1

Barbara Bokus

Wykład 7-9a Rozwój w okresie prenatalnym,

noworodkowym i niemowlęcym

• Charakterystyka okresu prenatalnego

(Kielar-Turska, 2000)

• Faza jajowa

• W chwili zapłodnienia następuje przekazanie

23 chromosomów od matki i 23 chromosomów od ojca.

• Wyposażenie genetyczne decyduje o dziedziczeniu

pewnych
cech rodziców (np. wzrost, inteligencja),
a także o zaburzeniach w rozwoju
(np. trisomia chromosomu 21. w przypadku choroby

Downa).

• Dokonuje się szybki podział komórki jajowej

i jej przekształcanie się w toku podziału
(morula, blastula, gastrula).

• Dzieląca się komórka przemieszcza się przez

jajowody
w kierunku macicy i zagnieżdża się w ścianie macicy.
Ten fakt kończy pierwszą fazę okresu prenatalnego.

W fazie jajowej –

8 z 45 generacji komórek

tworzących organizm

człowieka

).

4

Faza embrionalna

Faza embrionalna trwa do 8. tygodnia życia
płodowego.
W tym czasie tworzą i zaczynają funkcjonować
wszystkie ważniejsze struktury zewnętrzne i
wewnętrzne.

Poszczególne listki zarodkowe dają podstawę
do utworzenia następujących struktur:

endoderma

– organy wewnętrzne i gruczoły;

ektoderma

– układ nerwowy, skóra, włosy,

sensoryczne części oka, ucha,
nosa;

mezoderma

– mięśnie, chrząstki, kości, serce,

narządy płciowe.

Od 4. tygodnia serce (rurka 2,54 mm) zaczyna się kurczyć

.

W 7. tygodniu tworzą się górne kończyny
W 8. tygodniu tworzą się dolne kończyny

Szybko powiększa się i różnicuje głowowa część embrionu

,

(stanowiąc pod koniec 8. tygodnia jego połowę),

wyraźnie zaznaczają się elementy części twarzowej.

Prawa rozwoju
ROZWÓJ: cefalokaudalny
proksymodystalny

Przy końcu tej fazy: wymiary płodu ok. 3,81-5,08cm ok. 28,35g.

Środowisko prenatalne: łożysko, pępowina, pęcherz płodowy

(owodnia, omocznia,

kosmówka)

Faza płodowa

W fazie płodowej (od 9. tygodnia do narodzin)
organy wewnętrzne przyjmują pozycję taką,
jak u człowieka dorosłego.

Postępuje rozwój zmysłów i form aktywności płodu.
W wyniku tych zmian płód staje się zdolny do życia
pozamacicznego ok. 6. -7. miesiąca.

Do końca okresu płodowego powstaje 41 z 45 generacji
komórek.

Pierwsze nieregularne fale mózgowe pojawiają się między
3. a 7. miesiącem, a zapis EEG wskazuje na ich
indywidualny układ.

Kora mózgowa jest wówczas jeszcze słabo rozwinięta,
a fale powstają na poziomie pnia mózgu.

W 7. miesiącu rozpoznawalne są warstwy kory,

a ośrodki pobudzające i tonizujące wywołują podobne
efekty,
jak u człowieka dorosłego. Od tego czasu zachodzi i
postępuje mielinizacja włókien nerwowych.

6

7

8

9

W fazie płodowej pojawiają się różnice lateralne w
zakresie niektórych funkcji

(ośrodki mowy w lewej

półkuli, a ośrodki odbierające muzykę w prawej).
Lateralizacja

Od 6. miesiąca płód bywa w

staniu snu i czuwania

,

a w 8. miesiącu życia płodowego pojawia się

faza REM.

Reakcja ruchowa

płodu ma początkowo charakter

globalny,
a potem (w 4. miesiącu) reakcje uogólnione
zastępowane są
przez specyficzne reakcje związane z miejscem
podrażnienia.

