Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Wiedza o społeczeństwie

Temat: Inne ideologie

Inne ideologie - feminizm

Do tej kategorii zaliczyć można doktryny, które od dziesięcioleci mają
swoje miejsce w myśli politycznej, ale którym nie udało się wywrzeć
realnego wpływu na życie polityczne państw europejskich. Są to
agraryzm, anarchizm, ekologizm, islamizm, nacjonalizm, nowa lewica,
pacyfizm, feminizm, populizm i syndykalizm.

Ideologia feministyczna

narodziła się w latach 60 – tych XX

wieku w związku z ruchem kontestacyjnym. Nawiązywała do
emancypacyjnych ruchów kobiecych z przełomu XIX i XX wieku, przede
wszystkim do ruchu sufrażystek.

Parada sufrażystek w Nowym Jorku w
roku 1912

Początkowo feminizm zwracał uwagę
głównie na dyskryminację kobiet w
polityce i gospodarce. Od lat 90 – tych
zainteresowanie ideologów przesunęło
się w kierunku dyskryminacji w sferze
kultury i języka.

Postuluje likwidację stworzonej przez
mężczyzn patriarchalnej struktury
społecznej.

Inne ideologie - feminizm

Feminizm zakłada walkę z wszelkimi
formami dyskryminacji kobiet, m.in.:

• dyskryminacją religijną – religie
zwykle degradują kobiety,

• zwyczajową – obyczaje ograniczają
wolność kobiet,

• komercyjną – handel wizerunkami
kobiet, pornografia,

• językową – gorszy status rodzaju
żeńskiego lub jego brak,

• socjalizacyjną – wychowanie kobiet
w poczuciu niższości.

Głównym założeniem feminizmu jest równość, rozumiana jako równy
status kobiet i mężczyzn we wszystkich sferach życia, oraz idea
wolności kobiet, rozumiana jako prawo do decydowania o własnym
ciele.

Agraryzm

Agraryzm

narodził się w Niemczech w II połowie XIX wieku. Za

głównego teoretyka agraryzmu uznaje się G. Ruhlanda.

Rozwój tej ideologii nastąpił na początku XX wieku oraz w okresie
międzywojennym. Agraryzm rozwijał się przede wszystkim w
Niemczech, Czechosłowacji, Bułgarii, Polsce i Danii.

Milan Hodża, polityk
czechosłowacki, jeden
z głównych ideologów
europejskiego
agraryzmu w okresie
międzywojennym.

Agraryzm opiera się na założeniu, że głównym i
najważniejszym bogactwem narodowym jest
ziemia, a rozwój gospodarki powinien się opierać
na rozwoju rolnictwa. Agraryzm akcentuje rolę
warstwy chłopskiej w społeczeństwie.

Agraryzm uznaje pierwszeństwo pracy przed
kapitałem. Odrzuca kapitalizm i socjalizm, głosząc
koncepcję „trzeciej drogi”.

Agraryzm

Ideologia agraryzmu traktuje państwo jako dobro wspólne. Podkreśla
patriotyzm oraz szacunek dla ojczyzny i dla demokracji. Sprzeciwia się
zaś rewolucji niszczącej państwo i porządek społeczny.

Agraryści propagowali kult ziemi i szacunek dla przyrody. W związku z
tym uważa się ich za prekursorów idei ekologicznych.

W agraryzmie podkreśla się znaczenie Kościoła i religii,
które pomagają w rozwoju moralnym społeczeństwa.

W Polsce w I połowie XX wieku agraryzm był
podstawową ideą działalności partii ludowych, m.in.
Stronnictwa Ludowego, a w latach 1945 – 1947
Polskiego Stronnictwa Ludowego, któremu
przewodniczył Stanisław Mikołajczyk.
W okresie międzywojennym głównym ideologiem
polskiego agraryzmu był Stanisław Miłkowski.

Po 1989 roku wykształciła się zmodyfikowana wersja
agraryzmu – neoagraryzm, który stał się ideologią
partii ludowych, m.in. Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Stanisław Mikołajczyk

Anarchizm

Ideologia anarchistyczna

narodziła się w XX wieku. Jako

pierwszy tego pojęcia użył jeden z twórców doktryny – Pierre – Joseph
Proudhon. Oprócz niego główni twórcy ideologii to Michał Bakunin i
Piotr Kropotkin.

