Medical Psychology

Główne zagadnienia

SEMINARIUM

PSYCHOLOGIA W MEDYCYNIE - wprowadzenie

STRES A ZDROWIE

PSYCHOLOGICZNE KONSEKWENCJE CHOROBY

SOMATYCZNEJ

RELACJA LEKARZ - PACJENT

PSYCHOLOGICZNE PROBLEMY OPIEKI NAD

PACJENTAMI TERMINALNYMI

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

kolokwium

Główne zagadnienia

ĆWICZENIA

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA, DIAGNOZA

PSYCHOMEDYCZNA, WYWIAD

ROLE-PLAYING

DIAGNOZA

diagnoza

Zasady zaliczenia

• Obecności:

– 1 nieobecność – „legalna”
– 2 nieobecność – ustne zaliczenie

problematyki zajęć na których było się
nieobecnym;

– 3 nieobecność – brak zaliczenia.

• Kolokwium:

– kolokwium trzeba zaliczyć
– kolokwium będzie miało formę testu z jedną

odpowiedzią prawidłową (15 pytań) + 3
pytań otwartych

Inne zasady…

– gdy będziecie głodni - jedzcie

– gdy będziecie spragnienie - pijcie

– gdy będziecie znudzeni – powiedzcie mi o

tym lub udawajcie, że nie jesteście

– gdy będziecie zmęczeni – poproście o

przerwę

– jeśli chcecie poszeptać „na boku” – nie

róbcie tego

– i, proszę, wyłączcie telefony (ZUPEŁNIE).

Wstęp do Psychologii.

Korzenie psychologii

Główne szkoły Psychologii

– Psychoanaliza

– Behawioryzm

– Psychologia Poznawcza

– Psychologia

Humanistyczna

– Psychologia Postaci

(Gestalt)

Psychologia a Medycyna

Biomedyczne a holistyczne podejście do pacjenta

Model biomedyczny

kategori

e opisu

Model holistyczny

(bio-psycho-społeczny)

pasywny, wyizolowany ze

środowiska, ograniczony do

wymiaru biologicznego

Człowiek

aktywny, powiązania między

człowiekiem a środowiskiem

kategoria uniwersalna,

przedmiot badań – choroba

zdrowie

poddająca się zmianom zdolność do

osiągania szczytu możliwości

fizycznych, psychicznych i

społecznych oraz pozytywnego

reagowania na wyzwania środowiska

traktowanie przedmiotowe i

nomotetyczne

relacja

lekarz-

pacjent

traktowanie podmiotowe i

idiograficzne

wykonywanie zaleceń

zachowania

zdrowotne

świadom podejmowanie działań w

celu promowania, ochrony i

zachowania zdrowia (skuteczne lub

nie)

podłoże biologiczne

choroba

podłoże polietiologiczne

odpowiedzialność za zdrowie

ponosi lekarz

system

opieki

współodpowiedzialność za zdrowie

ponosi pacjent

NARODZINY PSYCHOLOGII

1879

– Wundt otwiera pierwsze laboratorium

psychologiczne (Leipzig, Niemcy)

– Badania nad czasem reakcji na różne

bodźce zewnętrzne

(mierzono procesy

emocjonalne, poszukiwano prawidłowości

rządzących pamięcią)

– Psychologia stała się Naukowym

Badaniem Świadomych Doznań

Główne szkoły psychologii -
Psychoanaliza

Zygmunt Freud

(6 Maj, 1856 – 23 Wrzesień, 1939)

• Austriacki neurolog

• Twórca psychoanalizy

• Najlepiej znany dzięki

swoim badaniom nad:

– popędem seksualnym
– wyparciem
– nieświadomością.

Psychoanaliza 1

Termin „psychoanaliza” odnosi się do:

• procedury badania procesów umysłowych,

które są niemal niedostępne w żaden inny

sposób (szczególnie doświadczenia

wewnętrzne takie jak myśli, uczucia i emocje);

• metody leczenia zaburzeń nerwicowych

(opartej na powyższej procedurze badania);

• systemu wiedzy o funkcjonowaniu umysłu.

Psychoanaliza 2

Struktura osobowości

– ID – zespół nieświadomych popędów

motywujących człowieka do określonych

zachowań. Popędy te domagają się

natychmiastowego zaspokojenia, bez

względu na okoliczności zewnętrzne. Główny

popęd: seksualny.

