1
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
I KONGRES NAUK ROLNICZYCH
Nauka Praktyce
Puławy, 14-16 maja 2009
Genetycznie modyfikowane organizmy
i ich wpływ na żywność i środowisko
(koreferat)
Tadeusz Miśkiewicz
1
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
I KONGRES NAUK ROLNICZYCH
Nauka Praktyce
Puławy, 14-16 maja 2009
Genetycznie modyfikowane organizmy
i ich wpływ na żywność i środowisko
(koreferat)
Tadeusz Miśkiewicz
2
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
GMO wdzierają się niemal do każdej dziedziny życia wywołując bogatą
gamę odczuć: od złowieszczych obaw (m. in. w przypadku żywność
GM) do zbawiennych nadziei (np. w medycynie). W przypadku roślin
GM obawy dotyczą wnoszonych z nimi zagrożeń, i to zarówno ich
sakli, jak i nieodwracalności, co ilustrują następujące cytaty:
„
We are confronted with what is undoubtedly the single most potent
technology the world has ever known - more powerful even than
atomic energy. Yet it is being released throughout our environment
and deployed with superficial or no risk assessments - as if no one
needs to worry an iota about its unparalleled powers to harm life as
we know it - and for all future generations”.
(Batalion N., 2008. 50 Harmful effects of genetically-modified foods.
http://www.raw-wisdom.com/50harmful
).
„Zanieczyszczenia genetyczne środowiska stwarzają znacznie
większe zagrożenia. Są to organizmy żywe, które aktywnie się
rozmnażają i rozprzestrzeniają, mogą migrować i mutować. Raz
uwolnione, nie mogą być zatrzymane ani kontrolowane, jest to więc
zagrożenie nieodwracalne”.
(Wiąckowski S.K., 2008. Genetycznie modyfikowane organizmy obietnice i fakty.
http://www.scribd.com/doc/9195271/Prof-S-Wickowski-GMO-Obietnice-i-Fakty)
3
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Zarzuty pod adresem żywności GM
Krytyka towarzyszy żywności transgenicznej od początku
jej wytwarzania, a aspekty związane z
bezpieczeństwem
żywnościowym
oraz
środowiskiem
należą do najbardziej
dyskutowanych.
Większość obaw związanych z konsumpcją żywności GM
dotyczy:
►
możliwości nasilenia uczuleń,
► j
ej toksyczności,
► p
ogorszenia wartości odżywczej oraz
►
nabycia odporności na antybiotyki.
4
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Uczulenia
Źródłem składnika uczulającego w żywności GM może być
zarówno zmodyfikowana odmiana rodzicielska (niezależnie
od modyfikacji), jak i sama modyfikacja. Poszerzyć się
może także krąg osób narażonych na ryzyko uczulenia.
Może nim być każdy, stykający się z taką żywnością
począwszy od jej produkcji (rolnik, farmer) aż do
konsumpcji.
Realność ryzyka wywołania silnej reakcji uczuleniowej
przez żywność GM wykazano w 1996 roku w testach na
zwierzętach karmionych soją, której genom wzbogacono o
geny z orzecha brazylijskiego.
5
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Toksyczność
Poczucie ryzyka toksycznego wpływu żywności GM na zdrowie
wzmaga upublicznianie niekorzystnych wyników karmienia nią
zwierząt doświadczalnych.
Taka informacja pojawiła się w 1999 roku i wieściła o
szkodliwym wpływie transgenicznych ziemniaków na szczury
(Ewen S.W.B., Pusztai A. 1999. Effect of diets containing genetically modified potatoes
expressing Galanthus nivalis lectin on rat small intestine. Lancet, v. 354, 1353-1354).
Również w innym doniesieniu opisującym eksperymenty z
udziałem szczurów, testy ujawniły toksyczność genetycznie
zmodyfikowanej kukurydzy
(Ermakova I. 2005. Influence of GM-soya on the
posterity of rats. Report at the session of GMO risks during Gastroenterological Week in Russia (10-
12.10.05) http://www.environmentalobservatory.org/library.cfm?refID=77176).
Ostatnio (11 listopada 2008 roku) Federalne Ministerstwo
Zdrowia, Rodziny i Młodzieży Austrii doniosło o niezdrowym
działaniu kukurydzy GM na myszy.
6
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Pogorszenie wartości odżywczej
Zdecydowana przewaga publikowanych wyników prac
naukowych dotyczących wartości odżywczej świadczy
raczej o kruchości obaw w tym zakresie. Przykładem może
być porównawcza analiza tradycyjnych i transgenicznych
odmian pszenicy, która wskazała na jednakową jakość
glutenu
(Bregitzer P., Blechl A. E., Fiedler D., Lin J., Sebesta P., De Soto J.F., Chicaiza O.,
Dubcovsky J. 2006. Changes in high molecular weight gluten in subunit composition can be
genetically engineered without affecting wheat agronomic performance, Crop Science, 46, 1553-
1563).
Istotnych różnic niemodyfikowanych i zmienionych
genetycznie odmian kukurydzy, buraków cukrowych,
ziemniaków i soi w zakresie składu chemicznego (m.in.
zawartości włókna pokarmowego, aminokwasów, kwasów
tłuszczowych, składników mineralnych i mikotoksyn) nie
wykazały długotrwałe prace niemieckich naukowców
(Flachowsky G., Aulrich K., Böhme H., Halle I. 2007. Studies on feeds from genetically modified
plants (GMP) – Contributions to nutritional and safety assessment. Animal Feed Science and
Technology, 133, 2-30).
7
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Nabycie odporności na antybiotyki
Obawy przed nabyciem przez konsumentów żywności GM
odporności na antybiotyki wiążą się ze stosowaniem techniki,
zwanej
kotransformacją
, do otrzymywania transgenicznych
odmian wielu żywnościowych surowców roślinnych.
