Teoria Betty Neuman

Kategoryzacja teorii

pielęgniarstwa

Potrzeby/problem

y

Nightingale
Abdellan
Henderson
Orem
Watson

Interakcje

Peplau
Orlando
Wiedenbach
King
Paterson & Zderad

Systemy

Johnson
Roy
Neuman
Levine
Leininger

Pola energetyczne

Rogers
Parse
Newman

Osoba

Człowiek (rodzina, grupa) –

system otwarty pozostający w
ciągłej interakcji ze
środowiskiem

Stresor

Struktura

podstawowa

Linie
odporności

Elastyczna linia obrony

Normalna linia obrony

Stres
or

Środowisko

Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne

oraz wpływy otaczające człowieka

jako system

Środowisko oddziałuje na człowieka

poprzez bodźce:

• interpersonalne
• intrapersonalne
• ekstraperonalne

Środowisko „wykreowane”

Nieświadomie rozwinięte przez

człowieka dla zachowania
równowagi systemu

Zdrowie

Stan optymalnej równowagi i

stabilności systemu

Zdrowie - utożsamiane z

utrzymaniem zasobów
energetycznych struktury
podstawowej

Pielęgniarstwo

Interwencje pielęgniarskie

Prewencja

pierwotna wtórna trzeciego

stopnia

(trzeciorzędna)

Etapy procesu pielęgnowania

wg B. Neuman

1.

Diagnoza pielęgniarska – gromadzenie

danych, wstępne określenie zakresu

koniecznych działań

2.

Wyznaczenie celów pielęgnowania –

określenie pożądanych zmian jakie i

interwencji koniecznych dla

utrzymania, wzmocnienia lub

przywrócenia stanu równowagi

3.

Wyniki pielęgnowania

•

interwencje pielęgniarskie (prewencja)

•

ocena zmian, stopnia osiągnięcia celów

•

określenie celów długoterminowych

•

ocena wyników pielęgnowania

Teoria Callisty Roy

Osoba/człowiek

Holistyczny system adaptacyjny

System - całość, składająca się z

części pozostających ze sobą we
wzajemnych relacjach; stanowi
więcej niż tylko sumę tych części

Osoba/człowiek

„

Istota biopsychospołeczna , która

pozostaje w ciągłej interakcji ze
środowiskiem”

(Roy, 1976)

„Holistyczny system adaptacyjny
wyposażony w podsystem regulacyjny
i poznawczy dla osiągnięcia adaptacji
w czterech zakresach: funkcji
fizjologicznych, koncepcji siebie,
pełnionych ról oraz współzależności”

(Roy, 1984)

S y s t e m a d a p t a c y j n y

m e c h a n iz m y

k o n t r o ln e

s p r z ę ż e n i e z w r o t n e

“w y jś c ie ” , z a c h o w a n ia

Adaptacja

1. Proces

• podejmowanie działań w celu osiągnięcia

integracji

• przebiega od zadziałania bodźca, poprzez

uruchomienie mechanizmów obronnych do
określonych reakcji (zachowań)

• Jest pozytywny i twórczy, prowadzi do

rozwoju człowieka

2. Stan

• rezultat procesu adaptacji
• stan dynamicznej równowagi ze

środowiskiem, integracji

Wskaźniki prawidłowej

adaptacji

Wymiary:
• fizjologiczny
• koncepcji siebie
• pełnionych ról
• współzależności

Wymiar fizjologiczny

1. Utlenowanie

• prawidłowa wentylacja
• prawidłowa wymiana gazowa
• prawidłowy transport gazów
• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne

2. Odżywianie

• prawidłowy proces trawienia
• prawidłowy stan odżywienia zgodnie z

zapotrzebowaniem

• wyrównany stan metaboliczny i stan odżywienia

w sytuacji zmienionego zapotrzebowania

Wymiar fizjologiczny

3. Wydalanie

• prawidłowe funkcjonowanie układu

pokarmowego

• prawidłowe wydalanie stolca
• prawidłowe procesy produkcji moczu
• prawidłowe wydalanie moczu
• efektywne mechanizmy kompensacyjne w

sytuacji zaburzeń w wydalaniu

Wymiar fizjologiczny

4. Aktywność i wypoczynek

• integracja w zakresie poruszania się
• adekwatne uruchamianie mechanizmów

kompensacyjnych w sytuacji braku
aktywności

• efektywne wzorce aktywności i wypoczynku
• prawidłowy sen
• efektywne dostosowywanie środowiska do

zmienionych warunków snu

Wymiar fizjologiczny

5. Ochrona

• zachowanie ciągłości skóry
• efektywne mechanizmy immunologiczne
• prawidłowe procesy związane z gojeniem

się

• odpowiednia ochrona w przypadku zmian

ciągłości skóry lub stanu
immunologicznego

Wymiar fizjologiczny

6. Narządy zmysłów

• efektywne procesy pobudzenia
• integracja bodźców sensorycznych i

informacji

• prawidłowa percepcja, np. interpretacja

bodźca

• efektywne mechanizmy obronne w

przypadku zaburzeń ze strony narządów
zmysłów

Wymiar fizjologiczny

7. Płyny i elektrolity

• zachowana równowaga wodno-elektrolitowa
• równowaga kwasowo-zasadowa
• efektywny system buforów

