PODSTAWY

SPRAWNEGO

DZIAŁANIA

PRAKSEOLOGIA

Meliton Martin – pierwszy wykład

systemu prakseologii, autor dzieła

"Penos„ - 1863r.

Pod koniec XIX wieku Francja i Anglia

Tadeusz Kotarbiński, autor

"Traktatu o dobrej robocie „ – 1955r.

Zamierzenie
Cel
Działanie

Cel działania

Hierarchia celów

CEL

Jest to określony, pożądany, przyszły

stan rzeczy (w dziedzinach zdrowia,

edukacji:stan człowieka), który będąc

pod jakimś względem cenny

pożądany dla działającego, wyznacza

kierunek i strukturę działania w ściśle

określonym czasie.
Cele są konkretyzacją zamierzeń.
Określają: co, kto, kiedy ma osiągnąć.

Ze względu na horyzont czasowy

wyróżnia się:

Cele strategiczne ( długofalowe)-mogą dotyczyć

kluczowych inwestycji, wprowadzania do zakresu

świadczeń nowej, wysoko specjalistycznej usługi;

formułowane są na najwyższym szczeblu

organizacji.(np. przywrócenie sprawności

funkcjonalnej pacjentom)
Cele taktyczne (średnioterminowe)- są

„wyznaczane” przez cele strategiczne zgodnie z

hierarchicznym układem celów, wskazują na

zakres konkretnych przedsięwzięć.(np.dobór

indywidulnego programu rehabilitacji)
Cele operacyjne ( krótkoterminowe)- wyznaczają

pole określonych zadań (np. odbycie

odpowiednich szkoleń przez fizjoterapeutów)

Ze względu na istotność

wyróżnia się:

Cel główny

Jest to stan rzeczy, który dla podmiotu

działającego jest na tyle ważnym powodem
działania, że dla niego samego jest on gotów to
działanie podjąć.(np. usamodzielnić pacjenta po
udarze)

Cel uboczny

Uważany przez działającego również za

wartościowy, jednak nie na tyle istotny, by
podejmować działania dla niego samego.
Realizowany jest przy okazji osiągania celu
głównego.(np. poprawienie sprawności
oddechowej przy okazji ćwiczeń)

Ze względu na istotność wyróżnia
się:

Cele pośrednie

Są to stany rzeczy oceniane pozytywnie, będące

warunkiem osiągnięcia celu głównego ( nazywa

się je środkami). Za cele pośrednie można uznać

cele taktyczne i operacyjne w drodze do

długofalowego celu strategicznego.

* Przykład: podniesienie poziomu kwalifikacji

fizjoterapeutów w zakresie określonej tematyki,

gdzie za cel główny przyjęto zapewnienie

wszystkim pacjentom rehabilitacji zgodnej z jej

nowo przyjętymi standardami

Ze względu na istotność

wyróżnia się:

Cele równorzędne

Są jednakowo ważne dla podmiotu

działającego; w razie konieczności
można i należy je hierarchizować.
Przykład: cele dotyczące
przywracania, profilaktyki i promocji
zdrowia w zakładach opieki
zdrowotnej

W myśl zasady SMART

wyznaczone cele powinny

być:

Konkretne (cele powinny być sprecyzowane),
Wymierne ( cele powinny posiadać mierniki

oraz wskaźniki, dzięki którym będziemy mogli

mierzyć stopień ich realizacji),
Uzgodnione (cele powinny być akceptowane

przez wszystkich członków zespołu, który dany

cel realizuje),
Realistyczne ( wyznaczone cele powinny być

osiągalne dla organizacji),
Uzależnione od czasu ( cele ustalamy w

ramach określonego harmonogramu.

Sprawne

działanie

Sprawne działanie

Jest to działanie posiadające w sobie

wszystkie walory „dobrej roboty”.

Walory te, czyli cechy sprawnego

działania dzielimy na 2 grupy:
Podstawowe
Uzupełniające

Sprawne działanie

Cechy

podstawowe:
Skuteczność;
Korzystność;
Ekonomiczność.

Cechy

uzupełniające:
Dotyczące
środków działań;
Dotyczące
sposobów działań;
Dotyczące całości
działań.

Skuteczność

Skuteczne jest działanie,

które w jakimś stopniu

prowadzi do zamierzonego

celu, czyli umożliwia

częściowe lub całkowite

osiągnięcie celu.