Pierre-Joseph Proudhon

Rozwój ideologii anarchistycznej nastąpił na
przełomie XIX i XX wieku.

Według anarchistów najwyższą wartością jest
wolność. W związku z tym należy odrzucić
wszystko, co ją ogranicza, m.in. autorytety.

Największym zagrożeniem dla wolności jest
państwo. Dlatego ono i jego struktury powinny
zostać całkowicie zlikwidowane. Państwo jest
utożsamiane ze złem wyrządzanym ludziom, z
narzucanymi na nich ograniczeniami, które
krępują jednostkę. W miejsce państwa miałyby
powstać dobrowolne stowarzyszenia i
wspólnoty ludzi.

Anarchizm

W obrębie anarchizmu można wyodrębnić kilka nurtów. Jednym z nich
był anarchizm syndykalistyczny zakładający oparcie nowego ładu
społecznego na syndykatach, czyli dobrowolnych stowarzyszeniach
obywateli, w których główną rolę mieli odgrywać robotnicy.

Anarchizm indywidualistyczny odrzucał nie tylko państwo, ale
także społeczeństwo, rodzinę i religię jako formy przymusu.

Anarchizm komunistyczny zaś łączył idee anarchizmu z
komunistyczną wizją gospodarki.

W przeszłości w Polsce ideologia anarchistyczna nigdy nie zdobyła
zbytniej popularności. Na przełomie XIX i XX wieku poglądy
anarchistyczne głosił Edward Abramowski.

Wzrost popularności anarchizmu nastąpił w latach 80 – tych XX wieku.
Powstało wówczas kilka grup anarchistycznych, np. Federacja
Anarchistyczna, a w latach 90 – tych, m.in. „grupa anarchistyczna
solidarność”.

Drugim wybitnym ideologiem anarchizmu był Michał Bakunin (1814-
1876). Twierdził on, że jedyną drogą prowadzącą do nowego porządku
jest rewolucja anarchistyczna. Miała ona być poprzedzona aktami
terroru, realizowanymi przez gotowych na wszystko spiskowców (terror
indywidualny, wymierzony w przedstawicieli władzy państwowej). Akty
te miały służyć „obudzeniu mas”. Na gruzach dawnego systemu miały
powstać wspólnoty kolektywnie zarządzające wszelkimi dobrami.
Zniknąć miało zarówno państwo, jak i własność prywatna.

Anarchizm

Zmierzch anarchizmu nastąpił w okresie międzywojennym.
Jedynym krajem europejskim, w którym odgrywał on wtedy
istotną rolę polityczną, była Hiszpania, lecz i tam nastąpił
jego upadek po zakończeniu wojny domowej w roku 1939.
Renesans tego nurtu nastąpił dopiero w latach
sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Pojawiły się wówczas
organizacje terrorystyczne - takie jak Frakcja Czerwonej
Armii w RFN i Czerwone Brygady we Włoszech, głoszące
konieczność obalenia państwa kapitalistycznego. Jednak w
latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia nastąpił
zmierzch i tej odmiany anarchizmu. Dzisiaj zwolennicy
anarchizmu, skupieni w Międzynarodówce Anarchistycznej,
masowo biorą udział w demonstracjach przeciwko
globalizacji, rozumianej przez nich jako podporządkowanie
świata rządom wielkich koncernów i banków.

Michał Aleksandrowicz Bakunin

Ekologizm

Ideologia ekologiczna

narodziła się na początku lat 70 – tych XX

wieku na fali krytyki cywilizacji konsumpcyjnej.

W latach 80 – tych ruch kontestacyjny przybrał oficjalną formę ruchu
ekologicznego.

Naczelnym pojęciem ideologii jest przyroda, która jest pojmowana jako
całość złożona ze ściśle powiązanych ze sobą elementów.

Przyroda ma swoją wartość niezależnie od samego człowieka. Dlatego
powinna być chroniona jako wartość sama w sobie.

