WSPÓŁCZESNE POJĘCIE I 

ZAKRES BEZPIECZEŃSTWA 

NARODOWEGO I OBRONY 

NARODOWEJ

PROF. ANDRZEJ MAKOWSKI AP SŁUPSK      

 

 

ZAGADNIENIA:

1. Ogólne rozumienie 

bezpieczeństwa

2. Bezpieczeństwo narodowe

3. Czy i jaki system?

 

 

1. Ogólne 

rozumienie 

bezpieczeństwa

 

 

Pojęcie i istota bezpieczeństwa

stan niezagrożenia, spokoju, 
pewności, stan   i poczucie 
pewności, wolność od zagrożeń

stan niezagrożenia, spokoju, 
pewności, stan   i poczucie 
pewności, wolność od zagrożeń

„Bezpieczeństwo  jest  naczelną  potrzebą 
człowieka  i  grup  społecznych,  a  zarazem 
najważniejszym  ich  celem”

    

J. Stańczyk

„Bezpieczeństwo  jest  naczelną  potrzebą 
człowieka  i  grup  społecznych,  a  zarazem 
najważniejszym  ich  celem”

    

J. Stańczyk

„Kiedy  ludzie  są  szczęśliwi  i  beztroscy, 

zapominają 

o 

śmiertelnym 

niebezpieczeństwie” 

               

Sun 

Tzu

 

„Kiedy  ludzie  są  szczęśliwi  i  beztroscy, 

zapominają 

o 

śmiertelnym 

niebezpieczeństwie” 

               

Sun 

Tzu

 

„Bezpieczeństwo nie jest 
wszystkim, lecz bez 
bezpieczeństwa wszystko jest 
niczym” 

 K. 

Neuman

„Bezpieczeństwo nie jest 
wszystkim, lecz bez 
bezpieczeństwa wszystko jest 
niczym” 

 K. 

Neuman

 

 

„Zagrożenia i wyzwania XXI w. są różne 
od tych, w których wyrośliśmy w czasach 
zimnej wojny [...].Dzisiejszy świat już tak 
nie działa [...].

Granice pomiędzy bezpieczeństwem 
wewnętrznym i zewnętrznym, policją i 
wojskiem, zapobieganiem kryzysom oraz 
ich rozwiązywaniem, walka        z 
kryminalną i finansową przestępczością, 
tropieniem terroryzmu i radzeniem sobie   
      z „upadającymi reżimami stają się 
sztuczne       i niewyraźne”.

J. Solana

 

 

Zagrożenie bezpieczeństwa 
narodowego

- splot wydarzeń, sytuacji, faktów, stanów 
rzeczy (wewnętrznych i zewnętrznych), 
niezależnych i zależnych od ludzi, z których 
wynika niebezpieczeństwo ograniczenia 
suwerenności, bezpiecznego bytu i rozwoju 
narodowego albo - najkrócej, które godzą    
    w interes narodowy 

Źródło: opr. 
własne

 

 

2. 

Bezpieczeństwo 

narodowe

 

 

Czy bezpieczeństwo narodowe jest 

zapewnieniem bezpieczeństwa w 

ogóle? 

Jest zapewnieniem bezpieczeństwa państwa 
jako instytucji politycznej (suwerenność, 
integralność, nienaruszalność granic)

Jest ochroną społeczeństwa, jego dóbr i 
środowiska wobec zagrożeń, które w znaczący 
sposób ograniczają jego funkcjonowanie lub 
godzą w wartości narodowe podlegające 
szczególnej ochronie 

Jest ochroną żywotnych interesów 
ekonomicznych     i politycznych państwa

NIE !

Źródło: opr. 
własne

 

 

SIŁA MORALNA    

                       I 

MATERIALNA 

PAŃSTWA

WYSOKA      POZYCJA 

MIĘDZYNARODOWA

UKSZTAŁTOWANE 

ŚRODOWISKO 

MIĘDZYNARODOWE

C E L E   N A R O D O W E

C E L E   N A R O D O W E

JAKOŚĆ  

ŻYCIA

JAKOŚĆ  

ŻYCIA

PRZETRWANI

E

PRZETRWANI

E

INTEGRALNOŚ

Ć 

TERYTORIALNA

INTEGRALNOŚ

Ć 

TERYTORIALNA

NIEZALEŻNOŚ

Ć POLITYCZNA

NIEZALEŻNOŚ

Ć POLITYCZNA

INTERESY BEZPIECZEŃSTWA 

NARODOWEGO

B E Z P I E C Z E Ń S T W O  N A R O D O W E

B E Z P I E C Z E Ń S T W O  N A R O D O W E

tradycyjne równoważniki 

bezpieczeństwa

Źródło: opr. 
własne

 

