HISTORIA MYŚLI

HISTORIA MYŚLI

EKONOMICZNEJ

EKONOMICZNEJ

Program przedmiotu

Temat 1. Przedmiot HME. HME jako dyscyplina

naukowa.

Temat 2. Problemy ekonomiczne w poglądach

myślicieli w starożytności

Temat 3. Idee społeczno-ekonomiczne

średniowiecza

Temat 4. Myśl i polityka merkantylizmu
Temat 5. Fizjokratyzm
Temat 6. Prekursorzy ekonomii klasycznej
Temat 7. Główne doktryny ekonomii klasycznej

Temat 8. Nurt socjalistyczny w teorii ekonomii.

Ekonomia marksistowska

Temat 9. Ekonomia kierunku subiektywno-

marginalistycznego

Temat 10. Krytyka ekonomii klasycznej i

neoklasycznej

Temat 11. Ekonomia keynesowska
Temat 12. Teorie wzrostu i rozwoju gospodarczego
Temat 13. Wybrane teorie współczesne

Literatura



R.Bartkowiak, Historia myśli ekonomicznej,

PWE, Warszawa 2003



H.Landreth, D.C.Colander, Historia myśli

ekonomicznej, Wyd. Naukowe PWN,

Warszawa 2005



M.Nasiłowski, Zarys historii myśli

ekonomicznej, Key Text, Warszawa 2003



G.Spychalski, Zarys historii myśli

ekonomicznej, Wyd. Naukowe PWN,

Warszawa 2001



W.Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej,

PWE, Warszawa 2000

Temat 1

Temat 1

Przedmiot HME. HME jako

Przedmiot HME. HME jako

dyscyplina naukowa

dyscyplina naukowa

Teorie

ekonomiczne

są

zawsze

wytworem określonego miejsca i

czasu. Nie można ich rozpatrywać w

oderwaniu od świata, który próbują

wyjaśniać.

HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ

Dyscyplina naukowa badająca przeszłość

myśli ekonomicznej i poszukująca
prawidłowości w jej rozwoju.

Jest to nauka, która pozwala na zrozumienie

związków i zależności występujących
między następującymi po sobie
kierunkami, prądami i szkołami myśli
ekonomicznej.

Czy Historia Myśli Ekonomicznej

to tylko zbiór błędnych przekonań

dawno zmarłych ludzi? Lub poglądów,

których do tej pory nie udało się

sfalsyfikować?

EKONOMIA

„Ekonomia polityczna lub ekonomika

jest badaniem rodzaju ludzkiego

w jego codziennym

ż

yciu

gospodarczym”

Alfred Marshall

EKONOMIA

Słowo ekonomia ma etymologię grecką.

Zostało po raz pierwszy użyte przez
Ksenofonta („Oikonomikos”).

Ekonomia wg Greków to nauka o prawach

gospodarstwa domowego („oikos” - dom,
„nomos” – prawo).

Spór o nazwę

Spór o nazwę

-

Ekonomia społeczna (J.B.Say)

-

Ekonomia narodowa (szkoła
historyczna w Niemczech)

-

Katalaktyka (gr.catalasso - wieminiać,
R.Whately, Anglia)

-

Plutologia (gr.ploutos – bogactwo,
Hearn, Anglia)

-

Ekonomika (A.Marshall, Anglia)

Temat 2

Temat 2

Problemy ekonomiczne w poglądach

Problemy ekonomiczne w poglądach

myślicieli w starożytności

myślicieli w starożytności

Starożytna Grecja

Starożytna Grecja

(tło społeczno-gospodarcze)

(tło społeczno-gospodarcze)



System niewolniczy (początkowo

patriarchalny-VIII-VI w p.n.e.)



Rolnictwo – podstawą produkcji i egzystencji



Początkowo gospodarka wręcz naturalna;

później upowszechnia się handel (zjawisko

lichwy)



Polis (miasto-państwo) – forma organizacji

życia społeczeństwa greckiego



Władza, głównie demokratyczna (demos -

lud; kratos - władza)



Główna dziedzina nauki - filozofia

Główni przedstawiciele

Główni przedstawiciele

myśli starożytnej Grecji

myśli starożytnej Grecji



Hezjod (ok.800 p.n.e.)



Sokrates (469-399 p.n.e.)



Ksenofont (430-355 p.n.e.)



Platon ( 428-347 p.n.e.)



Arystoteles (384 – 322 p.n.e.)

Hezjod

Hezjod

„Theogonia” (narodziny bogów)
„Prace i dnie” ok. 710 p.n.e. (o

efektywności)

Rzadkość nie jest wynikiem ograniczoności

zasobów i nieograniczoności potrzeb,

to jedno

z nieszczęść z puszki Pandory.

Żadna praca nie hańbi, hańbi jedynie

bezczynność. Brak pogardy dla pracy
fizycznej.

Hezjod

Hezjod

Zajmował się efektywnością (w rolnictwie).
Dał podstawy zasadzie racjonalnego działania.

