PROPEDEUTYKA
LEŚNICTWA
Dr inż. Justyna NOWAKOWSKA
Wykład 6
PROPEDEUTYKA
LEŚNICTWA
Dr inż. Justyna NOWAKOWSKA
Wykład 6
Podstawowe działy
leśnictwa
Hodowla lasu
Ochrona lasu
Użytkowanie lasu
Urządzanie lasu
Ochrona przyrody
Hodowla lasu
Najpierw trzeba las wyhodować, a
dopiero potem można go mierzyć,
urządzać i użytkować.
Dziedzina gospodarczej działalności
w lesie, pozwalająca zaspokoić
potrzeby na produkty leśne przez
możliwie wysoką i wartościową
produkcję przy oszczędnym
nakładzie środków.
Hodowla lasu
Zasadnicze podstawy hodowli lasu stanowią:
„Regionalizacja przyrodniczo-leśna”
na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych –
opracowanie zespołowe pod kierunkiem
prof. dr hab. Tadeusza Tramplera
(PWRiL, Warszawa 1990 r.)
„Siedliskowe podstawy hodowli lasu”
–
opracowanie zespołowe
(PTG, Warszawa 2002 r.)
Regionalizacja przyrodniczo-
leśna
Podział oparty na podstawach ekologiczno-
fizjograficznych
Przestrzenne zróżnicowanie:
Położenia geograficznego i topograficznego,
Klimatu,
Gleb,
Zasięgu drzew,
Rozmieszczenia naturalnych zespołów
leśnych
.
Regionalizacja przyrodniczo-
leśna
I -
Bałtycka
II -
Mazursko-Podlaska
III -
Wielkopolsko-Pomorska
IV -
Mazowiecko-Podlaska
V -
Śląska
VI -
Małopolska
VII
-
Sudecka
VIII
-
Karpacka
Krainy przyrodniczo-leśne
Hodowla lasu
Hodowla lasu dzieli się na dwie
części:
odnowieniową
ukierunkowaną na
wytwarzanie nowych pokoleń
leśnych
pielęgnacyjną
ukierunkowaną na
pielęgnowanie drzewostanów
Hodowla lasu
Działy hodowli lasu:
nasiennictwo i selekcja
szkółkarstwo
odnowienia i zalesienia
pielęgnowanie lasu
melioracje agrotechniczne
Nasiennictwo i selekcja
Zadaniem jest wybór, ochrona i
racjonalne wykorzystanie
najlepszych jakościowo drzew i
drzewostanów, które tworzą
bazę
nasienną
Pozyskiwane nasiona służą do
hodowli następnych pokoleń lasu
Nasiennictwo i selekcja
Baza nasienna:
drzewa mateczne (doborowe) najlepszej jakości,
służące do pozyskiwania leśnego materiału
rozmnożeniowego,
wyłączone drzewostany nasienne (WDN) najlepszej
jakości drzewostany, z których pozyskiwane nasiona
służą do produkcji materiału sadzeniowego,
gospodarcze drzewostany nasienne (GDN) dobrej
jakości drzewostany tworzące podstawową bazę
nasienną,
drzewostany zachowawcze,
Nasiennictwo i selekcja
Baza nasienna:
plantacje nasienne, zakładane są ze szczepów
pochodzących z drzew matecznych
(doborowych), w celu szybkiej produkcji nasion,
plantacyjne uprawy nasienne zakładane z nasion
drzew matecznych,
uprawy pochodne zakładane materiałem
sadzeniowym wyrosłym z nasion pochodzących z
wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji
nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.
