1
Podstawą powstania nowoczesnej
teorii rynków finansowych była teoria
preferencji. W literaturze przeprowadzono
wiele badań w celu rozpoznania oraz
klasyfikacji różnych segmentów rynku
finansowego
i
związanych
z
nim
warunków, które są niezbędne dla
podniesienia społecznego dobrobytu. W
zasadzie teoria ta sugeruje, że rozwój
nowych
rodzajów
papierów
wartościowych oraz nowych segmentów
rynku finansowego przyczyni się do
podniesienia
poziomu
zamożności
społeczeństwa.
2
Istota i segmentacja rynku finansowego.
Gospodarka rynkowa jest systemem bardzo
złożonym. Składa się ona z milionów różnych
podmiotów, takich jak gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstw wytwarzających towary lub
świadczących usługi, instytucji finansowych,
administracji państwowej oraz władz lokalnych.
Tej gospodarki nie można zrozumieć, bez analizy
rozwiniętego systemu finansowego. System
finansowy obejmuje w swoim zakresie system
bankowy, rynek kapitałowy, ( szeroko rozumiany)
oraz budżet państwa.
System finansowy jest to ogół norm prawnych
określające zasady gromadzenia i rozdzielania
zasobów pieniężnych. Normy prawne regulują
także organizację organów państwowych oraz
instytucji, których zadaniem jest gromadzenie,
podział i wydatkowanie zasobów pieniężnych
3
Elementem nowoczesnej gospodarki rynkowej jest
rynek finansowy. Przedmiotem transakcji na rynku
finansowym są aktywa finansowe. Pod pojęciem
aktywów finansowych rozumiemy różne postacie
zobowiązań lub tytuły własnościowe wystawione
przez jedne podmioty na rzecz innych,
przybierając w ten sposób formę skryptów
dłużnych. Umożliwiają one przepływ funduszy
między podmiotami oszczędzającymi, a
podmiotami dokonującymi inwestycji w aktywa
rzeczywiste. Rynek finansowy jest specyficznym
segmentem rynku, na którym przedmiotem
obrotu są różne aktywa, które różnią się
terminami zapadalności, ryzykiem, wierzycielami
oraz dłużnikami. Rynek finansowy możemy
sklasyfikować według różnych kryteriów.
4
Z punktu widzenia kryterium podmiotowe
możemy wyodrębnić takie części składowe:
• Rynek kapitału pożyczkowego
stwarza
możliwość korzystania z kapitału obcego w
określonym czasie, z koniecznością zwrotu,
zabezpieczeniem interesów wierzycieli i
dłużników oraz zapłaty określonej ceny za
pożyczony kapitał.
• Rynek tytułów własnościowych
, – którym
odbywa się transfer praw własnościowych oraz
zmiana struktury własnościowej podmiotów. W
strategii finansowej przedsiębiorstw określa on
ich strukturę kapitałową, wiarygodność
finansową, wykorzystanie dźwigni finansowej
oraz pozwala na ocenę płynności finansowej
przedsiębiorstwa.
5
Rynek walutowy
( rynek walut oraz dewiz) – na
tym rynku dokonuje się wymiana znaków
pieniężnych emitowanych przez różne kraje
( waluty) oraz dokumentów płatniczych. Ten rynek
jest zbliżony do rynku towarów i usług, gdyż
dokonuje się zamiany znaków pieniężnych
zgodnie z zasadami ekwiwalentności w relacjach
wyznaczonych przez kursy walutowe. Rynek
walutowy umożliwia transakcje kupna i sprzedaży
walut różnych krajów w celu regulowania
zobowiązań w obcych walutach, ale także w
celach spekulacyjnych, jakie powstają przy
zróżnicowanych kursach walut lub tez
interwencyjnych. Jest także traktowany jako część
składowa rynku pieniężnego, bez wyodrębnienia
jako odrębnego segmentu rynku finansowego.
6
Przyjmując za kryterium segmentacji rynku
finansowego czas wyróżniamy:
• Rynek kapitału krótkoterminowego
( rynek
pieniężny) jest uwarunkowany procesem obiegu
pieniądza, poprzez zabezpieczenie potrzeb
transakcyjnych przedsiębiorstw z równoczesnym
regulowaniem ich płynności finansowej oraz
lokowaniem czasowo wolnych środków pieniężnych.
Dla przedsiębiorstwa jest on miejscem
podejmowania decyzji bieżących, miejscem
zarządzania płynnością finansową. Kryterium
czasowym jest okres 12 miesięcy.