 

Zachowanie 

terytorium 

państwa

Przetrwanie narodu,    

   tożsamość 

narodowa              i 

państwowa

Zachowanie 

suwerennej 

władzy

INTERESY ŻYCIOWE (ŻYWOTNE)       

   

BYT 

NARODOWY/PRZETRWANIE

terytorium

ludność

władza

O

 B

  

R

 O

 N

 A

  

 N

 A

 R

 O

 D

 O

 

W

 A

WAŻNE  INTERESY

                                                             

                     

historycznie, czasowo, sytuacyjnie, przedmiotowo i 

podmiotowo zmienne

 INNE INTERESY

B

  

E

  

Z

 P

  

I 

 E

  

C

  

Z

  

E

  

Ń

  

S

  

T

  

W

  

O

  

  

N

  

A

  

R

  

O

  

D

  

O

  

W

  

E

  

  

Styl i jakość życia                                                                               

                   Perspektywy rozwoju                                                       

                                                  Prawa i swobody obywatelskie         

                                                                          Rozwój społeczno-

gospodarczy                                                                               

Bezpieczne środowisko naturalne                                                     

                  Minimalizacja zagrożeń życia, zdrowia i mienia 

Hierarchia interesów bezpieczeństwa narodowego

 

 

 Zachowanie terytorium państwa                                       

                     Przetrwanie narodu, tożsamość narodowa i 

państwowa                     Zachowanie suwerennej władzy

INTERESY ŻYCIOWE 

O

B

R

O

N

A

  

N

A

R

O

D

O

W

A

B

 E

 Z

 P

 I

 E

 C

 Z

 E

 Ń

 S

 T

 W

 O

  

N

 A

 R

 O

 D

 O

 

W

 E

  

  

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

p

o

li

ty

c

zn

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

m

il

it

a

rn

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

e

k

o

n

o

m

ic

z

n

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

sp

o

łe

c

zn

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

k

u

lt

u

ro

w

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

id

e

o

lo

g

ic

zn

e B

e

zp

ie

c

ze

ń

s

tw

o

 

e

k

o

lo

g

ic

zn

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

s

tw

o

 

p

u

b

li

c

zn

e

B

e

zp

ie

c

ze

ń

st

w

o

 

p

o

w

sz

e

c

h

n

e

In

n

e

* 

*inne: bezpieczeństwo informacyjne, porządek konstytucyjny

INNE INTERESY

WAŻNE  INTERESY

 

 

Bezpieczeństwo narodowe - nadrzędny cel narodowy oraz 

nadrzędna dziedzina działalności państwa 

P  A  Ń  S  T  W  O

WARTOŚCI – CELE  NARODOWE

DZIEDZINY  DZIAŁALNOŚCI  PAŃSTWA

BYT,DOBROBYT, 

ROZWÓJ, 

STABILNOŚĆ 

GOSPODARCZA

ZACHOWANIE 

TOŻSAMOŚCI 

NARODOWEJ

DYPLOMATYCZN

A

GOSPODARCZ

A

EKOLOGICZN

A

SPOŁECZNA

KULTURALNA

EDUKACYJN

A

NAUKOWA

INNE

WYSOKA 

POZYCJA 

MIĘDZYNAR.

SIŁA 

MORALNA       

      I 

MATERIALNA 

PAŃSTWA

B   E   Z   P   I   E  C   Z   E   Ń   S   T   W   O     N   A  R   O   D 

  O   W   E

B   E   Z   P   I   E  C   Z   E   Ń   S   T   W   O      N   A  R   O   D   

O   W   E

Źródło: opr. 
własne

 

 

Funkcje państwa dziedzinie bezpieczeństwa

Zapewnienie bezpieczeństwa 

kulturowego

Edukacja na rzecz bezpieczeństwa

Ochrona życia i zdrowia ludzi oraz ochrona dóbr i 

środowiska

Ochrona porządku konstytucyjnego

Zapewnienie materialnych i duchowych podstaw 

przetrwania ludności

Zapewnienie funkcjonowania organów władzy  w 

warunkach pokoju, kryzysu i wojny

Zapewnienie bezpieczeństwa i 

porządku publicznego

Zapewnienie integralności terytorialnej           

        i nienaruszalności granic

Ochrona obszarów, obiektów, urządzeń i transportów 

ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa

Ochrona interesów gospodarczych

 

