SYTUACJA  EPIDEMIOLOGICZNA 

W  ZAKRESIE  WYBRANYCH  CHORÓB  

ZAKAŹNYCH

Jeszcze całkiem niedawno powszechnie uważano, że 
walka z chorobami zakaźnymi zakończyła się pewnym 
zwycięstwem

Środki służące do opanowania większości z nich 
wydawały się już dostępne lub możliwe do odkrycia bez 
większych trudności

Rzeczywiście nastąpił w tej dziedzinie spektakularny 
rozwój dzięki nowym metodom leczenia i zapobiegania 

Niestety, wraz z optymizmem przyszło zdradliwe 
poczucie bezpieczeństwa, które umożliwiło 
rozprzestrzenienie się wielu chorób zakaźnych z 
alarmującą szybkością

W wielu miejscach na świecie choroby takie jak malaria 
i gruźlica spowodowały śmiercionośny nawrót

W tym samym czasie w wielu krajach, po wielu latach 
nieistnienia pojawiły się ponownie takie choroby m. in. 
jak: choroba meningokokowa, żółta gorączka stanowiąc 
zagrożenie dla zdrowia publicznego

 

Gruźlica (tuberculosis)

Jest jedną  z najstarszych chorób zakaźnych, która 
towarzyszy ludzkości od zarania dziejów

Wiek IX i pierwsza połowa  wieku XX – do czasu 
wykrycia pierwszych leków przeciwprątkowych – to 
lata takiego natężenia gruźlicy, że stała się ona 
prawdziwa klęską społeczną, zwłaszcza wśród ubogich 
warstw społeczeństwa

Zyskała wówczas miano „białej dżumy” – będąc jedną z 
pierwszych przyczyn zgonów, głównie wśród ludzi młodych

Obecnie gruźlica , obok zakażenia HIV i malarii, nadal 
pozostaje jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób 
zakaźnych o zasięgu  globalnym

Gruźlica jest chorobą zakaźną (bakteryjną) i zaraźliwą

Jest chorobą wielonarządową, atakuje wszystkie narządy i 
tkanki, ze szczególną jednak predylekcją do układu 
oddechowego

          

Zakażenie prątkiem gruźlicy jest najpowszechniej 
występującym zakażeniem na świecie 

WHO uważa, że gruźlica jest zagrożeniem dla zdrowia w 
skali globalnej

Problem gruźlicy w świecie charakteryzują następujące 
dane:

- Szacuje się, że obecnie 1/3 populacji świata jest 
zainfekowana prątkiem  
  gruźlicy

- Rocznie notuje się ok. 8 mln nowych zachorowań

- Z powodu gruźlicy umiera 2,6–2,9 mln osób/rok

- Mężczyźni chorują 2-krotnie częściej niż kobiety

- Na liczbę zakażonych i chorujących na gruźlicę zdecydowanie 
wpływa 
  wzrost liczebności populacji osób zakażonych HIV i chorych 
na AIDS. To 
  zjawisko jest przyczyną wzrostu zachorowań na gruźlicę o 30–
50%
  Zakażenie wirusem HIV i prątkiem gruźlicy współistnieje u 
ponad 5 mln   
  osób na świecie

- Zakażenie prątkiem gruźlicy w ubogich krajach Trzeciego 
Świata jest 
  szacowane na 35–45% populacji, w krajach 
uprzemysłowionych 
  na ok. 5–20%

- Najbardziej zagrożonym regionami świata są Azja 
Południowowschodnia  
  (ok. 3 mln zachorowań/rok) i Afryka Środkowa (ok. 1,5 mln)

-W Europie nasilenie zachorowań na gruźlicę zaobserwowano 
przede wszystkim w krajach byłego ZSSR i Europy Wschodniej 
(ok. 250 tys./rok)
Najwyższą zachorowalność rejestruje się w Rumunii, Rosji, a 
następnie na Litwie, Ukrainie i Białorusi 

- Polska należy do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę 
(25/100 tys.)
  Rocznie rejestruje się ok. 8,5 tys. zachorowań na gruźlicę

