1

Potrzeba

Potrzeba

uzasadniania

uzasadniania

własnych

własnych

zachowań

zachowań

DYSONANS POZNAWCZY

DYSONANS POZNAWCZY

2

Uzasadnienie własnego postępowania to

skłonność do usprawiedliwiania własnych

działań w celu podtrzymania własnej

samooceny.

Potrzeby uzasadniania

własnych zachowań, są przedmiotem

stworzonej przez Leona Festingera

(amerykański psycholog społeczny) teorii

ludzkiego poznania zwanej teorią

dysonansu poznawczego. Teoria Festingera

zaliczana jest obecnie do ważniejszych

teorii z zakresu psychologii społecznej.

3

Dysonans poznawczy

Dysonans poznawczy

To stan napięcia, który występuje wtedy gdy

dana osoba posiada jednocześnie dwa

elementy poznawcze (idee, postawy,

przekonania, opinie), które są

psychologicznie niezgodne ze sobą.

Innymi słowy, dwa elementy poznawcze są w

dysonansie wtedy, gdy rozpatruje się tylko te

dwa elementy, z jednego z nich wynika

przeciwieństwo drugiego. Ponieważ

występowanie dysonansu poznawczego jest

przykre, ludzie są motywowani do

redukowania go.

4

Przykłady pojawienia się

Przykłady pojawienia się

dysonansu i jego redukcji

dysonansu i jego redukcji

1. Jestem przekonany

o moich zdolnościach
intelektualnych, ale z
kolokwium
zaliczeniowego
dostaję dwóję, aby
zredukować stan
napięcia tłumaczę
sobie: "Miałem
wyjątkowo zły dzień",
"Jedna pomyłka
każdemu może się
zdarzyć" itp.

5

2. Palę papierosy i dowiaduję się, że wywołują

one wiele poważnych chorób. W związku z tym
podważam zasadność twierdzeń o szkodliwości
palenia : "Moja babcia ma 90 lat, od 70 lat pije,
pali i... żyje". Dysonans zostaje zredukowany.

6

3. Uważam, że należy być dobrym i

życzliwym człowiekiem, ale odmawiam
dania drobnych pieniędzy żebrakowi, który
mnie o to prosi. "To zwykły naciągacz i
darmozjad, pewnie potrzebował na piwo.
Podobno

niektórzy

żebracy

jeżdżą

mercedesami" – zaczynam myśleć.

7

Sposoby redukowania

Sposoby redukowania

dysonansu

dysonansu

Dysonans poznawczy wywołuje u

człowieka uczucie dyskomfortu, a zatem

pobudza do podjęcia prób jego

zredukowania, w taki sam sposób jak

głód czy pragnienie pobudza nas do

jedzenia czy picia. Dysonans możemy

zredukować na trzy następujące

sposoby:

8

Sposoby

redukowania

dysonansu

1. Zmiana

zachowania

2. Zmiana jednego

z elementów

poznawczych

3. Dodanie nowych

elementów

poznawczych

9

1. Przez zmianę naszego zachowania

– tak, aby było ono zgodne z
dysonansowym elementem
poznawczym

2. Przez uzasadnianie naszego

zachowania – zmieniając jeden z
elementów poznawczych, tak aby
był on mniej sprzeczny (a zatem
bardziej zgodny) z zachowaniem.

3. Przez uzasadnienie naszego

zachowania – dodając nowe
elementy poznawcze, które są
zgodne zachowaniem i je wspierają.

10

Oto najlepszy przykład redukcji

dysonansu u osoby, która nagminnie

pali papierosy:

Jesteś osobą umiarkowanie zadowoloną z

dobrą samooceną. Dowiadujesz się od

lekarza, że papierosy, które palisz są dla

Twojego zdrowia bardzo niebezpieczne.

Uświadamiasz sobie, że robisz coś

sprzecznego z obrazem samego siebie,

czyli, że robisz coś głupiego bądź

amoralnego. Doświadczasz dysonansu,

czyli nieprzyjemnego stanu napięcia,

który pobudza cię do jego zmniejszenia.

Aby go zredukować możesz wybrać jeden

z trzech sposobów redukcji dysonansu:

11

→ Możesz zmienić całkowicie swoje
zachowanie czyli rzucić palenie.

