Ptaki (Aves) - gromada stałocieplnych kręgowców o skórze

Ptaki (Aves) - gromada stałocieplnych kręgowców o skórze

wytwarzającej pióra, przednich kończynach przekształconych w

wytwarzającej pióra, przednich kończynach przekształconych w

skrzydła i szczękach okrytych rogowym dziobem, u współczesnych

skrzydła i szczękach okrytych rogowym dziobem, u współczesnych

przedstawicieli pozbawionym zębów. Zależnie od przyjętego podziału

przedstawicieli pozbawionym zębów. Zależnie od przyjętego podziału

systematycznego gromada obejmuje od 8800 do 10200 gatunków

systematycznego gromada obejmuje od 8800 do 10200 gatunków

żyjących obecnie oraz 120-130 znanych gatunków wymarłych, co

żyjących obecnie oraz 120-130 znanych gatunków wymarłych, co

czyni ją najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców

czyni ją najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców

lądowych.

lądowych.

Charakterystyczną cechą ptaków jest umiejętność latania, jednak

Charakterystyczną cechą ptaków jest umiejętność latania, jednak

zdarzają się wyjątki. Przykładowo, największy ptak świata, struś,

zdarzają się wyjątki. Przykładowo, największy ptak świata, struś,

przez swój ciężar nie może poderwać się do lotu. Ale umiejętność

przez swój ciężar nie może poderwać się do lotu. Ale umiejętność

latania wcale nie jest zależna od wagi. Żyjący w Nowej Zelandii,

latania wcale nie jest zależna od wagi. Żyjący w Nowej Zelandii,

niezbyt dużej wielkości kiwi, również nie potrafi latać. Stracił tą

niezbyt dużej wielkości kiwi, również nie potrafi latać. Stracił tą

możliwość drogą przystosowania do środowiska –kiwi nie ma

możliwość drogą przystosowania do środowiska –kiwi nie ma

naturalnych wrogów.

naturalnych wrogów.

Dzięki wielu czynnikom budowy

Dzięki wielu czynnikom budowy

zewnętrznej ptaki przystosowały się do

zewnętrznej ptaki przystosowały się do

lotu.

lotu.

Podstawowym elementem są oczywiście

Podstawowym elementem są oczywiście

pióra, najważniejsza część zewnętrznej

pióra, najważniejsza część zewnętrznej

budowy.

budowy.

Pióra dzielimy na:

Pióra dzielimy na:

-konturowe

-konturowe

-puchowe.

-puchowe.

Pióra, choć lekkie, w sumie ważną dwa lub

Pióra, choć lekkie, w sumie ważną dwa lub

trzy razy więcej niż masa szkieletu.

trzy razy więcej niż masa szkieletu.

Drugim ważnym elementem jest gruczoł

Drugim ważnym elementem jest gruczoł

kuprowy (w przypadku niektórych

kuprowy (w przypadku niektórych

ptaków) albo pióra pudrowe. Te

ptaków) albo pióra pudrowe. Te

elementy budowy zabezpieczają pióra

elementy budowy zabezpieczają pióra

przed zamoknięciem.

przed zamoknięciem.

Trzecim elementem jest kształt –

Trzecim elementem jest kształt –

aerodynamiczny, umożliwia łatwiejsze

aerodynamiczny, umożliwia łatwiejsze

pokonywanie oporu powietrza.

pokonywanie oporu powietrza.

Szczególnie ważnym elementem jest szkielet ptaka.

Szczególnie ważnym elementem jest szkielet ptaka.

Pneumatyczne, przez co bardzo lekkie kości

Pneumatyczne, przez co bardzo lekkie kości

redukują wagę do minimum. Ptaki nie mają

redukują wagę do minimum. Ptaki nie mają

również zębów, przez co ich czaszka jest dużo

również zębów, przez co ich czaszka jest dużo

mniejsza.

mniejsza.

Skrzydła to bardzo silnie przekształcone kończyny

Skrzydła to bardzo silnie przekształcone kończyny

przednie, ze szczególnie zredukowanymi kośćmi

przednie, ze szczególnie zredukowanymi kośćmi

dłoni.

dłoni.

Mięśnie poruszające skrzydłami to niekiedy POŁOWA

Mięśnie poruszające skrzydłami to niekiedy POŁOWA

MASY CIAŁA ptaka. Mięśnie te przyczepione są do

MASY CIAŁA ptaka. Mięśnie te przyczepione są do

grzebienia. Zrośnięcie się tułowiowej części

grzebienia. Zrośnięcie się tułowiowej części

kręgosłupa stanowi solidne oparcie dla skrzydeł.

kręgosłupa stanowi solidne oparcie dla skrzydeł.