– SUPEREGO – zespół nieświadomych norm

(społecznych, kulturowych, religijnych)

kształtujących się w procesie wychowania)

– Ego – jedyny świadomy składnik osobowości.

Mediator pomiędzy ID i SUPEREGO.

Psychoanaliza 3

EGO (mediator)

Oh, zachowuj
się! Co ludzie

powiedzą?

SEX, DRUGS,

ROCK & ROLL!!!

SILNE EGO = popędy ID zostają zaspokojone, ale w sposób zgodny z
SUPEREGO.

SŁABE EGO + trwałe nieświadome konflikty między ID i SUPEREGO =
zaburzenia (nerwice)

Superego

Psychoanaliza 5

Topografia umysłu c.d.

• Świadomość (10%) – ta część umysłu, w której

magazynowane są myśli i doznania, które możemy

zwerbalizować i o których możemy myśleć w logiczny sposób.

• podświadomość (10-15%) – pamięć – wspomnienia,

wiedza. Przechowywany tu materiał nie znajduje się w

świadomości, ale może być do niej łatwo przesunięty.

• nieświadomość (75-80%)- niedostępna dla świadomości

bezpośrednio; magazynowane są w niej pragnienia, uczucia i

wyobrażenia powiązane z lękiem, konflikty, ból itp.

– Te uczucia, wspomnienia czy myśli nie znikają, lecz „drzemią” w

nieświadomości, wpływając na podejmowane przez nas działania,

decyzje itd.

– Na tym poziomie zachodzi większość działań ID, SUPEREGO.

Terapia psychoanalityczna

Długość

terapii: średnio 5.7 lat 2-5 razy w tygodniu.

Koszt

terapii psychoanalitycznej (w USA):

od 10 $ za sesję (ze stażystą) do ponad 250 $ z

doświadczonym analitykiem.

Podstawowe techniki psychoanalizy:

Analiza wolnych skojarzeń, snów, nadziei, marzeń,
fantazji, wspomnień wczesnodziecięcych.

Analityk głównie słucha, dodając swoje
komentarze tylko wtedy, gdy uzna, że pacjent jest
gotów na przyjęcie interpretacji.

Behawioryzm vs Psychoanaliza

Behawioryzm rozwiną się w opozycji do psychoanalizy.

Twoje teorie są
spekulatywne i nie mają
podłoża naukowego!!!

Jeśli psychologia ma
być dyscypliną
naukową, musi
rozwinąć system
twierdzeń
podlegających
weryfikacji
empirycznej

Analizujmy
nieświadomość!
Opowiedz mi o
swoim
dzieciństwie,
opowiedz swój
ostatni sen…

FREUD

WATSON

Terapia behawioralna 1

Cel terapii:

zmiana niepożądanego zachowania (bez

analizowania podświadomych przyczyn

wywołujących je).

terapia behawioralna poprzedzona jest diagnozą,

która ma na celu dostarczenie psychoterapeucie

informacji o zachowaniu pacjenta, ich

konsekwencjach oraz o otoczeniu, w jakim żyje.

Terapia behawioralna 2

1. Terapeuta zbiera informacje odnośnie sytuacji

problemowej pacjenta:

• jakie zachowania stwarzają problem;
• okoliczności, w jakich zachowania te pojawiają się;
• prawdopodobne skutki zmiany zachowań;
• zdarzenia i obiekty, które mogą służyć jako wzmocnienie

dla pacjenta;

• ograniczenia fizjologiczne,
• bieżące doświadczeniach społeczno – kulturowe;
• metody i stopień samokontroli jakiej doświadcza pacjent w

życiu codziennym,

• znaczące osoby w otoczeniu pacjenta, które mogą

wywierać wpływ na jego stwarzające problemy zachowania,

• normy i ograniczenia z jakimi spotyka się pacjent w

społeczno - kulturowym otoczeniu.

Terapia behawioralna 3

Podstawowe techniki

–

Desensytyzacja - wygaszanie lęku poprzez stopniową konfrontację z

wyobrażeniami związanymi z lękiem i poprzez równoczesne stwarzanie

poczucia bezpieczeństwa, nagradzanie za drobne nawet osiągnięcia.

