PSYCHOLOGICZNE

PSYCHOLOGICZNE

ASPEKTY REHABILITACJI

ASPEKTY REHABILITACJI

Poczucie Własnej Wartości

Poczucie Własnej Wartości

•

To w jaki sposób oceniamy wartość
własnej osoby wyznacza, kim
jesteśmy i co osiągamy.

•

Poczucie własnej wartości stanowi
istotną strukturę osobowości
człowieka.

•

Poczucie własnej wartości oparte jest u
każdego z nas na tzw. obrazie siebie
na który składają się następujące
elementy (za Reykowskim)

•

- wygląd i fizyczne właściwości

•

-umiejętności i zdolności

•

-postawy i potrzeby-pozycja wśród
innych ludzi w tym także finansowa

•

Osobom atrakcyjnym fizycznie
przypisywane są ogólnie mówiąc
bardziej pozytywne cechy
charakteru, są one lepiej traktowane
przez otoczenie itp.

•

Dramatyczne uszkodzenie ciała w
wyniku urazu np. złamanie kręgosłupa,
amputacja, zniekształcenia w równie
dramatyczny sposób upośledzają obraz
siebie, a co za tym idzie poczucie
własnej wartości powodując szereg
problemów związanych z adaptacją do
stanu zmiany stanu fizycznego jak i
ponownej adaptacji do środowiska.

•

Istotną rzeczą w procesie rehabilitacji

szczególnie w ciężkich uszkodzeniach

narządu ruchu jest mozolna i

wieloetapowa odbudowa poczucia

własnej wartości.

•

W procesie leczniczym biorą udział

różne specjalności: lekarze,

pielęgniarki, fizjoterapeuci,

psychologowie, pracownicy socjalni.

•

Najistotniejszym jednak czynnikiem
na każdym etapie pomocy jest
uzyskanie współpracy pacjenta i jego
aktywność własna

•

Należy wspomnieć, że spośród 250
gatunków naczelnych tylko człowiek
chodzi na dwóch nogach. Ewolucja
człowieka to historia jego
dwunożności.

•

Postawa wyprostowana to ewolucyjny
kompromis, który jest zarówno
wspaniały jak i pełen wad
konstrukcyjnych.

•

Biolodzy ewolucyjni zgadzają się co
do tego, że biomechanika chodu w
postawie pionowej różni się
drastycznie od chodu czworonożnego.

•

W najprostszy sposób można powiedzieć, że

czaszka i kręgosłup ustawiły się w nowy

sposób, tak, aby głowa i tułów tworzyły

pionową linię ponad miednicą i stopami,

stawy kończyn i kręgosłupa powiększyły się,

a stopy stały się wysklepione, jednak

najistotniejsze jest to, że nastąpiły zmiany w

budowie miednicy i kanału porodowego, co

sprawiło, że żegluga przez kanał porodowy,

to największy wyczyn gimnastyczny, jaki

większość z nas wykonuje w całym swoim

życiu.

•

Narodziny ludzkie są trudne i ryzykowne
nie tylko dla dzieci, ale także i dla matek.

•

Tak ważna jest dla człowieka dwunożność.

•

Szybkość poruszania się, uwolnione ręce,
które mogą przenosić potomstwo i
jednocześnie zrywać pożywienie.( czynnik
ekonomiczny – oszczędzania energii, którą
można wykorzystać na rozwój lub
rozmnażanie).

•

Utrata możności poruszania się na
własnych nogach, utrata sprawności
rąk, to nie tylko uraz fizyczny, utrata
poczucia własnej wartości, to przede
wszystkim utrata zdobyczy
ewolucyjnej, która niesie za sobą
określone konsekwencje fizycznych,
psychologicznych, społecznych i
ekonomicznych.

•

Najistotniejszym problemem przy
urazie gwałtownym takim jak uraz
kręgosłupa jest depersonalizacja to
znaczy zaburzenie obrazu ciała, które
prowadzi do zaburzeń koncepcji
samego siebie czyli zaburzeń
identyfikacyjnych.

•

Takie zaburzenia identyfikacyjne mogą
prowadzić do zaburzeń
przystosowania.

•

Prawidłowy przebieg rehabilitacji
powinien prowadzić do stworzenia
nowego obrazu siebie,( jedności
psychofizycznej) uwzględniającego
ograniczenia i możliwości związane z
niepełnosprawnością.