Dzięki workom powietrznym, podczas lotu w płucach

Dzięki workom powietrznym, podczas lotu w płucach

ptaka znajduje się powietrze z tlenem. Worki

ptaka znajduje się powietrze z tlenem. Worki

działają zazwyczaj w czasie lotu, rzadziej gdy ptak

działają zazwyczaj w czasie lotu, rzadziej gdy ptak

porusza się na ziemi, czy siedzi w gnieździe.

porusza się na ziemi, czy siedzi w gnieździe.

Dzięki odpowiedniej budowie płuc, serca i pokrycia

Dzięki odpowiedniej budowie płuc, serca i pokrycia

ciała, ptaki są zwierzętami stałocieplnymi.

ciała, ptaki są zwierzętami stałocieplnymi.

Utrzymywanie stałej temperatury ciała pochłania

Utrzymywanie stałej temperatury ciała pochłania

dużo energii, dlatego małe ptaki muszą dziennie

dużo energii, dlatego małe ptaki muszą dziennie

zjeść tyle, ile same ważą, a w zimę potrzebują

zjeść tyle, ile same ważą, a w zimę potrzebują

jeszcze więcej pokarmu.

jeszcze więcej pokarmu.

Wiele czynników wpływa na umiejętność

Wiele czynników wpływa na umiejętność

przystosowania się ptaków do życia w

przystosowania się ptaków do życia w

różnych środowiskach.

różnych środowiskach.

Jednym z najważniejszych jest umiejętność

Jednym z najważniejszych jest umiejętność

pobierania danego pokarmu. Zależnie

pobierania danego pokarmu. Zależnie

od tego, jakim pokarmem się żywią,

od tego, jakim pokarmem się żywią,

ptaki mają różnorodne budowy dziobów,

ptaki mają różnorodne budowy dziobów,

np. u ziarnojadów (gołębie) jest on

np. u ziarnojadów (gołębie) jest on

gruby i mocny.

gruby i mocny.

Z trybem życia związany jest rozwój zmysłu

Z trybem życia związany jest rozwój zmysłu

wzroku. Oczy ptaków są nadzwyczaj

wzroku. Oczy ptaków są nadzwyczaj

duże. Pole widzenia jest niewielkie (a

duże. Pole widzenia jest niewielkie (a

ptaki mają przecież ruchliwą szyję), ale

ptaki mają przecież ruchliwą szyję), ale

precyzja widzenia jest ogromna.

precyzja widzenia jest ogromna.

Oczy sów są świetnie przystosowane do

Oczy sów są świetnie przystosowane do

widzenia nocą (gdyż o tej porze

widzenia nocą (gdyż o tej porze

zwierzęta te funkcjonują), a oczy

zwierzęta te funkcjonują), a oczy

ptaków nurkujących umożliwiają im

ptaków nurkujących umożliwiają im

ostre widzenie nawet pod wodą.

ostre widzenie nawet pod wodą.

Większość ptaków owadożernych

Większość ptaków owadożernych

rozpoznaje nawet subtelne odcienie

rozpoznaje nawet subtelne odcienie

barw, co umożliwia im odróżnienie

barw, co umożliwia im odróżnienie

owadów.

owadów.

Ptaki to zwierzęta rozdzielnopłciowe i jajorodne.

Ptaki to zwierzęta rozdzielnopłciowe i jajorodne.

Sprawują one opiekę nad pisklętami w

Sprawują one opiekę nad pisklętami w

bardzo różny sposób. Około 1% ptaków

bardzo różny sposób. Około 1% ptaków

wcale nie buduje gniazd i nie opiekuje się

wcale nie buduje gniazd i nie opiekuje się

młodymi, a podrzuca jaja innym ptakom do

młodymi, a podrzuca jaja innym ptakom do

wychowania. Są to tzw. pasożyty lęgowe a

wychowania. Są to tzw. pasożyty lęgowe a

ich najbardziej znanym przedstawicielem

ich najbardziej znanym przedstawicielem

jest kukułka.

jest kukułka.

Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w większą

Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w większą

ilość materiału zapasowego i wysiadują je

ilość materiału zapasowego i wysiadują je

dłużej, a pisklęta po przyjściu na świat są

dłużej, a pisklęta po przyjściu na świat są

całkowicie samodzielne to zagniazdowniki.

całkowicie samodzielne to zagniazdowniki.