 

Bezpieczeństwo narodowe

Stan,a głównie proces obejmujący 

różnorodne zabiegi (działania) w dziedzinie 

stosunków międzynarodowych i 

wewnętrznych oraz działania ochronne i 

obronne mające na celu stworzenie 

bezpiecznych warunków bytu i rozwoju 

państwa,  w tym społeczeństwa

przeciwstawia

nie    się 

wyzwaniom       

  i zagrożeniom 

bezpieczeństw

a narodowego

przeciwstawia

nie    się 

wyzwaniom       

  i zagrożeniom 

bezpieczeństw

a narodowego

Bezpieczeństwo 
narodowe

Bezpieczeństwo 
narodowe

tworzenie 

bezpiecznych   

  warunków  

realizacji 

celów 

narodowych

tworzenie 

bezpiecznych   

  warunków  

realizacji 

celów 

narodowych

Źródło: opr. 
własne

 

 

Środki polityki bezpieczeństwa 

narodowego 

Środki polityki bezpieczeństwa 

narodowego 

„wewnętrz

ne”

naukowo

-

technicz

ne

normatyw

ne

kulturowe 

(ideologiczn

e)

Źródło: opr. 
własne

Narzędzia      

bezpieczeństwa 

narodowego

Narzędzia      

bezpieczeństwa 

narodowego

dyplomatycz

ne

dyplomatycz

ne

wojskow

e

wojskow

e

gospodarc

ze

gospodarc

ze

specjaln

e

ekologicz

ne

 

 

Narzędzia bezpieczeństwa 

narodowego

niematerial

ne 

(kulturowe)

materialno-

energetycz

ne

Źródło: opr. 
własne

 

 

materialno-

energetyczne

materialno-

energetyczne

niematerialne 

(kulturowe)

niematerialne 

(kulturowe)

- organy władzy 
publicznej                - 
dyplomacja            - 
gospodarka            - 
siły zbrojne           - 
straże, służby, 
inspekcje i policje      
 - organizacje 
pozarządowe             
- technologia            
-obiekty i ośrodki 
kultury

- organizacja 
państwa   i 
społeczeństwa           
- kultura i jakość 
władzy                    - 
morale narodowe      
- kultura i 
dziedzictwo 
narodowe                 
- strategie polityki 
państwa                  - 
prawo państwowe     
- nauka                  - 
edukacja

Narzędzia bezpieczeństwa 

narodowego

Narzędzia bezpieczeństwa 

narodowego

Źródło: opr. 
własne

 

 

3. 

Czy i jaki system?

- System bezpieczeństwa RP

- System obronności 
(obronny) RP 

 

 

System - 

każdy złożony obiekt 

wyróżniony  z badanej rzeczywistości, 

stanowiący całość tworzoną przez zbiór 

obiektów elementarnych (elementów) i 

powiązań (relacji) między nimi    

  

P. Sienkiewicz

 

System bezpieczeństwa 

państwa     - 

skoordynowany 

wewnętrznie zbiór elementów 

organizacyjnych, ludzkich i 

materiałowych, ukierunkowanych na 

przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom 

państwa, a w szczególności politycznym, 

gospodarczym, psychospołecznym, 

ekologicznym i militarnym   

  

Słownik terminów z zakresu 

bezpieczeństwa narodowego, 

       AON, Warszawa 2002

Źródło: opr. 
własne

 

 

Czy funkcjonuje      

w Polsce SBN?

NIE !

Czy się podejmuje  

działania w zakresie 

BN?

ZDECYDOWANIE

 

TAK !

