Układ pokarmowy

Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej

AM

Rola układu trawiennego

• Przyjmowanie pokarmu

• Przeprowadzenie pokarmu przez przewód pokarmowy

• Trawienie, w wyniku czego następuje rozłożenie

pokarmu za pomocą enzymów na prostsze związki.
Skrobia jest rozkładana na cukry proste przez amylazę.
Pepsyna i trypsyna rozkładają białka na aminokwasy i

dwupeptydy.
Lipazy rozkładają lipidy na monoglicerydy i kwasy

tłuszczowe.

• Wchłanianie (transport wody, substancji odżywczych i

elektrolitów z przewodu pokarmowego do krwi i

chłonki.

• Defekacja, czyli wydalanie niestrawionych substancji.

Podział układu

pokarmowego

• Przewód pokarmowy – rozpoczyna się

szpara ust i kończy odbytem, składa
się z:
jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka,
jelita cienkiego, jelita grubego.

• Gruczoły trawienne (gruczoły ślinowe,

wątroba, trzustka)

• Otrzewna

Budowa ściany przewodu

pokarmowego

•

Budowa czterowarstwowa:

1.

Błona śluzowa pokryta nabłonkiem (od jamy ustnej

do przełyku jest wielowarstwowy płaski, a począwszy

od wpustu żołądka jednowarstwowy walcowaty)

2.

Błona podśluzowa – gęsta tkanka łączna z dużą

ilością naczyń krwionośnych, chłonnych i splotów

nerwowych.

3.

Błona mięśniowa – w większości składa się z

zewnętrznej warstwy podłużnej i wewnętrznej

okrężnej

4.

Błona surowicza lub przydanka

Ślinianki

• ślinianka przyuszna – w komorze przyusznicy,

do przodu od przewodu słuchowego

zewnętrznego, przewód wyprowadzający w

przedsionku jamy ustnej, na wysokości

pierwszego zęba trzonowego górnego.

• Ślinianka podżuchwowa, w trójkącie

podżuchwowym, przewód wyprowadzający w

jamie ustnej właściwiej, na mięsku

podjęzykowym

• Ślinianka podjęzykowa, na dnie jamy ustnej,

przewód wyprowadzający uchodzi do jamy

ustnej właściwej, razem z powyższym.

Przełyk

• jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu;

łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie

pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności

wchłaniania pokarmu ani trawienia.

Części:

• szyjna,

• piersiowa,

• brzuszna.
Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:

• zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym

miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku.

• zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu,

gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od

przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budowa samej

ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów;

• zwężenie dolne - podobnie jak i górne, jest zwężeniem

czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży

około 3 cm powyżej wpustu żołądka.

Żołądek

Części:

• wpust, dno, trzon, część odźwiernikowa i odźwiernik.

Trzon przechodząc w część odźwiernikową, tworzy zagięcie nazwane kolanem

żołądka. W miejscu kolana na krzywiźnie mniejszej występuje wcięcie

kątowe. Pomiędzy przełykiem a dnem żołądka wcięcie wpustowe

W żołądku wyróżniamy ścianę przednią i tylną, które przechodzą w siebie

wzdłuż

krzywizn:

• większej

• mniejszej
Budowa ściany:

Błona śluzowa tworzy liczne fałdy żołądkowe zbudowane z błony śluzowej i

podśluzowej. Największe z nich biegną równolegle wzdłuż krzywizny

mniejszej, ograniczając tzw. bruzdę ślinową lub drogę żołądkową. Oprócz

fałdów błona śluzowa tworzy tzw. pólka żołądkowe o wlk.1-6 mm, zbudowane

wyłącznie z błony śluzowej. Błona mięśniowa w żołądku jest trójwarstwowa: od

wewnątrz warstwa skośna (niepełna głównie w okolicy wpustu i dna),

okrężna i podłużna. Mięśniówka podłużna jest najsilniej rozbudowana na

krzywiznach,

natomiast na ścianie przedniej i tylnej reprezentują ją tylko pojedyncze włókna.

Mięśniówka okrężna w obrębie odźwiernika wytwarza zgrubienie -

m.zwieracz odźwiernika.

