PROPEDEUTYKA
LEŚNICTWA

Dr inż. Justyna NOWAKOWSKA

Wykład 6

Podstawowe działy
leśnictwa



Hodowla lasu



Ochrona lasu



Użytkowanie lasu



Urządzanie lasu



Ochrona przyrody

Hodowla lasu

Najpierw trzeba las wyhodować, a
dopiero potem można go mierzyć,
urządzać i użytkować.

Dziedzina gospodarczej działalności
w lesie, pozwalająca zaspokoić
potrzeby na produkty leśne przez
możliwie wysoką i wartościową
produkcję przy oszczędnym
nakładzie środków.

Hodowla lasu

Zasadnicze podstawy hodowli lasu stanowią:



„Regionalizacja przyrodniczo-leśna”

na

podstawach ekologiczno-fizjograficznych –

opracowanie zespołowe pod kierunkiem
prof. dr hab. Tadeusza Tramplera
(PWRiL, Warszawa 1990 r.)



„Siedliskowe podstawy hodowli lasu”

–

opracowanie zespołowe
(PTG, Warszawa 2002 r.)

Regionalizacja przyrodniczo-
leśna



Podział oparty na podstawach ekologiczno-
fizjograficznych



Przestrzenne zróżnicowanie:



Położenia geograficznego i topograficznego,



Klimatu,



Gleb,



Zasięgu drzew,



Rozmieszczenia naturalnych zespołów
leśnych

.

Regionalizacja przyrodniczo-
leśna



I -

Bałtycka



II -

Mazursko-Podlaska



III -

Wielkopolsko-Pomorska



IV -

Mazowiecko-Podlaska



V -

Śląska



VI -

Małopolska



VII

-

Sudecka



VIII

-

Karpacka

Krainy przyrodniczo-leśne

Hodowla lasu

Hodowla lasu dzieli się na dwie
części:



odnowieniową

ukierunkowaną na

wytwarzanie nowych pokoleń
leśnych



pielęgnacyjną

ukierunkowaną na

pielęgnowanie drzewostanów

Hodowla lasu

Działy hodowli lasu:



nasiennictwo i selekcja



szkółkarstwo



odnowienia i zalesienia



pielęgnowanie lasu



melioracje agrotechniczne

Nasiennictwo i selekcja



Zadaniem jest wybór, ochrona i
racjonalne wykorzystanie
najlepszych jakościowo drzew i
drzewostanów, które tworzą

bazę

nasienną



Pozyskiwane nasiona służą do
hodowli następnych pokoleń lasu

Nasiennictwo i selekcja

Baza nasienna:



drzewa mateczne (doborowe) najlepszej jakości,

służące do pozyskiwania leśnego materiału

rozmnożeniowego,



wyłączone drzewostany nasienne (WDN) najlepszej

jakości drzewostany, z których pozyskiwane nasiona

służą do produkcji materiału sadzeniowego,



gospodarcze drzewostany nasienne (GDN) dobrej

jakości drzewostany tworzące podstawową bazę

nasienną,



drzewostany zachowawcze,

Nasiennictwo i selekcja

Baza nasienna:



plantacje nasienne, zakładane są ze szczepów

pochodzących z drzew matecznych

(doborowych), w celu szybkiej produkcji nasion,



plantacyjne uprawy nasienne zakładane z nasion

drzew matecznych,



uprawy pochodne zakładane materiałem

sadzeniowym wyrosłym z nasion pochodzących z

wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji

nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.

Nasiennictwo i selekcja

Plantacja nasienna RDLP Radom

(fot. J. Nowakowska)

Szkółkarstwo



Produkcja materiału sadzeniowego do odnowień i
zalesień na terenie szkółek leśnych

Szkółka w
Nadl. Szczebra
RDLP Białystok

(fot. J. Nowakowska)

Odnowienia i zalesie
nia

Wprowadzanie młodego pokolenia na

grunty leśne i nieleleśne

 

Pielęgnowanie lasu



Celem finalnym zabiegów
pielęgnacyjnych jest uzyskanie
drzewostanu charakteryzującego się
wysoką jakością i zasobnością oraz
pożądanym składem gatunkowym i
strukturą (budową pionową, formą
zmieszania).



