POZNAWCZA TEORIA "JA"
Ja subiektywne
(podmiotowe) vs.
Ja obiektywne
(przedmiotowe)
[W.
James]
POZNAWCZA TEORIA "JA"
Ja subiektywne
(podmiotowe) vs.
Ja obiektywne
(przedmiotowe)
[W.
James]
JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?
Rola
orientacji temporalnej
Znaczenie
kontekstu społecznego
i
skryptów związanych z rolą
Tożsamość
indywidualna
a tożsamość
społeczna
"Ja" publiczne i "ja" prywatne
: zjawisko
pozytywnej
autoprezentacji
Koncepcja
schematów poznawczych
i
hierarchii pojęciowych jako próba
rozwiązania problemu jedności vs.
wielości "Ja".
STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO
MOTYWACJI
I WARTOŚCIOWAŃ
„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:
1. Podtrzymanie poczucia własnej
wartości
2. Podtrzymanie poczucia własnej
tożsamości i
odrębności
(procesy autoweryfikacji,
podkreślanie unikalności)
3. Podtrzymanie poczucia
kontroli
nad
zdarzeniami
4. Dążenie do
trafnego samopoznania
5. Dążenie do
wzrostu
i rozwoju własnej osoby
Zdrowie psychiczne
: Trafne
samopoznanie czy podtrzymywanie
złudzeń na swój własny temat? (Sh.
Taylor & J. Brown, 1988)
ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO
DZIAŁANIA:
1. Reakcje na informacje nie potwierdzające
naszej wartości, odrębności i kontroli
1. Konflikt między dążeniem do samopoznania
a dążeniem do pozytywnego myślenia o
sobie: "ja" w ogniu krzyżowym
3. Rola rozbieżności między komponentami
obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i
Ja powinnościowym - Higgins).
DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA
" jako
warunek jego wpływu na przetwarzanie
informacji i kontrolę działania:
Idea
„roboczego „Ja”
(H. Markus)
istota i konsekwencje
autokoncentracji
istota i konsekwencje
dezindywiduacji
AUTOSCHEMATY:
Poznawcze generalizacje n.t. samego
siebie,
wyprowadzone z ubiegłego
doświadczenia, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie
informacji dotyczącej własnej
osoby (Markus, 1977).
Sposób diagnozy
: Badania oceniali u siebie
natężenie różnych cech charakteru,
zarazem byli proszeni o określenie, na ile
ważny jest dany atrybut.
Autoschemat, jeżeli:
- ocena
ekstremalna
(wysoka lub niska), i
- atrybut uznany za
ważny
przez osobę.
W oryginalnych badaniach Markus - schematy
związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz
pozbawione autoschematów w tej
dziedzinie.
Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ
na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:
- -
szybciej rozpoznają słowa
odpowiednich
kategorii (brak różnic dla słów neutralnych
względem tych kategorii);
- - w odpowiedzi na prośbę,
dostarczają więcej
przykładów
zachowań odpowiednich kategorii;
- - uważają
zaangażowanie się w zachowania
danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;
- - są bardziej skłonni do
odrzucania informacji
niezgodnej
z ich obrazem siebie.
Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania
słów) stwierdzono dla szeregu innych
autoschematów: kobiecości (sex-typing);
otyłości, szczupłości itp.
Stwierdzono też, że ludzie
szybciej
odpowiadają
na te pytania w kwestionariuszach
osobowości, które w dotyczą autoschematów
(Fekken & Holden, 1992).
Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że
wytwarzane przez ludzi
autoschematy są
podzielane przez innych
: Ekstremalność
samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom
reakcji przy przypisywaniu sobie
odpowiednich cech przez sam podmiot, ale
również - przy przypisywaniu takich cech
przez innych ludzi (dobrych znajomych).
Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie
informacji o sobie, ale też
o innych ludziach
.
- Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod
uwagę najczęściej
te wymiary, w zakresie których
są "schematykami";
oceny innych na tych
wymiarach cechują się większą pewnością;
- wymiary osobowości, na których ludzie mają
szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są
łatwiej dostępne poznawczo
i chętniej
wykorzystywane przy ocenie innych ludzi.
- Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują
informację społeczną (np. zawartą w narracji) w
większe jednostki
działania; może to wskazywać,
że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w
sekwencji działań.
SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I
FUNKCJE MOTYWACYJNE
Poczucie własnej wartości = pozytywna
ogólna samoocena.
Wyraża się w:
- Odczuwaniu
pozytywnych emocji
w
stosunku do samego siebie (np. dumy,
zadowolenia z siebie), oraz
-
pozytywnym ocenianiu siebie
pod
różnymi względami (np. jako osoby
inteligentnej, dotrzymującej
postanowień, o silnej woli itp.).
W psychologii mierzy się ją przy pomocy
specjalnych kwestionariuszy, np.
skali
samooceny Rosenberga
(1965). Przykładowe
twierdzenie: „Czuję, że jestem osobą
wartościową, co najmniej tak samo jak inni”.