- Najwyższą zapadalność na gruźlicę w Polsce rejestruje się w 
woj. lubelskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. 
Najniższą w skali kraju, zarejestrowano w woj. wielkopolskim  
i lubuskim 

Czynnik etiologiczny: 

W przeważającej większości przypadków jest nim 
prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), rzadko 
prątek bydlęcy (Mycobacterium bovi)

 

Źródło zakażenia: 

Najczęstszym  źródłem zakażenia jest człowiek chory na 
gruźlicę, obficie prątkujący i nieleczony

Rzadkim  źródłem zakażenia, zwłaszcza w krajach 
rozwiniętych, jest chore na gruźlicę zwierzę  - chore krowy, 
które wydalają prątki w mleku

Spożycie niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów 
może doprowadzić do  zakażenia. W Polsce jest to bardzo 
rzadkie źródło zakażenia

Drogi szerzenia zakażenia

Dominującą drogą szerzenia zakażenia  prątkiem jest 
zakażenie drogą powietrzną (inhalacyjna, kropelkowa), 
znacznie rzadziej jest to droga pokarmowa

Chory  obficie prątkujący podczas kaszlu, kichania, 
odksztuszania, głośnego mówienia, śpiewu wraz z 
kropelkami śluzu wydala prątki, które w postaci aerozolu 
unoszą się w powietrzu następnie dostają się do płuc stając 
się przyczyną zakażenia

  

Ryzyko zakażenia drogą powietrzną wzrasta w 
zamkniętych, źle wietrzonych pomieszczeniach, w których 
przebywają chorzy obficie prątkujący

Ryzyko wzrasta jeszcze bardziej przy długotrwałej (ścisłej, 
domowej) styczności z chorym prątkującym 

Wczesne wykrycie i natychmiastowe leczenie zmniejsz 
liczbę zakażonych
Nawet chory obficie prątkujący po 2-3 tygodniach leczenia 
przestaje być niebezpieczny jako źródło zakażenia

       

Znacznie rzadziej ma miejsce  zakażenie drogą pokarmową 
w wyniku spożycia  niepasteryzowanego mleka lub jego 
przetworów

Wrota zakażenia: 
Głównie drogi oddechowe, rzadko przewód pokarmowy

Objawy: 
Początek choroby jest  zazwyczaj skryty, podstępny, a jej 
naturalny (bez leczenia) przebieg jest przewlekły z 
okresami remisji i zaostrzeń

Do najczęściej występujących objawów ogólnoustrojowych  
należą :
stany podgorączkowe i gorączka (głównie w godz. 
popołudniowych), nocna potliwość, osłabienie, brak 
apetytu i utrata masy ciała

Kaszel jest najczęstszym objawem miejscowym. Kaszlowi 
może towarzyszyć odksztuszanie śluzowej lub śluzowo-
ropnej plwociny
(niekiedy z domieszką krwi)

Przedłużający się kaszel tj. trwający ponad 3 tyg. nie 
spowodowany paleniem papierosów czy przewlekłą 
obturacyjną chorobą płuc powinien budzić podejrzenie 
gruźlicy lub raka płuc  i wymaga on szybkiej diagnostyki

Rozpoznanie choroby: 
Badanie bakteriologiczne jest zasadniczym badaniem 
diagnostycznym i powinno być wykonanie w każdym 
przypadku podejrzenia o gruźlicę

 

Najczęściej materiałem pobieranym do badania jest plwocina

  

 

ZAPOBIEGANIE
Do najważniejszych metod zapobiegania gruźlicy zaliczamy:

- unieszkodliwianie źródła zakażenia przez wczesną 
identyfikację i   
  leczenie wszystkich chorych na gruźlicę ( w przypadku 
gruźlicy bydła – 
  ubój chorego bydła, pasteryzacja mleka)

- badanie osób, które miały styczność z chorymi na gruźlicę 
celem  
  potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia

- przestrzeganie higieny pomieszczeń (wietrzenie, mycie, 
dezynfekcja)