Cięcia pielęgnacyjne zmierzają do celu
finalnego przez realizowanie celów
etapowych.

Pielęgnowanie lasu



Pielęgnacja gleby



Czyszczenia wczesne



Czyszczenia późne



Trzebieże wczesne



Trzebieże późne

Pielęgnacja gleby



Wykonywana w okresie uprawy,



Polega  na  usuwaniu 
konkurencyjnych  chwastów 
i  spulchnianiu  gleby

Czyszczenia wczesne



Polegają  na  usuwaniu  zbędnych  nalotów, 
drzewek  wadliwych i chorych, 



Należy przeprowadzać je systematycznie we
wszystkich uprawach i samosiewach,



Powtarzając je w miarę potrzeby, tak aby do
zwarcia doprowadzić dobrze ukształtowane,
silnie ukorzenione, zdrowe drzewka
pożądanych gatunków w
najodpowiedniejszej dla nich formie
zmieszania.

Czyszczenia późne

Wykonywane w okresie
młodnika mają na celu:



utrzymanie zwarcia,



kształtowanie składu gatunkowego,



kształtowanie form zmieszania,



zapewnienie stabilności szybko
przyrastającego drzewostanu.

Trzebieże wczesne



Celem jest kształtowanie jakości
i produkcyjności drzewostanu,



Zasadniczy zabieg przeprowadza się w

górnej warstwie drzewostanu w celu

stworzenia warunków dla rozbudowania

koron drzew dorodnych.



Wykonuje się następujące czynności:
- wybór drzew dorodnych,
- wyznaczenie drzew szkodliwych,
- usunięcie drzew szkodliwych.

Trzebieże późne

Celem jest doprowadzenie
drzewostanu do etapu
finalnego, jakim jest
drzewostan dojrzały do
odnowienia. Drzewostan taki
powinien się cechować
pożądanym składem
gatunkowym i wysoką jakością.

Melioracje agrotechnicz
ne

Sposoby uprawy i przygotowania gleby

do odnowień i zalesień,takich jak:



wyorywanie pasów na stokach wzdłuż

warstwic,



wykonywanie rabat na orsztyniskach,



stosowanie głębokiej orki na

trzcinniczyskach,



torfowanie gleb lekkich,



piaskowanie gleb torfowych.

Użytkowanie lasu

Użytkowanie lasu obejmuje:



użytkowanie główne, czyli pozyskanie
drewna



użytkowanie uboczne, czyli pozyskanie runa
leśnego, owoców nasion itp.



użytkowanie łowieckie



pozostałe rodzaje użytkowania (np.
pasiecznictwo, kopaliny itp. oraz cała gama
tzw. funkcji pozaprodukcyjnych lasu)

Użytkowanie lasu



Przy planowaniu cięć planuje się jednocześnie sposób

odnowienia drzewostanu.



Czasem metody te (zwane rębniami) są proste (rębnie

zupełne – zręby),



Ze względu na warunki siedliskowe i wymagania drzew,

skomplikowane (złożone) i czasochłonne - od pierwszych

cięć przygotowujących las do odnowienia, przez

stopniowe wprowadzanie (sztucznie bądź naturalnie)

młodego pokolenia do zupełnego usunięcia starego

drzewostanu może minąć nawet kilkadziesiąt lat.



Zaczynając wycinkę każdy leśnik pamięta, że zrąb jest

nie tylko pozyskaniem drewna, lecz również początkiem

nowego lasu.

Pozyskanie drewna

Zrywka drewna

Użytkowanie uboczne
lasu



W polskich lasach rośnie ponad 1000
jadalnych gatunków grzybów.

Szacuje się, że

roczne zasoby polskich lasów to blisko 20
tys. ton.

Część zbieranych w Polsce grzybów

eksportujemy, głównie kurki i prawdziwki.



owoce borówki czernicy (w połowie lat 60-
tych w polskich lasach zbierano rocznie
ponad 20 tys. ton, z czego większość trafiała
na eksport)

Użytkowanie uboczne
lasu



Inne owoce lasu, to jeżyny, maliny, róża,
głóg, jarzębina, żurawina, bez czarny,
berberys czy orzechy laskowe - bogatsze
w witaminy od owoców ogrodowych,
zdrowsze i trwalsze. Warto dodać, że Lasy
Państwowe zapewniają swobodny dostęp
do płodów runa leśnego



PGL LP sprzedaje co roku ponad 200 tys.
choinek

Użytkowanie zwierzyny



Łowiectwo

(gospodarka łowiecka) -

zespół planowanych i skoordynowanych

czynności mających na celu racjonalne

gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad

ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony

przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i

leśną.



Obejmuje: hodowlę i ochronę zwierzyny

oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub

odłowów, a następnie wprowadzenie do

obrotu gospodarczego.

Użytkowanie zwierzyny



Hodowla zwierząt łownych musi być

realizowana w ten sposób, aby nie

utrudniać i nie zmniejszać produkcji

głównej.



Należy zaplanować i realizować

osiągnięcie na jednostce powierzchni

określonej liczby (pogłowia) zwierząt

łownych, ale przede wszystkim należy

dążyć do ochrony środowiska (biotopu)

w jakim zwierzyna ta bytuje.

Użytkowanie zwierzyny

Osiągnięcie powyższego celu jest realizowane

poprzez przeprowadzanie odstrzałów

hodowlanych, mających na celu przede

wszystkim usunięciem z łowiska:



zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli

(sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie),



zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie

celem dostosowania jej pogłowia do realnej

pojemności łowiska, jego możliwości

pokarmowych i utrzymania właściwego

stosunku płci.

Użytkowanie
zwierzyny

Ambo
na

Wysiadk
a

Lizawk
a

Paśni
k

Fot. Ł.
Szewczyk

Użytkowanie zwierzyny

Polski Związek Łowiecki

jest zrzeszeniem

osób fizycznych i prawnych (kół łowieckich), które

- w myśl ustawy z dnia 13 października 1995 r. (z

późniejszymi zmianami) - czynnie uczestniczą w

ochronie rozwoju populacji zwierząt łownych oraz

działają na rzecz ochrony przyrody.

Obecnie w Polsce istnieje 2 503 kół łowieckich.

Dzierżawią one 4 766 obwodów łowieckich,

zrzeszając 95 % wszystkich członków PZŁ.

Pozyskana zwierzyna jest własnością koła

łowieckiego -myśliwy zwyczajowo otrzymuje

jedynie trofeum

Ochrona lasu



Dziedzina wiedzy i działalności

gospodarczej mająca na celu

zabezpieczenie ekosystemów leśnych

przed powstawaniem zagrożeń oraz

ograniczanie skutków oddziaływania

zaistniałych zakłóceń chorobowych.



Zmiany chorobowe lasu mogą być

zapoczątkowane przez różne czynniki

stresowe – abiotyczne,

antropogeniczne jak też biotyczne.

Ochrona lasu

Czynniki abiotyczne (np. huragany, okiść, mróz, susze),

Ochrona lasu



Czynniki biotyczne

(np. owady fitofagiczne, grzyby
pasożytnicze, zwierzyna)



Czynniki antropogeniczne

(np. pożary, skażenie
powietrza, szkody górnicze).

Ochrona lasu



W ochronie lasu obowiązuje zasada

profilaktycznego (zapobiegawczego) działania -

całokształt działań i środków mających na celu

zapobieganie procesom chorobowym oraz

zwiększenie zdolności obronnej drzew w

stosunku do szkodników i czynników

chorobotwórczych.



Podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach

lasu jest monitorowanie występowania

szkodliwych owadów, grzybów patogenicznych,

stanu zwierzyny, stanu lasu (np. określanie

stopnia defoliacji drzew)

Ochrona lasu

Leśnicy chronią lasy poprzez:



uodparnianie drzewostanów na szkody i choroby, tworząc

zrównoważone ekosystemy leśne,



wykrywanie przyczyn szkód i schorzeń lasu,



przewidywanie wystąpienia szkód i rozwoju chorób,



radykalne zwalczanie przyczyn choroby lasu.

Najważniejszą jest

profilaktyka

, którą prowadzi się

przez: ochronę mrowisk, urozmaicanie składu

gatunkowego upraw, zakładanie remiz, wprowadzanie

podszytów, przebudowę drzewostanów

jednogatunkowych na wielogatunkowe, preferowanie

naturalnego odnowienia lasu.

Ochrona przyrody

Ochrona przyrody ma na celu:



utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności
ekosystemów;



zachowanie różnorodności gatunkowej;



zachowanie dziedzictwa genetycznego;



zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i
ekosystemów;



ukształtowanie właściwych postaw człowieka wobec
przyrody;
przywracanie do stanu właściwego zasobów i
składników przyrody.

Ochrona przyrody

Ochrona przyrody jest częścią polityki

ekologicznej państwa,

realizowana jest poprzez

Ochronę obszarową

– tworzenie:

Parków narodowych [23];
Rezerwatów przyrody [ok. 1370];
Parków krajobrazowych [120];
Obszarów chronionego krajobrazu [ok. 450]

Park narodowy [23]

Obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi

wartościami naukowymi, przyrodniczymi,
społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o
powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym
ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste
cechy krajobrazu.

Cel nadrzędny

– poznanie i zachowanie całości

systemów przyrodniczych danego obszaru wraz z
warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie
zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej
przyrody.

Rezerwat przyrody
[1370]

Obszar obejmujący w stanie naturalnym lub

mało zmienionym ekosystemy, określone
gatunki roślin i zwierząt, elementy
przyrody nieożywionej, mające istotne
wartości ze względów:

Naukowych
Przyrodniczych
Kulturowych
Krajobrazowych

Park krajobrazowy
[120]

Obszar chroniony ze względu na wartości:



przyrodnicze,



estetyczno-krajoznawcze,



historyczne,



kulturowe

CEL –

zachowanie, popularyzacja i

upowszechnienie

tych wartości w warunkach racjonalnego
gospodarowania

Obszary chronionego krajobrazu
[450]

Przestrzennie wydzielone jednostki poddane

ochronie, wyróżniające się krajobrazowo

tereny o różnych typach ekosystemów.

Sposób zagospodarowania obszaru

chronionego krajobrazu winien zapewniać

stan równowagi ekologicznej

Uwzględniane są w planach zagospodarowania

przestrzennego, pełnią rolę otulinową i

łącznikową dla parków narodowych, parków

krajobrazowych, rezerwatów przyrody,

stanowiąc element wiążący obszarów

chronionych w jednolity i ciągły system

Ochrona przyrody

Ochrona INDYWIDUALNA

–

obejmowanie ochroną prawną
gatunków roślin i zwierząt, uznanie
okazów za:

Pomniki przyrody;
Stanowiska dokumentacyjne;
Użytki ekologiczne;
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Pomnik przyrody

Pojedynczy twór przyrody ożywionej lub

nieożywionej (lub ich skupienie) o

szczególnej wartości



naukowej,



kulturowej,



historycznej,



pamiątkowej,



krajobrazowej,
odznaczający się cechami indywidualnymi

wyróżniającymi go wśród innych tworów

Stanowisko
dokumentacyjne

Ważne pod względem naukowym i
dydaktycznym miejsce
występowania formacji
geologicznych, nagromadzenie
skamieniałości lub tworów
mineralnych, fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych
wyrobisk powierzchniowych lub
podziemnych