8. Funkcje neurologiczne

• prawidłowe procesy pobudzania, pamięć,

uwaga, myślenie, percepcja, język,

planowanie, reakcje motoryczne

• zintegrowane myślenie i uczucia
• elastyczność i funkcjonalna sprawność w

przypadku starzenia się, zaburzeń ze strony

układu nerwowego

Wymiar fizjologiczny

9. Funkcje endokrynologiczne

• efektywna regulacje hormonalna

procesów zachodzących w organizmie,
funkcji rozrodczych

• prawidłowe funkcjonowanie ujemnego

sprzężenia zwrotnego

• prawidłowe cykliczne wydzielanie

hormonów

• efektywne mechanizmy rdzenia sobie ze

stresem

Koncepcja siebie

1. „Ja fizyczne”

• pozytywne postrzeganie swojego ciała
• prawidłowe funkcjonowanie seksualne
• integracja rozwoju fizycznego i

psychicznego

• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne w

przypadku zmian fizycznych

• efektywne sposoby radzenia sobie ze stratą
• radzenie sobie ze śmiercią i umieraniem

Koncepcja siebie

2. „Ja osobowe”

• integracja „ja realnego” i „ja idealnego”
• efektywny rozwój moralno-etyczno-

duchowy

• szacunek do siebie
• efektywne mechanizmy obronne w

sytaucji obawy o siebie

Pełnienie ról społecznych

• efektywne wypełnianie ról
• integracja zachowań instrumentalnych i

ekspresyjnych związanych z pełnieniem
roli

• integracja ról pierwotnych, wtórnych i

trzeciorzędnych

• efektywne procesy radzenia sobie w

sytuacjach zmiany roli

Współzależności

• wyrównany stan emocjonalny
• prawidłowy sposób wychowania i

wychowywania innych

• adekwatne zachowania w samotności i w

relacjach z innymi

• efektywne mechanizmy radzenia sobie z

samotnością i izolacją

Środowisko

„

Wszystkie warunki, okoliczności i

oddziaływania zewnętrzne, które
wpływają na rozwój i zachowania
jednostki”

(Andrews & Roy,

1991)

Zdrowie

„Stan i proces bycia i stawania się

osobą zintegrowaną”

(Roy, 1981)

Integracja oznacza osiągnięcie stanu

adaptacji, która jest wynikiem
procesu adaptacyjnego.

Pielęgniarstwo

Głównym celem pielęgnowania jest

promowanie pełnej adaptacji
człowieka do środowiska.

Pielęgniarstwo

• Dyscyplina naukowa

- powinna

opisywać i wyjaśniać procesy życiowe
człowieka (myślenie, wartościowanie,
relacje z innymi, odczuwanie)

• Dyscyplina praktyczna

- rozpoznanie

efektywnych i nieefektywnych reakcji
człowieka i podejmowanie
interwencji, których celem jest pomoc
w adaptacji

Model adaptacyjny a proces

pielęgnowania

1.

Zbieranie danych

(subiektywnych i

obiektywnych)
o reakcjach człowieka

2.

Gromadzenie danych

o działających bodźcach

(wewnętrznych i zewnętrznych), rozpoznanie
nieefektywnych reakcji na bodźce

3.

Ustalenie diagnozy pielęgniarskiej

•

rozpoznanie poziomu adaptacji

•

diagnoza może być formułowana jako rodzaj
działających bodźców lub nieefektywnej
reakcji na bodźce

Model adaptacyjny a proces

pielęgnowania

4.

Ustalenie celów

- określenie pożądanych

zachowań, które pomogą człowiekowi w

osiągnięciu stanu adaptacji

5.

Interwencje pielęgniarskie

– odpowiednie

oddziaływanie na bodźce (ich

eliminowanie, minimalizowanie ich

działania, utrzymanie lub zmiana)

6.

Ocena końcowa

– porównanie osiągniętych

zachowań

z założonym wcześniej poziomem adaptacji

i ewentualna modyfikacja wcześniejszych

etapów procesu pielęgnowania