Czynności
Czynności
obronne i reakcje
obronne i reakcje
stresowe
stresowe
Czynności
Czynności
obronne i reakcje
obronne i reakcje
stresowe
stresowe
CZYNNOŚCI OBRONNE
CZYNNOŚCI OBRONNE
m
m
o
o
żna je podzielić na rożne rodzaje mechanizmów
żna je podzielić na rożne rodzaje mechanizmów
nerwowych
nerwowych
do zachowania czynności obronnych należy
do zachowania czynności obronnych należy
mechanizm unikania
mechanizm unikania
•
jest anatgonistyczny do
jest anatgonistyczny do
mechanizmu zdobywania
mechanizmu zdobywania
(ich ośrodki
(ich ośrodki
znajdują się w podwzgórzu w łączności z pniem mózgu)
znajdują się w podwzgórzu w łączności z pniem mózgu)
•
jego czynność polega na hamowaniu aktywności somatycznej
jego czynność polega na hamowaniu aktywności somatycznej
a w najwyższej formie wyzwala reakcje ucieczki
a w najwyższej formie wyzwala reakcje ucieczki
•
mechanizm unikania zabezpiecza organizm przed działaniem
mechanizm unikania zabezpiecza organizm przed działaniem
czynników lub bodźców, które mogą być dla niego szkodliwe
czynników lub bodźców, które mogą być dla niego szkodliwe
zachwianie równowagi między mechanizmami
zachwianie równowagi między mechanizmami
zdobywania i unikania wyzwala jednocześnie
zdobywania i unikania wyzwala jednocześnie
pobudzenie układów :
pobudzenie układów :
somatycznego,
somatycznego,
autonomicznego i wewnatrzwydalniczego.
autonomicznego i wewnatrzwydalniczego.
I.
I.
Czynno
Czynno
ś
ś
ci obronne dzi
ci obronne dzi
ę
ę
ki odruchom w
ki odruchom w
łasnym
łasnym
rdzenia kregowego:
rdzenia kregowego:
•
odruch zginania
odruch zginania
– bod
– bod
ź
ź
ce uszkadzaj
ce uszkadzaj
ą
ą
ce skór
ce skór
ę lub tkankę
ę lub tkankę
podskórną wywołują ten odruch
podskórną wywołują ten odruch
•
odwrócony odruch na rozci
odwrócony odruch na rozci
ą
ą
ganie
ganie
–
–
zapobiega uszkodzeniu
zapobiega uszkodzeniu
mi
mi
ęśnia w czasie zbyt silnego rozciągania
ęśnia w czasie zbyt silnego rozciągania
•
odruchy autonomiczne
odruchy autonomiczne
–
–
dzi
dzi
ęki obecności receptorów
ęki obecności receptorów
metabolicznych (interoreceptorów) w mięśniach możliwa jest
metabolicznych (interoreceptorów) w mięśniach możliwa jest
obrona mięśniowa (wzmożone napięcie mięśni brzucha w
obrona mięśniowa (wzmożone napięcie mięśni brzucha w
ostrych chorobach narządów jamy brzusznej lub podczas
ostrych chorobach narządów jamy brzusznej lub podczas
operacji chirurgicznych)
operacji chirurgicznych)
II.
II.
Termoregulacja
Termoregulacja
:
:
•
parowanie potu odgrywa podstawow
parowanie potu odgrywa podstawow
ą
ą
rol
rol
ę
ę
w ch
w ch
łodzeniu skóry i
łodzeniu skóry i
dopływającej do niej krwi a przez to środowiska wewnętrznego
dopływającej do niej krwi a przez to środowiska wewnętrznego
organizmu – unerwianie przez włókna współczulne
organizmu – unerwianie przez włókna współczulne
•
w przedniej cz
w przedniej cz
ęści podwzgórza –
ęści podwzgórza –
ośrodek eliminacji ciepła
ośrodek eliminacji ciepła
regulujący jego utratę
regulujący jego utratę
– pobudzanie gruczołów potowych
– pobudzanie gruczołów potowych
•
w tylnej cz
w tylnej cz
ęści podwzgórza –
ęści podwzgórza –
ośrodek zachowania ciepła
ośrodek zachowania ciepła
,
,
odpowiedzialny za jego zatrzymanie w organizmie
odpowiedzialny za jego zatrzymanie w organizmie
– skurcz
– skurcz
naczyń krwionośnych skóry, podwyższenie tempa metabolizmu
naczyń krwionośnych skóry, podwyższenie tempa metabolizmu
(watroba, tkanka tłuszczowa), drżenie mieśni
(watroba, tkanka tłuszczowa), drżenie mieśni
III.
III.
