Spis treści:
1.Budowa układu limfatycznego.
2.Limfa.
3.Węzły chłonne.
4.Grasica, śledziona, migdałki.
5.Funkcja układu limfatycznego.
6.Porównanie układu krwionośnego i limfatycznego.
7.Odporność organizmu.
8.Bariery ochronne organizmu.
9.Odpowiedź immunologiczna.
10.Alergie.
11.AIDS.
12.Drogi zakażenia wirusem HIV.
13.Profilaktyka AIDS.
14.Bibliografia i netografia.
1. Budowa układu limfatycznego.
Układ limfatyczny (chłonny)
składa się z:
a. Naczyń
limfatycznych, w
których można
wyróżnić dwa duże
pnie: przewód
limfatyczny (chłonny)
prawy i przewód
piersiowy,
b. Węzłów chłonnych.
c. Grasicy,
d. Śledziony,
e. Migdałków.
Przewód piersiowy zbiera limfę z nóg, narządów
brzucha, lewej górnej kończyny i lewej połowy głowy
oraz szyi. Uchodzi do lewej żyły podobojczykowej.
Przewód chłonny prawy zbiera limfę z prawej górnej
kończyny, prawej połowy głowy oraz szyi i prowadzi do
prawej żyły podobojczykowej.
Naczynia limfatyczne włosowate biorą swój początek w
przestrzeniach międzykomórkowych. Ich ściany są
cienkie i wiotkie, budową przypominają żyły. Posiadają
zastawki, dzięki czemu limfa płynie tylko w jednym
kierunku – od przestrzeni międzykomórkowych do
odpowiednich żył.
2. Limfa.
Limfa (chłonka) jest to żółto zabarwiona ciecz
krążąca w naczyniach limfatycznych. Skład limfy jest
zbliżony do składu osocza krwi. Głównymi źródłami
limfy są: przesącz z osocza krwi, wydzieliny komórek
i przewodu pokarmowego.
Włosowate naczynia
krwionośne przeplatają
się z włosowatymi
naczyniami
limfatycznymi. Rureczki
układu limfatycznego są
otwarte na końcach
dzięki czemu mogą
wchłaniać duże ilości
płynu
międzytkankowego.
3. Węzły chłonne.
Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej
poprzecinanymi naczyniami limfatycznym. Ich
zadaniem jest filtrowanie i oczyszczanie limfy.
Dojrzewają tu białe ciałka krwi, które produkują
przeciwciała. Ich wielkość wynosi od 2 mm do 30 mm.
Zazwyczaj węzły chłonne grupują się w większe
skupiska w pewnych partiach ciała.
Do największych
węzłów chłonnych
należą:
• podżuchwowe,
• przyuszne,
• pachowe,
• pachwinowe.
4. Grasica, śledziona, migdałki.
Grasica umiejscowiona jest za mostkiem. W grasicy
rozwijają się limfocyty. W dzieciństwie grasica
przyczynia się do rozbudowy systemu
immunologicznego. Wraz z wiekiem grasica zanika.
Śledziona umiejscowiona jest w jamie brzusznej,
bezpośrednio pod klatką piersiową. Zawiera makrofagi
i limfocyty i dlatego ma szczególne znaczenie dla
systemu immunologicznego. Ponadto rozkładane są w
niej czerwone krwinki, które przy niektórych chorobach
śledziona może produkować i przekazywać do krwi.
Migdałki stanowią barierę dla czynników
chorobotwórczych, ale niejednokrotnie dochodzi do
zapalenia samych migdałków. Najczęściej jest to efekt
chorobowy zakażenia organizmu paciorkowcami, czyli
anginy. W przypadku częstych angin albo w przypadku
przerostu migdałków podniebiennych z upośledzeniem
oddychania wskazane jest ich operacyjne wycięcie.
5. Funkcje układu limfatycznego:
odpornościowa – w węzłach limfatycznych powstają
niektóre białe ciałka krwi
neutralizująca – zwalczanie ciał oraz substancji
obcych i szkodliwych dla organizmu
odprowadzająca – odprowadzenie limfy z powrotem
do krwi
Przepływająca po organizmie limfa zbiera substancje
toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd
są transportowane do nerek i usuwane z organizmu.