- przestrzeganie higieny

 

podczas kaszlu i odksztuszania 

(zasłanianie ust i  
  nosa chusteczką najlepiej  jednorazową )

- zwiększenie odporności na zakażenie - szczepienie 
szczepionką BCG

- zwiększanie naturalnej odporności ustroju przez poprawę 
tzw. zdrowy  
  tryb życia, dobre odżywianie, eliminowanie szkodliwych 
nałogów

Organizacja walki z gruźlicą

Poprawa wskaźników epidemiologicznych dotyczących tej 
choroby wymaga dużych nakładów finansowych

WHO koordynuje szeroko pojęte działania przeciwgruźlicze na 
całym świecie przez sporządzanie światowych raportów 
globalnych, wprowadzanie nowoczesnych standardów 
leczenia, tworzenie i wdrażanie planów walki z gruźlicą (np. 
The Global Plan to Stop TB) 

W Polsce organizacja walki z gruźlicą i chorobami płuc 
wyznaczona jest przez tzw. Narodowy Program Zwalczania 
Gruźlicy

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie jest ośrodkiem 
referencyjnym, pełni funkcję krajowego konsultanta, rejestruje 
wszystkie wykryte przypadki gruźlicy w Polsce (w tym gruźlicy 
lekoopornej) oraz monitoruje ich leczenie. Jest odpowiedzialny 
za poziom merytoryczny i rezultaty Narodowego programu 
zwalczania gruźlicy

 Podstawą prawną zwalczania gruźlicy jest ustawa O 
chorobach zakaźnych i zakażeniach z 6 września 2001 r.

 

(wprowadza obowiązek zgłaszania zachorowań, obowiązek 
hospitalizacji chorych na gruźlicę płuc w okresie prątkowania i 
obowiązek badania osób podejmujących lub wykonujących pracę w 
określonych zakładach pracy)

 

Zakażenia meningokokowe

Zakażenia meningokokowe wywoływane są przez bakterie 
Neisseria meningitidis zwane meningokokami, które mogą 
spowodować zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych
Mogą również wywołać sepsę, czyli uogólnioną odpowiedź 
organizmu na zakażenie, określane mianem inwazyjnej choroby 
meningokokowej

U około 20 - 40 % zdrowych ludzi (nosicieli) meningokoki 
występują w jamie nosowo – gardłowej nie powodując żadnych 
dolegliwości ani objawów

Zakażenia te szerzą się:

• drogą kropelkową (kaszel, kichanie) 

• przez kontakt bezpośredni (pocałunki) 

• pośrednio np.: picie z jednego kubka, jedzenie ze wspólnego 
talerza  itp.

Zakażeniu sprzyjają ryzykowne zachowania:

- przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach (szczególnie  
  przebywanie dłuższy czas w grupie, w zamkniętych 
pomieszczeniach)
- przygodne pocałunki;
- picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców;
- palenie tego samego papierosa;

- bardziej podatni na zakażenie są ludzie, których organizm 
jest osłabiony wcześniejszymi infekcjami, wysiłkiem 
fizycznym, stresem, itp.

Czynnik etiologiczny
Meningokoki grupy serologicznej A, B lub C 

Źródło zakażenia :  osoba chora lub nosiciel

Wrota zakażenia : układ oddechowy

Okres wylęgania :  od 2-10 dni (najczęściej 3-4 dni)

Objawy :
Inwazyjna choroba meningokokowa charakteryzuje się 
gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i 
natychmiastowego leczenia
Może przebiegać jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych  
i/lub posocznica (sepsa) – kiedy bakterie przedostaną się do 
krwi, powodując zakażenie ogólne organizmu. Choroba, w tej 
groźnej dla życia postaci, poprzez zaburzenia funkcji układu 
krążenia i oddychania oraz rozległe krwawienia podskórne i do 
narządów wewnętrznych, w ciągu kilku godzin może 
doprowadzić do śmierci
   
Diagnozowanie jest trudne, ponieważ pierwsze objawy nie 
różnią się istotnie od grypowych

Uzasadniony niepokój powinny budzić takie objawy jak: ból 
głowy i kończyn połączony z wymiotami, niepokój ruchowy i 
utrata apetytu
Następnie wysoka gorączka, ból głowy i kończyn. 