Gor
Gor
ączka –
ączka –
towarzyszy zazwyczaj, ale nie zawsze reakcjom
towarzyszy zazwyczaj, ale nie zawsze reakcjom
obronnym organizmu na infekcje bakteryjne lub wirusowe a
obronnym organizmu na infekcje bakteryjne lub wirusowe a
także inne czynniki patogenne.
także inne czynniki patogenne.
IV.
IV.
Autono
Autono
miczny uk
miczny uk
ład nerwowy –
ład nerwowy –
czynnościowo
czynnościowo
powiązany z układem hormonalnym i immunologicznym
powiązany z układem hormonalnym i immunologicznym
.
.
Wszystkie te trzy układy zapewniają obronę i adaptację do
Wszystkie te trzy układy zapewniają obronę i adaptację do
czynników zakłócających homeostazę
czynników zakłócających homeostazę
.
.
Jest czułym,
Jest czułym,
niezależnym od woli wskaźnikiem stanów emocjonalnych i
niezależnym od woli wskaźnikiem stanów emocjonalnych i
fizjologicznych człowieka. Największy wkład w reakcjach
fizjologicznych człowieka. Największy wkład w reakcjach
obronnych ma układ współczulny
obronnych ma układ współczulny
:
:
•
wzmaga dop
wzmaga dop
ł
ł
yw krwi wraz z tlenem i substancjami od
yw krwi wraz z tlenem i substancjami od
żywczymi
żywczymi
do pracujacych tkanek dzięki zwiększeniu siły skurczu serca
do pracujacych tkanek dzięki zwiększeniu siły skurczu serca
•
mobilizuje zapasy energetyczne organizmu - podnosi st
mobilizuje zapasy energetyczne organizmu - podnosi st
ężenie
ężenie
glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi
glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi
Wzmo
Wzmo
żona aktywność układu współczulnego występuje w
żona aktywność układu współczulnego występuje w
sytuacjach alarmowych, w stanach zagrożenia -
sytuacjach alarmowych, w stanach zagrożenia -
podczas
podczas
stresu i wysiłku fizycznego tzw.
stresu i wysiłku fizycznego tzw.
reakcja emocjonalno-
reakcja emocjonalno-
obronna „walki lub ucieczki”
obronna „walki lub ucieczki”
.
.
Na neuronach przedzwojowych (jądro pośrednio-boczne Th1-L3)
Na neuronach przedzwojowych (jądro pośrednio-boczne Th1-L3)
znajdują się synapsy pobudzające neuronów przedwspółczulnych
znajdują się synapsy pobudzające neuronów przedwspółczulnych
które znajduja się w pniu mózgu i podwzgórzu.
które znajduja się w pniu mózgu i podwzgórzu.
Neurony
Neurony
przedwspółczulne powiazane są z sieciami neuronow mózgowych
przedwspółczulne powiazane są z sieciami neuronow mózgowych
które zawiaduja
które zawiaduja
czynnościa oddechową
czynnościa oddechową
,
,
wydzielaniem hormonów
wydzielaniem hormonów
oraz
oraz
zachowaniem organizmu
zachowaniem organizmu
.
.
Działanie układu współczulnego uogólnia się wskutek pobudzenia
Działanie układu współczulnego uogólnia się wskutek pobudzenia
rdzenia nadnerczy
rdzenia nadnerczy
podczas
podczas
aktywnej reakcji emocjonalno-
aktywnej reakcji emocjonalno-
obronnej.
obronnej.
wypływ adrenaliny i noradrenaliny zwiększenie substratów
wypływ adrenaliny i noradrenaliny zwiększenie substratów
energetycznych podczas sytuacji stersowej.
energetycznych podczas sytuacji stersowej.
Dzia
Dzia
łanie na układ immunologiczny:
łanie na układ immunologiczny:
aktywacja ukladu współczulnego i hormonalnego zmniejsza ogólną reaktywność
aktywacja ukladu współczulnego i hormonalnego zmniejsza ogólną reaktywność
immunologiczną organizmu podczas stresu
immunologiczną organizmu podczas stresu
t
t
rzewioczuciowa cz
rzewioczuciowa cz
ęść układu autonomicznego skóry zorganizowana jest w sieć
ęść układu autonomicznego skóry zorganizowana jest w sieć
peptydergicznych odruchów aksonalnych uwalniających CGRP (peptyd pochodny
peptydergicznych odruchów aksonalnych uwalniających CGRP (peptyd pochodny
genu kalcytoninowego) i substancje P.
genu kalcytoninowego) i substancje P.