Niektóre bakterie mogą się przedostać przez pierwsze
węzły chłonne, ale są wyłapywane przez kolejne. W
ciężkich stanach zapalnych bakterie mogą
wydostawać się z węzłów chłonnych i infekować układ
krwionośny. Stan zapalny można rozpoznać po
nabrzmiałych węzłach chłonnych.
6. Porównanie układu
krwionośnego i limfatycznego:
7. Odporność organizmu.
Odporność jest to brak podatności organizmu na
działanie zarazków chorobotwórczych lub ich toksyn.
Wyróżniamy dwa rodzaje odporności:
a. Odporność wrodzona – jest to genetycznie
uwarunkowana odporność na wiele zarazków
np. nie zachorujemy na choroby dotykające
zwierzęta (np. nosówka) czy rośliny (np. parch
jabłoni).
b. Odporność nabyta poprzez:
otrzymanie przeciwciał wraz z mlekiem
matki w pierwszych miesiącach życia,
szczepienia ochronne,
surowicę odpornościową,
wcześniejsze „przechorowanie” danej
choroby zakaźnej.
Szczepienie ochronne polega na podaniu
martwych lub pozbawionych zjadliwości zarazków
danej choroby. Ma to na celu „nauczenie” naszego
systemu odpornościowego walki z danym rodzajem
zarazku.
Aby szczepionka była bardziej skuteczna niekiedy
należy powtarzać szczepienia po pewnym czasie.
Szczepienia wykonuje się w pierwszych latach
życia dziecka. Dotyczą one groźnych chorób
zakaźnych, które dawniej wywoływały epidemie
np. ospa, odra, gruźlica.
Surowica odpornościowa jest to podanie
gotowych przeciwciał zwalczających konkretny
zarazek. Przeciwciała te wytwarzane są w innym
organizmie np. zwierzęcia. Surowicę podaję się w
przypadku pogryzienia przez wściekłe zwierzę.
8. Bariery ochronne organizmu.
a. Skóra – chroni organizm przed wnikaniem wielu
bakterii; dodatkowo łój i pot mają również
działanie bakteriobójcze.
b. Ślina – zawiera enzymy niszczące bakterie.
c. Błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe –
dzięki śluzowi i rzęskom wychwytuje
drobnoustroje i usuwa je w czasie kaszlu i
kichania.
d. Sok żołądkowy – zawiera kwas solny niszczący
bakterie.
e. Łzy – zawierają enzymy niszczące bakterie.
9. Odpowiedź immunologiczna.
Antygen jest to ciało obce dla naszego organizmu.
Antygenami będą różne rodzaje wirusów i bakterii.
Antygeny, od komórek własnego organizmu, system
odpornościowy rozpoznaje na podstawie swoistych
białek występujących na powierzchni komórek.
Antygen, który wnika do organizmu człowieka
wyzwala szereg reakcji mających na celu jego
usunięcie. Nazywamy to reakcją immunologiczną
(odpowiedzią immunologiczną).
Za odporność naszego organizmu odpowiedzialne są
leukocyty (białe ciałka krwi). Istnieje kilka rodzajów
leukocytów, z których każdy pełni określoną rolę w
czasie reakcji immunologicznej. Niektóre z leukocytów
mają zdolność fagocytozy – pochłaniania innych
komórek lub ich szczątków. Mogą w ten sposób
niewybiórczo niszczyć zarazki. Służą one też do
niszczenia starych erytrocytów.
Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić
na kilka etapów:
a. Rozpoznawanie antygenów przez limfocyty
typu B.
b. Produkowanie przeciwciał przez limfocyty typu
T.
Przeciwciała są to swoiste białka dopasowane
do określonego antygenu.
c. Tworzenie kompleksów: antygen – przeciwciało.
Ułatwia to niszczenie zarazków.
d. Niszczenie zarazków przez limfocyty typu NK.
e. Usuwanie resztek komórek przez leukocyty
posiadające zdolność fagocytozy.
Immunologia - jest to nauka zajmująca się
procesami odpornościowymi organizmu.