Wzbogaceniu genomu rośliny o nowy gen kodujący pożądana
cechę, towarzyszy w tej technice wprowadzenie dodatkowego
genu, zwanego markerem selekcyjnym, umożliwiającego
rozwój tylko komórek transgenicznych. Najczęściej
stosowanym markerem selekcyjnym w transformacji roślin jest
gen nptII, który koduje enzym inaktywujący dużą ilość
antybiotyków aminoglikozydowych, takich jak: kanamycyna,
neomycyna czy paromycyna. Na pożywce zawierającej jeden z
tych antybiotyków rosną tylko komórki roślinne zawierające
gen nptII. W przypadku konsumpcji żywności GM zawierającej
komórki wzbogacone o gen nptII istnieje obawa, że kodowana
przez niego odporność na antybiotyki przeniesie się na
konsumenta.
8
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Obawy o stan środowiska
Wiele niepokoju budzi uprawa roślin GM, których modyfikacje
doprowadziły do podwyższonej tolerancji na preparat chemiczny o
handlowej nazwie Roundup oraz wytwarzania szkodliwego dla wielu
owadów białka Bt, pochodzącego z naturalnie występujących w glebie
bakterii Bacillus thuringiensis.
Obydwie modyfikacje spełniają oczekiwania, ale zarzuty dotyczą
niepożądanego niszczenia zarówno przez preparat Roundup jak i
toksyczne białko Bt innych roślin, owadów, pszczół, motyli,
chrząszczy, gryzoni itd. Białko Bt może przemieszczać się wraz z
pyłkami na inne obszary, docierać do konsumenta wraz ze
spożywanym pokarmem, trafiać jako składnik paszy do karmionych
zwierząt i pozostawać w glebie wraz z korzeniami roślin GM - wszędzie
może być groźne.
Innym kłopotliwym następstwem uprawy odmian GM odpornych na
Roundup może być pojawienie się „superchwastów”- niepożądanych
roślin odpornych nie tylko na ten preparat, ale także na wiele innych
herbicydów, a roślin zawierających gen kodujący białko Bt
wykształcenie „superszkodników” – niepożądanych owadów
znoszących to białko bez żadnej szkody.
9
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Nadzieje związane z żywnością GM
Żywność transgeniczna nie jest tylko przedmiotem nagonki.
Wiąże się z nią nadzieje na istotny udział w zaspokojeniu
rosnącej, globalnej podaży na żywność, eliminacji
niedożywienia oraz złagodzenia głodu szczególnie w krajach
rozwijających się. Ma ona bowiem spory potencjał poprawy
produktywności małych farm w tych krajach i zapewnienie ich
mieszkańcom środków spożywczych o większej wartości
odżywczej.
Żywność GM drugiej generacji oferuje konsumentom wiele
korzyści dostarczając m.in. więcej białka bogatego w
aminokwasy egzogenne, probiotyki, prozdrowotne kwasy
tłuszczowe, witaminy, enzymy ułatwiające trawienie itd.
10
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Wzrastające zapotrzebowanie na żywność wynika przede
wszystkim z dynamicznie rosnącej populacji ludzi, która
według szacunków może osiągnąć poziom 7,9 mld w 2025
roku, a 25 lat później 9,1 mld, a ponadto wzmaga go głód,
głównie w krajach rozwijających się.
11
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Tempo wzrostu upraw roślin GM w krajach rozwijających się
rośnie, a w wysoko rozwiniętych stabilizuje się.
12
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Dynamicznie rozwija się w ostatnich latach produkcja
kukurydzy GM. Jednak trzeba pamiętać, że spora jej ilość
przeznaczana jest na produkcję biopaliw.
13
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Areał upraw kukurydzy GM w Europie (ha)
2005
2006
2007
2008
Hiszpania
53255
53667
75148
79269
Francja
492
5000
21147
zakaz uprawy
Republika
Czeska
150
1290
000
8380
Portugalia
750
1250
4500
4851
Niemcy
342
947
2685
3173
Słowacja
-
30
900
1900
Rumunia
-
-
350
7146
Polska
1)
-
100
320
3000
Razem
54959
62284
110050
107725
1)
dane nieoficjalne
Źródło: http://www.gmo-
compass.org/eng/agri_biotechnology/gmo_planting/392.gm_maize_cultivation_europe_2008.html
14
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Wnioski
Społeczeństwa wielu krajów już pogodziły się z żywnością GM
i przyzwyczaiły do niej, ale odsetek ludzi wątpiących lub nie
wierzących w jej bezpieczne wytwarzanie i spożywanie jest
wciąż bardzo duży (dotyczy to także Polaków).
Nie wszystkie kierunki krytyki żywności GM są wystarczająco
uzasadnione, ale obowiązujące metody oceny ryzyka żywności
GM są otwarte na wykorzystanie najnowszej wiedzy, szerszy
udział różnych grup społecznych (w tym konsumentów) w
dyskusjach o GMO, a także podejmowanie decyzji na bazie
rzetelnej wiedzy ekspertów, a nie pod wpływem emocji i
subiektywnych opinii.
Być może w wielu krajach wykreuje się mieszany model
rolnictwa, który zapewni konsumentowi wybór żywności, a
farmerowi sposób jej produkcji (tradycyjny, ekologiczny lub
oparty na GMO).
15
Instytut Chemii i Technologii
Żywności
Dziękuję za uwagę
Prof. dr hab. inż. Tadeusz Miśkiewicz
Katedra Inżynierii Bioprocesowej
ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław
071 3680 269;
telefax: 071 3680 753
www. kib.ue.wroc.pl;
e-mail: ie_ib@ue.wroc.pl