóre o silnym działaniu
cholinolitycznym – stosowane są w
chorobie lokomocyjnej – difenhydramina
(
Awiomarin
)
119
Leki przeciwalergiczne
I generacji
•
Działania niepożądane
•
Hamujący wpływ na OUN – senność,
zaburzenia koordynacji ruchowej
•
Zagęszczają wydzielinę w oskrzelach –
utrudnione odksztuszanie
•
Zaburzenia widzenia
•
Zaburzenia ze strony przewodu
pokarmowego
•
Prometazyna
(Diphergan) – znaczny wpływ
na OUN
•
Klemastyna
(Tavegyl) – słaby wpływ na OUN
•
Ketotifen
(Zaditen) – stosowany u dzieci,
słabe działania niepożądane
120
Leki przeciwalergiczne
II generacji
•
Wybiórcze działanie na receptory H1-
działają silniej i dłużej. Nie hamują OUN –
nie przenikają BBB.
•
Dodatkowo działają przeciwzapalnie –
hamują uwalnianie histaminy, cytokin
prozapalnych i leukotrienów.
•
Dobrze wchłaniane z przewodu
pokarmowego
•
Działania niepożądane
(słabo zaznaczone)
•
Senność i uspokojenie (uwaga kierowcy!)
•
Ryzyko wystąpienia
zaburzeń rytmu serca
(tzw. balet serca) – hamujący wpływ na
kanały potasowe
121
Leki przeciwalergiczne
II generacji
•
Loratadyna
(Alerfan)
– działanie pojawia
się po 30 min. i utrzymuje 24 godz.
•
Cetyryzyna
(Zyrtec) – stosowana w
obrzęku Quinckego*, w przewlekłej
pokrzywce i po ukąszeniach owadów
•
*Odmiana pokrzywki przewlekłej
*Odmiana pokrzywki przewlekłej
umiejscowiona głęboko (skóra właściwa i
umiejscowiona głęboko (skóra właściwa i
tkanka podskórna oraz błony śluzowe jamy
tkanka podskórna oraz błony śluzowe jamy
ustnej i noso-gardzieli). Mogą wystąpić
ustnej i noso-gardzieli). Mogą wystąpić
współtowarzyszące bąble pokrzywkowe.
współtowarzyszące bąble pokrzywkowe.
122
Histamina
•
Leki blokujące receptory H2
w błonie
śluzowej żołądka – zmniejszają wydzielanie
kwasu solnego.
•
Zastosowanie – choroba wrzodowa żołądka
i dwunastnicy
123
Serotonina
•
Amina biogenna – najwięcej znajduje się
jej w komórkach jelit i płytkach krwi.
•
Neuroprzekaźnik w OUN
•
Działanie serotoniny na obwodzie
•
Kurczy mięśnie gładkie przewodu
pokarmowego, oskrzeli, naczyń
krwionośnych
•
Nasila perystaltykę jelit
•
Hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego i
zwiększa wydzielanie śluzu
124
Serotonina
•
Działanie serotoniny na obwodzie:
•
Reguluje ciśnienie krwi i proces
krzepnięcia – powoduje agregację płytek
•
Kurczy naczynia nerek, płuc i naczynia
mózgowe
•
Rozkurcza naczynia mięśni prążkowanych i
skórnych
125
Serotonina
•
Działanie serotoniny OUN
•
Stany emocjonalne, uczenie, pamięć, sen,
ból, zachowania seksualne, rytmy
biologiczne
•
Bierze udział w stanach patologicznych
:
•
Lęk, depresja, choroby neurodegeneracyjne,
migrena, wymioty, alkoholizm
•
Działa poprzez swoiste receptory od
5-HT
1
do 5-HT
7
•
W terapii znalazły zastosowanie antagoniści i
agoniści tych receptorów oraz inhibitory
wychwytu zwrotnego serotoniny -
Leczenie
migreny, hamowanie wymiotów w
chemioterapii, leczenie depresji.