–

Modelowanie - obserwacja i naśladowanie zachowań innych ludzi.

–

Techniki awersyjne - stosowane np. przy nadużywaniu alkoholu,

nadmiernym jedzeniu, paleniu itp. - przykro odczuwane bodźce są

kojarzone z konkretnym zachowaniem (np. sięgnięcie po papierosa -

odruch wymiotny; alkohol - drażnienie prądem). Metoda raczej rzadko

stosowana ze względów etycznych.

–

Trening asertywności - celem jest zwalczenie lęku w sytuacjach

społecznych i nauczenie reakcji adekwatnych do sytuacji. Uczy

nieskrępowanego wypowiadania sądów, swobodnego zachowania

względem ludzi będących autorytetami itp. Czasem jednak, w wypaczonej

formie może nauczyć nieliczenia się z uczuciami innych i zachowań typu:

"Sprawiam ci ból ? To jest twój problem."

Nowsze formy terapii behawioralnej włączają także badanie myśli

(procesów poznawczych): S-O-R model

Psychologia Poznawcza (kognitywizm)

• Analiza procesów przetwarzania

informacji

• Bada procesy poznawcze

– Wrażenia

– Spostrzeżenie

– Uwaga

– Wyobraźnia

– Pamięć

– Myślenie

Zakłada, że mechanizmem tworzenia

doświadczenia jest percepcja.

Psychologia poznawcza

• Podstawowym celem terapii poznawczej jest:

– uświadomienie pacjentom, w jaki sposób ich

poglądy i myśli mogą niekorzystnie wpłynąć na

działania, postawy i emocje.

Zasada: MYŚL – EMOCJA – ZACHOWANIE

Pacjenci uczą się jak nie patrzeć na siebie w

najgorszym świetle, zmieniać swój sposób

myślenia i podejmować nowe konstruktywne

działania w celu poprawy własnego życia.

Psychologia Poznawcza

• Psychoterapeuta:

– prowadzi z pacjentem dysputę, spór na

temat jego fałszywych przekonań,

uprzedzeń.

– Dokonuje racjonalnych konfrontacji.
– Uczy pacjenta identyfikować i podważać

słuszność tych przekonań, które wywołują

negatywne konsekwencje emocjonalne.

– Stosowane są również techniki

behawioralne, aby zmienić sposób

myślenia pacjenta i jego zachowanie.

Psychologia Humanistyczna

Piramida potrzeb

• teoria hierarchii potrzeb rozwinięta

przez Abrahama H. Maslowa.

• Potrzeby tworzą układ hierarchiczny,

przy czym hierarchia opiera się na

dwóch podstawowych założeniach:

– zachowanie człowieka jest motywowane

przez niezaspokojone potrzeby,

– zaspokojenie potrzeb z niższego piętra

umożliwia zaspokojenie potrzeb wyższego

rzędu.

Transcendencja

Samorealizacja

Szacunek

Przynależność

Bezpieczeństwo

Potrzeby fizjologiczne

potrzeby więzi i bycia
kochanym
występują w usiłowaniach
przezwyciężenia
osamotnienia i obcości,
tendencji do
nawiązywania bliskich
intymnych stosunków,
uczestnictwa w życiu
grupy

Psychologia Humanistyczna Maslowa

potrzeby
duchowe

potrzeba posiadania celów
i spełnienia swojego
potencjału;
potrzeby estetyczne i
potrzeby poznawcze

potrzeby zaufania do
siebie, poczucie
własnej wartości,
kompetencji,
poważania i prestiżu
w oczach własnych i
w oczach innych
ludzi

zależność, opieka i
oparcie, protekcja,
potrzeba wygody,
spokoju, wolności od
strachu
pobudzają do
działania,
zapewniając
nienaruszalność

jedzenie, woda, tlen, potrzeby seksualne, brak
napięcia
niezaspokojone dominują nad wszystkimi innymi
potrzebami i decydują o przebiegu zachowania
człowieka

Terapia humanistyczna

(rogeriańska- skoncentrowana na kliencie)

• Założenie: każdy ma możliwości

wykorzystania całego swojego potencjału.

• Terapeuta interpretuje słowa, postawę i

zachowania pacjenta uświadamiając mu,
co naprawdę mówi i co czuje.