Skuteczność

Miara skuteczności jest stopień osiągnięcia

celu, stąd działanie może być:
W pełni skuteczne – nauka pacjenta z

bólami kręgosłupa prawidłowej postawy,

wstawania z łóżka, podnoszenia ciężarów-

pacjent opanowuje i stosuje wszystkie

zalecenia;
Częściowo skuteczne – pacjent opanowuje

tylko część zaleceń;
Bezskuteczne – pacjent nie stosuje się do

zaleceń;
Przeciwskuteczne – pacjent źle wykonuje

zalecenia z niekorzyścią dla swojego stanu.

Skuteczność

Skuteczne działanie wiąże się z celami

działania.

Aby działanie było skuteczne należy cel

odpowiednio sformułować i przekazać
go do wiadomości wszystkim
uczestnikom działania.

Należy przekazać go w odpowiedniej

formie, właściwym czasie, w
odpowiednim miejscu i należyty
sposób.

Cele skutecznego działania

dzielimy na:

Niestopniowalne – cele, których nie
można osiągnąć w różnym stopniu,
można je albo osiągnąć albo nie.
Skuteczność działania może być
całkowita albo żadna.
Stopniowalne – można ocenić
skuteczność działania w danym
czasie lub na danym etapie (plan
roczny – ocena kwartalna)

Skuteczność

Skuteczność można nie tylko

przypisywać działaniom, ale można
też orzekać o skuteczności
dotyczącej danego sposobu
działania. Zamierzony sposób
działania X może być uważany za
bardziej skuteczny niż Y, gdyż w
danej sytuacji spodziewamy się
osiągnąć cele bardziej pożądane
działając sposobem X.

Skuteczność

Warunkiem skuteczności działania

jest stopień intensywności. Jest to
próg nasilenia działania w czasie
oraz przestrzeni, poniżej której w
danej sytuacji działanie jest
nieskuteczne.

Progiem skuteczności jest np.

odpowiednia ilość i czas zabiegów
fizjoterapeutycznych dla uzyskania
wyniku użytecznego.

Skuteczność

Skuteczne działanie można ocenić jedynie po

jego zakończeniu, wtedy można określić czy

doprowadziło bądź przybliżyło ono do

osiągnięcia celu, czy też był nieskuteczne.

Orzekanie o skuteczności działań przed jego

rozpoczęciem ma charakter przewidywania.

Przewidywanie skuteczności działań jest

elementem planowania, wtedy decyduje się o

podjęciu jedynie takich działań, których

przewidywana skuteczność jest bliska lub

równa skuteczności całkowitej.

Skuteczność

Skuteczne jest takie

działanie, w którym

podmiot działający w

skuteczny sposób stosuje

skuteczne środki

działania.

Skuteczność

Umiejętność wyznaczania

odpowiednich celów:

robienie właściwych

rzeczy

Peter Drücker

Skuteczność jest
kluczem

do powodzenia

organizacji

Korzystność

Odnosi się ona do różnicy pomiędzy

cennością wyniku użytecznego (W) i
cennością kosztów (K). Miarą
korzystności lub niekorzystności
działania jest całkowita wielkość
korzyści i strat. I tak:
Jeżeli W>K, to działanie jest korzystne;
Jeżeli W=K, to działanie jest obojętne;
Jeżeli W<K, to działanie jest
niekorzystne.

Korzystność

Działanie korzystne – gdy daje korzyści,
występuje dodatnia różnica między
nabytkami (pozytywnie ocenianymi
wynikami zamierzonymi i
niezamierzonymi), a ubytkami (nakładami
lub skutkami ubocznymi negatywnie
ocenionymi);
Działanie obojętne – wynik użyteczny jest
równy kosztom;
Działanie niekorzystne – powoduje realne
straty, wyższe koszty niż wynik użyteczny.

Korzystność

Wynik użyteczny – wszystkie pozytywnie ocenione

przez podmiot działający skutki działania,
zarówno zamierzone jak i niezamierzone.

Koszt działania – nakłady, czyli zasoby rzeczowe i

ludzkie wydatkowane dla osiągnięcia celu i
straty.

Straty – mogą mieć dwojaki charakter:

1.

Takie, których przy danym stanie wiedzy,
umiejętności i techniki nie można było
uniknąć;

2.

Marnotrawstwo spowodowane niestarannością
w działaniu.

Skuteczność i korzystność mogą

występować w różnych

zestawieniach.

Działanie może być skuteczne i korzystne,

nieskuteczne i niekorzystne, skuteczne i
niekorzystne, nieskuteczne i korzystne.