→ Możesz zmienić jeden z elementów
poznawczych: w tym momencie zaczynasz
twierdzić, że palenie nie powoduje raka, a
naukowcy się mylą.

→ Dodajesz elementy poznawcze, które ze
sobą współbrzmią. W praktyce zaczynasz
twierdzić, że palenie Cię rozluźnia,
uspakaja, pozwala ukoić rozdrażnione
nerwy.

12

Redukcja dysonansu a

Redukcja dysonansu a

zachowanie racjonalne

zachowanie racjonalne

Jak

widzimy

dysonans

może

popchnąć swoją ofiarę do różnych
działań. Niektóre są jak najbardziej
rozsądne i racjonalne, jak np. rzucenie
palenia.

Ale

niektóre

zachowania

wydają

się

być

maksymalnie

nieracjonalne, na siłę uzasadniające
pierwotne działanie, takie nazywamy
zachowaniami racjonalizujacymi.

13

Niestety ludzie redukujący dysonans są
w tak dużym stopniu pochłonięci
przekonywaniem samych siebie, że
zawsze postępowali i postępują
właściwie, iż często przypłacają to
zachowaniem irracjonalnym.

W wyżej wymienionym przypadku
racjonalnym byłoby rzucenie palenia,
natomiast zachowaniem
racjonalizującym uparte twierdzenie, iż
nie ma nic złego w paleniu, co więcej
widzenie w tym nałogu pozytywów.

14

Dysonans jako następstwo

Dysonans jako następstwo

podjęcia decyzji czyli

podjęcia decyzji czyli

dysonans podecyzyjny

dysonans podecyzyjny

Dysonans poznawczy występuje również
przy okazji tak powszedniej czynności jak
podejmowanie decyzji. Życie człowieka
składa się z nieustannego dokonywania
wyborów.

Czasami

wybór

jest

nieznaczący, ot czy zjeść na śniadanie
jogurt truskawkowy czy jagodowy. Ale
czasami musimy podjąć ważną decyzję,
która zaważy na naszej przyszłości
(wybór partnera życiowego, zawodu,
uczelni).

15

Każda ważna decyzja, dokonywana w

warunkach poczucia swobody wyboru,

nieuchronnie prowadzi do pojawienia się

dysonansu. Dysonans związany z

podejmowaniem decyzji nosi nazwę

dysonansu podecyzyjnego. Najczęściej w

takiej sytuacji podwyższamy atrakcyjność

naszego wyboru i dewaluujemy odrzuconą

możliwość.

16

Dysonans podecyzyjny chyba najlepiej widać

wśród studentów uczelni niepaństwowych, a

szczególnie kierunków ekonomicznych. Oferta

rynkowa jest ogromna i jest dużo możliwości

wyboru. Decydując się na konkretną uczelnię

z pewnością odrzuciliśmy inną, alternatywną,

lub nawet kilka podobnych. I z pewnością,

zanim nawet zaczną się zajęcia, pojawi się

napięcie psychiczne. Natychmiast przystąpimy

do jego redukcji → będziemy wychwytywać

informacje pozytywne o uczelni, którą

wybraliśmy, i wszystkie negatywne o

uczelniach odrzuconych. Uzbrojeni w taki

arsenał argumentów z pewnością utwierdzimy

się w słuszności dokonanego wyboru.

17

Dysonans poznawczy a

Dysonans poznawczy a

uzasadnienie wysiłku

uzasadnienie wysiłku

Teoria

dysonansu

prowadzi

do

przewidywania, że jeśli ktoś ciężko pracuje
dla osiągnięcia jakiegoś celu, to cel ten
będzie dla niego bardziej atrakcyjny niż dla
kogoś, kto osiąga ten sam cel niewielkim
wysiłkiem lub zupełnie bez trudu.
Silny dysonans powoduje sytuacja gdy
wiele poświęciliśmy dla osiągnięcia celu,
który nie był tego wart. Ten sam cel
osiągnięty bez wysiłku powinien być
oceniany jako mniej wartościowy.

18

Ten rodzaj dysonansu przedstawimy na

przykładzie Aronsona Elliota i Judsona

Millsa.