Nasiennictwo i selekcja
Plantacja nasienna RDLP Radom
(fot. J. Nowakowska)
Szkółkarstwo
Produkcja materiału sadzeniowego do odnowień i
zalesień na terenie szkółek leśnych
Szkółka w
Nadl. Szczebra
RDLP Białystok
(fot. J. Nowakowska)
Odnowienia i zalesie
nia
Wprowadzanie młodego pokolenia na
grunty leśne i nieleleśne
Pielęgnowanie lasu
Celem finalnym zabiegów
pielęgnacyjnych jest uzyskanie
drzewostanu charakteryzującego się
wysoką jakością i zasobnością oraz
pożądanym składem gatunkowym i
strukturą (budową pionową, formą
zmieszania).
Cięcia pielęgnacyjne zmierzają do celu
finalnego przez realizowanie celów
etapowych.
Pielęgnowanie lasu
Pielęgnacja gleby
Czyszczenia wczesne
Czyszczenia późne
Trzebieże wczesne
Trzebieże późne
Pielęgnacja gleby
Wykonywana w okresie uprawy,
Polega na usuwaniu
konkurencyjnych chwastów
i spulchnianiu gleby
Czyszczenia wczesne
Polegają na usuwaniu zbędnych nalotów,
drzewek wadliwych i chorych,
Należy przeprowadzać je systematycznie we
wszystkich uprawach i samosiewach,
Powtarzając je w miarę potrzeby, tak aby do
zwarcia doprowadzić dobrze ukształtowane,
silnie ukorzenione, zdrowe drzewka
pożądanych gatunków w
najodpowiedniejszej dla nich formie
zmieszania.
Czyszczenia późne
Wykonywane w okresie
młodnika mają na celu:
utrzymanie zwarcia,
kształtowanie składu gatunkowego,
kształtowanie form zmieszania,
zapewnienie stabilności szybko
przyrastającego drzewostanu.
Trzebieże wczesne
Celem jest kształtowanie jakości
i produkcyjności drzewostanu,
Zasadniczy zabieg przeprowadza się w
górnej warstwie drzewostanu w celu
stworzenia warunków dla rozbudowania
koron drzew dorodnych.
Wykonuje się następujące czynności:
- wybór drzew dorodnych,
- wyznaczenie drzew szkodliwych,
- usunięcie drzew szkodliwych.
Trzebieże późne
Celem jest doprowadzenie
drzewostanu do etapu
finalnego, jakim jest
drzewostan dojrzały do
odnowienia. Drzewostan taki
powinien się cechować
pożądanym składem
gatunkowym i wysoką jakością.
Melioracje agrotechnicz
ne
Sposoby uprawy i przygotowania gleby
do odnowień i zalesień,takich jak:
wyorywanie pasów na stokach wzdłuż
warstwic,
wykonywanie rabat na orsztyniskach,
stosowanie głębokiej orki na
trzcinniczyskach,
torfowanie gleb lekkich,
piaskowanie gleb torfowych.
Użytkowanie lasu
Użytkowanie lasu obejmuje:
użytkowanie główne, czyli pozyskanie
drewna
użytkowanie uboczne, czyli pozyskanie runa
leśnego, owoców nasion itp.
użytkowanie łowieckie
pozostałe rodzaje użytkowania (np.
pasiecznictwo, kopaliny itp. oraz cała gama
tzw. funkcji pozaprodukcyjnych lasu)
Użytkowanie lasu
Przy planowaniu cięć planuje się jednocześnie sposób
odnowienia drzewostanu.
Czasem metody te (zwane rębniami) są proste (rębnie
zupełne – zręby),
Ze względu na warunki siedliskowe i wymagania drzew,
skomplikowane (złożone) i czasochłonne - od pierwszych
cięć przygotowujących las do odnowienia, przez
stopniowe wprowadzanie (sztucznie bądź naturalnie)
młodego pokolenia do zupełnego usunięcia starego
drzewostanu może minąć nawet kilkadziesiąt lat.
Zaczynając wycinkę każdy leśnik pamięta, że zrąb jest
nie tylko pozyskaniem drewna, lecz również początkiem
nowego lasu.
Pozyskanie drewna
Zrywka drewna
Użytkowanie uboczne
lasu
W polskich lasach rośnie ponad 1000
jadalnych gatunków grzybów.