Jelito cienkie

• Części:
1. Dwunastnica
2. Jelito czcze
3. Jelito kręte

Dwunastnica

• Położenie:

leży w jamie brzusznej,na jej tylnej ścianie.Opuszka

wewnątrzotrzewnowo, pozostałe części zaotrzewnowo.

Wyróżniamy:

• opuszkę (część górną) - leżącą na wysokości trzonu L1

• część zstępująca - po prawej stronie kręgosłupa na

wysokości od L1 - L3

• część pozioma - krzyżuje trzon L3

• część wstępująca - leży po lewej stronie kręgosłupa na

wysokości L3 do L2 dwunastnica przechodzi zgięciem

dwunastniczo-czczym w jelito czcze .Jest ono umocowane

przy pomocy więzadła albo mięśnia wieszadłowego,który

przyczepia się do zgięcia dwunastniczo-czczego.

Budowa dwunastnicy

• w błonie śluzowej widoczne są liczne,

wysokie fałdy okrężne z wyjątkiem

opuszki ,gdzie błona śluzowa jest gładka.

Na tylno-przyśrodkowej ścianie części

zstępującej przebiega fałd

podłużny,wywołany przez przebieg

przewodu żółciowego wspólnego. Fałd ten

kończy się brodawką dwunastniczą

większą .Na tej brodawce jest wspólne

ujście przewodu żółciowego wspólnego i

przewodu trzustkowego. Może też istnieć

brodawka mniejsza. Na tej brodawce

uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy.

Budowa ściany jelita

• Ściana jelita cienkiego jest zbudowana od wewnątrz z

warstw:

• błona śluzowa

• mięśniówka wewn.okrężna,zewn.podłużna

• otrzewna

• Błona śluzowa razem z podśluzową tworzą fałdy okrężne,

które są najwyższe w dwunastnicy ( brak ich w opuszce),ich

wysokość i gęstość stopniowo maleje w kierunku jelita

grubego. Pod mikroskopem można stwierdzić,że błona

śluzowa wytwarza palczaste struktury zwane kosmkami

jelitowymi,pokryte nabłonkiem jelitowym. Fałdy okrężne

zwiększają pow.wchłaniania jelita do 1 m2, kosmki do ok 10

m2 a mikrokosmki do ok 200 m2.

• W błonie śluzowej leżą prymitywne narządy limfatyczne -

grudki chłonne. Grudki chłonne dzielimy na samotne

występujące w całym jelicie i skupione występujące tylko w

j.krętym.

• Błona mięśniowa tworzy dwie warstwy: okrężną położoną

wewnątrz, grubszą i warstwę podłużną leżącą zewnątrz.

Dzięki obecności i specyficznym własnością mięśniówki jelito

może wykonywać ruchy.

Motoryka przewodu

pokarmowego

• Ruchy perystaltyczne- stopniowy okrężny

skurcz ściany przewodu pokarmowego,

przesuw ok. 1cm/ min.

• Ruchy segmentowe, w których skurczom

ulegają dwa odległe miejsca przewodu

pokarmowego. Jeżeli ta odległość wynosi

kilka cm, to są ruchy wahadłowe. Ruchy te

mieszają pokarm i ułatwiają krążenie krwi.

• Ruchy masowe, występują w jelicie

grubym, powodują przesuwanie mas

kałowych.

Jelito grube

• Od zastawki krętniczo-kątniczej do

odbytu

• Podział:

1. jelito ślepe (kątnica) z wyrostkiem
robaczkowym
2. okrężnica (wstępująca,
poprzeczna,zstepująca, esowata)
3. odbytnica

Budowa ściany jelita

grubego

• Jest analogiczna do budowy ściany jelita krętego. Zasdnicza różnicą jest

nierównomierne rozłożenie mięśniówki o przebiegu podłużnym. W jelicie

grubym mięśniówka podłużna z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i

prostnicy tworzy 3 skupienia zwane taśmami.

