Wzajemna regulacja gruczołów 

wydzielania wewnętrznego, pętle 

sprzężeń między gruczołami

 

 

Gruczoły dokrewne

Narządy gruczołowe które nie mają 

przewodów wyprowadzających i oddają 

swą wydzielinę bezpośrednio do krwi.

 

 

Substancje wydzielane przez te gruczoły to 

hormony(mające silne pobudzające lub 

hamujące działanie na procesy 

biochemiczne, poprzez które przejawia się 

ich regulacja i sterowanie czynnościami 

różnych tkanek i narządów).

 

 

Gruczoły dokrewne charakteryzują się tym 

ze działają w obszarach odległych od 

miejsca swego powstania dokąd zostają 

przeniesione z krwią.

 

 

Zadanie ich polega na regulowaniu i 

koordynowaniu czynności narządów oraz 

na utrzymaniu stałości składu środowiska 

wewnętrznego. Pełnią one zatem rolę 

podobną do układu nerwowego,z którym 

zresztą pozostają w ścisłym związku 

czynnościowym

Regulacja nerwowa odbywa się szybciej i 

jest raczej krótkotrwała,a regulacja 

hormonalna jest wolniejsza i działa dłużej 

 

 

Gruczoły wydzielania wewnętrznego są 

rozrzucone w różnych częściach ustroju,mają 

odmienne kształty,wielkość oraz budowę. 

Gruczołami wspólnymi dla obydwu płci 

są:przysadka mózgowa,szyszynka,gruczoł 

tarczowy,gruczoły przytarczyczne,nadnercza 

i cześć wewnątrzwydzielnicza trzustki.

Gruczoły płciowe u kobiet to jajniki u mężczyzn 

jądra. 

 

 

Grasica bywa tradycyjnie opisywana w 

rozdziale o gruczołach dokrewnych. Nie 

ma jednak jak dotąd dowodów na to że 

jest ona istotnie gruczołem dokrewnym.

 

 

Hormony są wytwarzane i działają w 

ilościach bardzo małych. Poszczególne 

hormony wpływają tylko na pewne 

narządy,tkanki lub na pewne procesy 

zachodzące w organizmie.

 

 

Przysadka

Nieparzysty owalny o średnicy ok. 1 cm 

gruczoł,położony u podstawy mózgu. 

Rozróżniamy w przysadce płat 

przedni(obficie unaczyniony) i tylny.

Przysadka stanowi element łączący układ 

dokrewny z układem nerwowym. 

Czynność przysadki pozostaje pod 

kontrolą sygnałów przekazywanych z 

podwzgórza międzymózgowia. 

 

 

Wydzielanie hormonów tylnego płata 

przysadki pozostaje pod kontrolą 

podwzgórza które odbywa się jednak nie 

na drodze nerwowej lecz za 

pośrednictwem substancji o charakterze 

polipeptydów które wytwarzane są w 

podwzgórzu i przekazywane do przysadki 

drogą drobnych naczyń krwionośnych.

 

 

Schemat ilustrujący 

czynności wydzielnicze 

przysadki

 

 

 

 

Szyszynka

Szyszynka część nadwzgórza, kontaktując się 

z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Jej 

czynności wydzielnicze potęgują się w 

warunkach ciemności,impulsy przewodzone 

są na drodze nerwowej a odpowiedzią na 

pobudzenie jest czynność wydzielnicza. 

Zaburzenia w pracy tego gruczołu powodują 

zachwianie rytmu dobowego oraz w 

dłuższym okresie zaburzenia w rozwoju 

gonad.

Wydziela dwie grupy substancji hormonalnych.

 

 

Gruczoł  tarczowy

Gruczoł tarczowy(tarczyca)-jest narządem 

nieparzystym położonym w przedniej 

okolicy szyi przed tchawicą i krtanią. Dzięki 

temu położeniu jest on jedynym gruczołem 

dokrewnym którego powierzchnia jest 

dostrzegalna z zewnątrz. 

