Wojciech Kiljańczyk
Definicje teorii
Inne zagadnienia
teoretyczne
Katowice, 10 grudnia 2008 r.
Wojciech Kiljańczyk
Definicje teorii
Inne zagadnienia
teoretyczne
Katowice, 10 grudnia 2008 r.
Definicje teorii
Podsiad A.: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa 2001.
Teoria:
•
Gr. theoria = oglądanie, badanie, rozważanie.
•
Jakikolwiek usystematyzowany zbiór twierdzeń
dotyczący jakiejkolwiek dziedziny.
•
Rezultat działalności czysto poznawczej, pojmowanej
w opozycji do działalności praktycznej, czyli praktyki.
•
W metodologii nauk dedukcyjnych: zbiór twierdzeń
obejmujący aksjomaty oraz ich konsekwencje i nie
zawierający poza tym żadnych innych twierdzeń.
•
W metodologii nauk empirycznych: zbiór pojęć
i twierdzeń, które odnoszą się do określonej
dziedziny rzeczywistości (pojęcia opisowe, pojęcia
teoretyczne).
Słownik filozofii. Red. J. Hartman. Kraków 2004.
Teoria naukowa – spójny system rozumowań i twierdzeń,
wyjaśniający jakieś zjawiska (a czasem pozwalający również
przewidywać pewne zjawiska). Stworzenie teorii naukowej
wyjaśniającej dany rodzaj zjawisk jest celem badań
naukowych. Teorie naukowe często (zwłaszcza w fizyce)
tworzą hierarchię, w której poszczególne teorie różnią się
stopniem ogólności lub zakresem obowiązywania. Zanim
powstanie teoria stawia się hipotezy. Aby hipoteza stała się
teorią naukową, musi spełnić szereg warunków. Musi być
wewnętrznie niesprzeczna; musi być weryfikowalna
oraz możliwa do obalenia (falsyfikowalność). Teoria musi
zostać potwierdzona w takiej liczbie, jakiej wymaga
rzetelność badań. Możliwość obalenia teorii naukowej jest
konieczna, aby zapewnić jej naukowość. Teorię naukową
obalamy tylko wtedy, gdy istnieje lepsza teoria opisująca
to, co obala teorię wcześniejszą.
T. Honderich: Encyklopedia filozofii. T. II. Poznań 1999.
Teoria naukowa jest powiązaniem w systematyczny
sposób wiedzy, którą się posiada o pewnym
szczególnym aspekcie świata doświadczalnego.
Zadanie polega na uzyskaniu pewnej postaci
rozumienia tam, gdzie jest to zwykle powiązane
z mocą wyjaśniającą i płodnością prognostyczną.
Debata trwa, ale niewątpliwie został już dokonany
przynajmniej podział na starszą filozofię nauki,
która widzi zadanie, które ma spełnić, w określaniu
pożądanej, idealnej postaci nauki, i nowszą filozofię
nauki, której wystarcza opis sposobu, w który nauka
jest rzeczywiście uprawiana.
Inne zagadnienia
teoretyczne
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Trzy etapy poznania
Pięć rodzajów wiedzy ludzkiej
Wyróżniamy trzy etapy poznania:
Poznanie zmysłowe („żywe postrzeganie”),
Poznanie rozumowe („abstrakcyjne myślenie”),
Sprawdzanie w praktyce („praktyka”).
Wyróżniamy pięć rodzajów wiedzy ludzkiej:
Wiedza naukowa,
Wiedza potoczna (zdroworozsądkowa),
Wiedza artystyczno-literacka,
Wiedza spekulatywna (filozofia spekulatywna, religia),
Wiedza irracjonalna (filozofia irracjonalna, religia,
mistyka).
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Kryteria naukowości wiedzy
Wyróżniamy następujące kryteria naukowości wiedzy:
Wysoki stopień prawdziwości,
Wysoki stopień pewności,
Wysoki stopień usystematyzowania logicznego,
Samokrytycyzm i samokontrola,
Wysoka intersubiektywna sprawdzalność,
Wysoka informacyjna zawartość,
Wysoka moc eksplanacyjna (wyjaśniająca),
Wysoka moc prognostyczna,
Wysoka moc heurystyczna.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Płaszczyzny ujmowania nauki
Nauka może być ujmowana co najmniej na siedmiu
płaszczyznach, jako:
Gatunek wiedzy,
Rodzaj działalności, zespół działań podejmowanych
przez uczonych,
Zespół metod badawczych,
Zespół uczonych,
Zespół instytucji badawczych,
Składnik sił wytwórczych,
Forma świadomości społecznej.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Rodzaje sprawdzania empirycznego
Wyszczególniamy następujące rodzaje sprawdzania
empirycznego:
1.