•

We wczesnym okresie po urazie

pojawiają się następujące objawy :

zaburzenia snu, niepokój, obniżenie

nastroju, apatia, poczucie niepewności,

rzadziej dysforia.

•

W początkowym okresie chory jest

zdezorientowany, co do następstw

wypadku, poddawany jest różnym

zabiegom, ma poczucie bezpieczeństwa

i nie ma prawidłowej oceny sytuacji.

•

Stopniowo dzięki mechanizmom

obronnym organizmu chory zaczyna

bardziej realnie oceniać swój stan

pojawia się obniżenie nastroju, chory

przeżywa żal z powodu utraty tak

ważnej funkcji jaka jest chodzenie.

•

Wielu chorych pyta czy utracone

funkcje powrócą i nie wyobraża

sobie, życia na wózku.

•

Psychiczne poczucie
nieodwracalności zmian pociąga za
sobą ostre przeżywanie poczucia
mniejszej wartości i ujemną
samoocenę.

•

We wczesnej kompleksowej rehabilitacji
chodzi o jak najszybsze uzyskanie
poprawy funkcjonalnej i samodzielności
pacjenta, aby nie doprowadzić do
utrwalenia niekorzystnych postaw
emocjonalnych np. egocentryzmu,
nadmiernego uzależnienia i bierności,
które mogą prowadzić w konsekwencji
do zaburzeń przystosowania się.

•

Chciałabym przedstawić Państwu
koncepcję N. K. Cohn ( 1961)
psychologa , a także osoby, która
utraciła sprawność nóg w wyniku
epidemii polio.

•

Wyróżniła ona pięć stadiów reakcji
przyjmowania do świadomości
skutków gwałtownej utraty
sprawności.

•

Szok, oczekiwanie wyleczenia,
opłakiwanie straty, zachowania
obronne, końcowe przystosowanie.

1.

1.

Stadium szoku

Stadium szoku

psychicznego

psychicznego

•

W tym stadium człowiek nie chce przyjąć do

świadomości zaistniałego faktu, uważa, że to

pomyłka, zły sen nie rozumie i nie chce

uświadomić sobie zaistniałej sytuacji, utrzymuje

swoje cele i wartości uprzednio przyjęte.( mówi o

szybkim wyjściu ze szpitala, poszukuje

przykładów osób, które stanęły na nogi, wózek

jest tymczasowym środkiem transportu, nie czyni

żadnych przygotowań w domu, , bo przecież nie

będzie to potrzebne) W końcu zaprzeczanie

oczywistym faktom staje się niemożliwe i

następuje kolejne stadium. Zaprzeczanie pełni

tu rolę ochronną, przed rozpaczą.

2.

2.

Stadium oczekiwania

Stadium oczekiwania

wyleczenia

wyleczenia

•

Osoba oczekuje radykalnej zmiany w
zaistniałej sytuacji, z którą nie może
się pogodzić. Zaczyna dostrzegać
swą niepełnosprawność jako
przeszkodę w realizacji swoich celów
życiowych, lecz jednocześnie ma
nadzieję, ze coś się wydarzy, co
sprawi, że będzie tak jak przedtem,
że obudzą się z koszmarnego snu.

3.Stadium opłakiwania

3.Stadium opłakiwania

straty

straty

•

Jednostka zaczyna dostrzegać zaistniałe fakty np.

konieczność poruszania się na wózku. Traci nadzieje

na powrót do sytuacji poprzedniej i na wyleczenie,

przestaje oczekiwać zmiany zaistniałego faktu.

Następuje wtedy silna reakcja emocjonalna-

rozpaczy po stracie. Pojawiają się reakcje agresji w

stosunku do innych i do siebie, myśli samobójcze,

dominuje żal, pojawia się apatia , uzależnienie od

innych. pacjenci kłócą się, bądź obrażają się na Pana

Boga, zastanawiają się dlaczego ich to spotkało, czy

jest to kara i jaki jest sens tego co się wydarzyło.

Niepełnosprawność jest postrzegana jako nie

dająca się usunąć przeszkoda, która blokuje

osiągnięcie jakichkolwiek celów.