• Taśmy te są widoczne na zewnątrz poprzez otrzewną. Wyróżniamy taśmę

wolną,sieciową i krezkową. Taśmy są krótsze o 1/6 od długości jelita

grubego, co powoduje wystąpienie charakterystycznych uwypukleń

okrężnicy, oddzielonych wcięciami półksiężycowatymi. Ze względu na

przyczynę ich powstania zarówno wypuklenia jak i wcięcia półksiężycowate

biegną od 1 taśmy do 2 czyli obejmują 1/3 obwodu jelita.

• W świetle jelita grubego widoczne są fałdy półksiężycowate, które

odpowiadają leżącym na zewnątrz wcięciom.

• Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy fałdów - wymienione fałdy

półksiężycowate są zbudowane z całej grubości ściany jelita czyli z błony

śluzowej, błony podśluzowej, mięśniówki podśluzowej, mięśniówki okrężnej

i otrzewnej. Nie spotykamy też kosmków w błonie śluzowej jelita grubego.

Widoczne są natomiast nieliczne grudki chłonne samotne. Duża ilość tkanki

chłonnej obserwuje się jedynie w błonie śluzowej wyrostka robaczkowego,

stąd nawet mówi się o grudkach chłonnych skupionych w tym narządzie.

• W tych odcinkach jelita grubego, które posiadają taśmy na zewnątrz

występują tzw.przyczepki sieciowe. ą to uwypuklenia otrzewnej

wypełnione tkanką tłuszczową. Przyczepiają się do ściany jelita wzdłuż

taśmy wolnej. Przyczepki sieciowe występują tylko na jelicie grubym, mimo

mylącej nazwy - nie ma ich na sieci większej.

Topografia wątroby

• leży w jamie brzusznej,
• wewnątrzotrzewnowo,
• w prawym podżebrzu, nadbrzuszu i

częściowo w podżebrzu lewym.

Powierzchnia trzewna

wątroby

• na powierzchni trzewnej widoczne są 2 bruzdy strzałkowe:

prawa i lewa oraz łączące je wrota wątroby.Pomiędzy

bruzdami strzałkowymi widoczne są: do przodu od wrót

wątroby - płat czworoboczny ,do tyłu od wrót wątroby -

płat ogoniasty. Płaty te są wydzielone z płata prawego

przez rowek strzałkowy.

• Na płacie lewym wyróżniamy wycisk żołądkowy i wycisk

przełykowy .Po prawej stronie od wycisku żołądkowego

wyróżniamy wyniosłość - guz sieciowy

• Na płacie czworobocznym widoczny jest wycisk

odźwiernikowy.

• Na płacie ogoniastym w pobliżu wrót wątroby widoczna jest

wyniosłość zwana wyrostkiem brodawkowatym .Po jego

prawej stronie leży druga,nieco większa wyniosłość -

wyrostek ogoniasty - jest to miejsce łączące płat

ogoniasty z pozostałą częścią płata prawego. Na płacie

prawym widoczne są wyciski:

• okrężniczy, dwunastniczy,nerkowy i nadnerczowy.

Wrota wątroby

•leżą pomiędzy bruzdami strzałkowymi, do przodu od płata
ogoniastego,a do tyłu od płata czworobocznego.

•We wrotach po stronie prawej z połączenia przewodu
wątrobowego prawego i lewego powstaje przewód wątrobowy
wspólny.

•Po jego lewej stronie tętnica wątrobowa właściwa dzieli się na
gałąź prawą i lewą.

•Do tyłu od tych tworów żyła wrotna dzieli się na gałąź prawą i
lewą.

•Ponadto przez wrota wątroby przechodzą naczynia chłonne oraz
włókna nerwowe autonomiczne splotu wątrobowego.

Krążenie wrotne

• Krew żylną z narządów części brzusznej układu

pokarmowego zbiera żyła wrotna wątroby. Zawiera

ona krew ubogą w tlen, ale bogatą w składniki

odżywcze i transportuje ją do wątroby.

• Żyła wrotna powstaje do tyłu od głowy trzustki z

połączenia:
ż. krezkowej górnej
ż. śledzionowej
ż. krezkowej dolnej
ż. żołądkowej lewej

• Po wniknięciu do więzadła wątrobowo-

dwunastniczego z. wrotna dzieli się na gałąź prawa i

lewą, które tworzą żyły zrazikowe. Od nich odchodzą

naczynia zatokowe spływające do żył środkowych

zrazików. Żyły środkowe zlewają się w żyły

podzrazikowe, które stanowią dopływy żył

wątrobowych.