Odruchy aksonalne stanowią pierwszą linię
Odruchy aksonalne stanowią pierwszą linię
obrony organizmu przed czynnikami uszkadzającymi
obrony organizmu przed czynnikami uszkadzającymi
, dzięki mobilizacji komórek
, dzięki mobilizacji komórek
immunoreatywnych uwalniajacych prozapalne cytokiny w miejscu wtargniecia
immunoreatywnych uwalniajacych prozapalne cytokiny w miejscu wtargniecia
ciala obcego
ciala obcego
STRES
STRES
Jest to stan organizmu powstający jako reakcja na
Jest to stan organizmu powstający jako reakcja na
czynniki środowiska zewnętrznego i wewnętrznego
czynniki środowiska zewnętrznego i wewnętrznego
nazywane stresorami
nazywane stresorami
Stresorami mogą być bodźce fizyczne np. czynniki
Stresorami mogą być bodźce fizyczne np. czynniki
infekcyjne, urazy lub bodźce psychiczne o
infekcyjne, urazy lub bodźce psychiczne o
znaczącym podłożu emocjonalnym
znaczącym podłożu emocjonalnym
W reakcji organizmu na stresory uczestniczy układ
W reakcji organizmu na stresory uczestniczy układ
autonomiczny współczulny oraz układ hormonalny
autonomiczny współczulny oraz układ hormonalny
(hormony stresowe: ACTH, glikokortykosteroidy,
(hormony stresowe: ACTH, glikokortykosteroidy,
hormon wzrostu, wazopresyna, prolaktyna,
hormon wzrostu, wazopresyna, prolaktyna,
częściowo również glukagon)
częściowo również glukagon)
Układ współczulny
Układ współczulny
Przedzwojowe neurony
współczulne
w jądrze pośrednio-bocznym
rdzenia kręgowego
Neurony
przedwspółczulne
w przednim obszarze brzuszno-
bocznej części rdzenia przedłużonego
(RVLM)
Neurony
zazwojowe
w zwojach pnia
współczulnego
pobudzenie rdzenia nadnerczy, zwiększone wydzielanie noradrenaliny i
adrenaliny
istnieją stresory, które pobudzają narządy w sposób wybiórczy i
powodują skurcz (lub rozszerzenie) naczyń krwionośnych tylko w
niektórych narządach
zazwyczaj pobudzenie układu współczulnego w warunkach stresu ma
charakter rozlany i dotyczy wielu narządów
Podwzgórze
Działanie układu współczulnego powoduje:
Działanie układu współczulnego powoduje:
zwiększenie częstości i siły skurczu komór serca
zwiększenie częstości i siły skurczu komór serca
zwężenie tętnic i tętniczek, z wyjatkiem tętnic
zwężenie tętnic i tętniczek, z wyjatkiem tętnic
zaopatrujących mięśnie – ulegają one rozszerzeniu (lepsze
zaopatrujących mięśnie – ulegają one rozszerzeniu (lepsze
ukrwienie)
ukrwienie)
rozkurcz oskrzeli
rozkurcz oskrzeli
skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy –> rozszerzenie źrenic
skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy –> rozszerzenie źrenic
rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i skurcz zwieracza
rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i skurcz zwieracza
zewnętrznego cewki moczowej
zewnętrznego cewki moczowej
zmniejszenie perystaltyki żołądka, jelit, zmniejszenie
zmniejszenie perystaltyki żołądka, jelit, zmniejszenie
wydzielania trzustki (enzymów trawiennych oraz insuliny)
wydzielania trzustki (enzymów trawiennych oraz insuliny)
pobudzenie glikogenolizy w wątrobie (podniesienie poziomu
pobudzenie glikogenolizy w wątrobie (podniesienie poziomu
glukozy we krwi) i w mięśniach
glukozy we krwi) i w mięśniach
piloerekcja mięśni przywłosowych
piloerekcja mięśni przywłosowych
Układ hormonalny
Układ hormonalny
Aktywacja osi podwzgórzowo-przysadkowo-
nadnerczowej
BODZIEC
STRESOW
Y
Neurony części
drobnokmórkowej
jądra
przykomorowego
wytwarzają kortykoliberynę
(CRH)
Przedni płat przysadki
działanie CRH powoduje
uwolnienie do
krwi
kortykotropiny (ACTH)
Kora nadnerczy
pobudzenie
wydzielania
glikokortykosteroidów
główny hormon glikokortykosteroidowy to kortyzol
(hydrokortyzon) -> 95%
pozostałe 5% przypada na kortyzon i kortykosteron
Działanie
Działanie
glikokortykosteroidów:
glikokortykosteroidów:
stymulują glukoneogenezę (ale zmniejszają zużycie glukozy przez
stymulują glukoneogenezę (ale zmniejszają zużycie glukozy przez
tkanki pobudzając je do zużywania kwasów tłuszczowych) i lipolizę