• Celem terapii jest samorealizacja i pomoc

w zwiększaniu poczuci własnej wartości.

Psychologia Postaci (Gestalt)

Podstawowe twierdzenia:

– Dominacja całości nad częściami – cechy

całości nie wynikają z cech części, a znając
części nie można przewidzieć jaka będzie
całość;

– W bezpośrednim doświadczeniu jednostce

dostępne są całości, czyli postacie.

Główne obszary zainteresowań:

– percepcja (złudzenia wzrokowe)
– myślenie (wgląd w sytuację)

Gestalt – percepcja

Max Wertheimer

Zjawisko fi

Zjawisko ruchu pozornego

Umieść dwie żarówki w pewnej
odległości od siebie

Włączaj je z określoną częstotliwością

Obserwator spostrzeże to jako ruch linii
świetlnej (np. neony)

Gestalt – myślenie

Rozwinął pierwszą analizę poznawczą
uczenia się u zwierząt

Sulton making a double-stick

Wolfgang
Kohler

Szympans w klatce,
Banan poza klatką (zbyt daleko aby dosięgnąć
go łapą),
Patyk w rogu klatki

Kilka nieudanych prób dosięgnięcia banana łapą

Na chwilę siada w bezruchu

Bierze patyk i przyciąga banana

WGLĄD w sytuację

Terapia Gestalt

Cele terapii Gestalt:

– Pomoc w pokonaniu zaburzających

objawów,

– Pomoc w rozwinięciu pełniejszego i

bardziej kreatywnego życia

– Pomoc w wyzbyciu się z ograniczających

zahamowań i zamknięciu
niedokończonych spraw, które mogą
ograniczać satysfakcję z życia,
spełnienie się i rozwój.

Terapia Gestalt

Przykładowe techniki:

– dialog miedzy częściami jego zdezintegrowanego "ja" lub między

częściami ciała (zwanymi dolegliwościami), lub między obiektami

występującymi w marzeniach sennych,

– wyrażanie emocji, których ekspresja w przeszłości była zablokowana

(zamykanie niedomkniętych spraw),

– odgrywanie ról stanowiących przeciwieństwo jawnie

demonstrowanego przez pacjenta zachowania,

– wyobrażanie sobie reakcji innych uczestników grupy terapeutycznej i

konfrontowanie z nimi tych fantazji z rzeczywistymi informacjami

zwrotnymi od członków grupy,

– eksperymentowanie, podejmowanie nowych zachowań - próbowanie

na ile odpowiadają one pacjentowi,

– wykonywanie ćwiczeń plastycznych - wyrażanie w nich własnego "ja".

Każdy z wymienionych systemów

psychologicznych uległ w ciągu lat istotnym

przekształceniom i w różnych formach rozwija

się nadal.

Każdy z tych systemów wniósł wiele trwałych

twierdzeń do psychologii ogólnej i klinicznej.

Równolegle z rozwojem koncepcji

teoretycznych nastąpiło coraz szersze

praktyczne wykorzystanie psychologii w

różnych dziedzinach życia

Medycyna należy do tych obszarów

działalności człowieka, w których psychologia

najwcześniej znalazła zastosowanie.

Psychika i zdrowie / choroba a wiedza potoczna

Zainteresowanie powiązaniami między sferą

psychiki, a zdrowiem pojawiło się bardzo dawno.

– Na podstawie obserwacji i codziennych doświadczeń

życiowych, tworzono pewien system wiedzy popularnej

(lub przeznaczonej tylko dla wtajemniczonych), dotyczący

tego jak uniknąć choroby lub jak wyzdrowieć.

– W różnych społecznościach ludzie uprawiali

skomplikowane obrzędy, medytacje, ćwiczenia dla

zachowania zdrowia lub posługiwali się czarami dla

wywołania choroby albo uleczenia.

– W naszej kulturze związek miedzy psychiką a zdrowiem

spostrzegany był jako oczywisty fakt:

• „coś mu leży na wątrobie”,

• „serce nie wytrzymało takiego cierpienia” itd.

• Klasyczne badania wyjaśniające relację psychika -

zdrowie dotyczyły roli czynników psychologicznych

w powstaniu chorób somatycznych.