- brak regulacji 
prawnych SBN                
          - brak 
jednolitości  kierowania 
                     - brak 
ciągłości działania bez 
względu na stan         i 
okoliczności 
funkcjonowania 
państwa                      - 
brak efektu 
systemowego        - 
brak więzi 
systemowych między 
potencjalnymi 
elementami BN

- zdefiniowane są interesy 
BN - istnieją regulacje 
prawne      w zakresie 
szczegółowych systemów 
bezpieczeństwa       - 
przyjęto strategie działania 
       - istnieją rozwiązania 
organizacyjne 

(np.: 

obronność, ochrona granicy 
państwowej, ochrona ppoż., 
opieka społeczna, ochrona 
informacji niejawnych, ochrona 
państwa, ratownictwo i inne)

         

                  

- korzysta się z 

ogromnej liczby środków i 
narzędzi BN

Źródło: opr. 
własne

 

 

Czym jest system obronny RP?

Czym jest system obronny RP?

- jest jednym z możliwych do wyróżnienia 
systemów szczegółowych w zakresie 
bezpieczeństwa narodowego

- jest dziedziną BN, której celem jest 
przeciwstawienie się zewnętrznym zagrożeniom 
polityczno-militarnym,     w tym kryzysowym i 
wojennym

- jest strukturą organizacyjną działania, której 
celem jest przeciwstawienie się zewnętrznym 
zagrożeniom polityczno-militarnym

Czym jest obronność RP?

Czym jest obronność RP?

Źródło: opr. 
własne

 

 

Czy są w Polsce inne systemy 

szczegółowe          z zakresu 

bezpieczeństwa narodowego?

Czy są w Polsce inne systemy 

szczegółowe          z zakresu 

bezpieczeństwa narodowego?

System 

zintegrowanego 

zarządzania 

granicą 

państwową

System ochrony 

przeciwpożarow

ej

Krajowy System 

Ratowniczo-

Gaśniczy

System 

ochrony 

granicy 

państwowej

System 

ochrony 

informacji 

niejawnych

System ochrony 

danych 

osobowych

Państwowe 

Ratownictwo 

Medyczne

System ochrony 

państwa   i porządku 

konstytucyjnego

odrębne i pozbawione 

ogólnopaństwowej refleksji 

systemy działania

Inne 

Źródło: opr. 
własne

 

 

 Czy można zbudować w 

Polsce jednolity system 

zapewnienia bezpieczeństwa 

narodowego?

 Czy można zbudować w 

Polsce jednolity system 

zapewnienia bezpieczeństwa 

narodowego?

TAK 

!

jaki?

Taki, który będzie integrował 

szczegółowe systemy 

bezpieczeństwa narodowego 

obrona narodowa

jest 
nim

Źródło: opr. 
własne

 

 

OBRONA NARODOWA: suma wszystkich 
cywilnych  i  wojskowych  przedsięwzięć 
mających  na  celu  przeciwdziałanie 
wszelkiego 

rodzaju 

zagrożeniom 

godzącym 

w 

żywotne 

interesy 

bezpieczeństwa narodowego. 

Cywilna 

organizacja 

ON

Wojskowa 

organizacja 

ON

Zagrożenia

Źródło: opr. 
własne

 

 

Zagrożenia

OBRONA NARODOWA

OBRONA NARODOWA

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

KIEROWANIA

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

KIEROWANIA

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

WYKONAWCZY            

przetwarza decyzje polityczne 

nadrzędnego podsystemu kierowania 

w działania             i konkretne efekty 

tegoż działania

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

WYKONAWCZY            

przetwarza decyzje polityczne 

nadrzędnego podsystemu kierowania 

w działania             i konkretne efekty 

tegoż działania

Uproszczony model obrony 

narodowej (1)

Źródło: opr. 
własne

 

 

OBRONA 

NARODOWA 

OBRONA 

NARODOWA 

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

KIEROWANIA OBRONĄ 

NARODOWĄ

NADRZĘDNY PODSYSTEM 

KIEROWANIA OBRONĄ 

NARODOWĄ

NADRZĘDNY PODSYSTEM WYKONAWCZY

                        

                                                    

szczegółowe podsystemy 

funkcjonalne (F-1, F-2, F-3...) realizujące typowe, 

powtarzalne i sformalizowane proceduralnie działania

F-1

F-2

F-3

F-4

F-5

F-6

F-...

Zbiór środków i narzędzi  bezpieczeństwa narodowego, z 

którego się czerpie dla realizacji określonych funkcji 

obrony narodowej

Zagrożenia

Uproszczony model obrony 

narodowej (2)

Źródło: opr. 
własne

 

 

Potrzeba bezpieczeństwa

Potrzeba bezpieczeństwa

Idea tworzenia szczegółowych podsystemów 

funkcjonalnych obrony narodowej na poziomie 

wykonawczym

Funkcja 

wykonaw

ca

F-1

F-2

F-3

F-5

F-6

F...

