Formy ochrony

przyrody w Polsce

Formy ochrony przyrody w

Polsce



Parki narodowe



Rezerwaty przyrody



Parki krajobrazowe



Obszary chronionego krajobrazu



Obszary Natura 2000



Pomniki przyrody



Stanowisko dokumentacyjne



Użytki ekologiczne



Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe



Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i

grzybów

Parki narodowe



Według polskiej „Ustawy o ochronie przyrody” z 2004

roku:

„obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi

wartościami przyrodniczymi, naukowymi,

społecznymi, kulturowymi

i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000

ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz

walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w

celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów,

tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów

krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu

zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia

zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk

roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów”

Parki narodowe



W ramach parku narodowego wyróżnia

się zwykle 3 strefy



strefę ochrony ścisłej



strefę ochrony częściowej



otulinę parku narodowego



Teren parków narodowych

udostępniony jest do zwiedzania, lecz

ruch turystyczny może się tu odbywać

wyłącznie w wyznaczonych obszarach,

szlakach, drogach, ścieżkach

Parki narodowe



Parki narodowe finansowane są z budżetu

centralnego



Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem

doradczym jest Rada Parku



Do 30 kwietnia 2004 parki były nadzorowane

przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych



Od 1 maja 2004 jego obowiązki przejęło

Ministerstwo Środowiska – Departament

Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu, a

od 19 stycznia 2007 r. Samodzielny Wydział

ds. Obszarów Natura 2000 i Parków

Narodowych

Parki narodowe w Polsce

L.p

Nazwa parku narodowego

Rok

utworzenia

Powierzchnia

(km²)

Lokalizacja

siedziby

Babiogórski Park

Narodowy*

1954 (1933)

33,91

Zawoja

Białowieski Park

Narodowy*

1947 (1932)

105,17

Białowieża

Biebrzański Park

Narodowy

1993

592,23

Osowiec

Bieszczadzki Park

Narodowy*

1973

292,01

Ustrzyki Górne

Park Narodowy Bory

Tucholskie

1996

47,98

Charzykowy

Drawieński Park

Narodowy

1990

113,42

Drawno

Gorczański Park

Narodowy

1981

70,31

Poręba Wielka

Park Narodowy Gór

Stołowych

1993

63,40

Kudowa-Zdrój

Kampinoski Park

Narodowy*

1959

385,49

Izabelin

10.

Karkonoski Park

Narodowy*

1959

55,81

Jelenia Góra

11.

Magurski Park Narodowy

1995

194,39

Krempna

12.

Narwiański Park

Narodowy

1996

73,50

Kurowo

13.

Ojcowski Park Narodowy

1956

21,46

Ojców

14.

Pieniński Park Narodowy

1954 (1932)

23,46

Krościenko

15.

Poleski Park Narodowy*

1990

97,62

Urszulin

16.

Roztoczański Park

Narodowy

1974

84,83

Zwierzyniec

17. Słowiński Park Narodowy*

1967

215,73

Smołdzino

18.

Świętokrzyski Park

Narodowy

1950

76,26

Bodzentyn

19.

Tatrzański Park

Narodowy*

1954 (1947)

211,64

Zakopane

20.

Park Narodowy Ujście

Warty

2001

80,38

Chyrzyno

21.

Wielkopolski Park

Narodowy

1957 (1933)

75,84

Jeziory

22.

Wigierski Park Narodowy

1989

149,86

Krzywe

23.

Woliński Park Narodowy

1960

109,37

Międzyzdroje

*rezerwat biosfery UNESCO

Rezerwaty przyrody



W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody

z 2004 r.:

„Rezerwat przyrody obejmuje obszary

zachowane w stanie naturalnym lub mało

zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska

przyrodnicze, a także siedliska roślin,

siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz

twory

i składniki przyrody nieożywionej,

wyróżniające się szczególnymi wartościami

przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi

lub walorami krajobrazowymi”

Rezerwaty przyrody



Przedmiotem ochrony może być

całość przyrody na terenie

rezerwatu lub szczególne jej

składniki



fauna



flora



twory przyrody nieożywionej

Rezerwaty przyrody



Cały rezerwat albo jego części mogą

podlegać:



ochronie ścisłej – nieingerencja w naturalne

procesy



ochronie czynnej – dopuszcza się

wykonywanie zabiegów ochronnych (np.

usunięcie drzew zacieniających stanowisko

cennego gatunku rośliny)



ochronie krajobrazowej - prowadzenie

gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w

sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu

ochrony

Rezerwaty przyrody

w województwie śląskim



Na obszarze województwa śląskiego znajdują

się 62 rezerwaty przyrody o łącznej

powierzchni 3935,27 ha



Najwięcej rezerwatów przyrody znajduje się

w południowej części województwa



Są to głównie rezerwaty leśne, a także

florystyczne, faunistyczne, krajobrazowe,

przyrody nieożywionej, wodny i wodno-

torfowiskowy



http://www.katowice.uw.gov.pl/urzadkatowice

.php?wojewodztwo/rezerwaty

Rezerwaty przyrody

na terenie powiatu

gliwickiego



Rezerwat Hubert,

utworzony w

1958 r.

w gminach

Wielowieś

i Rudziniec



Rezerwat leśny –

las mieszany o

cechach

naturalnych

http://www.katowice.uw.gov.pl/urzadkatowice.php?wojewodztwo/rezerwaty

Parki krajobrazowe



W brzmieniu „Ustawy o ochronie

przyrody”

z 2004 r.:

„Park krajobrazowy obejmuje obszar

chroniony ze względu na wartości

przyrodnicze, historyczne i kulturowe

oraz walory krajobrazowe, w celu

zachowania, popularyzacji tych wartości

w warunkach zrównoważonego rozwoju”

Parki krajobrazowe



W parku krajobrazowym można

kontynuować działalność gospodarczą z

pewnymi ograniczeniami, np. nie

przewiduje się wznoszenia nowych

obiektów budowlanych

(z wyjątkiem potrzebnych miejscowej

ludności)



Park taki ma służyć rekreacji

krajoznawczej,

to znaczy turystyce niepobytowej,

wypoczynkowi, a także edukacji

Parki krajobrazowe w

województwie śląskim



Na obszarze województwa śląskiego

znajduje się 8 parków

krajobrazowych o łącznej

powierzchni 229821 ha



http://www.katowice.uw.gov.pl/urzad

katowice.php?

wojewodztwo/parki_krajobrazowe

Cysterskie Kompozycje

Krajobrazowe Rud Wielkich

http://www.zpk.com.pl/parki_mapy/ckkrw_d.jpg

Cysterskie Kompozycje

Krajobrazowe Rud Wielkich

http://www.rybnik.pl/index.php?id=460

Obszary chronionego

krajobrazu



Obszary takie zajmują rozleglejsze tereny niż

parki krajobrazowe i obejmują pełne

jednostki środowiska naturalnego takie jak

doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi

wzgórz, pola wydmowe, torfowiska



Obszary chronionego krajobrazu są

przeznaczone głównie na rekreację, a

działalność gospodarcza podlega tylko

niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia

obiektów szkodliwych dla środowiska

i niszczenia środowiska naturalnego)

Obszary chronionego

krajobrazu

w województwie śląskim

Nazwa obszaru

Rok

utworzenia

Powierzchnia

[ha]

Gmina

Otulina Parku Orlich
Gniazd

1980

59 386

Otulina Załęczańskiego

Parku Krajobrazowego

1983

2 629

Dobra-Wilkoszyn

1993

79,20

Jaworzno

Las Grodziecki

1993

Będzin

Wzgórze Doroty

1993

Będzin

Góra Zamkowa

1993

Będzin

Bestwina

1995

Bestwina

Przełajka

1997

39,49

Siemianowice

Śl.

Potok Ornontowicki z

dopływami

2003

Ornontowice

Potok Leśny z dopływami

2003

Ornontowice

Potok z Bujakowa z

dopływami

2003

Ornontowice

Potok Łąkowy z dopływami

2003

Ornontowice

Potok od Solarni z

dopływami

2003

Ornontowice

NATURA 2000



Program utworzenia w krajach Unii

Europejskiej wspólnego systemu

(sieci) obszarów objętych ochroną

przyrody



Podstawą dla tego programu jest

Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa

Siedliskowa (Habitatowa) oraz

szereg innych rozporządzeń

i dokumentów wykonawczych

NATURA 2000



Celem programu jest zachowanie

określonych typów siedlisk przyrodniczych

oraz gatunków, które uważa się za cenne i

zagrożone w skali całej Europy i wymienia

w załącznikach Dyrektyw



W ramach programu wyznaczone zostają

tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

(Special Protection Areas – SPA) oraz

Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk

(Special Areas of Conservation – SAC), na

których obowiązują specjalne regulacje

prawne

NATURA 2000



Wg „Ustawy o ochronie przyrody” z

2004 r.:



1. Sieć obszarów Natura 2000

obejmuje:



1) obszary specjalnej ochrony ptaków



2) specjalne obszary ochrony siedlisk

NATURA 2000

województwie śląskim

http://www.katowice.uw.gov.pl/urzadkatowice.php?wojewodztwo/natura

Pomniki przyrody



W brzmieniu „Ustawy o ochronie przyrody” z

2004 r.:

„Pomnikami przyrody są pojedyncze twory

przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich

skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej,

naukowej, kulturowej, historycznej lub

krajobrazowej oraz odznaczające się

indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je

wśród innych tworów, okazałych rozmiarów

drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub

obcych, źródła, wodospady, wywierzyska,

skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”

Pomniki przyrody



W Polsce znajduje się ok. 33 tys.

pomników przyrody, z czego najwięcej

jest pojedynczych drzew i grup drzew



Jednym z kryteriów pozwalających

uznać dąb za pomnik przyrody jest

jego obwód – musi wynosić minimum

370 cm; dla lipy, jodły, lub sosny

zwyczajnej wynosi 310 cm

Pomniki przyrody – dąb

Bartek

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Dab_Bartek.jpg

Pomniki przyrody w

województwie śląskim



Ok. 1200 obiektów, głównie drzewa i krzewy



Przykłady drzew



lipa drobnolistna, Cielętniki (gm. Dąbrowa

Zielona) o obwodzie 992 cm; jest to również

najgrubszy przedstawiciel rodzaju lipa w kraju



dąb szypułkowy o obwodzie 840 cm w Kończycach

Wielkich (gm. Hażlach)



5-pniowa lipa drobnolistna (750 cm obwodu) w

miejscowości Boronów



kasztan jadalny o obwodzie 730 cm w Reptach

(gm. Tarnowskie Góry)



dąb szypułkowy o obwodzie 710 cm w Rudach

(gm. Kuźnia Raciborska)



dąb szypułkowy (690 cm obwodu) w rezerwacie

Łężczok (gm. Nędza)

Pomniki przyrody w

województwie śląskim



Przykłady większych układów kompozycyjnych



aleja dębów szypułkowych (313 szt.) między Pszczyną
a Piaskiem



wielogatunkowa aleja drzew (276 szt.) w miejscowości
Pilica



aleja dębów szypułkowych (204 szt.) w miejscowości
Chybie



aleja lip drobnolistnych (83 szt.) w Nakle Śląskim
(gm. Świerklaniec)



aleja dębów szypułkowych (75 szt.) w miejscowości
Ornontowice



aleja brzóz czarnych (21 szt.) w Chechle
(gm. Rudziniec)

Stanowiska

dokumentacyjne



W brzmieniu „Ustawy o ochronie przyrody” z 2004

r.:

„Stanowiskami dokumentacyjnymi są

niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe

do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym

i dydaktycznym, miejsca występowania formacji

geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub

tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska

podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty

eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk

powierzchniowych i podziemnych”

