POZNAWCZA TEORIA "JA"

 
 

 

Ja subiektywne

(podmiotowe) vs.

 

Ja obiektywne

(przedmiotowe)

[W.

James]

 

JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?

Rola

orientacji temporalnej

Znaczenie

kontekstu społecznego

i

skryptów związanych z rolą

Tożsamość

indywidualna

a tożsamość

społeczna

"Ja" publiczne i "ja" prywatne

: zjawisko

pozytywnej

autoprezentacji

Koncepcja

schematów poznawczych

i

hierarchii pojęciowych jako próba

rozwiązania problemu jedności vs.

wielości "Ja".  

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO

MOTYWACJI

I WARTOŚCIOWAŃ

 

„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1. Podtrzymanie poczucia własnej

wartości

2. Podtrzymanie poczucia własnej

tożsamości i

odrębności

(procesy autoweryfikacji,

podkreślanie unikalności)

3. Podtrzymanie poczucia

kontroli

nad

zdarzeniami

4. Dążenie do

trafnego samopoznania

5. Dążenie do

wzrostu

i rozwoju własnej osoby

 

Zdrowie psychiczne

: Trafne

samopoznanie czy podtrzymywanie
złudzeń na swój własny temat? (Sh.
Taylor & J. Brown, 1988)

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO

DZIAŁANIA:

1. Reakcje na informacje nie potwierdzające

naszej wartości, odrębności i kontroli

1. Konflikt między dążeniem do samopoznania

a dążeniem do pozytywnego myślenia o
sobie: "ja" w ogniu krzyżowym

 
3. Rola rozbieżności między komponentami

obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i
Ja powinnościowym - Higgins).

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA

" jako

warunek jego wpływu na przetwarzanie
informacji i kontrolę działania:

 

Idea

„roboczego „Ja”

(H. Markus)

istota i konsekwencje

autokoncentracji

 

istota i konsekwencje

dezindywiduacji  

AUTOSCHEMATY:
 

Poznawcze generalizacje n.t. samego

siebie,

wyprowadzone z ubiegłego

doświadczenia, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie
informacji dotyczącej własnej
osoby (Markus, 1977).

 

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie

natężenie różnych cech charakteru,
zarazem byli proszeni o określenie, na ile
ważny jest dany atrybut.

Autoschemat, jeżeli:
-         ocena

ekstremalna

(wysoka lub niska), i

-         atrybut uznany za

ważny

przez osobę.

 
W oryginalnych badaniach Markus - schematy

związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz
pozbawione autoschematów w tej
dziedzinie.

Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ

na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:

-         -

szybciej rozpoznają słowa

odpowiednich

kategorii (brak różnic dla słów neutralnych
względem tych kategorii);

-         - w odpowiedzi na prośbę,

dostarczają więcej

przykładów

zachowań odpowiednich kategorii;

-         - uważają

zaangażowanie się w zachowania

danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;

-         - są bardziej skłonni do

odrzucania informacji

niezgodnej

z ich obrazem siebie.

 

Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania

słów) stwierdzono dla szeregu innych
autoschematów: kobiecości (sex-typing);
otyłości, szczupłości itp.

 
Stwierdzono też, że ludzie

szybciej

odpowiadają

na te pytania w kwestionariuszach
osobowości, które w dotyczą autoschematów
(Fekken & Holden, 1992).

Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że

wytwarzane przez ludzi

autoschematy są

podzielane przez innych

: Ekstremalność

samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom
reakcji przy przypisywaniu sobie
odpowiednich cech przez sam podmiot, ale
również - przy przypisywaniu takich cech
przez innych ludzi (dobrych znajomych).

Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie

informacji o sobie, ale też

o innych ludziach

.

 
-         Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod

uwagę najczęściej

te wymiary, w zakresie których

są "schematykami";

oceny innych na tych

wymiarach cechują się większą pewnością;

 
-         wymiary osobowości, na których ludzie mają

szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są

łatwiej dostępne poznawczo

i chętniej

wykorzystywane przy ocenie innych ludzi.

 
-         Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują

informację społeczną (np. zawartą w narracji) w

większe jednostki

działania; może to wskazywać,

że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w
sekwencji działań.

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I

FUNKCJE MOTYWACYJNE

Poczucie własnej wartości = pozytywna

ogólna samoocena.

Wyraża się w:
- Odczuwaniu

pozytywnych emocji

w

stosunku do samego siebie (np. dumy,

zadowolenia z siebie), oraz

-

pozytywnym ocenianiu siebie

pod

różnymi względami (np. jako osoby

inteligentnej, dotrzymującej

postanowień, o silnej woli itp.).

W psychologii mierzy się ją przy pomocy

specjalnych kwestionariuszy, np.

skali

samooceny Rosenberga

(1965). Przykładowe

twierdzenie: „Czuję, że jestem osobą

wartościową, co najmniej tak samo jak inni”.