U 4-miesięcznego płodu wyróżniono aż

15 schematów

ruchowych

: np. pobieranie i wydalanie płynu

owodniowego, przeciąganie się, obroty, ssanie kciuka
itp.

10

W okresie płodowym strukturalnie i funkcjonalnie
rozwijają się

zmysły.

Na bodźce

dotykowe

płód reaguje od 6.-7.

tygodnia

(początkowo wrażliwa na dotyk jest

warga)

W 3. miesiącu płód różnicuje podstawowe

smaki,

a od 5. miesiąca narząd smaku funkcjonuje
sprawnie.

W 4. miesiącu narząd

wzroku

może reagować na

światło,
a w 8. miesiącu obserwuje się ruchy gałką oczną.

Od 4.-5. miesiąca płód reaguje na bodźce

słuchowe

,

a w 6. miesiącu odpowiada wzmożonymi ruchami
na krzyk, głośną muzykę.

Płód odbiera również dźwięki mowy

i po

urodzeniu łatwiej uczy się tego języka, którego
słuchało przed urodzeniem (Jusczyk i in.).

11

Skurcze płodu pokazują, że reaguje on na ból.
Wrażeń bólowych nie odbiera czubek głowy
(co ma znaczenie w sytuacji porodu).

Kształtują się odruchy wrodzone
- dla przykładu:

odruch chwytny (od 2.-4. miesiąca),
odruch połykania (od 4. do 8. miesiąca)
odruch Moro - unoszenie kończyn i przyciąganie

do ciała w geście obejmowania w sytuacji
zagrożenia (od 8. do 9. miesiąca).

Ustala się preferowana pozycja w czasie snu.

W ostatnim trymestrze płód przeżywa różne

stany

emocjonalne

uwarunkowane hormonalnie, co sprzyja kształtowaniu
się wrodzonych predyspozycji do lękliwości lub
radosnego ożywienia.

12

…

• Fazy rozwoju prenatalnego,
• perinatalnego
• i noworodkowego
• oraz niemowlecego
/powtórzenie/

• Skala Apgar

- Barwa skóry
- Czynność serca
- Wrażliwość na bodźce (reakcja na wprowadzenie

cewnika

do odsysania wydzieliny z

nosa)

- Napięcie mięśniowe
- Oddychanie

• Odruchy bezwarunkowe u noworodka

• - Odruch źrenicowy (zwężania i rozszerzanie się źrenicy

w zależności od natężenia światła)

• - Odruch mrugania (zamykanie powieki przy próbie dotknięcia rogówki)

• - Odruch ssania (ruchy ssania po włożeniu do ust sutka, smoczka, palca)

• - Odruch szukania/poszukiwawczy (automatyczny obrót głowy
w stronę dotykanego policzka)

• -

Odruch Babińskiego

(przy podrażnieniu podeszwy stopy unoszenie

dużego

palca, wyprostowanie palców stopy, a później ponowne ich

podkurczenie)

• -

Odruch chwytny

(gdy umieścimy palec lub przedmiot w dłoni noworodka,

zaciska ono wokół niego pięść, uchwyt b. mocny (dotyczy także stóp)

• -

Odruch marszu automatycznego

(ruch kroczenia, dziecko trzymane w

pozycji

wyprostowanej przebiera nogami przy zetknięciu stóp z podłożem)

• -

Odruch toniczno-szyjny asymetryczny

(wyprostowanie ręki i nogi po

stronie,
w którą zwrócona jest twarz, natomiast kończyny po stronie, w którą

odwrócona jest potylica, pozostają zgięte - pozycja szermierza)

• -

Odruch Moro

(odruch obejmowania w sytuacji przestraszenia się dziecka)

• Wyposażenie percepcyjne noworodka

20

• Rozwój motoryczny niemowlęcia

• Rozwój procesów poznawczych

Inteligencja sensomotoryczna

26

27

28

• Percepcja mowy otoczenia przez

dziecko

Egzemplifikacja zdolności percepcyjnych

niemowląt

30

Z badań nad percepcją i tworzeniem mowy u
niemowląt:

od uniwersalnego wzorca językowego
do wzorca specyficznego dla danego
języka

Co umożliwia dziecku wyodrębnienie jednostek w
strumieniu mowy otoczenia?
Co umożliwia dziecku złamanie swoistego szyfru mowy?