Są to np. kaczki, kury, gęsi, strusie.

Są to np. kaczki, kury, gęsi, strusie.

Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w

Ptaki, które składają jaja zaopatrzone w

niewielką ilość materiału zapasowego i

niewielką ilość materiału zapasowego i

wysiadują je krócej, a pisklęta po przyjściu

wysiadują je krócej, a pisklęta po przyjściu

na świat wymagają troskliwej opieki to

na świat wymagają troskliwej opieki to

gniazdowniki. Są to np. słowiki, jaskółki,

gniazdowniki. Są to np. słowiki, jaskółki,

wilg, gile.

wilg, gile.

Miejscem złożenia jaj i późniejszego rozwoju

Miejscem złożenia jaj i późniejszego rozwoju

piskląt jest gniazdo. Tak samo jak ptaki,

piskląt jest gniazdo. Tak samo jak ptaki,

gniazda mogą być różnorodne, a więc

gniazda mogą być różnorodne, a więc

wiszące, w kształcie kosza, czy nawet dziurą

wiszące, w kształcie kosza, czy nawet dziurą

w ziemi. Część ptaków nie buduje gniazd, a

w ziemi. Część ptaków nie buduje gniazd, a

składa jaja wprost na skałach.

składa jaja wprost na skałach.

Ptaki mają przeróżne zachowania godowe,

Ptaki mają przeróżne zachowania godowe,

często łącza się z partnerem na całe życie.

często łącza się z partnerem na całe życie.

1 - skorupka wapienna,

1 - skorupka wapienna,

2 - zewnętrzna błona

2 - zewnętrzna błona

podskorupowa (pergaminowa),

podskorupowa (pergaminowa),

3 - komora powietrzna,

3 - komora powietrzna,

4 - wewnętrzna błona

4 - wewnętrzna błona

podskorupowa,

podskorupowa,

5 - sznury białkowe - chalazy,

5 - sznury białkowe - chalazy,

6 - białko gęste,

6 - białko gęste,

7 - osłona żółtka,

7 - osłona żółtka,

8 - wewnętrzna warstwa białka

8 - wewnętrzna warstwa białka

płynnego,

płynnego,

9 - żółtko białe,

9 - żółtko białe,

10 - żółtko żółte,

10 - żółtko żółte,

11 - tarczka zarodkowa

11 - tarczka zarodkowa

Gdy nadchodzi jesień ptaki mają coraz więcej

Gdy nadchodzi jesień ptaki mają coraz więcej

trudności ze zdobyciem pokarmu, więc

trudności ze zdobyciem pokarmu, więc

przenoszą się na południe, gdzie są tereny

przenoszą się na południe, gdzie są tereny

bogate w pokarm. Po skończeniu okresu

bogate w pokarm. Po skończeniu okresu

zimowego ptaki wracają na północ -jednak

zimowego ptaki wracają na północ -jednak

nie wszystkie znów ujrzą swoje gniazda.

nie wszystkie znów ujrzą swoje gniazda.

Burze, drapieżniki i zmęczenie to główni

Burze, drapieżniki i zmęczenie to główni

wrogowie podczas ptaków, podczas ich

wrogowie podczas ptaków, podczas ich

migracji.

migracji.

Można zadać sobie pytanie: skoro południe

Można zadać sobie pytanie: skoro południe

jest takie korzystne, dla czego ptaki tam

jest takie korzystne, dla czego ptaki tam

nie pozostają? Odpowiedź jest bardzo

nie pozostają? Odpowiedź jest bardzo

prosta. Duża ilość w lecie na północy

prosta. Duża ilość w lecie na północy

umożliwia owadożercom wykarmienie

umożliwia owadożercom wykarmienie

potomstwa. Na południu jest więcej

potomstwa. Na południu jest więcej

ptaków, które nie podróżują -większa

ptaków, które nie podróżują -większa

konkurencja dla zdobywania pokarmu.

konkurencja dla zdobywania pokarmu.

Ważna jest też duża ilość drapieżników

Ważna jest też duża ilość drapieżników

żywiących się jajami.

żywiących się jajami.

Patrząc na tryb życia, polskie ptaki można

Patrząc na tryb życia, polskie ptaki można

podzielić na osiadłe, zalatujące, lęgowe

podzielić na osiadłe, zalatujące, lęgowe

i przelotne. Na zimę goszczą u nas ptaki

i przelotne. Na zimę goszczą u nas ptaki

osiadłe tj. gawrony, kawki, myszołowie.

osiadłe tj. gawrony, kawki, myszołowie.