Szacuje się, że
roczne zasoby polskich lasów to blisko 20
tys. ton.
Część zbieranych w Polsce grzybów
eksportujemy, głównie kurki i prawdziwki.
owoce borówki czernicy (w połowie lat 60-
tych w polskich lasach zbierano rocznie
ponad 20 tys. ton, z czego większość trafiała
na eksport)
Użytkowanie uboczne
lasu
Inne owoce lasu, to jeżyny, maliny, róża,
głóg, jarzębina, żurawina, bez czarny,
berberys czy orzechy laskowe - bogatsze
w witaminy od owoców ogrodowych,
zdrowsze i trwalsze. Warto dodać, że Lasy
Państwowe zapewniają swobodny dostęp
do płodów runa leśnego
PGL LP sprzedaje co roku ponad 200 tys.
choinek
Użytkowanie zwierzyny
Łowiectwo
(gospodarka łowiecka) -
zespół planowanych i skoordynowanych
czynności mających na celu racjonalne
gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad
ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony
przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i
leśną.
Obejmuje: hodowlę i ochronę zwierzyny
oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub
odłowów, a następnie wprowadzenie do
obrotu gospodarczego.
Użytkowanie zwierzyny
Hodowla zwierząt łownych musi być
realizowana w ten sposób, aby nie
utrudniać i nie zmniejszać produkcji
głównej.
Należy zaplanować i realizować
osiągnięcie na jednostce powierzchni
określonej liczby (pogłowia) zwierząt
łownych, ale przede wszystkim należy
dążyć do ochrony środowiska (biotopu)
w jakim zwierzyna ta bytuje.
Użytkowanie zwierzyny
Osiągnięcie powyższego celu jest realizowane
poprzez przeprowadzanie odstrzałów
hodowlanych, mających na celu przede
wszystkim usunięciem z łowiska:
zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli
(sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie),
zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie
celem dostosowania jej pogłowia do realnej
pojemności łowiska, jego możliwości
pokarmowych i utrzymania właściwego
stosunku płci.
Użytkowanie
zwierzyny
Ambo
na
Wysiadk
a
Lizawk
a
Paśni
k
Fot. Ł.
Szewczyk
Użytkowanie zwierzyny
Polski Związek Łowiecki
jest zrzeszeniem
osób fizycznych i prawnych (kół łowieckich), które
- w myśl ustawy z dnia 13 października 1995 r. (z
późniejszymi zmianami) - czynnie uczestniczą w
ochronie rozwoju populacji zwierząt łownych oraz
działają na rzecz ochrony przyrody.
Obecnie w Polsce istnieje 2 503 kół łowieckich.
Dzierżawią one 4 766 obwodów łowieckich,
zrzeszając 95 % wszystkich członków PZŁ.
Pozyskana zwierzyna jest własnością koła
łowieckiego -myśliwy zwyczajowo otrzymuje
jedynie trofeum
Ochrona lasu
Dziedzina wiedzy i działalności
gospodarczej mająca na celu
zabezpieczenie ekosystemów leśnych
przed powstawaniem zagrożeń oraz
ograniczanie skutków oddziaływania
zaistniałych zakłóceń chorobowych.
Zmiany chorobowe lasu mogą być
zapoczątkowane przez różne czynniki
stresowe – abiotyczne,
antropogeniczne jak też biotyczne.
Ochrona lasu
Czynniki abiotyczne (np. huragany, okiść, mróz, susze),
Ochrona lasu
Czynniki biotyczne
(np. owady fitofagiczne, grzyby
pasożytnicze, zwierzyna)
Czynniki antropogeniczne
(np. pożary, skażenie
powietrza, szkody górnicze).