Zastosowano nowe metody i nowe schematy
badania:

- 1/ pomiar częstotliwości i siły ssania

smoczka
przez dziecko (high-amplitude sucking paradigm –
HASP; Eimas, Siqueland, Jusczyk, Vigorito, 1971),

- 2/ pomiar zwolnienia rytmu pracy serca

dziecka (cardiac deceleration; Moffitt, 1971),

- 3/ procedura warunkowania odwracania

głowy przez dziecko (conditioned head-turn
procedure; Polka, Jusczyk, Rvachew, 1995).

31

Nowe badania pozwoliły odkryć niezwykle ciekawe
przejście, które następuje w pierwszym roku życia
dziecka.
Jest to przejście

- od uniwersalnego wzorca językowego w procesie
percepcji mowy

-do percepcji mowy według wzorca specyficznego
dla danego języka.

O ile od urodzenia niemowlęta dostrzegają różnice
między wszystkimi jednostkami fonetycznymi
występującymi w językach naturalnych Homo
sapiens (Eimas, Miller, Jusczyk, 1987), o tyle później
te „ogólnojęzykowe” zdolności zostają ograniczone
do różnicowania dźwięków charakterystycznych dla
języka ojczystego.

Generalnie, między szóstym a dwunastym
miesiącem życia (zob. Kuhl i in., 2006) niemowlęta
dostrajają swoje systemy percepcyjne do
właściwości języka otoczenia.

32

33

Patricia Kuhl tak tłumaczy ten proces:

Doświadczenie z językiem wywołuje specjalny
rodzaj zmiany rozwojowej.
Odbierane bodźce językowe przyczyniają się do
przekształcania skomplikowanych map
umysłowych.
Jest to proces odwzorowywania, który wykrzywia
wymiary stanowiące podstawę percepcji
fonetycznej, zmieniając w ten sposób samą
percepcję

(Kuhl, 2007).

Dla każdego języka można wyróżnić

charakterystyczne dlań prototypy fonetyczne (Kuhl,
1992; Willerman, Kuhl, 1996, Kuhl, w druku).
Prototypy te są odpowiedzialne za tzw.

efekt

magnesu percepcyjnego.

W procesie percepcji „przyciągają” one do siebie
inne dźwięki z danej kategorii, co powoduje
zniekształcanie tego, co słyszymy, w kierunku
dopasowywania dźwięków
do prototypów.

34

Model rozwoju mowy zwany modelem magnesu
języka ojczystego (native language magnet – NLM;
Kuhl, 2003) pokazuje, że

językowa przestrzeń

percepcyjna ulega przekształceniu, aby
odwzorować umiejscowienie
magnesów w języku ojczystym.

Wprawdzie system słuchowy odbiorców nadal
przetwarza dane akustyczne oddzielające
obcojęzyczne kategorie,
ale te kategorie przestają być zauważane przez
podmiot.

35

Dzieci dość łatwo się uczą percepcyjnych cech
sygnałów komunikacyjnych z ojczystego języka
dzięki tzw.

mowie matczynej

(por. Berko Gleason,

Bernstein Ratner, 2005).

Mowa kierowana do niemowląt (motherese)

jest unikalna.

I to nie tylko dlatego, że jest uproszczona syntaktyczne
i semantyczne, cechuje ją wolniejsze tempo mówienia,
wysoki ton głosu, ale i przesadne zarysowywanie
konturów intonacyjnych, co

wzmacnia rozróżnienia

fonetyczne

.

Mówiąc do dzieci, rodzice wprowadzają więcej
prototypowych egzemplarzy, dokładnie takich, które
wywołują efekt percepcyjnego magnesu.