Z czasem bóle głowy i gorączka nasilają się, pojawiają plany na 
skórze i nadwrażliwość na światło. 
Śmiertelność w Polsce waha się  od 6-13%. Do zgonu dochodzi 
zwykle 
w 1-2 dni od zachorowania      

Szczególnie narażone na zachorowanie są dzieci do 5 roku 
życia oraz młodzież w wieku 14-19 lat

W USA rocznie wykrywa się ok. 750 tys. przypadków ciężkiej 
sepsy, zaś w ostatnich 20 latach liczba osób leczonych z 
powodu sepsy podwoiła się

W Polsce częstość występowania sepsy wywołanej 
menongokokami wyraźnie narasta 

Leczenie: 

Chory wymagaja natychmiastowego leczenia antybiotykami 
(ampicylina, ciprofloksacyna, rifampicyna)

Osoby z najbliższego otoczenia chorego ( np. rodzina 
mieszkająca we wspólnym gospodarstwie domowym) również 
poddawane są antybiotykoterapii, w celu zmniejszenia ryzyka 
zachorowania lub przekazywania bakterii kolejnym osobom

Zapobieganie

- Wczesne wykrywanie i leczenie osób chorych

- Dezynfekcja  przedmiotów zanieczyszczonych wydzieliną 

dróg 

  oddechowych chorego

-Zakrywać usta przy kichaniu i kaszlu 

-Dbać o higienę – często myć ręce 

-Używać jednorazowych chusteczek higienicznych 

-Nie pić z jednego naczynia : szklanki, kubka, butelki

-Nie jeść tej samej kanapki, loda (nie dawać gryza)

-Nie jeść z jednego talerza, nie używać tych samych sztućców

-Nie pożyczać sobie szminki, błyszczka 

- Nie palić tego samego papierosa 

Zwiększanie odporności :

W Polsce dostępne są skuteczne szczepionki przeciwko 
meningokokom grup serologicznych A i C (np. NeisVac-C) 

Szczepionka szczególnie zalecana jest niemowlętom w 
wieku od 2 do 12 miesięcy i stosuje się u nich 3 dawki 
szczepionki

Polecana jest również starszym dzieciom i osobom 
dorosłym, zwłaszcza w podeszłym wieku. Wówczas 
wystarcza zaszczepienie pojedynczą dawką

Niestety dotychczas nie jest dostępna szczepionka 
chroniąca przed zakażeniami wywoływanymi przez 
meningokoki z grupy B

    

 Grypa (influenza)

Grypa jest ostrą, wirusową i zakaźną chorobą układu 
oddechowego

Czynnik etiologiczny :  wirus grypy

Wirus grypy występuję na całej kuli ziemskiej. W klimacie 
europejskim epidemie występują w okresie późnej jesieni i 
zimy, z tendencją w ostatnich latach do przesuwania szczytu 
zachorowań na wczesną wiosnę

Źródło zakażenia :
Człowiek chory lub zdrowy nosiciel

Drogi szerzenia :

- Drogą kropelkową (podczas kaszlu, kichania)

- Przez kontakt bezpośredni z przedmiotami (sztućce, naczynia) 
  zanieczyszczonymi wydzielinami z układu oddechowego osoby 
zakażonej

Zakażony człowiek powoduje rozprzestrzenianie się wirusa już 
od 1- 6 dni przed wystąpieniem objawów choroby, a także do 
tygodnia po ustąpieniu symptomów choroby

Wrota zakażenia :

 

Błona śluzowa układu oddechowego

Okres wylęgania :

Niezwykle szybki proces replikacji wirusa powoduje, że okres 
wylęgania grypy wynosi 18-72 godz. (najczęściej 2 dni)

    

Objawy : 