Ochrona lasu
W ochronie lasu obowiązuje zasada
profilaktycznego (zapobiegawczego) działania -
całokształt działań i środków mających na celu
zapobieganie procesom chorobowym oraz
zwiększenie zdolności obronnej drzew w
stosunku do szkodników i czynników
chorobotwórczych.
Podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach
lasu jest monitorowanie występowania
szkodliwych owadów, grzybów patogenicznych,
stanu zwierzyny, stanu lasu (np. określanie
stopnia defoliacji drzew)
Ochrona lasu
Leśnicy chronią lasy poprzez:
uodparnianie drzewostanów na szkody i choroby, tworząc
zrównoważone ekosystemy leśne,
wykrywanie przyczyn szkód i schorzeń lasu,
przewidywanie wystąpienia szkód i rozwoju chorób,
radykalne zwalczanie przyczyn choroby lasu.
Najważniejszą jest
profilaktyka
, którą prowadzi się
przez: ochronę mrowisk, urozmaicanie składu
gatunkowego upraw, zakładanie remiz, wprowadzanie
podszytów, przebudowę drzewostanów
jednogatunkowych na wielogatunkowe, preferowanie
naturalnego odnowienia lasu.
Ochrona przyrody
Ochrona przyrody ma na celu:
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności
ekosystemów;
zachowanie różnorodności gatunkowej;
zachowanie dziedzictwa genetycznego;
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i
ekosystemów;
ukształtowanie właściwych postaw człowieka wobec
przyrody;
przywracanie do stanu właściwego zasobów i
składników przyrody.
Ochrona przyrody
Ochrona przyrody jest częścią polityki
ekologicznej państwa,
realizowana jest poprzez
Ochronę obszarową
– tworzenie:
Parków narodowych [23];
Rezerwatów przyrody [ok. 1370];
Parków krajobrazowych [120];
Obszarów chronionego krajobrazu [ok. 450]
Park narodowy [23]
Obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi
wartościami naukowymi, przyrodniczymi,
społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o
powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym
ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste
cechy krajobrazu.
Cel nadrzędny
– poznanie i zachowanie całości
systemów przyrodniczych danego obszaru wraz z
warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie
zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej
przyrody.
Rezerwat przyrody
[1370]
Obszar obejmujący w stanie naturalnym lub
mało zmienionym ekosystemy, określone
gatunki roślin i zwierząt, elementy
przyrody nieożywionej, mające istotne
wartości ze względów:
Naukowych
Przyrodniczych
Kulturowych
Krajobrazowych
Park krajobrazowy
[120]
Obszar chroniony ze względu na wartości:
przyrodnicze,
estetyczno-krajoznawcze,
historyczne,
kulturowe
CEL –
zachowanie, popularyzacja i
upowszechnienie
tych wartości w warunkach racjonalnego
gospodarowania
Obszary chronionego krajobrazu
[450]
Przestrzennie wydzielone jednostki poddane
ochronie, wyróżniające się krajobrazowo
tereny o różnych typach ekosystemów.
Sposób zagospodarowania obszaru
chronionego krajobrazu winien zapewniać
stan równowagi ekologicznej
Uwzględniane są w planach zagospodarowania
przestrzennego, pełnią rolę otulinową i
łącznikową dla parków narodowych, parków
krajobrazowych, rezerwatów przyrody,
stanowiąc element wiążący obszarów
chronionych w jednolity i ciągły system
Ochrona przyrody
Ochrona INDYWIDUALNA
–
obejmowanie ochroną prawną
gatunków roślin i zwierząt, uznanie
okazów za:
Pomniki przyrody;
Stanowiska dokumentacyjne;
Użytki ekologiczne;
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Pomnik przyrody
Pojedynczy twór przyrody ożywionej lub
nieożywionej (lub ich skupienie) o
szczególnej wartości
naukowej,
kulturowej,
historycznej,
pamiątkowej,
krajobrazowej,
odznaczający się cechami indywidualnymi
wyróżniającymi go wśród innych tworów
Stanowisko
dokumentacyjne
Ważne pod względem naukowym i
dydaktycznym miejsce
występowania formacji
geologicznych, nagromadzenie
skamieniałości lub tworów
mineralnych, fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych
wyrobisk powierzchniowych lub
podziemnych
Użytek ekologiczny
Pozostałości ekosystemów, zasługujące
na ochronę, mające znaczenie dla
zachowania unikalnych zasobów
genowych i typów środowisk:
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne
śródleśne oczka wodne
kępy drzew i krzewów
bagna
torfowiska
wydmy
płaty nieużytkowanej roślinności
starorzecza
Zespół przyrodniczo-
krajobrazowy
Fragmenty krajobrazu naturalnego i
kulturowego zasługujące na ochronę ze
względu na ich walory widokowe i
estetyczne
Wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo
cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i
kulturowego, dla zachowania jego wartości
przyrodniczych, kulturowych i estetycznych.