Koncepcja E. T. Higginsa (1987):
Perspektywy Ja
(punkty widzenia
na Ja)
Obszary Ja
(zakresy, dziedziny Ja)
_________________________________________________________________
Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja
ocenie
własna
cudza
__________________________________________________________________________
Ja
realne
Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych
(pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja)
Ja
idealne
Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych
(ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)
Ja
powinnościowe
Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w
oczach innych
własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)
INNE WAŻNE POJĘCIA:
Samooceny
cząstkowe
a samoocena
globalna
(poczucie własnej wartości)
- swojego wyglądu
- sprawności fizycznej
- inteligencji
- umiejętności społecznych
- towarzyskości
- rozmaitych cech charakteru (np. systematyczności,
impulsywności, lękliwości)
- siebie w różnych rolach społecznych (jako pracownika,
szefa, męża, matki, córki itp.)
Poczucie własnej wartości nie jest zwykłą sumą
ocen cząstkowych (dotyczy bowiem nie swoich
poszczególnych wad i zalet, ale całościowego
stosunku do swojej osoby).
KORELATY POZYTYWNEJ SAMOOCENY
Wysoka samoocena wiąże się m.in. z (Tesser,
2001; Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991)
- poczuciem i pragnieniem
wewnętrznej kontroli
zdarzeń;
-
motywacją osiągnięć
i wytrwałością w działaniu;
-
potrzeba aprobaty
społecznej;
-
zadowoleniem
z życia;
- skłonnością do częstszego przeżywania
emocji
pozytywnych
(radość, zadowolenie, entuzjazm,
satysfakcja) i rzadszego – emocji negatywnych (lęk,
przygnębienie, poczucie beznadziejności);
- lepszym stanem
zdrowia somatycznego
;
- lepszym stanem
zdrowia psychicznego
;
- wyższym poziomem
osiągnięć życiowych
.
DĄŻENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY PROWADZI
DO ZŁUDZEŃ NA SWÓJ WŁASNY TEMAT
-
autowaloryzacja
, czyli dążenie do obrony, podtrzymania,
lub nasilenia dobrego mniemania o sobie.
Np.
„Efekt bycia lepszym niż przeciętny człowiek”,
Bad.
Crossa – niemal wszyscy studenci uważają siebie za
osoby lepiej niż przeciętnie dające sobie radę w
kontaktach z ludźmi, a 60% uważa, że mieści się w
górnych 10% pod tym względem.
- inne złudzenia:
nierealistyczny optymizm
(Weinstein),
iluzja kontroli
.
- podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie
psychiczne – Sh. Taylor i J. Brown (pozytywne złudzenia
jako
zasoby do walki z zagrożeniem
wywołanym
porażką, chorobą, utratą osoby bliskiej itp.)
Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko
autoafirmacji
(Steele, 1975)
Strategie
zapewniania pozytywnej samooceny
(np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania w dół
pozytywna autoprezentacja
samoutrudnianie
identyfikacja z grupą
mechanizmy obronne (psychoanaliza), itd
ŹRÓDŁA DĄŻENIA DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY:
wrodzone
(np. teoria C. Rogersa)
teoria
opanowania trwogi
(Solomon, Greenberg,
Pyszczynski, 1991) poczucie wł. wartości jako „bufor”
przeciwko lękowi przed śmiercią
teoria
wykluczenia ze społeczności
(Baumeister &
Tice, 1990) poczucie wł. wartości jako „bufor” przeciwko
lękowi przed wykluczeniem
samoocena jako socjometr
(Leary, Downs, 1995):
samoocena jako wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki
przez jej społeczne otoczenie.
Samoocena - mechanizm psychoewolucyjny, zapewniający
poczucie przynależności, utrzymywanie więzi i
konformizm grupowy - (1) „monitoruje otoczenie
społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i
wykluczenia oraz (2) sygnalizuje jednostce wystąpienie
takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji
afektywnej”.
Istota negatywnej samooceny
: brak ocen
pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój
własny temat (nt.: własnych kompetencji,
przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)
Dysfunkcjonalność
negatywnej samooceny:
Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji
Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną
:
- Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham
& Taylor, 1991)
- nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)
negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)
Funkcjonalność wysokiej samooceny a
fazy działania
(Gollwitzer &
Kinney, 1989)
REGULACYJNE KONSEKWENCJE
SAMOŚWIADOMOŚCI
Samoświadomość i metody jej
wzbudzania
w
laboratorium
Samoświadomość a koncentracja uwagi na
rozbieżnościach
między standardami a
zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),
Przykład z badań - samoświadomość a
przestrzeganie normy uczciwości (Diener &
Wallbom, 1976)
Samoświadomość a
emocje
.
Samoświadomość a procesy
kontroli działania
:
- Rola koncentracji na celach
- Rola koncentracji na automatycznych
składniach czynności złożonych
Samoświadomość a
depresyjny styl
funkcjonowania
: model Pyszczynskiego i
Greenberga (1987).