Użytek ekologiczny

Pozostałości ekosystemów, zasługujące

na ochronę, mające znaczenie dla

zachowania unikalnych zasobów

genowych i typów środowisk:



naturalne zbiorniki wodne, śródpolne

śródleśne oczka wodne



kępy drzew i krzewów



bagna



torfowiska



wydmy



płaty nieużytkowanej roślinności



starorzecza

Zespół przyrodniczo-
krajobrazowy

Fragmenty krajobrazu naturalnego i

kulturowego zasługujące na ochronę ze

względu na ich walory widokowe i

estetyczne



Wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo

cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i

kulturowego, dla zachowania jego wartości

przyrodniczych, kulturowych i estetycznych.

Działalność na terenach objętych tą formą

ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla

nich planu zagospodarowania przestrzennego,

który uwzględni postulaty przyrodników i

historyków

Zespoły przyrodniczo-
krajobrazowe

Wydmy Międzyborowskie,

Międzyborów

Park
Słowiański,
Szprotawa

Urządzanie lasu

Nauka zajmująca się organizacją
przebiegu produkcji w
gospodarstwie leśnym oraz
opracowaniem takich form, które
zapewniają stały wzrost
produktywności i użyteczności
społecznej lasów

Urządzanie lasu

Opiera się na

przyrodniczych

i

ekonomicznych

właściwościach produkcji

leśnej,
służy doskonaleniu techniki organizowania
tej produkcji w okresach 10-letnich i
ujmuje syntetycznie w projekcie wszystkich
czynności gospodarczych zwanych

planem (operatem) urządzania
lasu

.

Urządzanie lasu

Urządzanie lasu



By dobrze urządzić las, czyli zaplanować
w nim czynności gospodarcze
uwzględniające warunki przyrodnicze i
siedliskowe, trzeba go najpierw poznać.



prace urządzeniowe zaczynają się
zawsze od zinwentaryzowania
stanu lasu i taksacji drzewostanu.

Zadania urządzani lasu

1.

Inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb,

siedlisk i drzewostanów;

2.

Rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach

oraz opracowanie programu ochrony przyrody

dla nadleśnictwa;

3.

Rozpoznanie funkcji i podział lasu na

gospodarstwa;

4.

Określenie celów gospodarki leśnej dla

urządzanego obiektu;

5.

Projektowanie pożądanej struktury gatunkowej,

wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy

piętrowej d-stanów;

Zadania urządzani lasu

6.

Ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i

przedrębnego;

7.

Ustalenie możliwości lokalizacji etatu cięć

użytkowania rębnego oraz zadań gospodarczych

na dziesięciolecie;

8.

Ustalenie stref uszkodzeń lasu oraz stopni

uszkodzenia drzewostanów;

9.

Określenie zadań z zakresu ochrony lasu i

gospodarki łowieckiej.

10.

Zobrazowanie przestrzenne urządzanego

obiektu, funkcji lasu, wyników

inwentaryzacji oraz zadań gospodarki leśnej;

Plan urządzenia lasu

Zawiera:



aktualny opis drzewostanów

sporządzany na podstawie

pomiarów i prac terenowych,



plany:



użytkowania rębnego i przedrębnego,



hodowli lasu,



ochrony przeciwpożarowej,



zagospodarowania turystycznego itp.

Urządzanie lasu



Plany urządzenia lasu dla LP wykonuje Biuro

Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL).  



Pracownicy wykonują prace urządzeniowe nie

tylko na zlecenie LP, ale również parków

narodowych czy prywatnych właścicieli lasów.



Oprócz inwentaryzacji i planów urządzenia lasu

BULiGL prowadzi też prace związane z:



monitoringiem stanu lasu oraz środowiska leśnego,



szacowaniem szkód w lasach powodowanych np.

przez przemysł,



ustalaniem wartości lasu oraz innych

nieruchomości.