Stanowiska

dokumentacyjne

w województwie śląskim

Nazwa

stanowisk

Rok

utworzeni

Gmina

Przedmiot ochrony

Blachówk

2002

Bytom

Wyrobisko powierzchniowe

dolomitu

Skałka

2002

Rydułtow

Wychodnia piaskowców

karbońskich

2002

Cieszyn

Odkrywka cieszynitów

Blachówka

www.um.bytom.pl/obrazy/blacho
wka.jpg

Użytki ekologiczne



W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z

2004 r.:

„Użytkami ekologicznymi są zasługujące na

ochronę pozostałości ekosystemów, mających

znaczenie dla zachowania różnorodności

biologicznej – naturalne zbiorniki wodne,

śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew

i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty

nieużytkowanej roślinności, starorzecza,

wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska

przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub

chronionych gatunków roślin, zwierząt, i

grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania

lub miejsca sezonowego przebywania”

Użytki ekologiczne



Istotnym powodem tworzenia użytków

ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną

niewielkich powierzchniowo obiektów, ale

cennych pod względem przyrodniczym



Nie mogły one być objęte ochroną

rezerwatową ze względu na niewielką

powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę

ich walorów przyrodniczych



W Polsce znajduje się 6177 użytków

ekologicznych

o łącznej powierzchni ok. 42 tys. ha

Użytki ekologiczne

w województwie śląskim



48 użytków ekologicznych utworzonych na

terenie 27 miast i gmin; 39 powołanych przez

wojewodę,

9 – przez rady miast i gmin



Przedmiotem ochrony są w nich głównie



młaki, bagna i torfowiska – 30 obiektów



łąki ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin – 8



lasy łęgowe i grądowe – 3



źródliska, doliny rzeczne i zbiorniki wodne – 9



ostańce skalne – 1



Ogółem powierzchnia wynosi ponad 423 ha, a

ich wielkość waha się od 0,15 do 42 ha

Użytki ekologiczne

w województwie śląskim



Zbiornik wodny Pogoria II wraz z

otoczeniem jako siedlisko ptactwa

wodnego oraz miejsce występowania

rzadkich i chronionych gatunków

roślin i zwierząt

http://www.dabrowa.pl/DG_FOTO_2006/20060625_14_pldg_pieklo_pogoria-2_sciezka-rowerowa+.jpg

Zespoły przyrodniczo-

krajobrazowe



W brzmieniu „Ustawy o ochronie

przyrody”

z 2004 r.:

„Zespołami przyrodniczo-

krajobrazowymi są fragmenty

krajobrazu naturalnego

i kulturowego zasługujące na ochronę

ze względu na ich walory widokowe i

estetyczne”

Zespoły przyrodniczo-

krajobrazowe w

województwie śląskim



13 obiektów



obszary źródliskowe oraz doliny rzek

i potoków wraz z charakterystyczną

dla nich roślinnością



kompleksy stawów hodowlanych



wzgórza z obiektami kulturowymi



obszary leśne

Zespoły przyrodniczo-

krajobrazowe

w województwie śląskim

Uroczysko Buczyna

w Chorzowie
Obszar leśny
położony pomiędzy
dużymi
aglomeracjami
porośnięty kwaśną
buczyną niżową
i związanymi z nią
gatunkami roślin i
zwierząt oraz z
pomnikowymi
okazami drzew

http://chorzow.pttk.pl/przygoda/grafika/drzewo.jpg

Gatunkowa ochrona zwierząt



W stosunku do dziko występujących

zwierząt objętych ochroną gatunkową

wprowadzone są następujące zakazy:



zabijania



okaleczania



chwytania



transportu



pozyskiwania



przetrzymywania



posiadania żywych zwierząt



posiadania zwierząt martwych lub ich części



niszczenie siedlisk i ostoi



wybieranie, posiadanie oraz przechowywanie jaj i

inne

Gatunkowa ochrona

zwierząt



Gatunki dziko występujących

zwierząt objętych ochroną wyliczone

są

w Rozporządzeniu Ministra

Środowiska

z 28 września 2004 r.