1

2

3

.....

K

W

W

K

-

W

W

W

K

-

-

K

W

-

W

W

K

W

K

-

W

W

W

-

Funkcje szczegółowe w 

zakresie bezpieczeństwa 

Funkcje szczegółowe w 

zakresie bezpieczeństwa 

Źródło: opr. 
własne

 

 

OCHRONA      

LUDNOŚCI          

(MSWiA)

OCHRONA      

LUDNOŚCI          

(MSWiA)

OBRONA                 

          W 

DZIEDZINIE 

ZDROWIA               

   (MZ)

OBRONA                 

          W 

DZIEDZINIE 

ZDROWIA               

   (MZ)

OBRONA              

             W 

DZIEDZINIE 

KULTUROWEJ  

(MKiDN)

OBRONA              

             W 

DZIEDZINIE 

KULTUROWEJ  

(MKiDN)

OCHRONA     

PORZĄDKU 

KONSTYTUCYJNE

GO Prezes RM

OCHRONA     

PORZĄDKU 

KONSTYTUCYJNE

GO Prezes RM

SZCZEGÓŁOWE FUNKCJE WYKONAWCZE 

ON

Funkcje szczegółowe w obronie narodowej

OCHRONA 

GRANICY 

PAŃSTWOWEJ  

(MSWiA)

OCHRONA 

GRANICY 

PAŃSTWOWEJ  

(MSWiA)

EDUKACJA             

 NA RZECZ 

BEZPIECZEŃSTW

A (MEN)

EDUKACJA             

 NA RZECZ 

BEZPIECZEŃSTW

A (MEN)

OBRONA 

DYPLOMATYCZN

A (MSZ)

OBRONA 

DYPLOMATYCZN

A (MSZ)

OBRONA 

GOSPODARCZA     

  (MG)

OBRONA 

GOSPODARCZA     

  (MG)

OBRONA      

MILITARNA           

(MON)

OBRONA      

MILITARNA           

(MON)

OCHRONA  

BEZPIECZEŃSTW

A        I 

PORZĄDKU 

PUBL. (MSWiA)

OCHRONA  

BEZPIECZEŃSTW

A        I 

PORZĄDKU 

PUBL. (MSWiA)

OBRONA                

           W 

DZIEDZINIE  

INFORMACYJNEJ  

    (MI)

OBRONA                

           W 

DZIEDZINIE  

INFORMACYJNEJ  

    (MI)

Inne

Inne

Źródło: opr. 
własne

 

 

Obrona będzie wymagała bezprecedensowej 

współpracy międzynarodowej wywiadów, 

policji, wymiaru sprawiedliwości i służb 

nadzoru finansowego. Działalność polityczna, 

gospodarcza i militarna muszą zostać 

zintegrowane.  

J. Solana

Obrona narodowa powinna się opierać na 
szerszej podstawie - także w aspektach 
gospodarczym        i społecznym. Jest ona 
związana z istotą państwa    i nie można 
podchodzić do niej w sposób komercyjny. 
Zagrożenia będą się zmieniać, a państwo 
musi pozostać całością w swych 
podstawowych funkcjach, niezależnie od 
koniunktur.

R. 

Kuźniar

 

 

Kierunek doskonalenia 

działalności       w dziedzinie 

bezpieczeństwa narodowego

Integracja wszystkich cywilnych 

(niemilitarnych) i militarnych 

możliwości państwa, przy 

maksymalnym wyzyskaniu 

powiązań międzynarodowych, na 

rzecz realizacji celów 

bezpieczeństwa narodowego

Źródło: opr. 
własne

 

 

Podejście funkcjonalne, totalne

tworzenie wyspecjalizowanych narzędzi i 

systemów 

Wzrost zadań - specjalizacje 

szczegółowe 

tworzenie wyspecjalizowanych narzędzi i 

systemów 

Wzrost zadań - specjalizacje 

szczegółowe 

t

Wojskowa organizacja 

bezpieczeństwa

Wojskowa organizacja 

bezpieczeństwa

„G

”

Ewolucja organizacji bezpieczeństwa narodowego

Działania połączone - 

interdyscyplinarne 

Działania połączone - 

interdyscyplinarne 

Źródło: opr. 
własne