EKONOMIKA TRANSPORTU

WYKŁAD IX

KOSZTY

 W TRANSPORCIE

 

 

Podstawowe pojęcia

• Wydatki – wszelkie świadczenia 

finansowe danego podmiotu skierowane 
na zewnątrz niezależnie od celu i formy:

- bieżące zakupy towarów i usług,
- wydatki inwestycyjne,
- zapłata zobowiązań publiczno-prawnych,
-wypłaty dywidend,
- wydatki z zakładowego funduszu świadczeń 
socjalnych.

 

 

Podstawowe pojęcia

• Nakłady – 

wydatki finansowe, jakie ponosi 

przedsiębiorstwo w danej jednostce czasu, 

niezależnie od wielkości produkcji wykonanej w tym 

samym czasie; w jednostkach naturalnych (w postaci 

rzeczowej – ilość maszyn, energii surowców… i w 

jednostkach pieniężnych) 

- nakłady inwestycyjne: 

zakup taboru, 

elektryfikacja linii kolejowych, modernizacja zaplecza 

technicznego, mechanizacja prac ładunkowych;

- nakłady na działalność bieżącą: z

akup 

niezbędnych materiałów i surowców do produkcji, 

wypłaty wynagrodzeń…

 

 

Podstawowe pojęcia

• Koszt produkcji – 

wysokość wydatków 

pieniężnych, poniesionych w trakcie produkcji 
konkretnej ilości dóbr i usług 

 

 

Zależność między wydatkami, 

nakładami i kosztami

 

 

Zależność między wydatkami, 

nakładami i kosztami

• 1 – wydatki, które nie stanowią ani nakładu, ani 

kosztu, ale są świadczeniem finansowym i powodują 
wypływ gotówki z firmy (spłata raty kredytu…),

• 2 – nakłady, które nie stanowią kosztu; nakłady 

inwestycyjne (zakup taboru) oraz nakłady 
przeznaczone na produkcję przyszłą (zapasy 
magazynowe materiałów eksploatacyjnych),

• 3 – nakłady poniesione na wyprodukowanie usług, 

które przekształciły się w koszty,

• 4 – koszty nie zaliczane do nakładów (k. finansowe),
• 5 – koszt, który nie jest wydatkiem (amortyzacja).

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Układ rodzajowy: 

- amortyzacja (pojazdów samochodowych i pozostałych środków 

trwałych), metoda liniowa (równe odpisy w każdej jednostce czasu) 
lub naturalna (odpisy proporcjonalne do ilości wykonanej produkcji)  

- zużycie materiałów i energii (zużycie materiałów jezdnych, olejów 

i smarów, ogumienia, części zamienne maszyn i urządzeń, koszty 
wody, gazu, energii), 

- usługi obce (usługi spedycyjne, obce usługi transportowe, 

remontowe, konserwacja, usługi najmu, dzierżawy), 

- wynagrodzenia ( z narzutami), 
- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia (Fundusz Pracy, 

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) 

- podatki (od nieruchomości, od środków transportu, opłaty za 

licencje, zezwolenia….),

- pozostałe koszty: (krajowe i zagraniczne podróże służbowe, 

ubezpieczenie taboru, reklama…)

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Typy działalności: 

- podstawowa ( załadunek, wyładunek, przewóz, 

składowanie, odprawy pasażerów….), 

- pomocnicza i socjalna ( funkcjonowanie zaplecza 

technicznego i odpłatne świadczenie usług 
warsztatowych), 

- zarządu;

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Według miejsc powstawania:

- Koszty stacyjne (infrastruktura stacyjna i tabor, 

materiały i energia zużyta w pracach stacyjnych, 
wynagrodzenie pracowników stacyjnych – zależą 
od masy ładunków),

- Koszty odległościowe (amortyzacja drogi i 

koszty jej remontów, paliwo i energia zużyta przez 
środki transportu, wynagrodzenia kierowców, 
koszty ogumienia – rosną razem z odległością) 

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Układ kalkulacyjny: 

- bezpośrednie: wydatki, które można indywidualnie 

przypisać do poszczególnych miejsc powstawania 

(komórek przedsiębiorstwa)

 lub poszczególnych nośników 

kosztów 

(tonokilometra, pasażerokilometra, wozokilometra, 

lokomotywogodziny…)

; zależne od przebiegu 

(paliwa, 

oleje, smary, ogumienie, opłaty za korzystanie z dróg…)

 lub 

czasu 

(amortyzacja taboru, wynagrodzenia kierowców…)

- pośrednie: wydatki wspólne dla wielu nośników 

kosztów i poszczególnych komórek przedsiębiorstwa, 

powstałe w związku z potrzebami całego wydziały 

lub całej firmy;

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Zależność od rozmiarów produkcji:

- zmienne: zmieniają się pod wpływem zmian 

wielkości produkcji oraz w wyniku upływu czasu 
( paliwo, materiały eksploatacyjne, 
wynagrodzenia) 

- stałe: niezależne od wielkości produkcji 

(amortyzacja, czynsz, dzierżawa…);

 

 

Kryteria klasyfikacji kosztów

Miejsce powstawania kosztów: 

- jednostka jako całość, 
- wydziały, 
- stanowiska w ramach wydziałów, 
- realizowane funkcje;

Faza procesu:

 

- zakup, 
- działalność podstawowa, 
- sprzedaż. 

 

 

Struktura kosztów transportu

Koszty transportu

Koszty wewnętrzne

Koszty zewnętrzne

Koszty własne

Koszty

infrastruktury

• paliwo

• koszty utrzymania

• koszty napraw,

• ubezpieczenia,

• podatki,

• amortyzacja,

Koszty 

środowiskowe

Kongestia,

Wypadki,

Zużycie terenu

• zanieczyszczenie
  wody, powietrza 
  i gleby,

• hałas i wibracje,

• energia,

• zmiany fauny i flory,

• wpływ na krajobraz 

 

 

Koszty własne produkcji usług 

transportowych 

• Determinanty wysokości kosztów własnych:

- wykorzystywana gałąź transportu,
- rodzaj przewożonego taboru,
- rodzaj i stan taboru,
- stopień wykorzystania taboru,
- kierunek i odległość przewozu,
- stan infrastruktury,
- szybkość przewozu,
- wielkość i struktura organizacyjna przedsiębiorstwa,
- wielkość zatrudnienia,
- warunki atmosferyczne,
- ukształtowanie terenu.

 

 

Koszty świadczenia usługi transportowej 

i koszty zaspokajania potrzeb 

transportowych

Koszty transportu można analizować z punktu 

widzenia wykonawcy usługi transportowej i 
użytkownika transportu, jako: 

• koszty producenta usługi-koszty własne, 

specyficzne dla każdej firmy;

• koszty użytkownika usługi, czyli koszty 

zaspokojenia potrzeby transportowej – cena za 
usługę transportową + koszty alternatywne 

WSPÓLNY PARAMETR - CENA

 

 

ELEMENTY KOSZTU ZASPOKOJENIA 

POTRZEBY TRANSPORTOWEJ

»                             cena
»                             usługi

koszty 
zaspokojenia 

»                                                               

potrzeby 
transportowej

Koszt własny 

producenta usługi

Narzut zysku

Alternatywne koszty 

transportu

 

 

Koszty efektywne

• Wszystkie koszty ponoszone przez użytkowników 

transportu na zrealizowanie usługi transportowej 
(realny koszt wykonanej usługi transportowej 
wliczony w cenę):

- k. przewiezienia, załadunku i wyładunku,
- k. składowania ładunku w oczekiwaniu na środek transportu,
- k. opakowania i zabezpieczenia ładunku w czasie przewozu,
- k. ubezpieczenia ładunków na czas przewozu,
- nakłady na zakup i modernizację taboru,
- nakłady inwestycyjne na budowę i modernizację infrastruktury,
- nakłady na budowę i wyposażenie zaplecza technicznego 

transportu.

 

 

Koszty alternatywne transportu

• Koszty lub straty powstające u podmiotów 

obsługiwanych przez transport (pochodne, 
towarzyszące):

- straty wynikające z uszkodzenia ładunku,
- straty wynikające z obniżenia jakości ładunku z powodu 

transportu,

- koszty zamrożenia środków obrotowych w trakcie 

długotrwałego przewozu,

- straty związane z opóźnioną dostawą i przestojem 

produkcyjnym,

- straty rynkowe, wnikające z opóźnienia dostaw ładunku,
- koszty dodatkowego opakowania, dowozu, odwozu..

 

 

Koszt społeczny działalności 

transportowej

Pełny nakład pracy żywej i uprzedmiotowionej, 

niezbędny w danych warunkach do wytworzenia 
usługi transportowej, ponoszony przez 
przedsiębiorstwo transportowe, państwo i przez 
społeczeństwo:

- koszty własne przedsiębiorstw transportowych,
- wydatki państwa w tym sektorze,
- pozostałe koszty ponoszone przez osoby trzecie 

lub ogół społeczeństwa (koszty zewnętrzne).

 

 

Klasyfikacja kosztów społecznych 

transportu 

Kategoria kosztu

Koszty społeczne

Koszty własne 

Koszty 

zewnętrzne

Koszty 
środowiskowe

Własna niekorzyść

Niepokryte koszty 
środowiskowe

Koszty wypadków Koszty pokryte 

przez 
ubezpieczenie,
Koszty własne 
wypadków

Niepokryte koszty 
wypadków

Koszty kongestii

Strata własnego 
czasu

Koszty straty czasu 
przez innych

Koszty 

infrastruktury

Koszty pokryte 

przez użytkowników 
i podatki

Niepokryte koszty 

infrastruktury