Koncepcja E. T. Higginsa (1987):

Perspektywy Ja

(punkty widzenia

na Ja)

Obszary Ja

(zakresy, dziedziny Ja)

 

_________________________________________________________________

Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja
ocenie

własna

cudza

__________________________________________________________________________

Ja

realne

Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych

(pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja)

Ja

idealne

Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych
(ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

Ja

powinnościowe

Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w

oczach innych
własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

INNE WAŻNE POJĘCIA:
 
Samooceny

cząstkowe

a samoocena

globalna

(poczucie własnej wartości)

- swojego wyglądu
- sprawności fizycznej
- inteligencji
- umiejętności społecznych
- towarzyskości
- rozmaitych cech charakteru (np. systematyczności,

impulsywności, lękliwości)

- siebie w różnych rolach społecznych (jako pracownika,

szefa, męża, matki, córki itp.)

Poczucie własnej wartości nie jest zwykłą sumą

ocen cząstkowych (dotyczy bowiem nie swoich

poszczególnych wad i zalet, ale całościowego

stosunku do swojej osoby).

KORELATY POZYTYWNEJ SAMOOCENY

Wysoka samoocena wiąże się m.in. z (Tesser,

2001; Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991)

- poczuciem i pragnieniem

wewnętrznej kontroli

zdarzeń;

-

motywacją osiągnięć

i wytrwałością w działaniu;

-

potrzeba aprobaty

społecznej;

-

zadowoleniem

z życia;

- skłonnością do częstszego przeżywania

emocji

pozytywnych

(radość, zadowolenie, entuzjazm,

satysfakcja) i rzadszego – emocji negatywnych (lęk,

przygnębienie, poczucie beznadziejności);

- lepszym stanem

zdrowia somatycznego

;

- lepszym stanem

zdrowia psychicznego

;

- wyższym poziomem

osiągnięć życiowych

.

DĄŻENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY PROWADZI

DO ZŁUDZEŃ NA SWÓJ WŁASNY TEMAT

-

autowaloryzacja

, czyli dążenie do obrony, podtrzymania,

lub nasilenia dobrego mniemania o sobie.
Np.

„Efekt bycia lepszym niż przeciętny człowiek”,

Bad.

Crossa – niemal wszyscy studenci uważają siebie za
osoby lepiej niż przeciętnie dające sobie radę w
kontaktach z ludźmi, a 60% uważa, że mieści się w
górnych 10% pod tym względem.

- inne złudzenia:

nierealistyczny optymizm

(Weinstein),

iluzja kontroli

.

- podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie

psychiczne – Sh. Taylor i J. Brown (pozytywne złudzenia
jako

zasoby do walki z zagrożeniem

wywołanym

porażką, chorobą, utratą osoby bliskiej itp.)

Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko

autoafirmacji

(Steele, 1975)

 

Strategie

zapewniania pozytywnej samooceny

(np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania w dół
pozytywna autoprezentacja

samoutrudnianie

identyfikacja z grupą
mechanizmy obronne (psychoanaliza), itd

ŹRÓDŁA DĄŻENIA DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY:

wrodzone

(np. teoria C. Rogersa)

teoria

opanowania trwogi

(Solomon, Greenberg,

Pyszczynski, 1991) poczucie wł. wartości jako „bufor”

przeciwko lękowi przed śmiercią

 

teoria

wykluczenia ze społeczności

(Baumeister &

Tice, 1990) poczucie wł. wartości jako „bufor” przeciwko

lękowi przed wykluczeniem

samoocena jako socjometr

(Leary, Downs, 1995):

samoocena jako wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki

przez jej społeczne otoczenie.
Samoocena - mechanizm psychoewolucyjny, zapewniający

poczucie przynależności, utrzymywanie więzi i

konformizm grupowy - (1) „monitoruje otoczenie

społeczne z uwagi na wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i

wykluczenia oraz (2) sygnalizuje jednostce wystąpienie

takich wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji

afektywnej”.

Istota negatywnej samooceny

: brak ocen

pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój

własny temat (nt.: własnych kompetencji,

przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)

Dysfunkcjonalność

negatywnej samooceny:

Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

 

Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną

:

- Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham
& Taylor, 1991)
- nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)

negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

 
Funkcjonalność wysokiej samooceny a

fazy działania

(Gollwitzer &

Kinney, 1989)

REGULACYJNE KONSEKWENCJE

SAMOŚWIADOMOŚCI

 
Samoświadomość i metody jej

wzbudzania

w

laboratorium

 
Samoświadomość a koncentracja uwagi na

rozbieżnościach

między standardami a

zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),

 

Przykład z badań - samoświadomość a
przestrzeganie normy uczciwości (Diener &
Wallbom, 1976)

Samoświadomość a

emocje

.

 
Samoświadomość a procesy

kontroli działania

:

- Rola koncentracji na celach
- Rola koncentracji na automatycznych
składniach czynności złożonych

 
Samoświadomość a

depresyjny styl

funkcjonowania

: model Pyszczynskiego i

Greenberga (1987).