• Rynek kapitału długoterminowego
( rynek
kapitałowy) jest on związany z koniecznością
zabezpieczenia potrzeb finansowych procesów
rozwojowych oraz inwestowania wolnych środków
pieniężnych w obiegu dochodowym. Istotną cechą
dla transakcji realizowanych na tym rynku jest
motyw finansowy. Rynek kapitału długoterminowego
z punktu widzenia potrzeb przedsiębiorstwa jest
podstawowym obszarem podejmowania decyzji
strategicznych.
7
Przyjmując za kryterium podziału charakter
wykonywanych transakcji z punktu widzenia
instrumentów pozyskiwania i alokacji
kapitału, wyróżniamy takie rodzaje rynków
transakcyjnych.
• Rynek papierów wartościowych
, który
charakteryzuje się różnym stopniem
organizacji, odmiennymi technikami
wprowadzania papierów wartościowych do
obiegu. To pozwala na realizację transakcji
kasowych ( natychmiastowych) oraz
terminowych. Rynek papierów
wartościowych obejmuje obrót obligacjami
oraz akcjami. W gospodarce rynkowej jest
określany jako istotny mechanizm działający
równolegle obok mechanizmu bankowego
oraz budżetowego.
8
Rynek kredytów i lokat bankowych
. Kredyty
są udzielane przez banki przedsiębiorstwom,
gospodarstwom domowym oraz instytucjom
sektora publicznego. Właściwym rynkiem
pieniądza jest bankowy pieniądz rynek
pieniądza. Na rynku pieniężnym funkcjonują
przede wszystkim krótkoterminowe papiery
dłużne, przykładowo bony skarbowe, bony
komercyjne, certyfikaty depozytowe, weksle,
czeki, akcepty bankierskie. Za umowną
granicę między rynkiem kapitałowym, a
rynkiem pieniężnym przyjmuje się termin
spłaty nie przekraczający jednego roku. Rynek
pieniężny to rynek płynnych aktywów
finansowych.
9
Rozkwit systemu finansowego sprawia, ze
także na rynku pieniężnym pojawiają się
coraz częściej instrumenty z wieloletnimi
terminami spłaty. Wzajemne przenikanie się
tych rynków pozwala na stosowanie
terminu rynku pieniężno-kapitałowego w
odniesieniu do całości obrotów
finansowych. Między rynkiem pieniężnym a
kapitałowym dokonuje się stałe
przemieszczanie środków finansowych. Na
obu rynkach dokonuje się stała
transformacja kapitałów
krótkoterminowych
na długoterminowe i odwrotnie.
10
W tym celu, aby wyraźnie odróżnić rynek
pieniężny od kapitałowego wykorzystuje się
kryterium przeznaczenia kapitału. Środki
finansowe uzyskane z rynku kapitałowego są
przeznaczone na inwestycje, natomiast środki
uzyskane na rynku pieniężnym zasilają kapitał
obrotowy. Zgodnie z definicją przez rynek
kapitałowy rozumiemy taki rynek
, na którym
podmioty prowadzące działalność
gospodarczą występują jako osoby
zgłaszające popyt na środki finansowe
niezbędne do prowadzenia bieżącej
działalności i warunkujące dalszy rozwój.
Rynek kapitału zwykle jest skrótowo
nazywany rynkiem finansowym. Na tym rynku
nie tylko występuje rozliczenie różnych
transakcji, ale także finansowanie działalności
podmiotów gospodarczych.
11
Przedmiotem transakcji na rynku finansowym
są fundusze pożyczkowe i lokacyjne o
zróżnicowanej charakterystyce czasowej.
Kryterium rozróżnienia rynku pieniężnego,
walutowego i kapitałowego jest okres
dysponowania pożyczonymi środkami przez
podmiot finansujący własną działalność oraz
cele, na które podmiot decyduje się
przeznaczyć uzyskane środki. Podstawowym
celem rynku kapitałowego jest zapewnienie
dopływu kapitału do wszystkich podmiotów,
które wyrażają popyt na dodatkowy zasób
pieniężny, a jednocześnie same nie mogą go
zgromadzić.
12
Omawiając rynek kapitałowy należy zwrócić
uwagę, że jest on częścią szerzej
pojmowanego rynku finansowego. Umowną
granicą między rynkiem kapitałowym, a
pieniężnym przyjmuje się termin spłaty nie
przekraczający jednego roku. Rozwój jednak
instrumentów finansowych spowodował, że
na rynku pieniężnym występują także
instrumenty o krótszym okresie
funkcjonowania, a dotyczą walorów
jednorocznych. Zgodnie z celem, na jaki
podmiot wykorzystuje instrumenty rynku
pieniężnego, są one wykorzystywane dla
finansowania bieżącej działalności
podmiotu. Podstawowym instrumentem
rynku pieniężnego są bony skarbowe.
