Formy wypowiedzi 

pisemnych w klasach I-III

List.

Formy użytkowe.

LIST

List to wypowiedź pisemna skierowana 

do określonego adresata, 

powiadamiająca go o czymś lub 

nakłaniająca do pewnych zachowań; 

najczęściej ma charakter prywatny, 

choć znane są także formy listu 

adresowanego do szerokich kręgów 

społecznych, np. list otwarty, 

pasterski, gończy (…). (J. Sławiński, 

Słownik terminów literackich)

Charakterystyczne cechy listu:

a. Forma
• Podstawową formą podawczą listu jest 

monolog, na co wskazuje wyraźne 
adresowanie wypowiedzi do 
określonego odbiorcy.

• List stanowi też pewną formę 

oddziaływania na adresata- wzruszania 

i przekonywania, informowania.

• List łączy w sobie elementy 
kilku innych form wypowiedzi, 
mianowicie:

opowiadania, w którym nadawca 

zamierza przedstawić zdarzenia 
przeważnie jego dotyczące, np. udziału 
w zabawie noworocznej

opisu sytuacji (nie dotyczy I- III)
monologu lirycznego, gdy piszący 

wyraża własne uczucia i nastroje, np. 
bawiłam się znakomicie, nigdy tego 
dnia nie zapomnę

opisu właściwego, czyli 

przedstawienia wyglądu osób, 

przedmiotów, miejsc, krajobrazu, itp., 

np. prezentacja przebranych uczniów

wywodu, jeśli nadawca posługuje się 

argumentacją mającą na celu 

udowodnienie swoich sądów lub 

uzasadnienie propozycji przez siebie 

wysuwanych czy też nakłonienie 

adresata do określonego zachowania.

2. Kompozycja i układ 
graficzny

• Trójdzielna kompozycja: wstęp, 

rozwinięcie i zakończenie.

• Elementy uzupełniające:
nazwa miejscowości i data napisania 

listu (w prawym górnym rogu),

nagłówek, będący bezpośrednim 

zwrotem do adresata (umieszczany 
zazwyczaj pośrodku, nad wstępem),

podpis nadawcy (pod 

zakończeniem, z prawej strony),

postscriptum (P.S.), czyli dopisek, 

dodatek do części zasadniczej 
(umieszcza się go na końcu listu, 
pod podpisem).

3. Warstwa językowa

• Warstwa językowa listu 

charakteryzuje się przede wszystkim

Częstym używaniem w tekście 

wyrazów i zwrotów odnoszących się 
do adresata lub osób z nim 
związanych, pisanych ze względów 
grzecznościowych wielkimi literami, 
np. rzeczowników: Rodziców, Ewo; 
zaimków: Ci, Cię, Ciebie, Twoich, itp.

Stosowaniem słownictwa z języka 

potocznego ze względu na 

podobieństwo warstwy językowej listu 

do języka rozmowy, np. byłoby super, 

wlekliśmy się

Używaniem wyrazów i zwrotów 

ekspresywnych, o silnym nacechowaniu 

uczuciowym w celu oddania wrażeń i 

uczuć nadawcy, np. wspaniała zabawa, 

bawiłem się znakomicie

• Wprowadzeniem w zależności od 

tematyki listu (słownictwa 
kształtującego nastrój), np. 
pękaliśmy ze śmiechu

• Stosowaniem trybu rozkazującego 

czasowników, jeśli list lub jego 
fragment ma charakter perswazyjny, 
np. przeczytaj, wypożycz, idź, itp.

4. Styl i składnia

• Styl i składnia listu wynikają z istoty tej 

formy wypowiedzi- wymiana 

korespondencji posiada wiele cech 

rozmowy. Przejawia się to we wplataniu 

w tok wypowiedzi zdań i powiedzeń 

charakterystycznych dla stylu 

kolokwialnego, czyli stylu rozmowy: 

skierowanych do odbiorcy, np. pewnie 

wyobrażasz sobie, mówię Ci, wyobraź 

sobie, jak wiesz

Nawiązujących do faktów mu znanych, np. 

jak wiesz, jak Ci mówiłem

Mających formę ekspresywnych wtrąceń 

wyrażonych wypowiedzeniami pytającymi 

lub wykrzyknikowymi, np. Ale wymyślił!

W celu uniknięcia monotonii składniowej 

należy różnicować wypowiedzenia także 

pod względem ich budowy (pojedyncze 

rozwinięte, złożone, równoważniki zdań).

Słownictwo i styl zależne są od 

charakteru listu 

i odbiorcy. 

Formy użytkowe

Pisma użytkowe to wypowiedzi pisane, 

powstające w wyniku 
zapotrzebowania spowodowanego 
konkretną sytuacją.

Zaliczamy do nich zaproszenie, 

życzenia, ogłoszenie.

Elementy, jakie musi zawierać 
zaproszenie

• Nagłówek- Zaproszenie
• Kto zaprasza na uroczystość
• Kogo zaprasza
• Z jakiej okazji (na co)
• Kiedy, o której godzinie, gdzie 

odbędzie się spotkanie

• Co jest przewidziane w programie
• Podpis zapraszającego

Życzenia

• Składane z różnych okazji. Mogą mieć różną 

formę od tradycyjnej po niekonwencjonalną.

Zgodnie z Podstawą programową, uczeń 

kończący klasę III:

• zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, 

zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi 

z nich korzystać ;

• tworzy wypowiedzi: w formie ustnej i 

pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie 

opowiadanie 

i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenia.