Narządy zmysłów

Narządy zmysłów – są to struktury posiadające zdolność

do odbierania i analizowania bodźców działających na
organizm.

 
Bodziec – zmiana w środowisku zewnętrznym bądź

wewnętrznym (tzn. w samym organizmie) powodująca
stan pobudzenia w receptorze.

 
Receptory – są to wyspecjalizowane struktury bądź

komórki receptorowe, bądź zakończenia obwodowe
neuronów czuciowych odbierające bodźce.

Bodziec adekwatny  

Bodziec nieadekwatny

Właściwości potencjału generującego:

 



zmiana miejscowa, nie rozprzestrzeniająca się, zmniejsza się
szybko wraz ze zwiększeniem odległości od miejsca
powstania,



zależy od wielkości bodźca i rośnie wraz z jego zwiększeniem,



w odróżnieniu od potencjału czynnościowego w włóknie
nerwowym, nie stosuje się prawo „wszystko albo nic”,



po osiągnięciu pewnej wielkości progowej wyzwala potencjał
czynnościowy lub serię potencjałów czynnościowych we
włóknach nerwowych.



W niektórych receptorach potencjał generujący związany jest
z depolaryzacją błony komórkowej (receptory dotyku, bólu), a
w innych hiperpolaryzacją (fotoreceptory oka).

Podział receptorów:
 Wg Sherringtona – w zależności od ich położenia i miejsca

działania bodźca:

 



eksteroreceptory – reagują na bodźce zewnętrzne (smak, dotyk,

ucisk, temperatura),



prioreceptory – rec. czucia głębokiego (położone w mięśniach,

torebkach stawowych),



interoreceptory – rec. czucia trzewnego (położone w narządach

i jamach ciała)



telereceptory – rec. odbierające bodźce działające z odległości

(wzrok, słuch, węch)

 
Wg działającej energii – w zależności od rodzaju przetwarzanej

energii przez receptor:



mechanoreceptory (dotyk, słuch, ucisk, ciśnienie – baroreceptory)



termoreceptory (temperatura ciała)



chemoreceptory (smak, węch)



fotoreceptory (wzrok)

 

RECEPTORY BÓLOWE (nocycetory)
 
Reagują one na bodźce uszkadzające tzw. nocyceptywne.
W uszkodzonych tkankach aktywowane są enzymy

protelityczne – kalikreiny tkankowe. Uczynniają one
kininogeny, a powstałe z nich kininy depolaryzują
nagie zakończenia nerwowe.

 
Receptory bólowe mają wysoki próg pobudzenia i

dzielimy je na 2 główne grupy:

•

rec. o typie mechanoreceptorów reagujące na silne
bodźce mechaniczne

•

rec. będące jednocześnie mechano – i
termoreceptorami.

Wyróżniamy tu 3 typy zakończeń:
 
1. Wrażliwe na uszkadzające bodźce mechaniczne i

bodźce cieplne pow. 45 C

2. Leżące głębiej, reagujące na niskie temperatury

poniżej 15 C oraz na silne bodźce mechaniczne, np.
wniknięcie w skórę ostrego przedmiotu

3. Zakończenia reagujące na bodźce mechaniczne,

wysoką temperature i drażniące bodźce chemiczne

CZUCIE I PERCEPCJA
 
Czucie – jest to proste wrażenie zmysłowe, stanowiące

subiektywną ocenę bodźca przy podrażnieniu jednego
rodzaju receptora.

 
Percepcja – jest to złożone wrażenie zmysłowe. Bodziec

działa jednocześnie na liczne receptory należące do
różnych jednostek czuciowych. Daje to możliwość
pełnego subiektywnego rozpoznania działającego
bodźca.

 
Fizjologiczna jednostka czucia

 
Adaptacja receptora - spadek wielkości

potencjału

generującego

podczas

utrzymującego się działania bodźca.

 
 
Podział

receptorów

w

zależności

od

adaptacji:

 



Receptory fazowe (szybko adaptujące się)

 



Receptory toniczne (wolno adaptujące się)  

Skóra i receptory skórne

Ciałko Pacciniego

Propriocepcja. Rdzeniowe mechanizmy efektorowe.