Działanie skuteczne i niekorzystne – celem jest

osiągnięcie pełnego zakresu ruchu z stawie,
cel osiągamy ale stosujemy lampę solux do
rozluźnienia mięśni, powoduje to skutki
uboczne u pacjenta które pojawiają się dopiero
po pewnym czasie.

Działanie nieskuteczne i korzystne - celem jest

osiągnięcie pełnego zakresu ruchu z stawie,
celu nie osiągamy ale poprzez ćwiczenia z
obciążeniem wzmacniamy siłę mięśni.

Ekonomiczność

Ekonomiczne działanie – właściwy stosunek

do siebie poszczególnych skutków

działania, większe korzyści niż koszty.

Miarą ekonomiczności jest stosunek wyniku

użytecznego do kosztów:

1.

W/K>1 – działanie ekonomiczne,

stosunek wyniku użytecznego do

kosztów

większy od jedności.

2.

W/K=1 – działanie obojętne, stosunek

jest

równy jedności.

3.

W/K<1 – działanie nieekonomiczne,

stosunek mniejszy niż jedność.

Zasady ekonomiczności działania- O.

Lange (zasady racjonalnego

gospodarowania)

1.

W



max

K const

- wariant

wydajnościowy

2.

W cons

K



min

- wariant

oszczędnościowy

3.

W



max

K



min

- wariant optymalny

Zasady ekonomiczności

działania

Wariant wydajnościowy – wydajność

działania, dążenie aby przy danym
koszcie osiągnąć max wynik
użyteczny.

Wariant oszczędnościowy –

oszczędność działań, obniżenie
kosztów uzyskania określonego
wyniku użytecznego.

Wariant optymalny – maksymalizacja

wydajności i minimalizacja kosztów.

Ekonomiczność

Ekonomiczność można zwiększyć

poprzez:
Jednoczesny wzrost wyników i
kosztów, jednak wyniki muszą
rosnąć bardziej niż koszty;
Jednoczesne zmniejszenie
kosztów i wyników, jednakże
koszty maleją w większym
stopniu niż wyniki.

Uzupełniające cechy
sprawnego działania

1.

Cechy dotyczące efektów działania:
Dokładność - polegająca na tym by

efekt był zgodny ze wzorcem;
Udatność – efekty dodatkowe

uzupełniają efekt główny i podnoszą

jego wartość (poprawa czynności

KG, poprzez naukę czynności życia

codziennego);
Czystość – polega na unikaniu w

efektach działań walorów ujemnych

(trening bez przetrenowania

pacjenta- zakwasy).

Uzupełniające cechy

sprawnego działania

2.

Cechy dotyczące sposobów działania:
Prostota – antyteza komplikacji i zagmatwania,
wykonanie zadania w sposób uporządkowany;
Pewność – nakłady dają spodziewany efekt;
Ostrożność – polegająca na nie stosowaniu
nakładów, które obarczone są poważnym
prawdopodobieństwem nieskuteczności;
Śmiałość – podejmowanie nakładów w których
istnieje prawdopodobieństwo skuteczności;
Energetyczność – działanie intensywne w
różne formy (duża różnorodność ćw.).

Uzupełniające cechy

sprawnego działania

3.

Cechy dotyczące całości działań:
Racjonalność rzeczowa – działanie
zgodne z obiektywnie istniejącym
stanem rzeczy;
Racjonalność metodologiczna –
działanie jest zgodne z wiedzą
posiadana, przez działającego, na
temat obiektywnej rzeczywistości
(wykorzystanie wszystkich znanych
metod rehabilitacyjnych).

Warunki sprawnego
działania

Jest to element podstawowy

sprawnego działania.

Można je podzielić na:

Warunki ogólne
Warunki organizacyjno-
techniczne

Warunki ogólne

Są to elementy rzeczywistości, na

które składa się rozwój nauki,

zwłaszcza nauk ergologicznych

(teoria systemów, cybernetyka,

teoria informacji, socjologia, teoria

organizacji i zarządzania).

Zalicza się tu również: klimat

społeczny determinowany sytuacja

polityczną, nastawieniami i

postawami ludzi, postawa ogółu

społeczeństwa.

Warunki organizacyjno -

techniczne

Są to umiejętności ludzi jako

jednostek i zespołów do działania w

sposób zorganizowany, w ładzie,

porządku i dyscyplinie, na podstawie

zdobytej wiedzy, za pomocą

nowoczesnych środków

organizacyjno-technicznych.

Stosowanie ich ułatwia realizację

działań, czyni pracę bardziej

wydajną, oszczędną, dającą szybsze

i większe efekty.