126
Serotonina
•
Antagoniści
receptorów serotoninowych –
zastosowanie lecznicze:
•
Zapobiegawczo w migrenie –
Pizotifen
(Polomigran)
•
Przerwanie napadu migrenowego –
Sumatriptan (Imigran)
•
Hamowanie wymiotów po radio i
chemioterapii –
Ondansetron (Zofran)
127
Serotonina
•
Agoniści
receptorów serotoninowych –
zastosowanie lecznicze:
•
Pobudzenie motoryki przewodu
pokarmowego (wzdęcia, stany
spastyczne) –
Cisapryd (Coordinax
)
•
Nadciśnienie –
Urapidil (Ebrantil)
•
Depresja –
selektywne inhibitory
wychwytu zwrotnego serotoniny –
Fluoksetyna (Prozak)
128
Angiotensyna
•
Autakoid peptydowy - powstaje z
angiotensynogenu (prekursor
angiotensyny II) przy udziale reniny
•
Angiotensyna
– silnie kurczy mięśnie
naczyń żylnych i tętniczych – wzrost
ciśnienia
•
Przyspiesza akcję serca
•
Hamuje diurezę – zwiększa wydzielanie
aldosteronu i wazopresyny
129
Angiotensyna
Renina - enzym
ANGIOTENSYN
A I
Konwertaza angiotensyny
ANGIOTENSYNA II
ANGIOTENSYNA II
ANGIOTENSYNA II
ANGIOTENSYNA II
ALDOSTERON
ALDOSTERON
ANGIOTENSYNOG
EN
130
Angiotensyna
•
Inhibitory konwertazy angiotensyny
–
zmniejszają stężenie angiotensyny II
powodują spadek ciśnienia krwi – leki
hypotensyjne (Kaptopryl, Enalapryl)
•
Antagoniści receptora angiotensyny AT1
– Sartany (Losartan) – leki hypotensyjne
131
Autakoidy pochodzenia lipidowego
•
Eikozanoidy
- powstają z fosfolipidów
błon komórkowych pod wpływem
fosfolipazy tworzy się kwas
arachidonowy, z którego przy udziale
cyklooksygenazy COX tworzą się
prostaglandyny, prostacykliny i
tromboksan a pod wpływem
lipooksygenazy powstają leukotrieny
132
Kaskada kwasu arachidonowego
Fosfolipidy
Kwas arachidonowy
Leukotrieny
Prostaglandyny
Prostacykliny
Tromboksan
Fosfolipaza
Cyklooksygenazy COX
Lipooksygenazy
Dwie izoformy
cyklooksygenazy
:
COX-1 – występuje
stale w komórkach
COX-2 - indukowana
stanem zapalnym
133
Autakoidy pochodzenia
lipidowego
•
Prostaglandyny
– silne i zróżnicowane
działanie na organizm
•
Pobudzają lub hamują skurcze macicy,
przewodu pokarmowego, oskrzeli
•
Hamują wydzielanie soku żołądkowego,
działają cytoprotrekcyjnie na śluzówkę
żołądka
•
Mediatory procesów zapalnych
134
Autakoidy pochodzenia
lipidowego
•
Prostacykliny
– hamują agregację płytek –
antagonista tromboksanu
•
Działają rozkurczowo na naczynia
krwionośne i obniżają ciśnienie krwi
•
Prostacyklina PGI2* – leczenie zawału i
zaburzeń krążenia obwodowego
•
* John Vane, Ingemar Samuelson i Sune
Berstroem –
nagroda Nobla 1982
135
Autakoidy pochodzenia
lipidowego
•
Tromboksan
– biologicznie czynna substancja
powstaje z kwasu arachidonowego przy
udziale cyklooksygenazy
•
Odpowiedzialny za agregację płytek tworzenie
skrzepu i skurcz naczyń krwionośnych
•
Leukotrieny
– powstają z kwasu
arachidonowego przy udziale lipooksygenazy
•
Działanie
– silnie kurczą oskrzela, stymulują
wydzielanie śluzu w oskrzelach, zwiększają
przepuszczalność naczyń, krwionośnych,
mediatory stanów zapalnych.