• W ostatnich kilkunastu latach, koncentrują się wokół

problemu, jakie czynniki psychologiczne i w jaki

sposób pomagają zachować zdrowie.

• Analizując obszary zainteresowań psychologii i

medycyny warto uporządkować współczesne nurty

badawcze. Każdy z nich mimo podobnego zakresu

zainteresowań zachowuje swoją odrębność, wydaje

własne wydawnictwa, organizuje konferencje.

Psychika i zdrowie / choroba a wiedza naukowa

Medycyna Psychosomatyczna 1

(lata 30-ste XX wieku)

Klasyczna medycyna psychosomatyczna:

• Bezpośrednio nawiązywał do tradycji

psychoanalitycznej, która traktowała dysfunkcje

organizmu jako konsekwencję problemów

intrapsychicznych, związanych z przeżyciami

emocjonalnymi człowieka

• Np. nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, choroba

wrzodowa.

• Praktycznie nie zajmowała się obszarem

psychospołecznych konsekwencji chorób,

skupiając się przede wszystkim na poszukiwaniu

ich przyczyn.

Medycyna Psychosomatyczna
2

Współczesna medycyna psychosomatyczna:

Ewolucja poglądów nastąpiła pod wpływem badań psychofizjologicznych dotyczących ludzi
i zwierząt.

• Nowe cele:

„badanie psychologicznych i fizjologicznych aspektów wszystkich

normalnych i nienormalnych funkcji cielesnych i ich wzajemnych

powiązań, celem zintegrowania terapii somatycznej i psychoterapii”

(Lipowski, 1984, s. 156; za: Wrześniewski 2000).

– badanie zależności pomiędzy procesami psychicznymi a

somatycznymi,

– człowiek zaczął być postrzegany jako jedność biopsychospołeczna.

psychika i ciało nie stanowią odrębnych układów lecz są różnymi

przejawami ludzkiej egzystencji. Procesy psychiczne takie jak np. emocje,

myślenie mogą być obserwowane nie tylko poprzez subiektywny odbiór

jednostki, ale także obiektywnie za pomocą wskaźników funkcji

somatycznych.

Medycyna Psychosomatyczna
3

Współczesna medycyna psychosomatyczna cd.:

• Holistyczne rozumienie natury ludzkiej wpływało na

zmianę w spostrzeganiu etiologii chorób.

– etiologia zaburzeń jest z zasady

wieloczynnikowa

– W powstawaniu choroby uczestniczą czynniki biologiczne,

psychiczne i społeczne

– „badanie, zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie chorób

powinno brać pod uwagę wkład wszystkich trzech grup

czynników z uwzględnieniem ich dynamiki”

(Wrześniewski, 2000, s. 454).

• Dostrzeżono konieczność włączenia psychologii we

wszystkie obszary medycyny.

Stowarzyszenie:

http://www.psychosomatic.org/

• Powstanie medycyny behawioralnej było konsekwencją

zmian zachodzących na gruncie medycyny od połowy

XX wieku:

– zmiana struktury chorób

zaczęły dominować schorzenia przewlekłe, o wieloczynnikowej

etiologii, w której znaczące miejsce odgrywało zachowanie

człowieka (np. choroby układu krążenia oraz nowotwory)

– stale wzrastające koszty opieki zdrowotnej

wydłużenie czasu opieki sprawowanej wobec pacjentów +

wdrażanie nowych, drogich technologii medycznych

• Rozpoczęto poszukiwania takich form interwencji, które

pozwalałyby na obniżenie kosztów, a zarazem

cechowały się wysoką skutecznością.

Medycyna Behawioralna 1

• Dziedzina powołana formalnie na konferencji w Yale w 1977 roku.

• Oprócz holistycznej wizji człowieka i polietiologicznej koncepcji chorób

somatycznych zakładała konieczność prowadzenia badań

interdyscyplinarnych.

– Jej celem miała być integracja i rozwój wiedzy z zakresu technik nauk behawioralnych

i biomedycznych, które pozwalają na zrozumienie zdrowia i choroby.

– Dorobek medycyny behawioralnej miał być stosowany w prewencji, diagnozie,

leczeniu i rehabilitacji.