Wyróżniamy odpowiedź immunologiczną pierwotną
i wtórną:
Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma
miejsce podczas pierwszego wniknięcia antygenu
do organizmu. Trwa ona dłużej i powoduje objawy
chorobowe np.: gorączka, zaczerwienienie, bóle,
wymioty.
Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi
podczas kolejnego wnikania danego antygenu do
organizmu. System immunologiczny ma zdolność
„zapamiętywania” antygenów – odpowiadają za to
limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej infekcji może
szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć
zarazki. W przypadku wtórnej odpowiedzi często
nie ma objawów chorobowych albo są znacznie
łagodniejsze. Dlatego należy pamiętać o
uodparniających szczepieniach profilaktycznych.
10. Alergie.
Alergia jest to nadmierna reakcja immunologiczna
na wniknięcie obcego czynnika. Ma ona charakter
nadwrażliwości (uczulenia).
Alergie wywołują różnorodne czynniki nazywane
alergenami. Mogą to być: pyłki roślin, pleśń, kurz,
roztocza, sierść zwierząt, zanieczyszczenia
powietrza, leki, składniki pokarmów.
Alergia może przyjmować różną postać:
• wysypka,
• zaczerwienienie skóry,
• atopowe zapalenie skóry,
• katar (tzw. katar sienny),
• kaszel,
• astma
Leczenie alergii jest trudne, ponieważ nie da się
całkowicie wyeliminować alergenów z naszego
otoczenia. Czasami stosuje się szczepionki
odczulające. Niejednokrotnie objawy alergii mijają
wraz z wiekiem.
11. AIDS.
AIDS – zespół nabytego upośledzenia
odporności.
Choroba spowodowana zakażeniem wirusem HIV.
Pierwsze jej przypadki odnotowano w roku 1980 w
Stanach zjednoczonych. Zakażenie wirusem HIV
powoduje uszkodzenie układu odpornościowego.
Wirus ten niszczy limfocyty T, które kierują
procesami odpornościowymi. Pozbawia w ten
sposób nasz organizm możliwości skutecznej
obrony przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Chorzy umierają nie na AIDS, ale z powodu
zakażenia zarazkami, których osłabiony układ
immunologiczny nie jest w stanie zwalczyć.
Wielu ludzi, nawet nie będąc tego świadomym,
może być nosicielami wirusa HIV. Choroba może się
nie ujawniać przez wiele lat, chociaż nosiciel może
zarażać wirusem inne osoby.
Chorzy na AIDS bardzo często umierają na choroby
nowotworowe. Do bardziej znanych należy mięsak
Kapossiego – rodzaj nowotworu skóry (zdjęcie).
Nawet banalna opryszczka może stać się przyczyną
śmierci. Pomimo wieloletnich intensywnych badań
szczepionka przeciwko wirusowi nie została
dotychczas odkryta.
12. Drogi zakażenia wirusem HIV:
• kontakt płciowy z nosicielem,
• poprzez krew np. używając zakażonej strzykawki.
Takie sytuacje najczęściej dotyczą narkomanów.
• przetaczanie zakażonej krwi lub preparatów
krwiopochodnych
• podczas dializy,
• podczas przeszczepu lub innego zabiegu
chirurgicznego,
• podczas robienia tatuaży, akupunktury (użycie
zakażonych igieł),
• podczas karmienia piersią – matka, która jest
nosicielem może zarazić dziecko.
13. Profilaktyka AIDS.
szeroka oświata zdrowotna dotycząca
problematyki AIDS,
używanie prezerwatyw podczas stosunku
płciowego, szczególnie w przypadku
przygodnego partnera,
utrzymywanie stosunków płciowych z jednym
partnerem,
przeprowadzanie badania krwi w celu
wykrycia wirusa szczególnie wśród osób
należących do grupy ryzyka (narkomani,
prostytutki),
stosowanie sprzętu jednorazowego użytku
podczas zabiegów chirurgicznych,
używanie jednorazowych strzykawek przez
narkomanów,
nie karmienie piersią przez matkę zakażoną
wirusem HIV.
14. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
•
,
•
•