Drogi osiągnięcia maksymalnej

efektywności

Maksymalny efekt
przy danym nakładzie
(kategorie
efektywności)

Minimalny koszt jednostki
efekty (minimalizacja
kosztów)

Sokrates

Sokrates

Koncepcja wolnej woli człowieka,

wolności, indywidualizmu,
antydemokratyzm.

Koncepcja społecznego podziału pracy
„szewcy niechaj robią buty, kowale

niechaj kują żelazo, ale do rządzenia
państwem – niechaj powołani będą
najlepsi [...] najmądrzejsi”

Ksenofont

Ksenofont

Bogaty dorobek literacki (pisma historyczne, o

ustroju, ideałach rządów i władzy, o
ekonomice, o dochodach państwa, ale
również podręcznik łowiectwa, nauki
jeździeckiej, traktaty o wycho-waniu)

„Oikonomicos” (Księga o gospodarstwie) –

zbiór rad, jak organizować i prowadzić
gospodarstwo domowe, folwark oparty o
pracę niewolników.

Podstawa egzystencji społecznej - rolnictwo.
Rozpatrywał możliwości podziału pracy i

wzrostu wydajności (problem chłonności
rynku, jakości produktów). Podział pracy
wg kwalifikacji zawodowych.

Pogarda dla pracy fizycznej. Praca fizyczna

hańbi „wolnego” człowieka, zniekształca
ciało i nie pozostawia czasu na sprawy
polityczne, społeczne i kulturalne.

Inne kwestie:

-

wartość użytkowa i wymienna

-

kreacja pieniądza (nadmiar pieniądza
można zakopać)

-

rola państwa w zakresie infrastruktury i
przemysłu, redystrybucji dochodów i
pokoju społecznego

-

humanitaryzm w traktowaniu niewolników
ma uzasadnienie ekonomiczne

Platon

Platon

„Państwo”

Koncepcja idealnego państwa oparta na idei

dobra i sprawiedliwości (w rzeczywistości
charakter totalitarny) – ranga wychowania
człowieka i supremacja wartości
etycznych („wychowanie w państwie, dla
państwa i przez państwo”).

Idealne państwo

Idealne państwo

Obraz idealnego społeczeństwa

składającego się z trzech klas:

•

władców (cechujący się roztropnością
filozofowie),

•

żołnierzy, rycerzy (męstwo i odwaga),

•

żywiciele – wyrobnicy

Niewolnicy nie należą do żadnej klasy, bo to

mówiące narzędzia.

Idealne państwo

Idealne państwo

Władcy i żołnierze nie mogą zajmować

zarobkowaniem, posiadać własności prywatnej,
ani życia rodzinnego (mają żyć w komunie,
wspólna własność), mają poświęcać się dla
państwa.

„Kobiety wszystkie powinny być wspólną własnością

tych mężczyzn (strażników), a prywatnie, dla
siebie, żaden nie powinien mieszkać żadną. I
dzieci tez powinny być wspólne, i ani rodzic nie
powinien znać swego potomka, ani syn rodzica”.

Wspólna własność miała pozwolić na

unikanie konfliktów w sprawach
własności, które mogłyby odwracać
uwagę od najważniejszych spraw.

Warstwa rządząca ma dbać, aby obywatele

nie wzbogacili się nadmiernie, ani nie
popadali w nędzę. Bogactwo rozleniwia,
a nędza rodzi zbrodnię.

Do studiowania filozofii potrzebna jest

matematyka.

Pieniądz jako miernik wartości i środek

tezauryzacji (gromadzenie bogactwa
może

prowadzić

do

demoralizacji

społeczeństwa, stąd propozycja bicia
pieniądza z kruszców nieszlachetnych).
Potępienie lichwy

Arystoteles

Arystoteles

Celem państwa i gospodarowania jest

zapewnienie

obywatelom

szczęścia

i

warunków dla życia cnotliwego. Bogactwo
nie

jest

warunkiem

koniecznym

do

szczęścia.

Działalność gospodarcza jest koniecznością,

ale musi być podporządkowana celowi
etycznemu.

„Polityka”, „Etyka
nikomachejska”

System poglądów ekonomicznych

System poglądów ekonomicznych

Arystotelesa

Arystotelesa

Ekonomi
a

Chrematystyk
a

Nauka o
istocie
pieniądza

Ekonomia (nauka o zjawiskach
gospodarczych) i polityka (nauka o
państwie) są częściami etyki (nauki o
moralności)

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia to tradycyjna wiedza i nauka o

prowadzeniu gospodarstwa domowego i
sztuka zarobkowania z innych źródeł.

Jej przedmiotem jest gospodarka

naturalna. Celem tej gospodarki jest
produkcja i pomnażanie wartości
użytkowych, zaspokajanie potrzeb, które
są ograniczone.

Wymiana towar za towar jest naturalna i nie

ma w niej dążenia do zysku.

Chrematystyka

Chrematystyka

Miała zajmować się sztuką gromadzenia

pieniądza i pomnażania bogactwa, czyli
gospodarką nienaturalną.