• Szczególny nacisk został położony na konieczność zaangażowania we wspólne

projekty przedstawicieli różnych dziedzin: medycyny, psychologii, socjologii,

itd. Ze względu na interdyscyplinarność nie można mówić o rozwoju odrębnej

teorii.

– W praktyce: „zespoły leczące”, w których skład wchodzą przedstawiciele różnych

dyscyplin. (np. w zespole leczącym pacjentów z uszkodzeniami kręgosłupa powinien

znaleźć się neurolog, ortopeda, fizjoterapeuta, psycholog, internista, pracownik

socjalny. Dzięki opiece zespołu możliwe jest bardziej skuteczne i kompleksowe

udzielenie pomocy pacjentowi).

Stowarzyszenie:

http://www.isbm.info/

Medycyna Behawioralna 2

U jej podstaw leży wyraźna zmiana orientacji

badawczej:

– zdecydowanie koncentruje się na psychologicznych

korelatach zdrowia, wykorzystaniu zasobów i możliwości

rozwojowych człowieka.

– podkreśla się rolę profilaktyki i korzystnego z punktu

widzenia zdrowego trybu życia jednostki (tzw. stylu życia).

– poszukuje się najefektywniejszych metod wyeliminowania

szkodliwych nawyków np. palenia tytoniu, niewłaściwej

diety, używania substancji psychoaktywnych.

Psychologia Zdrowia 1

Psychologia Zdrowia 2

Zdrowie i choroba traktuje się nie jak pojęcia wzajemnie

się wykluczające, ale jako krańce tego samego

kontinuum.

Nie koncentruje się na patologii, lecz na wspieraniu i

utrzymaniu zdrowia, aktywności i wszechstronnego

rozwoju.

Takie podejście zmienia rolę służby zdrowia, relację

lekarz-pacjent.

• Człowiek nie jest pacjentem, nie jest „podopiecznym” tylko

partnerem.

Dzięki utrzymaniu zdrowia, w wymiarze społecznym

możliwe byłoby zaoszczędzenie ogromnych środki na

leczenie.

Psychologia Zdrowia 4

Psychologia Medyczna

Problematyka związana z konsekwencjami psychologicznymi choroby i powrotu do

zdrowia.

„Psychologia Medyczna zajmuje się czynnikami

psychologicznymi, dotyczącymi wszystkich lub

niektórych aspektów zdrowia fizycznego,

choroby i jej leczenia, na poziomie jednostki,

grupy i systemu

”

M.J. Asken

cały system opieki zdrowotnej

np. badania

najskuteczniejszych metod zarządzania służbą zdrowia.

• koncentruje się na promowaniu filozofii

zdrowia

• podkreśla indywidualną odpowiedzialność w

stosowaniu wiedzy i technik behawioralnych

oraz biomedycznych dla zachowania

zdrowia oraz zapobieganiu chorobie.

• każde z zagadnień rozpatrywane jest na

poziomie jednostki, grupy i systemu.

Psychologia Zdrowia 5

Zdrowie behawioralne

Stowarzyszenie:

http://

www.ehps.net

• Przyjęcie modelu holistycznego (człowieka jako jedności

biopsychospołeczna)

• Przyjęcie polietiologicznej koncepcji powstawania chorób

–

w powstawaniu i rozwoju każdej choroby biorą udział różne czynniki ryzyka,

pozostające ze sobą w sieci interakcji

–

oddziaływanie czynników ryzyka wiąże się z wzrostem prawdopodobieństwem

wystąpienia choroby

–

przyczyny zachorowania są złożone, nie wywołuje choroby pojedynczy czynnik

–

to czy dana osoba zachoruje jest zdeterminowane:

• predyspozycją genetyczną,

• czynnikami związanymi ze stylem życia (poziomem higieny, aktywnością fizyczną itd.),

• środowiskiem życia i pracy,

• dietą,

• narażeniem na stres i umiejętnością radzenia sobie ze stresem,

• dostępnością zasobów społecznych, materialnych, wiedzy i wielu innych.

–

im więcej czynników ryzyka obciąża daną osobę tym większe prawdopodobieństwo

zachorowania. Zwykle tuż przed wystąpieniem choroby dochodzi do kulminacji

działania czynników już istniejących i na przykład czynników zakaźnych.

Podstawowe (wspólne) założenia

Document Outline