Ruch ekologiczny odrzuca antropocentryzm, uznawany za powód
wykształcenia się agresywnego modelu człowieka, który nie liczy się z
przyrodą. Ekolodzy propagują model człowieka łagodnego, wrażliwego,
odrzucającego konsumpcyjny styl życia i szanującego środowisko
naturalne.

Ekologizm

Ideologia ekologizmu odrzuca pogląd o nieograniczonych
możliwościach rozwoju. W jego miejsce proponuje ideę
zrównoważonego rozwoju, która zakłada pogodzenie zaspokojenia
podstawowych potrzeb społeczeństw z ochroną środowiska
naturalnego i jego zasobów. Gospodarka powinna się opierać na
odnawialnych źródłach energii, małych gospodarstwach rolnych oraz
drobnych i średnich przedsiębiorstwach.

Przedstawiciele ruchu ekologicznego opowiadają się za państwem
demokratycznym, zdecentralizowanym, o bardzo rozwiniętej
samorządności.

Do najważniejszych współczesnych ideologów
ekologizmu można zaliczyć Amerykanina
Murraya Bookchina, francuskiego myśliciela
Andre Gorza i radykalnego duchownego
austriackiego Ivana Illicha.

Obecnie w Polsce o ideologii ekologizmu
odwołuje się wiele organizacji ekologicznych i
partii politycznych.

Ivan Illich (1926 – 2002)

Islamizm

Ideologia islamistyczna

narodziła się w krajach muzułmańskich

jako odpowiedź na europejski imperializm. Za prekursora ideologii
uchodzi Al – Afghani (1838 – 1897), który dążył do nadania islamowi
charakteru antyzachodniej ideologii.

Pierwszą w pełni islamistyczną organizacją było powstałe w latach 20 –
tych XX wieku Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, które rozwinęło
swoją działalność we wszystkich krajach arabskich.

W II połowie XX wieku ideologia ta
w pełni się ukształtowała, a do jej
głównych twórców można zaliczyć
Maulanę Maududiego, Sajjida
Kutba i Ruhollaha Chomeiniego.

W myśl tej ideologii islam jest
jedyną prawdziwą religią, a jego
przeznaczeniem jest panowanie
nad światem. Celem
muzułmanina jest więc walka
wszelkimi metodami ze
wszystkim, co nieislamskie.

Dżamal ad-Din al-Afghani

Islamizm

Islamiści dostrzegają, że świat islamu ponosi klęski w rywalizacji z
Zachodem pod względem politycznym, militarnym i gospodarczym.
Przyczynę takiego stanu rzeczy upatrują w odchodzeniu muzułmanów
od nauki Mahometa. Dlatego jedyną szansą na przywrócenie światu
islamskiemu dawnej potęgi jest, ich zdaniem, powrót do pierwotnego
islamu i jego zasad.

Pełny powrót do tradycji jest możliwy tylko w państwie islamskim,
które opiera się na prawie szariatu regulującym wszystkie aspekty
życia społecznego i prywatnego.

Powrót do tradycji wymaga także odrzucenia zachodnich wzorców
kulturowych i wartości, które będąc nie do pogodzenia z zasadami
islamu, stają się przyczyną negatywnych zjawisk społecznych. Dlatego
islamiści, zwalczają je wszelkimi możliwymi sposobami, uciekając się
także do terroru.

Obecnie islamizm jest ideologią wielu ugrupowań terrorystycznych
(zob. lekcja 35).
Szacuje się, że z tą ideologią utożsamia się 10% wszystkich
muzułmanów.

Nacjonalizm

Nacjonalizm

to ideologia, która narodziła się w XIX wieku w krajach

europejskich.

Twórcami ideologii nacjonalistycznej byli m.in. Giuseppe Mazzini
(nacjonalizm włoski), Maurice Barres (nacjonalizm francuski), Teodor
Herzl (nacjonalizm żydowski), Tomasz Masaryk (nacjonalizm czeski).
Po II wojnie światowej ideologia nacjonalistyczna zaczęła się rozwijać w
wielu krajach Azji i Afryki (nacjonalizm afrykański i arabski) i
przyczyniła się do procesu dekolonizacji.