Wytyczne alternatywne

i niealternatywne

działania

Teoria organizacji i zarządzania dała

podstawę do sformułowania

wytycznych, zaleceń dotyczących

osiągania celów w sposób najbardziej

racjonalny. Mają one uniwersalny

charakter i wskazują na zagadnienia,

które powinno się rozstrzygnąć przed

przystąpieniem do działania.

Przestrzeganie tych reguł warunkuje

osiągnięcie sprawności działania

jednostek, zespołów ludzi i

organizacji.

WYTYCZNE

NIEALTERNATYWNE

1. Działanie zorganizowane
Jest ono zgodne z cyklem organizacyjnym (tzw.cykl

działania zorganizowanego) obejmującym etapy:

a)

Określenie celu działania- to uświadomienie celu

przez kierownictwo i spowodowanie, by został on

również uświadomiony członkom działającego

zespołu. Sens podejmowania działania istnieje

wówczas , gdy cel jest możliwy do realizacji.

Należy go formułować jasno i przejrzyście oraz

zakomunikować w jednolitej, zrozumiałej formie

wszystkim członkom działającej grupy.

Korzystna jest sytuacja, kiedy cel działania

zespołu jako całości wiąże się z celami

indywidualnymi poszczególnych członków

(utożsamianie się jednostki z zespołem).

1. Działanie zorganizowane

b)

Planowanie - jest to analizowanie wewnętrznych i
zewnętrznych warunków działania oraz
obmyślanie środków i sposobów działania
dostosowanych zarówno do celów, jak i do
warunków. Warunki wewnętrzne to rzeczy i ludzie,
decydujący o stopniu realizacji ustalonego celu
(skład osobowy zespołu, jego kwalifikacje,
umiejętność dostosowania się do nowych
warunków pracy, stosunki zachodzące między
ludźmi oraz zasoby narzędzi pracy). Warunki
zewnętrzne to elementy pozostające „na
zewnątrz” zespołu, których działanie istotnie
wpływa na osiągnięcie celu (np. instytucje
współpracujące)

PLANOWANIE

Warunki działanie są zmienne, mogą być

zależne lub niezależne od człowieka.

Im dłuższy okres dzieli moment planowania

od przewidywanych zdarzeń,tym planowanie

jest bardziej zawodne.

Plan każdego działania powinien być:

celowy, wykonalny, zgodny wewnętrznie

(powiązanie elementów planu w

zbilansowaną całość), możliwie najbardziej

operatywny, elastyczny, w należytym stopniu

szczegółowy i długodystansowy, terminowy,

zupełny, racjonalny, sprawny,

komunikatywny.

1. Działanie

zorganizowane

c)

Pozyskanie zasobów-elementami

tego etapu są:
I)pozyskiwanie członków, ich

dokształcanie, rozmieszczanie,

przydzielanie im czynności i środków

do relizacji planu

II)pozyskiwanie i rozmieszczenie

poszczególnych elementów

aparatury

III) utrzymanie w gotowości do

funkcjonowania

1. Działanie

zorganizowane

d)

Realizacja planu- jest to przeprowadzenie

działania zgodnie z planem; wyraża się

ona we właściwej kolejności realizacji

poszczególnych celów : od najbardziej

szczegółowych, poprzez bardziej ogólne,

aż do osiągnięcia celu podstawowego

e)

Kontrolowanie- jest to etap końcowy

cyklu organizacyjnego, porównanie

realizacji z odpowiednim wzorem.

Kontrola może dotyczyć całego działania

(kontrola całościowa) lub jego fragmentu

( kontrola cząstkowa).Racją bytu kontroli

jest realizacja pokontrolnych wniosków.

WYTYCZNE

NIEALTERNATYWNE

2. Integracja

Jest to postulat scalania poszczególnych

elementów działania w jedną złożona
całość działania. Stanowi on rodzaj
syntetycznej dyrektywy sprawnego
działania.

3. Preparacja

Ujmuje trzy pierwsze etapy cyklu działania

zorganizowanego i polega na odpowiednim
przygotowaniu działania.

WYTYCZNE NIEALTERNATYWNE

4. Koordynacja

Jest to wytyczna polegająca na

łączeniu poszczególnych elementów
działania pod względem
jakościowym, ilościowym i
czasowym. ( Scalanie czynności
składowych w całość jak
najprzydatniejszą do celu)

WYTYCZNE

ALTERNATYWNE

Wytyczne alternatywne zostały

podzielone na 5 par
przeciwstawnych
alternatyw;powinny być one
uwzględniane przy wszystkich
rodzajach działań.