Składa się z dwóch płatów bocznych i z 

nieparzystej części środkowej zwanej 

węziną,on której czasami odchodzi ku 

górze tzw. płat piramidowy. 

 

 

Tarczyca rożni się tym ze funkcja jej w dużej 

mierze jest zależna do czynnika 

zewnętrznego,którym jest jod.

Głownem hormonem wytwarzanym przez 

tarczyce jest tyroksyna,ponadto powstają 

tu jeszcze w niewielkich ilościach dwu i 

trójjodotyroina.

Dla prawidłowej czynności tarczycy 

konieczny jest dowóz jody w ilości 35-50 

mg na rok.

Brak jodu w wodzie i pożywieniu powoduję 

powiększenie się tarczycy czyli tzw. wole.

 

 

Do światła pęcherzyków tarczycy wydziela 

się swoiste białko zwane tyreoglobuliną. 

Odznacza się ono tym e jeden z 

aminokwasów wchodzących w jego 

skład(tyrozyna) może reagować z jodem 

tworząc hormony tarczycy. Hormony te 

przechowywane są w gruczole w postaci 

koloidu.

Tyreoglobulina w warunkach prawidłowych 

nie wydostaje się z gruczoły do krwi,aby 

wydostać się do krwiobiegu muszą zostać 

enzymatycznie odszczepione od 

tyreoglobuliny.

 

 

Gruczoły przytarczyczne

W liczbie dwóch par leża na tylnej 

powierzchni tarczycy. Zbudowana jest ze 

zrazików porozdzielanych tkanką łączną. 

Każdy zrazik składa się z warstwy korowej 

i rdzeniowej. W warstwie korowej 

występują liczne komórki okrągłe,bardzo 

podobne do limfocytów.

 

 

Gruczoły nadnerczowe

Nadnercza to dwa niewielkie płaskie twory 

położone na górnych biegunach kazdej 

nerki.

Prawe nadnercze ma kształt trójkątny a 

lewe półksiężycowaty.

Nadnercza są obficie ukrwione w ciągu 

minuty przepływa przez nie piec razy 

więcej krwi niż wynosi ich własna objętość

Tkanka nadnerczy składa się z kory i rdzenia 

nadnerczy. Po obustronnym usunięciu 

rdzenia nastąpiła by po paru dniach 

nieuchronna śmierć.

 

 

Część rdzeniowa jest dokrewnym 

odpowiednikiem układu nerwowego 

współczulnego. Wytwarzane i wydzielane d 

o krwi są dwa hormony adrenalina i 

noradrenalina. Obie substancje są stale 

wydzielane do krwi w niewielkich ilościach

Pod względem fizjologicznym kora nadnerczy 

jest najbardziej skomplikowanym gruczołem 

dokrewnym  wyizolowano z niej ponad 30 

substancji sterydowych min. 

hydrokortyzon,kortykosteron i aldosteron.

 

 

 

 

Aparat wysepkowy trzustki

Aparat wysepkowy trzustki składa się  tzw. wysp trzustki. Są to 

okrągłe skupiska komórek nabłonkowych rozrzuconych 

nieregularnie w obrębie tkanki trzustkowej. Wyróżniamy 3 

rodzaje komórek które wytwarzają min. insulinę(jedyny 

hormon obniżający poziom cukru we krwi)

 

 

Jajniki

Jajniki wytwarzają gamety żeńskie oraz pełnią role gruczołu 

dokrewnego. Te czynności podostają w ścisłym związku 

,aktywność hormonalna jest zależna od jego zdolności 

wytwarzania komórek jajowych.