Po 1989 roku w Europie nastąpiło
odrodzenie ideologii nacjonalistycznych,
zwłaszcza w byłych republikach ZSRR i
państwach byłej Jugosławii.

Zgodnie z założeniem nacjonalizmu
naród jest najwyższą wartością w życiu
społecznym. Jest pojmowany nie tylko
jako wspólnota kulturowo – dziejowa, ale
także jako – duchowa i moralna, która
ma swoje własne cele.

Giuseppe Mazzini

Nacjonalizm

Dobro narodu jest nadrzędne w stosunku w stosunku do dobra
jednostek, grup i klas społecznych. Stąd główną zasadą, na której
powinno się opierać życie społeczne, jest idea solidaryzmu
narodowego. Poza tym dobro narodu jest miarą postępowania. Etyczne
jest to, co służy narodowi, a etyka narodowa jest nadrzędna w
stosunku do etyki chrześcijańskiej.
Nacjonaliści są zwolennikami silnego państwa,
którego celem jest rywalizacja i ochrona
interesu narodu.

W Polsce, podobnie jak w Europie, nacjonalizm
narodził się pod koniec XIX wieku. Jego
twórcami byli Jan Ludwik Popławski, Zygmunt
Balicki, a przede wszystkim Roman Dmowski,
przywódca polskiego narodowego obozu
politycznego – endecji.
Polski nacjonalizm miał charakter obronny,
dlatego często jest nazywany myślą
narodową, dla odróżnienia od agresywnych
form tej ideologii, np. nacjonalizmu
niemieckiego.

Roman Dmowski

Nacjonalizm

W okresie międzywojennym partie nacjonalistyczne – Stronnictwo
Narodowo Demokratyczne, Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej
Polski, były jednymi z głównych sił politycznych w kraju.

W literaturze polskiej istnieje wyraźne
rozróżnienie między nacjonalizmem a
patriotyzmem, który w odróżnieniu od
nacjonalizmu częściej postrzegany jest
pozytywnie. Za skrajną, agresywną formę
nacjonalizmu uważany jest szowinizm.

W Polsce za polityczny wyraz
nacjonalizmu uważano ruch narodowy
(Liga Narodowa, Stronnictwo Narodowo-
Demokratyczne, Związek Młodzieży
Polskiej Zet, Narodowy Związek
Robotniczy, Związek Ludowo-Narodowy,
Obóz Wielkiej Polski, Stronnictwo
Narodowe).

Obecnie jako nacjonalistyczne określają się w Polsce ugrupowania takie
jak np. Obóz Narodowo-Radykalny czy Narodowe Odrodzenie Polski.

Demonstracja ONR W Krakowie w 2007

Nowa lewica

Nowa lewica

to radykalna ideologia związana z ruchem

politycznego protestu. Największe znaczenie i oddziaływanie miała w II
połowie lat 60 – tych XX wieku.

Czołowym ideologiem był amerykański filozof niemieckiego
pochodzenia Herbert Marcuse. Oprócz niego do przedstawicieli tego
nurtu zalicza się Daniela Cohn – Bendita, Rudiego Dutschke i Toma
Haydena.

Współcześnie nowa lewica straciła na
znaczeniu. Jednak jej ideolodzy i
przywódcy rewolucji studenckiej
odgrywają dużą rolę w życiu
politycznym, gospodarczym i
kulturalnym wielu państw europejskich.
Politycznie przedstawiciele ruchu nowej
lewicy są najczęściej związani z
partiami ekologicznymi.

Herbert Marcuse

Nowa lewica

Ideologia nowej lewicy

była połączeniem idei marksistowskich,

anarchistycznych, maoistowskich i egzystencjalnych.

Ideolodzy nowej lewicy odrzucili współczesne państwo i społeczeństwo
industrialne, które, według nich, mają charakter represyjny i totalitarny.
Ich zdaniem, państwo demokratyczne co prawda gwarantuje wolność
jednostce, jednak w rzeczywistości sprawuje nad nią ścisłą kontrolą za
pomocą nowoczesnych środków, takich jak technika, media,
konsumpcja.