Pozytywne:
•
Całkowite: weryfikacja (veritas z łac. prawda),
wykazanie prawdziwości twierdzenia,
•
Częściowe: konfirmacja – potwierdzenie częściowe,
sprawdzenie w pewnym zakresie.
2.
Negatywne:
Całkowite: falsyfikacja (falsum z łac. fałsz),
wykazanie fałszywości w chociażby jednym
przypadku,
Częściowe: dyskonfirmacja – osłabienie twierdzenia.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Pojęcie prawa
Struktura prawa nauki
„Prawo” jest to termin wieloznaczny. Najczęściej występuje w
trzech znaczeniach:
a)
Jako obiektywna zależność przyrodnicza lub społeczna –
prawidłowość przyrody,
b)
Jako twierdzenie ogólne odzwierciedlające tego rodzaju
zależność – prawo nauki,
c)
Jako prawo stanowione przez ludzi.
Prawo nauki to twierdzenie ogólne opisujące jakąś prawidłowość
przyrody.
Struktura prawa nauki:
Część kwantyfikatorowa (co najmniej jeden kwantyfikator duży),
Poprzednik prawa,
Następnik prawa.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Definicja prawa nauki
Prawo nauki jest to ściśle ogólny okres warunkowy,
nierównoważny skończonej klasie zdań
jednostkowych, ontologicznie i epistemologicznie
otwarty, dobrze sprawdzony, przynależny do jakiejś
teorii, pozwalający przewidywać i wyjaśniać pewne
zjawiska.
Określenie skrótowe:
prawo nauki jest to ściśle ogólny okres warunkowy,
którego poprzednik podaje warunki występowania
prawidłowości opisanej w następniku.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Definicja teorii
Trzy podstawowe znaczenia teorii:
1)
Teoria jako dowolny fragment wiedzy dotyczący
danego zjawiska czy danej klasy zjawisk – znaczenie
najszersze,
2)
Teoria jako dowolny fragment wiedzy teoretycznej
(prawo nauki jest w tym sensie także teorią) –
znaczenie węższe,
3)
Teoria jako system twierdzeń teoretycznych (praw)
logicznie uporządkowanych za pomocą relacji
konsekwencji. Teoria w tym sensie jest ścisłym lub
przybliżonym systemem dedukcyjnym.
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Elementy struktury teorii
Wyróżniamy następujące elementy struktury teorii:
Rachunek logiczny (aparat logiczno-matematyczny),
Interpretację semantyczną (modele teorii, czyli
teoretyczne odniesienie przedmiotowe teorii, to,
czego teoria bezpośrednio dotyczy),
Interpretację empiryczną (reguły korespondencji,
wiążące twierdzenia teoretyczne teorii z jej
twierdzeniami obserwacyjnymi).
Ontologia, teoria poznania i ogólna metodologia nauk.
Red. K. Matraszek, J. Such. Warszawa 1989.
Po co nam prawa i teorie?
Istnieją względy praktyczne i teoretyczne
przemawiające na rzecz zasadności tworzenia praw
i teorii:
W sensie praktycznych chodzi przede wszystkim
o ekonomikę uczenia się i zapamiętywania,
W sensie teoretycznym możemy wyróżnić dwie
przyczyny:
Najgłębsze wyjaśnienia zjawisk opierają się na
zbiorach praw – teoriach,
Najbardziej interesujące przewidywania również
bazują na całych teoriach.
ARYSTOTELES
Otóż trzeba być kompetentnym,
w jaki sposób należy poszczególne
rzeczy wyjaśniać, jako że
niewłaściwe jest zarazem szukanie
wiedzy i metody wiedzy;
niełatwo jest nawet
uchwycić jedną z nich.
Dziękuję za uwagę.