Studentki chętne do uczęszczania na spotkania
grupy rozmawiającej o aspektach psychologicznych
seksu podzielono na 3 grupy:
1- poddanej surowej procedurze inicjacji
2- poddanej łagodnej procedurze inicjacji
3- nie poddanej żadnej inicjacji.
Każda z grup obejrzała nudny film z dyskusją
grupy do której właśnie zostały przyjęte,
powiedziano im, że była to rozmowa na żywo.
1- gr. przekonała siebie, że film był interesujący
2- gr. doszła do wniosku, że film był nieciekawy
3- gr. oceniła film jako nudna stratę czasu

19

Rytuały inicjacyjne sprawiają, że ludzie
bardziej cenią uczestniczenie w
grupach po tym jak musieli znieść
nieprzyjemne lub groźne zdarzenia
(podnosi się spójność grupy). Taką rolę
mogą spełniać inicjacje przejścia np.
od wieku młodzieńczego do dorosłego,
"fala" w wojsku, pasowanie na rycerza,
chrzest w sekcie itp.

20

Dysonans poznawczy a

Dysonans poznawczy a

uzasadnianie okrucieństwa

uzasadnianie okrucieństwa

Popełnienie złego i niemoralnego czynu

wywołuje silny dysonans poznawczy. Taki

czyn jest bowiem w dużej sprzeczności z

przekonaniem o tym, że jest się z gruntu

dobrą i moralną osobą. Niemoralne czyny

wywołują silny niepokój, bowiem sugerują,

że przekonanie, iż jest się dobrą osobą, to

złudzenie.

Jednym

ze

sposobów

złagodzenia

dysonansu (po wyrządzeniu innej osobie

krzywdy) jest przypisanie ofierze jak

największej odpowiedzialności za to, czego

doznała. Jeśli ofiara jest zła i zasłużyła na

krzywdy, które jej wyrządzono – poczucie

dysonansu łagodnieje.

21

Skłonność do obwiniania
ofiary nie występuje u
ludzi z niską samooceną.
W takiej sytuacji nie
pojawia się bowiem
dysonans poznawczy
(„Jestem zły, dlatego
robię źle”), ale
jednocześnie nie mają
oporów przed
popełnianiem takich
czynów.

Ludzie z wysoką samooceną mają

większe opory przed popełnianiem
czynów złych, ale gdy już się to stanie, są
skłonni potępiać swoje ofiary (lub
racjonalizować swoje postępowanie) w
celu chronienia własnej samooceny.

22

Przykłady łagodzenia dysonansu

związanego z robieniem okrutnych

rzeczy

• Żołnierze na froncie
są skłonni do
dehumanizowania
swoich ofiar i
traktowania ich jako
podludzi.

„żółtki",

"żydzi", "komuchy",
"naziści" itd

.

• Żebrak, któremu nie damy pieniędzy
jest oceniany jako "darmozjad i pijak
sam winny swojej biedzie„

• Potępiamy grupy mniejszościowe, a
następnie przypisujemy im złe cechy
moralne i sprawnościowe. (np.
„Romowie to złodzieje”)

23

PRAKTYCZNE

PRAKTYCZNE

ZASTOSOWANIE TEORII

ZASTOSOWANIE TEORII

DYSONANSU

DYSONANSU

Teoria dysonansu pomaga nam w

zrozumieniu i przewidywaniu różnych

zjawisk, ale szczególną wartość ma gdy,

można ją praktyczne zastosować w

sposób przynoszący ludziom korzyść.

Poznanie i zrozumienie napięcia

psychicznego związanego z dysonansem

oraz sposobów jego redukcji,

nieszkodliwych dla jednostki i

otoczenia, może przyczynić się do

poprawy jakości naszego życia i

zmniejszyć liczbę sytuacji stresowych.

24

Teoria dysonansu

→Pomaga pedagogom wykształcić w

uczniach motywacje do uczenia się;

Rodzicom pomaga w przyswajaniu

dzieciom wartości moralnych;

Korporacje lub inne grupy społeczne

wykorzystują dysonans by silniej

związać ze sobą członków (np. poprzez

inicjacje);

→Techniki dysonansu stosuje się w

terapiach psychologicznych