Receptory mięśni i stawów

Kontrola napięcia mięśniowego przez odruchy
proprioceptywne

Rdzeniowe łuki odruchowe

Układ czucia

Układ czuciowy główny

Dermatomy

Zmysł wzroku

Układ optyczny oka
Posiada funkcję refrakcyjną tzn. zdolność załamywania

promieni świetlnych przez układ łamiący oka

Elementy układu refrakcyjnego oka – powierzchnie

łamiące oka



Rogówka, ciecz wodnista, soczewka, ciało szkliste



Ponieważ współczynniki załamania rogówki, cieczy
wodnistej, soczewki, ciała szklistego są bardzo zbliżone
można przyjąć, że w układzie optycznym istnieją tylko 3
powierzchnie łamiące:

Przednia powierzchnia rogówki
Przednia powierzchnia soczewki
Tylna powierzchnia soczewki

Akomodacja jest to zdolność przystosowania oka do patrzenia

na różne odległości

Soczewka posiada możliwość zmiany zdolności refrakcyjnej

dzięki zmianom kształtu.

Akomodacja zachodzi wskutek skurczu m. rzęskowego. Powoduje

to zwolnienie napięcia obwódki rzęskowej, soczewka przybiera
kształt bardziej kulisty, zwiększając siłę refrakcyjną. Ma to
miejsce podczas patrzenia na przedmioty bliskie.

Przy patrzeniu na przedmioty dalekie następuje rozkurcz m.

rzęskowego, wzrost napięcia obwódki rzęskowej, soczewka
przybiera kształt bardziej płaski i jej siła refrakcyjna jest
mniejsza.



Punkt dali wzrokowej – jest to najdalej położony punkt, z

którego wychodzące promienie zostają skupione na

siatkówce. Punkt ten znajduje się w nieskończoności,

akomodacja jest wtedy w spoczynku i tym samym refrakcja

układu optycznego oka jest najmniejsza



Punkt bliży wzrokowej –jest to punkt leżący przed okiem,

z którego wychodzące promienie po załamaniu w układzie

optyczny, ogniskują się na siatkówce przy maksymalnej

akomodacji i największej refrakcji układu optycznego.



Szerokość akomodacji –różnica między refrakcją oka

nastawionego do patrzenia w dal, a refrakcją oka do

patrzenia na punkt bliży wzrokowej



Zakres akomodacji –odległość między najdalszym i

najbliższym punktem ostro odwzorowanym na siatkówce tj.

miedzy punktami dali i bliży wzrokowej

WADY REFRAKCJI

Oko miarowe (emmetropia)- jest to oko, w którym

ogniskowa odpowiada długości osi optycznej oka tzn.
wiązka promieni równoległych po przejściu przez układ
łamiący oka jest skupiana na siatkówce

Oko niemiarowe (ametropia) jest to oko, w którym

promienie równoległe po przejściu przez układ łamiący
oka są skupiane w ognisku znajdującym się przed
siatkówką lub podążają do ogniska poza gałką

Podział niemiarowości:

Podział niemiarowości:
Osiowa – refrakcja układu optycznego jest prawidłowa,

ale gałka oczna jest zbyt długa lub zbyt krótka

Krzywiznowa – gdy długość gałki ocznej jest prawidłowa,

ale refrakcja układu optycznego jest zbyt mała lub zbyt
duża

Krótkowzroczność



Osiowa



Krzywiznowa

Promienie równoległe są ogniskowane przed siatkówką.
Korekcja soczewkami rozpraszającym

Dalekowzroczność



Osiowa



Krzywiznowa

Promienie równoległe po załamaniu padają na siatkówkę
przed ich zogniskowaniem
W oku nadwzrocznym nie ma punktu dali wzrokowej
Korekcja soczewkami skupiającymi.

Niezborność (astygmatyzm)
W wadzie tej krzywizna rogówki jest niejednolita.

