Wojciech Kiljańczyk

Definicje teorii

Inne zagadnienia

teoretyczne

Katowice, 10 grudnia 2008 r.

Definicje teorii

Podsiad A.: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa 2001.

Teoria:

•

Gr. theoria = oglądanie, badanie, rozważanie.

•

Jakikolwiek usystematyzowany zbiór twierdzeń

dotyczący jakiejkolwiek dziedziny.

•

Rezultat działalności czysto poznawczej, pojmowanej

w opozycji do działalności praktycznej, czyli praktyki.

•

W metodologii nauk dedukcyjnych: zbiór twierdzeń

obejmujący aksjomaty oraz ich konsekwencje i nie

zawierający poza tym żadnych innych twierdzeń.

•

W metodologii nauk empirycznych: zbiór pojęć

i twierdzeń, które odnoszą się do określonej

dziedziny rzeczywistości (pojęcia opisowe, pojęcia

teoretyczne).

Słownik filozofii. Red. J. Hartman. Kraków 2004.

Teoria naukowa – spójny system rozumowań i twierdzeń,

wyjaśniający jakieś zjawiska (a czasem pozwalający również

przewidywać pewne zjawiska). Stworzenie teorii naukowej

wyjaśniającej dany rodzaj zjawisk jest celem badań

naukowych. Teorie naukowe często (zwłaszcza w fizyce)

tworzą hierarchię, w której poszczególne teorie różnią się

stopniem ogólności lub zakresem obowiązywania. Zanim

powstanie teoria stawia się hipotezy. Aby hipoteza stała się

teorią naukową, musi spełnić szereg warunków. Musi być

wewnętrznie niesprzeczna; musi być weryfikowalna

oraz możliwa do obalenia (falsyfikowalność). Teoria musi

zostać potwierdzona w takiej liczbie, jakiej wymaga

rzetelność badań. Możliwość obalenia teorii naukowej jest

konieczna, aby zapewnić jej naukowość. Teorię naukową

obalamy tylko wtedy, gdy istnieje lepsza teoria opisująca

to, co obala teorię wcześniejszą.

T. Honderich: Encyklopedia filozofii. T. II. Poznań 1999.

Teoria naukowa jest powiązaniem w systematyczny

sposób wiedzy, którą się posiada o pewnym

szczególnym aspekcie świata doświadczalnego.

Zadanie polega na uzyskaniu pewnej postaci

rozumienia tam, gdzie jest to zwykle powiązane

z mocą wyjaśniającą i płodnością prognostyczną.

Debata trwa, ale niewątpliwie został już dokonany

przynajmniej podział na starszą filozofię nauki,

która widzi zadanie, które ma spełnić, w określaniu

pożądanej, idealnej postaci nauki, i nowszą filozofię

nauki, której wystarcza opis sposobu, w który nauka

jest rzeczywiście uprawiana.

Inne zagadnienia

teoretyczne

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Trzy etapy poznania

Pięć rodzajów wiedzy ludzkiej

Wyróżniamy trzy etapy poznania:



Poznanie zmysłowe („żywe postrzeganie”),



Poznanie rozumowe („abstrakcyjne myślenie”),



Sprawdzanie w praktyce („praktyka”).

Wyróżniamy pięć rodzajów wiedzy ludzkiej:



Wiedza naukowa,



Wiedza potoczna (zdroworozsądkowa),



Wiedza artystyczno-literacka,



Wiedza spekulatywna (filozofia spekulatywna, religia),



Wiedza irracjonalna (filozofia irracjonalna, religia,

mistyka).

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Kryteria naukowości wiedzy

Wyróżniamy następujące kryteria naukowości wiedzy:



Wysoki stopień prawdziwości,



Wysoki stopień pewności,



Wysoki stopień usystematyzowania logicznego,



Samokrytycyzm i samokontrola,



Wysoka intersubiektywna sprawdzalność,



Wysoka informacyjna zawartość,



Wysoka moc eksplanacyjna (wyjaśniająca),



Wysoka moc prognostyczna,



Wysoka moc heurystyczna.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Płaszczyzny ujmowania nauki

Nauka może być ujmowana co najmniej na siedmiu

płaszczyznach, jako:



Gatunek wiedzy,



Rodzaj działalności, zespół działań podejmowanych

przez uczonych,



Zespół metod badawczych,



Zespół uczonych,



Zespół instytucji badawczych,



Składnik sił wytwórczych,



Forma świadomości społecznej.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Rodzaje sprawdzania empirycznego

Wyszczególniamy następujące rodzaje sprawdzania

empirycznego:

1.