W pęcherzyku jajnikowym powstają estrogeny powoduje wzrost 

i rozpulchnienie błony śluzowej macicy.Ciałko żółte które 

powstaje w miejsce pękniętego pęcherzyka jajnikowego 

wytwarza progesteron powoduje zgrubienie błony śluzowej 

macicy oraz niezbędny do utrzymania ciąży

 

 

Jądra

Jądra produkują jeden hormon testosteron 

w  mniej więcej stałej ilości od osiągnięcia 

dojrzałości do starości.

Produkcja hormonu pozostaje pod kontrolą 

hormonu luteinizującego przysadki który 

jest identyczny tez u kobiet.

Wzajemny stosunek pomiędzy przysadką a 

jądrem działa na zasadzie sprzężenia 

zwrotnego(mechanizm u kobiet jest 

bardziej czuły)

 

 

Przysadka wytwarza dwa hormony 

gonadotropowe pobudzające jądra ,te zaś 

produkują tylko jeden rodzaj hormonu 

testosteron. Zasadniczo produkcja 

testosteronu jest sprzężona z hormonem 

luteinizującym. Natomiast wydzielanie 

folikulostymuliny wywierające u 

mężczyzny wpływ na produkcje 

plemników jest hamowane tylko przez 

bardzo duże ilości testosteronu.

 

 

Pętle sprzężeń między 

gruczołami

Układ hormonalny tworzy integralną całość, gdzie 

wszystkie jego elementy powiązane są czynnościowo ze 

sobą i współpracują z układem nerwowym. 

Zasadniczym mechanizmem regulacji hormonalnej jest 

układ samoregulujący oparty o układ sprzężeń 

zwrotnych. 

 

 

Najbardziej rozpowszechnione jest ujemne sprzężenie 

zwrotne oparte  na założeniu ze sygnał powoduje 

odpowiedź ta zaś z kolei zmniejsza wielkość sygnału. 

Ten rodzaj regulacji spotykany jest w układzie liberyny 

na hormony tropowe przysadki.

Dodatnie sprzężenie zwrotne zachodzi gdy generator 

sygnału stymulowany jest przez odpowiedź którą 

wywołuje. Przykładem jest regulacja wydzielania 

oksytocyny w czasie porodu bądź około owulacyjny 

wyrzut eleotropiny pod wpływem zwiększającego się 

poziomu estrogenów.

 

 

A. pętla długa sprzężenie zwrotnego 

ujemnego

B. pętla krótka sprzężenia zwrotnego 

ujemnego

C. sprzężenie zwrotne dodatnie

 

 

Sprzężenia zwrotne oparte 

są na pętlach:

-długiej-interakcja pomiędzy hormonami 

gruczołów  obwodowych a przysadką lub 

podwzgórzem

-krótkiej- przysadka-podwzgórze
-ultrakrótkiej-zwrotny wpływ hormonu na 

swoją syntezę

 

 

Przykłady sprzężeń:

-regulacja wydzielania TSH związana jest z ujemnym 

sprzężeniem zwrotnym z tyroksyną i 

trójjodotyroniną.

-wydzielanie ACTH pozostaje pod kontrolą 

kortykoliberyny wiązanej sprzężeniem zwrotnym 

ujemnym z kortyzolem.

-wydzielanie podstawowe gonadotropiny  regulowane 

jest tonicznymi wpływami ze strony podwzgóra 

oraz hamującym,zwrotnym działaniem sterydów 

półciowych.

 

 

-wydzielanie cykliczne gonadotropiny jest efektem 

dodatniego sprężenia zwrotnego z estrogenemi.

-wydzielanie wazopresyny hamują na zasadzie 

sprężenia wrotnego ujemnego osmodetektory 

podwzgórza wrażliwe na zmiany osmołalnosci 

surowicy

-regulacja czynności gruczołu tarczowego jest 

ośpodwgórze-przysadka-grucoł tarczowaty, 

działająca na zasadzie ujemnego sprzężenia 

zwrotnego.

-wydzielanie kalcytoniny zachodzi dzięki sprzężeniu 

zwrotnym z gastryną.

 

 

Dziękuję za uwagę!