4.Stadium zachowania

4.Stadium zachowania

obronnego.

obronnego.

A – Zachowania zdrowe

A – Zachowania zdrowe

•

Osoba nastawiona jest na pozytywne

działanie , zaczyna walczyć z

niepełnosprawnością, chce robić wszystko co

pomoże jej poprawić sytuację zdrowotną.

•

Pojawia się motywacja do ćwiczeń, pacjenci

zaczynają się interesować sposobami

osiągnięcia swoich celów. Innymi słowy

pojawia się motywacja do tego, aby

funkcjonować jako osoba niepełnosprawna,

ludzie zaczynają się cieszyć swoimi

osiągnięciami, chcą nauczyć się być

normalnymi osobami tak jak jest to tylko

możliwe.

•

Jednostka zaczyna spostrzegać swoja

psychologiczną sytuację.

•

To znaczy, psychologiczna bariera w osiąganiu

różnych celów życiowych zostaje częściowo

usunięta, jednostka stwierdza, że niektóre z nich

może nadal osiągnąć, (samodzielność) jednak

spostrzega ,że są pewne cele, które jednostka

nadal postrzega jako nieosiągalne, i one są

przyczyną stresu utrudniającego stadium

przystosowania (studia, założenie rodziny itp.)

•

Na tym etapie człowiek uświadamia sobie, że są

przeszkody w osiąganiu celów życiowych

spowodowanych niesprawnością

B. zachowanie

B. zachowanie

neurotyczne

neurotyczne

–

–

•

– to zachowanie obronne polega na tym, że osoba

zaprzecza istnieniu jakichkolwiek przeszkód w

osiąganiu zamierzonych przez nią celów.

•

Np. jednostka może ukrywać przed innymi swoją

niepełnosprawność, przekonywać otoczenie ,że

nie chce mieć tych rzeczy , których nie może

osiągnąć.

•

Po pewnym czasie może ona się przystosować w

sposób właściwy jednak, może także wystąpić

cofnięcie się do stadium poprzedniego np. może

nastąpić ucieczka przed rzeczywistością, mogą

pojawić się zachowania destrukcyjne

5.Stadium końcowego

5.Stadium końcowego

przystosowania

przystosowania

•

Osoba , która osiąga przystosowanie do trwałej

niepełnosprawności, zaczyna ją uważać za jedną ze swoich

cech. Ważną rzeczą jest to jakie potrzeby zostały

zablokowane przez niepełnosprawność.

•

Jeśli osoba niepełnosprawna nadal może realizować cele,

które uważa za ważne nie musi reorganizować swoich

potrzeb i wartości.

•

Jeśli jednak niepełnosprawność blokuje zaspakajanie celów

czy pragnień jednostka musi się nauczyć zaspakajać je w

inny pośredni sposób.

•

W reakcji na trwałą utratę sprawności, funkcje chroniącą

przed przeciążeniem psychicznym, spełnia nie tylko

zachowanie obronne, ale także stadia wcześniejsze tzn.

stadium szoku, stadium oczekiwania wyleczenia, stadium

opłakiwania straty

•

Stadia te zmniejszają napięcie

emocjonalne przez niedopuszczenie do

świadomości wszystkich skutków

wydarzenia, lub jego nieodwracalności.

•

Tego typu mechanizmy ( stadia

przyjmowania wiadomości) rozkładają

obciążenie emocjonalne w czasie ułatwiając

jednostce odzyskiwanie dramatycznie

zaburzonej równowagi.

•

Pomagają też tworzyć nowy obraz siebie,

którego częścią jest niepełnosprawność.

BÓL

BÓL

•

Ból jest wszechobecny w procesie
leczenia i rehabilitacji jest
problemem złożonym nie jest tylko
zjawiskiem fizycznym czy
fizjologicznym jest także złożony z
elementów emocjonalnych.

•

Ból to doświadczenie czuciowe i
emocjonalne, odbierane w sposób
subiektywny jako nieprzyjemne, a związane
z rzeczywistym lub potencjalnym
uszkodzeniem tkanek organizmu przez różne
bodźce mechaniczne np. uderzenie w kant
stołu, chemiczne np. ropnie, czy termiczne
wywołane wysokimi temperaturami.

•

( jest to definicja Międzynarodowego
Stowarzyszenia Badania Bólu).