Duży handel to pogoń za zyskiem (kupcy),

za zaspokajaniem pragnień
(nieograniczonych), a nie potrzeb.

Nauka o istocie pieniądza

Nauka o istocie pieniądza

Pieniądz jest wyrazem umowy społecznej

zrodzonej pod wpływem wymiany dóbr.

Pieniądz jest miernikiem wartości towarów.

Pieniądz nie stanowi bogactwa (Midas),
nieważna jest postać pieniądza (nominalistyczna
koncepcja pieniądza).

Pieniądz „nie rodzi” pieniądza (niechęć do lichwy).

Poszukiwanie uniwersalnego miernika wartości

towarów.

Inne zagadnienia:
Idealne państwo, sprawiedliwość

rozdzielcza (każdemu według miejsca w
hierarchii społecznej)

Niechęć do pracy zarobkowej
Odrzucenie ingerencji państwa w sprawy

natury człowieka, ale też nadmierna
swoboda jest niewskazana

Niewolnikiem jest się z urodzenia.

Niewolnictwo jest dobrem, inaczej ci
ludzie nie wiedzieliby jak żyć.

Uwarunkowania społeczno-

Uwarunkowania społeczno-

ekonomiczne starożytnego

ekonomiczne starożytnego

Rzymu

Rzymu

-

państwo scentralizowane

-

podstawą stosunków gospodarczych jest

własność ziemi i niewolników

-

podstawowy rodzaj działalności

gospodarczej – rolnictwo; rozwija się

powoli kapitał handlowy i lichwiarski

-

warstwy panujące to senatorowie i rycerze

-

Podział na patrycjuszy (pater – ojciec) i

plebejuszy

-

podstawowe kwestie poruszane przez

pisarzy rzymskich to: własność i ziemia

Główni przedstawiciele

Główni przedstawiciele

myśli starożytnego Rzymu

myśli starożytnego Rzymu

-

Katon Starszy (234 lub 239 – 149

Katon Starszy (234 lub 239 – 149

p.n.e.)

p.n.e.)

-

Varron (Marcus Terentius Varro)

Varron (Marcus Terentius Varro)

(116 – 27 p.n.e.)

(116 – 27 p.n.e.)

-

Cyceron (106-43 p.n.e.)

Cyceron (106-43 p.n.e.)

-

Lucius Seneka (3 lub 4-65 n.e.)

Lucius Seneka (3 lub 4-65 n.e.)

Katon Starszy

Katon Starszy

Krytyk nadużyć ekonomicznych,

rozprzężenia w sferze obyczajowości,
luksusowej konsumpcji (podatki)

„Złodzieje okradający osoby prywatne

kończą życie w kajdanach, złodzieje grosza
publicznego – w złocie i purpurze.”

Autor Księgi o rolnictwie – dzieła o czysto

praktycznym charakterze (kwestie
powiększania produkcyjności rolnictwa)

Zwolennik intensywnej gospodarki towarowej:



Chorzy niewolnicy powinni być gorzej
żywieni



Słabi i starzy sprzedawani



Młodzi wykorzystywani jak najintensywniej

Korzyści z lokalizacji gospodarstwa względem

rynków zbytu.

Przy sprzedaży nadwyżek dopuszczalne jest

oszustwo.

Varron

Varron

Podzielił narzędzia na: nieme, ryczące i

mówiące.

Niewolnicy są niskowydajni, mogą stać się

hamulcem rozwoju rzymskiego rolnictwa.
Poszukiwał czynników wzrostu wydajności
pracy.



Pracę niewolników przy zajęciach bardziej

złożonych i odpowiedzialnych zastępować

pracą ludzi wolnych.



Należy stosować różne formy zachęty do

bardziej wytężonej pracy niewolników

(ograniczenie kar cielesnych, lepsze

wynagrodzenie, możliwość zakładania

rodziny, posiadania działki ziemi)

Cyceron

Cyceron

Entuzjasta rolnictwa („ze wszystkich rzeczy, z

których się cokolwiek uzyskuje nic nie jest
lepszego od uprawy roli i nic bardziej godnego
wolnego obywatela”)

Krytyk pracy w handlu (wyjątek handel

międzynarodowy) i procentu od pożyczek

Duży handel umożliwia zdobycie bogactwa i zakup

ziemi, a to pozwala na zajmowanie się polityką.

Pogarda dla pracy fizycznej.
Rozbieżność głoszonych haseł z prowadzonym style

życia (był oskarżony o lichwiarskie procenty)

Seneka

Seneka

Zaleca wytrwałą pracę, pilność i aktywne

wykorzystywanie czasu.

Wszyscy ludzie są z natury równi.
Naturalne jest zdobywanie i powiększanie

majątku, używać go jednak trzeba w
interesie całego społeczeństwa. Gani pogoń
za bogactwem i pieniądzem.

Krytykuje sposób życia klasy najwyższej

(chciwość, próżniactwo, okrucieństwo).

Rozwój specjalizacji prowadzi do korzystnej

wymiany międzynarodowej.