Niezborność prosta – oko jest miarowe, a niezborność jest

wywołana nieprawidłowym kształtem rogówki ( stożek
rogówki, blizny rogówki)
korekcja – szkła cylindryczne

Niezborność złożona – oko jest niemiarowe, a dodatkowo

występują

niejednakowe

krzywizny

załamywania

promieni wpadających do oka.
korekcja – szkła toryczne ( wycinek beczki)

Starczowzroczność



Zmniejszenie

zakresu

akomodacji

wskutek

stwardnienia

jądra

soczewki

i

zmniejszenia

elastyczności jej torebki. Jest to zjawisko fizjologiczne,
występujące z wiekiem.



Punkt bliży oddala się od oka



Punkt dali pozostaje bez zmian.



Korekcja – soczewki skupiające.

OKO JAKO UKŁAD RECEPTOROWY

Promieniowanie widzialne obejmuje długość fali 400 – 800

nm

DROGA WZROKOWA
Receptorami

są

wypustki

obwodowe

komórek

pręcikowych i czopkowych

Neurony siatkówki
1 – ciała komórek czopków i pręcików
2 - komórki dwubiegunowe
3 - komórki zwojowe
4 - ciało kolankowate boczne
Wypustki

ciała

kolankowatego

bocznego

tworzą

promienistość wzrokową i dochodzą do ośrodków
korowych wzroku (pole wg Brodmana 17,18,19)

Droga wzrokowa siatkówkowo-kolankowo-
prążkowiowa

RECEPTORY SIATKÓWKI

Czopki
6 mln, najwięcej znajduje się w dołku środkowym plamki

żółtej

Są odpowiedzialne za dokładne widzenie szczegółów, ostrość

wzroku, widzenie barwne.

Próg ich pobudliwości jest stosunkowo wysoki, dlatego

percepcja zachodzi przy dobrym oświetleniu ( widzenie
fotopowe)

Pręciki
120 mln, im dalej od plamki żółtej, tym bardziej zwiększa się

liczba pręcików na jednostkę powierzchni siatkówki, tak
że na jej obwodowych krańcach znajdują się same pręciki

Są odpowiedzialne za odbieranie wrażeń prostych,

rozróżnienie

zarysów

przedmiotów,

orientację

przestrzenną oraz odbieranie bodźców o minimalnym
natężeniu światła (widzenie skotopowe)

Receptory wzroku

BARWNIKI RECEPTORÓW

Mają zdolność pochłaniania określonych części widma.

Należą do pochodnych karotenu. Są zbudowane z
białka opsyny i retinenu1, który jest aldehydem
witaminy A1

W pręcikach znajduje się rodopsyna – zbudowana z

retinenu 1 i białka skotopsyny.

W czopkach znajduje się jodopsyna – zbudowana z

retinenu 1 i białka fotopsyny.

ADAPTACJA DO ŚWIATŁA
Jest to przystosowanie do światła. Proces ten zachodzi bardzo

szybko i kończy się po 2 – 3 min. Wyróżniamy 2 fazy:



Adaptacja α (0,05s) – szybki wzrost wrażliwości dołka
środkowego



Adaptacja β (2 – 3min) – zakończenie procesu adaptacji

ADAPTACJA SIATKÓWKI DO CIEMNOŚCI

1.

W ciągu 5 –7 minut wrażliwość siatkówki narasta szybko i

na pewien czas utrzymuje się na stałym poziomie tzw.

adaptacja pierwotna ( widzenie czopkowe bez udziału

pręcików)

2.

Szybki wzrost adaptacji, który po 15 – 20 minutach

narasta już nie tak stromo tzw.adaptacja wtórna zależna

od czynności pręcików. Osiąga max. po 40 – 60 minutach,

w tym czasie wrażliwość siatkówki wzrasta 100000 razy.

Miarą adaptacji jest ilość zresyntetyzowanej rodopsyny. Gdy

ilość ta wynosi 92% oko jest całkowicie zaadoptowane do

ciemności.

Zaburzenia adaptacji do ciemności - próg wrażliwości na

światło zwiększa się w stanach:
niedotlenienia ustroju
wzrostu prężności CO2
hipoglikemii

 Podział anatomiczny:



 ucho zewnętrzne,



ucho środkowe,



ucho wewnętrzne.