Ptaki lęgowe i przelotne, to, które

Ptaki lęgowe i przelotne, to, które

regularnie odbywają długie wędrówki.

regularnie odbywają długie wędrówki.

Różnią się tym, że lęgowe przylatują do

Różnią się tym, że lęgowe przylatują do

nas odchować potomstwo, a przelotne

nas odchować potomstwo, a przelotne

zatrzymują się tu podczas podróży na

zatrzymują się tu podczas podróży na

północ, bądź południe.

północ, bądź południe.

Dzięki systemowi obrączkowania ptaków,

Dzięki systemowi obrączkowania ptaków,

znamy trasę, prędkość i czas przelotu

znamy trasę, prędkość i czas przelotu

ptaków odbywających migrację.

ptaków odbywających migrację.

Podczas migracji, ptaki potrafią przebywać

Podczas migracji, ptaki potrafią przebywać

do 30 000 km (rybitwa popielata).

do 30 000 km (rybitwa popielata).

W zależności od środowiska ptaki

W zależności od środowiska ptaki

można podzielić na gatunki:

można podzielić na gatunki:

-leśne np. dzięcioł, kowalik, modraszka

-leśne np. dzięcioł, kowalik, modraszka

-polne (stepowe) np. kuropatwa,

-polne (stepowe) np. kuropatwa,

przepiórka, skowronek

przepiórka, skowronek

-wodne np. łyska, nur, łabędź

-wodne np. łyska, nur, łabędź

-błotne np. żurawie, bataliony, czajki

-błotne np. żurawie, bataliony, czajki

-synantropijne np. gołębie, sroki,

-synantropijne np. gołębie, sroki,

szpaki

szpaki

Każdy ptak, może należeć do więcej niż

Każdy ptak, może należeć do więcej niż

jednej grupy.

jednej grupy.

Zależnie od grupy ekologicznej, ptaki

Zależnie od grupy ekologicznej, ptaki

żywią się różnymi rodzajami

żywią się różnymi rodzajami

pożywienia. Przykładowo, ptaki

pożywienia. Przykładowo, ptaki

synantropijne (czyli takie, które

synantropijne (czyli takie, które

mieszkają blisko człowieka) często

mieszkają blisko człowieka) często

żywią się ludzkimi odpadami.

żywią się ludzkimi odpadami.

Oczywiście, nie jest to zbyt zdrowy

Oczywiście, nie jest to zbyt zdrowy

pokarm.

pokarm.

Znaczenie ptaków w przyrodzie jest

Znaczenie ptaków w przyrodzie jest

olbrzymie. Ptaki są zarówno szkodliwe,

olbrzymie. Ptaki są zarówno szkodliwe,

jak i pożyteczne –kawki i gawrony

jak i pożyteczne –kawki i gawrony

obsiadają zasiewy, czasowo niszcząc

obsiadają zasiewy, czasowo niszcząc

plony. Ale w zamian, tępią masowo

plony. Ale w zamian, tępią masowo

szkodliwe owady, latające nad polami.

szkodliwe owady, latające nad polami.

Ptaki tępią także inne szkodniki -np.

Ptaki tępią także inne szkodniki -np.

gryzonie takie jak myszy i szczury.

gryzonie takie jak myszy i szczury.

Bardzo ważną rolę odgrywają ptaki

Bardzo ważną rolę odgrywają ptaki

owadożerne zamieszkujące w lasach

owadożerne zamieszkujące w lasach

-są one naturalną ochroną tutejszych

-są one naturalną ochroną tutejszych

drzew.

drzew.

Niemal wszystkie ptaki w Polsce korzystają

Niemal wszystkie ptaki w Polsce korzystają

z jakiegoś rodzaju ochrony prawnej

z jakiegoś rodzaju ochrony prawnej

-przykładowo, ptaki łowne podlegają

-przykładowo, ptaki łowne podlegają

ochronie prawa łowieckiego, a ptaki

ochronie prawa łowieckiego, a ptaki

drapieżne korzystają z ochrony terenu

drapieżne korzystają z ochrony terenu

wokół ich gniazd. Podczas lęgów, nie

wokół ich gniazd. Podczas lęgów, nie

wolno dokonywać żadnych zmian w tym

wolno dokonywać żadnych zmian w tym

terenie.

terenie.