Choroba objawia się: bólami głowy, wysoką  (nawet do 40 
stopni C) gorączką, bólami mięśni pleców i nóg, katarem, 
suchym kaszlem, ogólnym osłabieniem
Jeśli nie występują powikłania, ostre objawy choroby 
utrzymują się 2-3 dni, gorączka do 5 dni
Osłabienie, zmęczenie, nadmierna potliwość mogą utrzymywać 
się około tygodnia

   

Coraz częściej grypa wiąże się z ciężkimi powikłaniami tj.: 
zapaleniem mięśnia sercowego i płuc, zapaleniem krtani, 
tchawicy i oskrzeli

       

Leczenie

 :

- leczenie przyczynowe (zażywanie leków przeciwwirusowych  
np.: Tamiflu, 
  Rybawiryna)
- leczenie objawów grypy (zażywanie leków  
przeciwgorączkowych,    
  przeciwbólowych, przeciwzapalnych, zmniejszające obrzęk 
błon 
  śluzowych nosa i gardła)
- leczenie powikłań  (zależne jest od rodzaju powikłań)

 

Profilaktyka

- izolacja (domowa) i leczenie chorych
- przestrzeganie zasad higieny podczas kaszlu, kichania

- zwiększenie odporności poprzez szczepienie przeciwko grypie 

Obecnie łatwo dostępne są szczepienia zapobiegające grypie 
minimalizujące ryzyko zachorowań 

Szczególnie zalecane jest szczepienie osób należących do grup 
ryzyka:
dzieci i młodzież, osoby powyżej 65 roku życia, osoby 
przewlekle chore,
pensjonariusze DPS, osoby, które ze względu na charakter 
wykonywanej pracy są szczególnie narażone na zakażenie 
m.in. pracownicy  ochrony zdrowia, szkolnictwa, pracownicy 
transportu, pracownicy budowlani, policja

Wścieklizna

Jest to ostra choroba wirusowa, przebiegająca z objawami 
zapalenia mózgu i rdzenia, prowadząca nieuchronnie do śmierci

W Europie i Polsce głównym źródłem zakażenia jest lis

Pokąsane przez chorego lisa zwierzęta (psy, koty) mogą być 
źródłem zakażenia dla człowieka

Drogi szerzenia  : 

Wirus przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia przez 
ugryzienie albo oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych

Wrota zakażenia : 

Uszkodzona skóra lub błony śluzowe

Najbardziej niebezpieczne jest pogryzienie w twarz (100% 
śmiertelności), szyję (80%), w gołe kończyny (15%); pogryzienie 
przez materiał z jego rozerwaniem (0,1 %)

Okres wylęgania :  od 1 do 3 miesięcy

        

Objawy :

Objawy prodromalne: niepokój, bezsenność, bóle karku, 
głowy, stawów, gorączka
Następnie: wodowstręt polegający na gwałtownym skurczu 
gardła i głośni przy próbie połykania płynu lub nawet na sam 
widok lub szmer lejącej się wody, porażenie mięśni 
prowadzące do śmierci

Kiedy pojawiają się pierwsze kliniczne objawy wścieklizny, 
jest już za późno na leczenie

 

Zapobieganie : 

- Eliminacja zwierząt chorych na ściekliznę i podejrzanych o 
zakażenie

- Szczepienie ochronne zwierząt domowych p/ko wściekliźnie

- Stosowanie rękawic przy kontakcie zakażonego materiału 
lub przy 
  badaniu zwierząt podejrzanych o zakażenie

- Natychmiastowe zgłaszanie lekarzowi  weterynarii 
przypadku pokąsania  
  zwierzęcia domowego przez zwierzęta dzikie lub podejrzane 
o zakażenie

- Stosowanie szczepionki p/w wściekliźnie u osoby narażonej 
na  
  zakażenie

Poekspozycyjne szczepienie przeciwko wściekliźnie 
prowadzi się podając kilka dawek szczepionki w 
następujących odstępach czasowych:  0, 3, 7, 14, 30  
doba

W razie ciężkiego pogryzienia stosuje się dodatkowo 
surowicę odpornościową

Szczepienia prowadzone są w stacjach sanitarno-
epidemiolo -
gicznych i na oddziałach chorób zakaźnych