 
Podział fizjologiczny:



część przewodzeniowa



część odbiorcza  

Zmysł słuchu

Ucho zewnętrzne
 
Małżowina uszna – zbiera i kieruje fale dźwiękowe do

przewodu słuchowego, udział w lokalizacji źródła
dźwięku i kierunku dźwięku.

 
Przewód słuchowy zewnętrzny – chroni przed urazami

mechanicznymi i wysychaniem błonę bębenkową,
posiada własności rezonacyjne, które modulują i
wzmacniają falę dźwiękową.

 
Ucho środkowe – w wypełnionej powietrzem jamie

bębenkowej znajdują się 3 kosteczki: młoteczek,
kowadełko, strzemiączko oraz mięsnie: strzemiączkowy
i naprężacz błony bębenkowej. Kosteczki tworzą układ
dźwigni.

Rolą ucha środkowego jest przewodzenie drgań błony

bębenkowej poprzez układ 3 kosteczek słuchowych.

Ucho wewnętrzne
receptory dla dwóch różnych zmysłów: słuchu i równowagi.

Ślimak – wrzecionko i na nim nawinięte 2 i ¾ zwoju kanału

spiralnego,

Płyny błędnikowe:



przychłonka



śródchłonka

Rolą ślimaka w procesie słyszenia jest przekształcenie

energii mechanicznej spowodowanej przez drgania
akustyczne,

w

potencjały

czynnościowe

n.

przedsionkowo – ślimakowego.

Receptory ślimaka

Drogi słuchowe

Potencjały ślimaka:

Potencjały ślimaka:

potencjał spoczynkowy – wewnątrzślimakowy lub potencjał

śródchłonki.
Utworzony jest przez różnicę potencjałów między
śródchłonką
+80 mV a kom. rzęsatymi - 80mV. Wynosi on 160 mV.

potencjały czynnościowe – występują pod postacią:



potencjały czynnościowe we włóknach nerwowych



potencjały mikrofonowe – typowe dla czynności
elektrycznej ślimaka, związane są z pobudzeniem kom.
rzęsatych przez bodziec akustyczny.



potencjały sumacyjne – składają się z dodatnich i
ujemnych

potencjałów

powstałych

powstałych

pod

wpływem bodźców akustycznym i stanowią wahania prądu
stałego z nakładającymi się potencjałami mikrofonowymi.

Mechanizm fazowości

Przechodzenie fal dźwiękowych ze środowiska
gazowego do ciekłego związane jest z dużą stratą
energii. W przypadku ucha zapobiega temu
mechanizm

fazowości.

Polega

on

na

przemieszczeniu

przychłonki

w

schodach

przedsionka i dalej przez osklepek drgania
przekazywane są w schodach bębenka do błony
bębenkowej wtórnej powodując jej wychylenie w
przeciwnym kierunku. Umożliwia to ruch płynu.

DROGA SŁUCHOWA
1 neuron – zwój spiralny, nerw ślimakowy
2 neuron – jądra ślimakowe grzbietowe i brzuszne

włókna z j. ślimakowego
grzbietowego brzusznego krzyżują się w moście

tworząc:

3 neuron – ciało czworoboczne
4 neuron – wstęga boczna lub słuchowa
5 neuron – wzgórek dolny blaszki czworaczej
6 neuron – ciało kolankowate przyśrodkowe

promienistość słuchowa
ośrodki słuchu w zakręcie skroniowym górnym (pole

wg Brodmana 41, 42)

Odruch bębenkowy.

Jest to odruch ochronny dla narządu spiralnego.
Oparty na czynności mm.:



naprężacza

błony

bębenkowej

i

m.

strzemiączkowego.

Przy dźwiękach powyżej 90dB, mięśnie te kurczą się

oporując kosteczki słuchowe i drgania są tłumione.

Nie chroni przed nagłym urazem akustycznym (strzał,

wybuch), gdyż okres utajonego pobudzenia trwa 10-
15ms.