•

Pominę tu mechanizmy powstawania
bólu natomiast pragnę podkreślić, że
ból jest jednocześnie zjawiskiem
zmysłowym i emocjonalnym, a więc
każdy organizm może go przeżywać
na różne sposoby.

•

Ból jest odczuciem subiektywnym zależnym
od wielu czynników np. osobowości, jednak
w procesie leczenia staramy się go
obiektywizować używając do tego celu

•

np. skali wzrokowo- analogowej VAS.

•

Pacjent jest proszony o określenie bólu w
skali od 0 do 10 przy czym 0 to brak bólu, a
10 jest to ból najsilniejszy jaki do tej pory
odczuwał. Skalę tą można używać
wielokrotnie.

•

Ból jest uważany za najczęstszy, a
jednocześnie za najbardziej
ignorowany objaw chorobowy.

•

Nie leczony może doprowadzić do pewnego
rodzaju życiowego kalectwa. Ból wywołuje
irytację i zniechęcenie. Ludzie cierpiący na
długotrwały ból łatwo wpadają w gniew,
reagują agresją na otoczenie, ograniczają
kontakty towarzyskie, zamykają się w swoim
świecie. Odczuwanie przewlekłego bólu
zakłóca relacje partnerskie, rodzicielskie,
towarzyskie, prowadzi do konfliktów, ból może
stać się przyczyną absencji w pracy (renta).

•

Chciałabym zwrócić teraz uwagę

Państwa na pewnego rodzaju aspekty

psychopatologiczne, a mianowicie ból

może być traktowany jako kara. Dawniej

wierzono, że bogowie zsyłają ból na

człowieka, gdy chcą go za coś ukarać,

psychoanaliza zna przypadki gdy

człowiek w nieświadomy sposób karze

się bólem, z powodu nieświadomych

konfliktów np. poczucia winy.

•

Również przewlekły ból może spowodować
depresję ,lecz także depresja może
manifestować się zwiększeniem bądź
pojawieniem się dolegliwości bólowych,
szczególnym rodzajem depresji jest tzw.
depresja maskowana objawiająca się tylko
bólem fizycznym ( trudna do rozpoznania).

•

( fragment z ksiązki „ Depresja”
str.209,210-212).

Związek bólu i depresji

Związek bólu i depresji

•

Związek bólu i depresji był tematem
przewodnim obchodów
Ogólnopolskiego Dnia Walki z
Depresją w lutym Br(2009), a
obchody zainaugurował wykład pt.”
Depresja i ból”

Istnieje pięć znanych hipotez

Istnieje pięć znanych hipotez

dotyczących

dotyczących

współwystępowania w czasie

współwystępowania w czasie

bólu i depresji:

bólu i depresji:

•

depresja poprzedza wystąpienie bólu

•

depresja jest konsekwencją
długotrwałego bólu i związanej z nim
przewlekłej sytuacji stresowej

•

epizody depresji występujące przed
pojawieniem się bólu predysponują
do pojawienia się depresji u osób z
bólem przewlekłym

•

czynniki psychologiczne pośredniczą w
powstawaniu depresji u osób z bólem
przewlekłym

•

w depresji i bólu przewlekłym działają
podobne mechanizmy patogenne na
poziomie neurotransmiterów, ale oba
te zaburzenia mogą wstępować
niezależnie.

•

W patogenezie depresji i bólu istotne
znaczenie ma zmieniona równowaga
w zakresie przekaźnictwa
noradrenergicznego i
serotoninergicznego, także w
zakresie substancji
neuropeptydowych.

•

W wyniku działania leków przeciw

depresyjnych dochodzi do przywrócenia

równowagi w wymienionych układach

przekaźnikowych. Stwierdzono także ,że

leki przeciw depresyjne o podwójnym

mechanizmie ( działające na układ

serotoninergiczny i noradrenergiczny)

wykazują silne działanie przeciw

depresyjne, mają wpływ na wszystkie

objawy depresji w tym i na ból.

•

Z badań wynik, ze
współwystępowanie depresji i bólu
znacznie wydłuża czas rozpoznania
obydwu schorzeń i obniża
skuteczność ich leczenia

•

. Zdaniem prof. Araszkiewicza z
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w
Bydgoszczy przyczynia się do tego fakt,
że lekarze lekceważą związek depresji i
bólu, a także przyczyniają się do tego
przykłady postaw samych pacjentów,
którzy niechętnie szukają podłoża
psychicznego swoich dolegliwości,
koncentrując się na objawach fizycznych.