Rola wątroby

• Produkcja żółci - 500-1000 ml/dobę

• Produkcja białek krwi - z wyjątkiem gamma-globulin

• Detoksykacja przez wiązanie z H2SO4 i kwasem

glukuronowym

• Udział w metabolizmie węglowodanów,białek i

tłuszczów - magazyn glukozy w postaci glikogenu,rozkład i

synteza białek

• Produkcja czynników krzepnięcia

• Inaktywacja hormonów

• Magazyn witamin A,D,B12

• Spichrzanie glikogenu i żelaza (Fe)

• Magazyn krwi

• Termoregulacja - krew opuszcza ją cieplejsza o 1 stopień

• W okresie płodowym - narząd krwiotwórczy

Drogi żółciowe

• Wewnątrzwątrobowe:

kanaliki żółciowe włosowate
przewody żółciowe międzyzrazikowe
przewody płatowe przewód
wątrobowy wspólny

• Zewnątrzwątrobowe:

przewód wątrobowy wspolny+ przewód
pęcherzykowy przewód żółciowy

Trzustka

• Na tylnej ścianie j. brzusznej

• Zaotrzewnowo

• Części: głowa, trzon, ogon

• Powierzchnie: przednio-górna, przednio-dolna, tylna

• Głowa trzustki objęta jest przez dwunastnicę i

przylega do żyły głównej dolnej

• W ogonie rozpoczyna się przewód trzustkowy. Który

przebiega przez cały gruczoł i uchodzi wspólnie z

przewodem żółciowym wspólnym na brodawce

większej dwunastnicy.

• Przewód trzustkowy dodatkowy drenuje dolną część

głowy i wyrostka haczykowatego, uchodzi na

brodawce mniejszej dwunastnicy.

Czynność trzustki

• Wewnątrzwydzielnicza (endogenna) – wyspy

Langerhansa znajdujące się w trzonie i ogonie

wydzielają hormony: insulinę i glukagon, które regulują

gospodarkę węglowodanową.

• Zewnątrzwydzielnicza (egzogenna)- wydzielanie soku

trzustkowego zawierającego enzymy trawienne, który

odpływa przewodami trzustkowymi do dwunastnicy

• Sok trzustkowy - c.w.1.025,pH 8 dlatego zobojętnia

sok żołądkowy,objętość 1-3 l/dobe.Skład -

H2O,enzymy,Na+,K+,Cl-,HCO3-.

• Enzymy:

-Proteolityczne:

trypsyna,chymotrypsyna,elastazy,karboksypeptydazy

-Lipolityczne: lipaza trzustkowa,fosfolipaza,esterazy

Otrzewna

• Błyszcząca, przeźroczysta błona surowicza,

wyścielająca jamę brzuszną i miednicę

• Składa się z dwóch blaszek:

otrzewnej ściennej – stanowi najbardziej
wewnętrzną warstwę ściany brzucha
otrzewnej trzewnej – pokrywa narządy

• W zależności od stosunku otrzewnej trzewnej

do narządów jamy brzusznej wyróżniamy:
położenie zewnątrz- i wewnątrzotrzewnowe.

Narządy

wewnątrzotrzewnowe

•

Otoczone ze wszystkich stron otrzewną trzewną

i posiadają krezkę (wyjątek: jelito ślepe):

1. Żołądek
2. Górna część dwunastnicy
3. Jelito czcze i kręte
4. Kątnica i wyrostek robaczkowy
5. Okrężnica poprzeczna i esowata
6. Górna część odbytnicy
7. Śledziona i wątroba (z wyjątkiem cz. tylnej

powierzchni przeponowej)

8. Pęcherzyk żółciowy i przewód żółciowy wspólny

Narządy

zewnątrzotrzewnowe:

• Cz. brzuszna przełyku
• Cz. zstępująca, pozioma i wstępująca

dwunastnicy

• Okrężnica wstępująca i zstępująca
• Odbytnica
• Trzustka