Działalność na terenach objętych tą formą
ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla
nich planu zagospodarowania przestrzennego,
który uwzględni postulaty przyrodników i
historyków
Urządzanie lasu
Nauka zajmująca się organizacją
przebiegu produkcji w
gospodarstwie leśnym oraz
opracowaniem takich form, które
zapewniają stały wzrost
produktywności i użyteczności
społecznej lasów
Urządzanie lasu
Opiera się na
przyrodniczych
i
ekonomicznych
właściwościach produkcji
leśnej,
służy doskonaleniu techniki organizowania
tej produkcji w okresach 10-letnich i
ujmuje syntetycznie w projekcie wszystkich
czynności gospodarczych zwanych
planem (operatem) urządzania
lasu
.
Urządzanie lasu
Urządzanie lasu
By dobrze urządzić las, czyli zaplanować
w nim czynności gospodarcze
uwzględniające warunki przyrodnicze i
siedliskowe, trzeba go najpierw poznać.
prace urządzeniowe zaczynają się
zawsze od zinwentaryzowania
stanu lasu i taksacji drzewostanu.
Zadania urządzani lasu
1.
Inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb,
siedlisk i drzewostanów;
2.
Rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach
oraz opracowanie programu ochrony przyrody
dla nadleśnictwa;
3.
Rozpoznanie funkcji i podział lasu na
gospodarstwa;
4.
Określenie celów gospodarki leśnej dla
urządzanego obiektu;
5.
Projektowanie pożądanej struktury gatunkowej,
wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy
piętrowej d-stanów;
Zadania urządzani lasu
6.
Ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i
przedrębnego;
7.
Ustalenie możliwości lokalizacji etatu cięć
użytkowania rębnego oraz zadań gospodarczych
na dziesięciolecie;
8.
Ustalenie stref uszkodzeń lasu oraz stopni
uszkodzenia drzewostanów;
9.
Określenie zadań z zakresu ochrony lasu i
gospodarki łowieckiej.
10.
Zobrazowanie przestrzenne urządzanego
obiektu, funkcji lasu, wyników
inwentaryzacji oraz zadań gospodarki leśnej;
Plan urządzenia lasu
Zawiera:
aktualny opis drzewostanów
sporządzany na podstawie
pomiarów i prac terenowych,
plany:
użytkowania rębnego i przedrębnego,
hodowli lasu,
ochrony przeciwpożarowej,
zagospodarowania turystycznego itp.
Urządzanie lasu
Plany urządzenia lasu dla LP wykonuje Biuro
Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL).
Pracownicy wykonują prace urządzeniowe nie
tylko na zlecenie LP, ale również parków
narodowych czy prywatnych właścicieli lasów.
Oprócz inwentaryzacji i planów urządzenia lasu
BULiGL prowadzi też prace związane z:
monitoringiem stanu lasu oraz środowiska leśnego,
szacowaniem szkód w lasach powodowanych np.
przez przemysł,
ustalaniem wartości lasu oraz innych
nieruchomości.