13
Ostatni z podziałów to klasyczny dla rynków
finansowych podział na
rynek pierwotny i
wtórny
.
To
wyróżnienie
jest
efektem
zastosowania kryterium podmiotowego i
dotyczy zarówno rynku prywatnego, jak i
publicznego.
•
Na rynku pierwotnym
następuje transakcja
sprzedaży papierów wartościowych przez
emitenta inwestorom. Podmiot gospodarczy
emituje
papiery
wartościowe,
w
celu
wykorzystania uzyskanych przychodów z ich
sprzedaży na zakup rzeczywistych dóbr
kapitałowych. Na tym rynku w zasadzie są
lokowane nadwyżki funduszy pieniężnych
( jako nadwyżki płynności lub kapitału)
nagromadzone
i
przeznaczone
do
wykorzystania
tym
jednostkom,
które
odczuwają deficyt płynności lub kapitału
14
• Rynek pierwotny
to rynek, na którym są
sprzedawane po raz pierwszy nowo
emitowane papiery wartościowe. Za jego
pośrednictwem podmioty emitujące pozyskują
środki finansowe potrzebne do finansowania
swojej działalności. Na rynku pierwotnym
następuje sprzedaż nowych emisji papierów
wartościowych przez emitenta tym
inwestorom, którzy ocenili, że inwestowanie w
papiery wartościowe jest korzystnym
lokowaniem nadwyżki finansowej.
•
Na rynkach wtórnych
dokonuje się obrotu
lokatami, które były dokonywane na rynkach
pierwotnych.
15
Na rynku wtórnym
transakcje sprzedaży
odbywają
się
między
samymi
inwestorami. Znaczenie tego rynku
polega na zapewnieniu inwestorom
płynności ich inwestycji, pozwalającą
na szybką, nie pociągającą istotnych
strat w wartości rynkowej zamianę
papierów wartościowych na gotówkę
oraz wymianę jednych walorów na
inne. Obrót na tym rynku odbywa się
za pośrednictwem zorganizowanych
giełd
lub na
rynku pozagiełdowym.
16
Udział oszczędności w PKB 1999
55,00%
43,00%
41,00%
40,00%
35,00%
30,00%
24,00%
22,00%
20,00%20,00%
17,00%
16,00%
14,00%
11,00%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
Udział oszczędności w tworzeniu PKB w %
Singapur
Chiny
Tajlandia
Hongkong
Czechy
Węgry
Turcja
Meksyk
Polska
Peru
Argentyna
Wenezuela
Brazylia
Bułgaria
17
Dwoistość zjawisk gospodarczych wynika z
podziału procesów na realne i finansowe.
Procesy realne obejmują wytwarzanie dóbr
oraz usług, transakcje między nimi. Procesy
finansowe są odzwierciedleniem ruchu
towarów. Ten proces ruchu realnego oraz
finansowego możemy przedstawić na wykres
Podstawowymi podmiotami sfery realnej są
przedsiębiorstwa, zaś sektora finansowego
instytucje finansowe. Współcześnie, kiedy
ocenia się zakres sektora finansowego oraz
realnego, zwraca się uwagę na aspekt
nierównowagi między nimi. Rozwój sektora
finansowego jest tak znaczny, że mówi się w
literaturze przedmiotu o rewolucji
finansowej. Czym się cechuje ten proces?
18
Realne i finansowe procesy w gospodarce
SEKTOR
FINANSOWY
FINANSE
PRYWATNE,
FINANSE
PUBLICZNE
FINANSE
MIĘDZYNARODOWE
INSTYTUCJE
FINANSOWE
INSTRUMENTY FINANSOWE
PROCESY FINANSOWE - RYNKI PIENIĘZNE I KAPITAŁOWE
PROCESY REALNE
SEKTOR
REALNY
PRZEDSIĘBIORSTWA
TOWARY I USŁUGI
19
• Rozwojem kapitalizmu instytucjonalnego, czyli na
rynkach finansowych rośnie rola takich instytucji jak:
funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych,
towarzystw ubezpieczeniowych.
• Fuzjami wielkich banków, które tworzą grupy
kapitałowe.
• Globalizacja działań poprzez powstanie
międzynarodowych oraz transnarodowych instytucji
finansowych.
• Globalizacji rynków światowych. Globalizacji giełd.
• Tworzeniem unii handlowych.
• Wspólnym pieniądzem (EURO)
• Przewagą wielkich instytucji finansowych nad
rządami, co w efekcie prowadzi do utraty
suwerenności państwa.
• Spadek znaczenia międzynarodowych instytucji
finansowych tj. Międzynarodowego Funduszu
Walutowego oraz Banku Światowego