żołędnica

bocian
czarny

puchacz

wilk

niedźwiedź

brunatny

Polska Czerwona Księga

Zwierząt



Rejestr zagrożonych gatunków zwierząt na

terenie Polski



Zawiera listę ginących gatunków zwierząt

z dokładnym ich opisem i mapami

rozmieszczenia



Określa stopień zagrożenia poszczególnych

gatunków, ich występowanie oraz stosowane

i proponowane sposoby ochrony



Opracowuje ją Instytut Ochrony Przyrody PAN

w Krakowie, przy współpracy z

kilkudziesięcioma naukowcami za całej Polski



Do Księgi wpisano 130 gatunków

Kategorie zagrożenia gatunków w

Polskiej Czerwonej Księdze

Zwierząt



EX – gatunki wymarłe (2 gatunki)



tarpan, tur



EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (14

gatunków)



m.in. drop, jaszczurka zielona, jesiotr zachodni, karliczka, norka europejska



CR – gatunki skrajnie zagrożone (22 gatunki)



m.in. bekasik, dzierzba rudogłowa, głuszec, kozica, kraska, łosoś,

modraszek gniady, orlik grubodzioby, rybitwa czubata, rybitwa popielata,

sokół wędrowny, wąż Eskulapa,



EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone (24 gatunki)



m.in. batalion, cietrzew, koza złotawa, minóg morski, orzeł przedni,

podgorzałka, suseł perełkowany, świstak, troć jeziorowa, zając bielak, żółw

błotny, żbik, żubr.



VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie (15 gatunków)



m.in. gniewosz plamisty, minóg rzeczny, piekielnica, sowa błotna, wodniczka



NT – gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (30 gatunków)



m.in. piskorz, ryjówka średnia, ryś, wilk, niedźwiedź



LC – gatunki na razie nie zagrożone wymarciem, z różnych powodów

wpisane do Czerwonej Księgi (23 gatunki)



m.in. mroczek posrebrzany, morświn, podkowiec duży, rzęsorek mniejszy,

traszka karpacka

Wymieranie ssaków i ptaków w relacji do

wzrostu populacji ludzkiej w skali całego

globu

Głowaciński Z. (red.) Czerwona Księga zwierząt ginących i
zagrożonych w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów
Naturalnych PAN, Kraków 1992

Gatunkowa ochrona

roślin



Prawny sposób zabezpieczenia rzadko

występujących gatunków dziko rosnących roślin

zagrożonych wyginięciem



Gatunków chronionych nie wolno:



niszczyć



zrywać



zbierać



niszczyć ich siedlisk



sprzedawać



nabywać



przewozić przez granicę państwa itp.



Dla gatunków ściśle chronionych na odstępstwo od

takiego zakazu może wyjątkowo wyrazić zgodę

Minister Środowiska, dla gatunków częściowo

chronionych – wojewoda

Gatunkowa ochrona

roślin



Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie

gatunków dziko występujących

roślin objętych ochroną

Dz. U. Nr 168, poz. 1764

podrzeń żebrowiec

sosna limba

mikołajek nadmorski

lilia złotogłów

Gatunkowa ochrona

grzybów



Prawny sposób zabezpieczenia rzadko

występujących gatunków dziko rosnących grzybów

zagrożonych wyginięciem



Obecnie obejmuje to również porosty, ponieważ

zgodnie

z aktualną systematyką są one zaliczane do grzybów



Chronionych grzybów nie wolno:



zbierać ani niszczyć w inny sposób



niszczyć ich siedlisk



wpływać w jakikolwiek sposób na ich rozwój



sprzedawać



nabywać



wymieniać



darowywać



przetrzymywać



preparować



przewozić przez granicę państwa

Gatunkowa ochrona

grzybów



Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie

gatunków dziko występujących

grzybów objętych ochroną – Dz. U.

Nr 168, poz. 1765

mąkla odmienna

płucnica płotowa

puchlinka ząbkowata

pęcherzyca nadobna

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46

3 Formy ochrony przyrody KL

Document Outline