NARZĄD RÓWNOWAGI

Do elementów narządu równowagi należą:

woreczek i łagiewka
trzy przewody półkoliste zakończone bańkami

Receptorami zmysłu równowagi są rzęski, które znajdują się:



w plamkach woreczka i plamkach łagiewki ( są to

zagłębienia znajdujące się na ich powierzchni). Są

pobudzane przyspieszeniami liniowymi.



w bańkach przewodów półkolistych, są pobudzone

przyspieszeniami kątowymi.

Plamki woreczka i łagiewki są pokryte błoną kamyczkową

zawierającą ziarnistości fosforanów i węglanów wapnia

tzw. kamyczki błędnikowe. W błonie kamyczkowej są

zanurzone wypustki kom. rzęsatych.

3 przewody półkoliste są zakończone bańkami. W każdej

bańce znajdują się komórki podporowe i rzęsate.

Receptory przedsionka

Połączenia narządu przedsionkowego z ośrodkowym

układem nerwowym:

droga

przedsionkowo

–

móżdżkowa

(z

4

jąder

przedsionkowych do móżdżku)

droga

przedsionkowo

–

rdzeniowa

(

od

jąder

przedsionkowych

do

jąder

ruchowych

rdzenia

kręgowego)

droga przedsionkowo – podłużna (impulsy biegną pęczkiem

przedsionkowym podłużnym do jąder ruchowych
zawiadujących mięśniami gałek ocznych)

droga

przedsionkowo

–

siatkowa

(tworzy

wiele

rozproszonych połączeń z różnymi częściami układu
siatkowatego)

Drogi przedsionkowo-rdzeniowe

Połączenia narządu przedsionkowego z ośrodkowym

układem nerwowym:

droga

przedsionkowo

–

móżdżkowa

(z

4

jąder

przedsionkowych do móżdżku)

droga

przedsionkowo

–

rdzeniowa

(

od

jąder

przedsionkowych

do

jąder

ruchowych

rdzenia

kręgowego)

droga przedsionkowo – podłużna (impulsy biegną pęczkiem

przedsionkowym podłużnym do jąder ruchowych
zawiadujących mięśniami gałek ocznych)

droga

przedsionkowo

–

siatkowa

(tworzy

wiele

rozproszonych połączeń z różnymi częściami układu
siatkowatego)

OCZOPLĄS
są to rytmiczne, drgające ruchy gałek ocznych w płaszczyźnie

pionowej, poziomej i elipsoidalnej na skutek pobudzenia

zmysłu równowagi

Wyróżniamy oczopląs fizjologiczny i patologiczny
oczopląs fizjologiczny:

1.

oczopląs błędnikowy – są to rytmiczne ruch z wyraźnie

zaznaczoną fazą wolną i szybką. Kierunek oczopląsu

określa się według fazy szybkiej. W próbie obrotowej

wyróżniamy oczopląs podczasobrotowy i poobrotowy.
W wyniku wprowadzenia do przewodu słuchowego

zewnętrznego wody otemp. różnej od temp. ciała

obserwujemy oczopląs kaloryczny.

2.

oczopląs optokinetyczy – występuje podczas patrzenia na

obrazy

szybko

przesuwające

się

przed

oczami

obserwatora

oczopląs patologiczny – ruchy nystagmoidalne gałek ocznych –

bez wyraźnego zaznaczenia faz, mające charakter

„pływania” lub „niepokoju”. Ruchy nastagmoidalne

stwierdza się w wielu chorobach ośrodkowego układu

nerwowego.

ZMYSŁ WĘCHU

Zdolność czucia zapachów jest efektem aktywacji komórek

receptorowych w jamie nosowej. Cząsteczki związków

chemicznych rozpuszczają się w śluzie pokrywającym

nabłonek błony śluzowej okolicy węchowej. Związanie

cząsteczki związku zapachowego z błoną receptora

powoduje powstanie potencjału generującego, a po

osiągnięciu progu pobudliwości zostaje zainicjowany

potencjał czynnościowy.

ZMYSŁ SMAKU

Receptory smaku znajdują się w kubkach smakowych i sa

zlokalizowane głównie na języku, a także na podniebieniu,

gardle, krtani.

Receptory węchowe

Droga węchowa

Receptory smaku

Drogi sygnałów smakowych