•

Wg WHO depresja stanowi czwarty
najpoważniejszy problem zdrowotny
na świecie, w roku 2020 może się
znaleźć na drugim miejscu po
chorobach układu krążenia.

•

Ból psychogenny jest bardzo trudnym
zagadnieniem. Ból chroniczny chociaż
zwykle odnosi się do uszkodzonego
organizmu, to może mieć swoje źródło w”
głowie pacjenta).

•

Osoby , które znajdują się w trudnej
sytuacji życiowej, mogą odkryć, że
demonstrowanie dolegliwości bólowych
powoduje zmniejszenie wymagań
społecznych jakie stawia im otoczenie.

•

Jednak odróżnienie bólu chronicznego o
podłożu organicznym od bólu
psychogennego nie jest zadaniem łatwym.

•

„ Czasem lekarz nie umie znaleźć
przyczyny bólu i mówi, że ból jest
psychogenny. Jednak w przypadku
niespecyficznych bólów kręgosłupa, ból
psychogenny zdarza się raz na trzy tysiące
przypadków”( Medical Tribune, nr1/2008,
Uwolnić od cierpienia).

Mięśnie i uczucia

Mięśnie i uczucia

•

Od momentu narodzin, szczególnie
wtedy gdy nie jesteśmy jeszcze w stanie
werbalizować naszych uczuć, wyrażamy
nasze emocje poprzez ruch i specyficzne
napięcie mięśni mu towarzyszące np.
jeśli dziecko się cieszy, to reaguje
uśmiechem i ruchem wszystkich
kończyn, podobnie jeśli się złościmy
wykonujemy różne ruchy całym ciałem.

•

Stopniowo ruchy mięśni zostają skojarzone z
radością, dumą itp. ale także z bezradnością,
lękiem, smutkiem, lub gniewem.

•

W procesie wychowania uczymy się
opanowywać emocje również poprzez
zablokowanie ruchu mięśni i przepony, a
więc zamiast bić i kopać uczymy się
panować nad muskulaturą rąk i nóg,
opanowując inne emocje blokujemy mięśnie
przepony, karku, pleców lub ramion.

•

Oddychanie ma dla wszystkich
żywotne znaczenie, takie emocje jak
lęk i strach hamują oddech. który
staje się krótszy i bardziej
powierzchowny. Oddech odgrywa
pierwszoplanową rolę we wszystkich
przejawach uczuć.

•

Wielu z nas ma napięte mięśnie

karku, niekiedy do tego stopnia, iż

prowadzi to do deformacji płytek

chrzęstnych w kręgach szyjnych u

większości osób po 40 roku życia.

•

Wielu pacjentów cierpiących na bóle

głowy, ma napięte mięśnie karku i

szczęki. Mięśnie te pomagają tłumić

uczucia gniewu i sprzeciwu.

•

Dlatego też w rehabilitacji są
stosowane wszelkie formy masażu,
ciepłe kąpiele, ćwiczenia
gimnastyczne i relaksacja, także
zwracająca uwagę na umiejętne
rozładowywanie emocji i zyskiwanie
dystansu.

•

W procesie rehabilitacji nigdy nie
należy zapominać, że człowiek jest
jednością psychofizyczną, zużywa się
biologicznie jednak nigdy nie należy
zapominać o jego psychice.

•

Sama organizacja oddziału niesie dla
pacjentów różne problemy i
niedogodności, jednak kultura
osobista personelu i zachowanie
godności pacjenta może je
zmniejszyć w istotny sposób.

•

Literatura:Medical Tribune, Rehabilitacja
Medyczna pod red. Prof. Kiperskiego,
Problemy psychologiczne i
psychopatologiczne u chorych w ciężkich
uszkodzeniach narządu ruchu, Rozpoznaj
swój ból, Magdalena Gajda, Co radzi
lekarz- depresja, Mayo Źlinic, Psychologia
rehabilitacji, s. Kowalik, Zrozumieć siebie,
zrozumieć innych, Jarl Jorsted.