Pozytywne:

•

Całkowite: weryfikacja (veritas z łac. prawda),

wykazanie prawdziwości twierdzenia,

•

Częściowe: konfirmacja – potwierdzenie częściowe,

sprawdzenie w pewnym zakresie.

2.

Negatywne:



Całkowite: falsyfikacja (falsum z łac. fałsz),

wykazanie fałszywości w chociażby jednym

przypadku,



Częściowe: dyskonfirmacja – osłabienie twierdzenia.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Pojęcie prawa

Struktura prawa nauki

„Prawo” jest to termin wieloznaczny. Najczęściej występuje w

trzech znaczeniach:

a)

Jako obiektywna zależność przyrodnicza lub społeczna –

prawidłowość przyrody,

b)

Jako twierdzenie ogólne odzwierciedlające tego rodzaju

zależność – prawo nauki,

c)

Jako prawo stanowione przez ludzi.

Prawo nauki to twierdzenie ogólne opisujące jakąś prawidłowość

przyrody.

Struktura prawa nauki:



Część kwantyfikatorowa (co najmniej jeden kwantyfikator duży),



Poprzednik prawa,



Następnik prawa.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Definicja prawa nauki

Prawo nauki jest to ściśle ogólny okres warunkowy,

nierównoważny skończonej klasie zdań

jednostkowych, ontologicznie i epistemologicznie

otwarty, dobrze sprawdzony, przynależny do jakiejś

teorii, pozwalający przewidywać i wyjaśniać pewne

zjawiska.

Określenie skrótowe:

prawo nauki jest to ściśle ogólny okres warunkowy,

którego poprzednik podaje warunki występowania

prawidłowości opisanej w następniku.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Definicja teorii

Trzy podstawowe znaczenia teorii:

1)

Teoria jako dowolny fragment wiedzy dotyczący

danego zjawiska czy danej klasy zjawisk – znaczenie

najszersze,

2)

Teoria jako dowolny fragment wiedzy teoretycznej

(prawo nauki jest w tym sensie także teorią) –

znaczenie węższe,

3)

Teoria jako system twierdzeń teoretycznych (praw)

logicznie uporządkowanych za pomocą relacji

konsekwencji. Teoria w tym sensie jest ścisłym lub

przybliżonym systemem dedukcyjnym.

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Elementy struktury teorii

Wyróżniamy następujące elementy struktury teorii:



Rachunek logiczny (aparat logiczno-matematyczny),



Interpretację semantyczną (modele teorii, czyli

teoretyczne odniesienie przedmiotowe teorii, to,

czego teoria bezpośrednio dotyczy),



Interpretację empiryczną (reguły korespondencji,

wiążące twierdzenia teoretyczne teorii z jej

twierdzeniami obserwacyjnymi).

Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.

Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.

Po co nam prawa i teorie?

Istnieją względy praktyczne i teoretyczne

przemawiające na rzecz zasadności tworzenia praw

i teorii:



W sensie praktycznych chodzi przede wszystkim

o ekonomikę uczenia się i zapamiętywania,



W sensie teoretycznym możemy wyróżnić dwie

przyczyny:



Najgłębsze wyjaśnienia zjawisk opierają się na

zbiorach praw – teoriach,



Najbardziej interesujące przewidywania również

bazują na całych teoriach.

ARYSTOTELES

Otóż trzeba być kompetentnym,

w jaki sposób należy poszczególne

rzeczy wyjaśniać, jako że

niewłaściwe jest zarazem szukanie

wiedzy i metody wiedzy;

niełatwo jest nawet

uchwycić jedną z nich.

Dziękuję za uwagę.