tkanki pobudzając je do zużywania kwasów tłuszczowych) i lipolizę
•
zwiększone stężenie glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi
zwiększone stężenie glukozy i kwasów tłuszczowych we krwi
umożliwia pokrycie zwiększonego zapotrzebowania organizmu na
umożliwia pokrycie zwiększonego zapotrzebowania organizmu na
energię
energię
•
lepsze zaopatrzenie mózgu w glukozę
lepsze zaopatrzenie mózgu w glukozę
zwiększają reaktywność skurczową miocytów naczyń
zwiększają reaktywność skurczową miocytów naczyń
krwionośnych (potęgując działanie adrenaliny i noradrenaliny na
krwionośnych (potęgując działanie adrenaliny i noradrenaliny na
naczynia) i wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia
naczynia) i wpływają pobudzająco na kurczliwość mięśnia
sercowego
sercowego
mają działanie przeciwzapalne
mają działanie przeciwzapalne
Znaczenie peptydów opiodowych
Znaczenie peptydów opiodowych
Mechanizm obniżenia bólu (analgezja) w stanie stresu:
Mechanizm obniżenia bólu (analgezja) w stanie stresu:
pod wpływem bodźca stresowego z przysadki uwalniany jest
pod wpływem bodźca stresowego z przysadki uwalniany jest
neuropeptyd
neuropeptyd
β
β
-endorfina
-endorfina
; powstaje ona również w neuronach
; powstaje ona również w neuronach
jądra
jądra
łukowatego
łukowatego
podwzgórza skąd wzdłuz ich aksonów przedostaje się
podwzgórza skąd wzdłuz ich aksonów przedostaje się
do
do
istoty szarej okołowodociągowej
istoty szarej okołowodociągowej
– głównego ośrodka
– głównego ośrodka
tłumiącego ból
tłumiącego ból
Negatywne skutki stresu
Negatywne skutki stresu
w stanie silnego stresu nadmiar noradrenaliny w korze mózgu nasila
w stanie silnego stresu nadmiar noradrenaliny w korze mózgu nasila
odbiór bodźców nieistotnych i utrudnia skupienie się na bodźcach
odbiór bodźców nieistotnych i utrudnia skupienie się na bodźcach
ważnych (pobudzenie układu noradrenergicznego w stanie łagodnego
ważnych (pobudzenie układu noradrenergicznego w stanie łagodnego
stresu może poprawiać fukcjonowanie mechanizmu uwagi i percepcji
stresu może poprawiać fukcjonowanie mechanizmu uwagi i percepcji
bodźców)
bodźców)
niekorzystne działanie ma także nadmiar dopaminy, która wywołuje silne
niekorzystne działanie ma także nadmiar dopaminy, która wywołuje silne
pobudzenie neuronów kory mózgu i zakłóca przewodzenie impulsów w
pobudzenie neuronów kory mózgu i zakłóca przewodzenie impulsów w
dendrytach tych neuronów (w stanie łagodnego stresu układ
dendrytach tych neuronów (w stanie łagodnego stresu układ
dopaminergiczny pobudza układ limbiczny i przeżywanie emocji)
dopaminergiczny pobudza układ limbiczny i przeżywanie emocji)
w przypadku silnego stresu i przy dużym stężeniu glikokortykosteroidów
w przypadku silnego stresu i przy dużym stężeniu glikokortykosteroidów
następuje aktywacja receptorów GR hipokampa powoduje upośledzenie
następuje aktywacja receptorów GR hipokampa powoduje upośledzenie
pamięci (łagodny stres pobudza receptory MR co polepsza powstawanie
pamięci (łagodny stres pobudza receptory MR co polepsza powstawanie
sladów pamięci i umożliwia zapamiętanie sytuacji stresotwórczej)
sladów pamięci i umożliwia zapamiętanie sytuacji stresotwórczej)
długotrwały stres może powodować (spowodowane utrzymującym się
długotrwały stres może powodować (spowodowane utrzymującym się
wysokim stężeniem glikokortykosteroidów) m.in.:
wysokim stężeniem glikokortykosteroidów) m.in.:
•
wrzody (pobudzają wydzielanie HCl w żołądku, przez wzmożone wydzielanie
wrzody (pobudzają wydzielanie HCl w żołądku, przez wzmożone wydzielanie
gastryny)
gastryny)
•
osłabienie odporności, podatność na infekcje (wywołują zanim tkanki
osłabienie odporności, podatność na infekcje (wywołują zanim tkanki
limfoidalnej, zmniejszają liczbę limfocytów, eozynofilów, bazofilów)
limfoidalnej, zmniejszają liczbę limfocytów, eozynofilów, bazofilów)
•
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie tętnicze
•
nerwice, bezsenność
nerwice, bezsenność