136
Autakoidy pochodzenia
lipidowego
•
Antagoniści receptorów leukotrienowych
– leki przeciwastmatyczne
•
Montelukast i Zafirlukast
137
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Mechanizm działania
– hamowanie
cyklooksygenazy w przemianach kwasu
arachidonowego
•
COX1
– występuje w większości tkanek:
w płytkach krwi, błonie śluzowej żołądka i
nerkach
•
COX2
– enzym indukowany w komórkach
zmienionych zapalnie – odpowiedzialny za
syntezę mediatorów stanu zapalnego
138
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Hamowanie COX-1
działanie:
•
Antyagregacyjne (płytki krwi –
hamowanie syntezy tromboksanu)
•
Uszkadzające błonę śluzową żołądka
(hamowanie syntezy prostaglandyn)
•
Hamowanie COX-2
– działanie:
•
Przeciwzapalne
– obniżenie stężenia
prostaglandyn prozapalnych – skurcz
naczyń i zmniejszenie obrzęku tkanek
139
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Hamowanie COX-2
– działanie
•
Przeciwgorączkowe
– hamowanie syntezy
prostaglandyn w podwzgórzu – przywrócenie
prawidłowego działanie ośrodka
termoregulacji (rozszerzenie naczyń
powierzchniowych i pocenie)
•
Przeciwbólowe
– obniżenie stężenia
prostaglandyn uwrażliwiających zakończenia
bólowe na mediatory stanu zapalnego
•
NLPZ – eliminują ból związany z procesem
zapalnym lub uszkodzeniem tkanek
140
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Diklofenak
– działanie przeciwzapalne,
przeciwbólowe, przeciwgorączkowe.
•
Nieselektywny inhibitor COX-1 i COX-2
•
Zastosowanie:
•
Reumatoidalne zapalenie stawów
•
Dna moczanowa
•
Stany pourazowe
•
Bóle pooperacyjne
141
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Indometacyna (Metindol)
– bardzo silne
działanie przeciwzapalne, silne
przeciwbólowe, słabe przeciwgorączkowe
•
Zastosowanie
– gościec przewlekle
postępujący, sztywniejące zapalenie
stawów kręgosłupa, zapalenia nerwów,
dyskopatie, dna moczanowa
142
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Selektywne inhibitory COX-2
•
Celekoksyb (Celebrex
) – działanie
przeciwzapalne, przeciwbólowe,
przeciwgorączkowe
•
Wybiórcze hamowanie COX-2
– obniżenie
syntezy prostacykliny, która rozszerza
naczynia i hamuje agregację płytek
prowadzi do
wystąpienia zakrzepów i
powikłań sercowo naczyniowych
•
Zastosowanie
– objawowe leczenie stanu
zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu
stawów i bólu w chorobie
zwyrodnieniowej stawów
143
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
NLPZ
•
Działania niepożądane
•
Ryzyko wrzodów żołądka
•
Krwawienia z przewodu pokarmowego
•
Skurcz oskrzeli (astma oskrzelowa)
•
Reakcje uczuleniowe i zmiany skórne
•
Uszkodzenie wątroby
144
Reumatoidalne
zapalenie stawów
•
Gościec przewlekle postępujący
– choroba
reumatyczna o podłożu
autoimmunologicznym.
•
Charakteryzuje się nieswoistym zapaleniem
stawów, zmianami pozastawowymi i
powikłaniami układowymi.
•
W trakcie choroby występuje osteoporoza i
uszkodzenie nasad kostnych.
•
Zmniejszenie ruchomości stawów, prowadzi
do zaniku mięśni w okolicy zmienionego
chorobowo stawu.
145
Dziękuję za uwagę