Ich zastosowanie polega na

znalezieniu w każdym przypadku
złotego środka pomiędzy dwiema
granicznymi możliwościami.

SPECJALIZACJA-

UNIWERSALIZACJA

Wytyczna ta dotyczy stopnia,

do jakiego powinna być praca
podzielona i stopnia, do jakiego
wyspecjalizowana praca
powinna być skumulowana,
czyli scalona.

AKTYWIZACJA -

OGRANICZENIE DZIAŁANIA

Aktywizacja wskazuje na konieczność

aktywnego i czynnego zachowania się
podmiotu działającego (wydatkowania
należytej ilości energii fizycznej,
psychicznej i umysłowej w zależności
od sytuacji).

Ograniczenie działania zasadne jest w

sytuacjach , w których przynosi lepszy
wynik bądź większą ekonomiczność.

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE

DZIAŁANIA

Formy ograniczenia to:

Potencjalizacja – polega na zastąpieniu
działań ujawnieniem możliwości działania, w
sytuacjach gdy ujawnienie możliwości
działań jest mniej kosztowne a przynosi taki
sam skutek jak wykonanie.Warunkiem jej
skuteczności jest przekonanie tych, wobec
których ujawnia się możliwość działania, co
do determinacji wykonania groźby.
( Przykład: zapowiedź strajku, mająca na
celu uzyskanie określonego wyniku
negocjacji)

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE

DZIAŁANIA

Machinalizacja – zastępowanie

wszędzie tam gdzie jest to

możliwe i tylko tam, działań

świadomych działaniami nie

wymagającymi pełnej

świadomości, zrutynizowanymi,

automatycznymi. Są to działania

wykonywane masowo lub bardzo

często ( np. ścielenie pustego

łóżka)

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE

DZIAŁANIA

Instrumentalizacja – zmniejszenie wysiłku
człowieka przez wykorzystanie coraz to
doskonalszych urządzeń, aparatury, zasobów
technicznych ( np. sprzęt do ćwiczeń biernych)
Inwigilacja czysta – jest skrajną formą
ograniczenia działania, polega na zajęciu pozycji
obserwatora i wkroczeniu z interwencja w
przypadku awarii ( np. prowadzenie obserwacji
ćwiczeń samowspomaganych i podjecie
interwencji w razie potrzeby).Inwigilacja
wymaga wcześniejszego przygotowania
zapewniającego samoczynne odbywanie się
procesu zgodnie z zamierzeniem.

KUNKTACJA -ANTYCYPACJA

Kunktacja polega na oczekiwaniu na

najbardziej właściwą chwilę do działania
(np. zwlekanie z bardziej obciążającymi
ćwiczeniami do czasu ustąpienia infekcji u
pacjenta)

Antycypacja to przyspieszenia działania,

uprzedzenie okoliczności, które w
późniejszym okresie mogłyby działanie
utrudnić, uniemożliwić lub spowodować
zmniejszenie sprawności ( np.
przygotowanie stabilizacyjne kolana do
operacji więzadła krzyżowego)

WŁAŚCIWY POZIOM ZASOBÓW –

PEŁNE WYKORZYSTANIE

ZASOBÓW

Właściwy poziom to utrzymanie

dostatecznych rezerw zasobów
rzeczowych i ludzkich na wypadek
nagłego, nieprzewidzianego wzrostu zadań
do wykonania (np. zapas leków w
apteczkach oddziałowych).

Pełne wykorzystanie zasobów ma na celu

zapobieganie marnotrawstwu (np.
przegląd leków pod względem
terminowości), odnosi się do
wykorzystania czasu pracy, wiedzy ,
umiejętności.

KONCENTRACJA SIŁ – ZAPEWNIENIE

DZIAŁAŃ NA WSZYSTKICH

KIERUNKACH

Potrzeba koncentrowania sił i zasobów

rzeczowych dotyczy wybranego,
priorytetowego odcinka na najważniejszym
polu działania (np. ratowanie życia
pacjenta w sytuacji zagrożenia).

Zapewnienie działań na wszystkich

kierunkach ma na celu eliminowanie
zaniedbania pozostałych kierunków
(pacjentów).Wskazuje na potrzebę
jednoczesnych działań na wszystkich
kierunkach.

Piśmiennictwo

1.

Lenartowicz H., Podstawy
sprawnego działania, w: Podstawy
organizacji pracy pielęgniarki,
Ksykiewicz-Dorota A.

2.

Lenartowicz H., Seloch Z.;
Podstawy organizacji i kierowania
dla pielęgniarek.