Nowa lewica odrzuciła konsumpcyjny styl życia oraz elity
polityczne i społeczne. Proponowano tzw. „Wielką
Odnowę”, polegającą na buncie intelektualistów i
studentów, który miał doprowadzić do powstania
nowego, nierepresyjnego społeczeństwa.

Rudi Dutschke

Miało się ono opierać na ideach wolności – rozumianej
jako wyzwolenie człowieka ze wszystkich ograniczeń,
równości, demokracji uczestniczącej, która umożliwiłaby
jednostce realne wpływanie na podejmowane decyzje.

Przez propagowanie destrukcji ideologia nowej lewicy była inspiracją dla
europejskiego terroryzmu lewackiego w latach 70 – tych, m.in.
Czerwonych Brygad we Włoszech oraz Frakcji Czerwonej Armii w
Niemczech.

Pacyfizm

Ideologia pacyfistyczna

ukształtowała się na początku XIX wieku

i stała się oficjalną doktryną ruchu pacyfistycznego.

Pacyfizm potępia wszystkie wojny bez względu na ich przyczyny i
charakter (wojny agresywne, obronne i narodowowyzwoleńcze).

Wartością najwyższą dla zwolenników
pacyfizmu jest pokój, a celem ruchu jest
ustanowienie trwałego stanu pokoju
między państwami.

Za zagrożenie dla pokoju pacyfiści uznają
wszelkie ideologie i postawy agresywne,
m.in. nacjonalizm, rasizm, ksenofobię oraz
imperializm.

Według pacyfistów zmiany społeczne nie
mogą się dokonywać z użyciem przemocy.

Mahatma Gandhi

Populizm

Populizm pojawił się w Europie w pierwszej połowie XIX wieku pod
wpływem haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz na fali wystąpień
Wiosny Ludów.

Szczytowy okres rozwoju ideologii oraz inspirowanego przez nią ruchu
nastąpił w latach 30 – tych i 40 – tych XX wieku w Ameryce
Południowej i Środkowej.

Główną cechą populizmu jest idealizacja ludu obejmującego biednych
mieszkańców miast i wsi. Wyzyskiwany przez wyższe warstwy
społeczne lud jest nośnikiem cnót i wartości obywatelskich.

Celem działalności politycznej powinno być dobro ludu. Jego interesom
zagrażają tzw. wrogowie ludu, którzy spiskują przeciwko ludowi i w
związku z tym powinni być zwalczani.

Populizm odnosi się wrogo do wszelkich elit oraz poglądów głoszących
konieczność istnienia hierarchii społecznych (np. konserwatyzmu).

Populizm

Na czele państwa stoi przywódca, który doskonale rozumie się z
ludem, zna jego oczekiwania i potrafi je realizować.

W Polsce w okresie międzywojennym
elementy populizmu były obecne w
programach partii ludowych.

W latach 80 – tych elementy
populizmu występowały w ruchu
„Solidarność”. Obecnie hasła
populistyczne głosi m.in. Samoobrona
Rzeczypospolitej Polskiej.

Juan Domingo Perón, jeden z
najbardziej znanych polityków
populistycznych, w latach 40 i
50 – tych rządził Argentyną.

Populiści przejawiają nieufność wobec
dużego kapitału. Ich zdaniem,
gospodarka powinna się opierać na
drobnej i średniej własności ziemskiej
oraz przemysłowej.

Syndykalizm

Syndykalizm (od francuskiego słowa syndicale, czyli „związek
zawodowy”) pojawił się pod koniec XIX wieku we Francji i głosił, że
czołową rolę w nowym porządku społecznym powinny zająć związki
zawodowe, które obok swoich tradycyjnych funkcji przejmą także
wszystkie funkcje państwa.

Czołowy teoretyk syndykalizmu,
George Sorel (1847-1922)
twierdził, że zmiana systemu
musi nastąpić na drodze
rewolucyjnej, a katalizatorem
rewolucji będzie wielka idea
syndykalizmu, którą należy
wpoić masom, by poderwać je
do czynu. Syndykalizm odegrał
pewną rolę w życiu politycznym
Francji, Hiszpanii i Włoch na
przełomie XIX i XX wieku, później
jednak praktycznie zniknął ze
sceny politycznej.