Dziedziczenie
Dziedziczenie
przeciwtestamentowe
przeciwtestamentowe
oraz
oraz
obliczanie zachowku
obliczanie zachowku
Dziedziczenie
Dziedziczenie
przeciwtestamentowe
przeciwtestamentowe
oraz
oraz
obliczanie zachowku
obliczanie zachowku
Swoboda testowania, a prawo
Swoboda testowania, a prawo
do spadku osób najbliższych
do spadku osób najbliższych
Ustawa XII Tablic 5.3:
Ustawa XII Tablic 5.3:
„
„
Uti legassit super pecunia tutelave suae
Uti legassit super pecunia tutelave suae
rei, ita ius esto”
rei, ita ius esto”
„
„
Tak jak ktoś rozporządził co do majątku lub opieki
Tak jak ktoś rozporządził co do majątku lub opieki
nad swoimi rzeczami niech będzie prawem”
nad swoimi rzeczami niech będzie prawem”
Formy testamentu (testament
Formy testamentu (testament
calatis
calatis
comitiis
comitiis
oraz testament
oraz testament
in procinctu
in procinctu
) w
) w
czasach archaicznych wpływały jednak na
czasach archaicznych wpływały jednak na
swobodę testowania
swobodę testowania
Pełna swoboda testowania vs. prawo do
Pełna swoboda testowania vs. prawo do
spadku osób najbliższych spadkodawcy
spadku osób najbliższych spadkodawcy
Sposoby ochrony osób
Sposoby ochrony osób
najbliższych
najbliższych
Dziedziczenie
Dziedziczenie
przeciwtestamentowe formalne
przeciwtestamentowe formalne
Dziedziczenie
Dziedziczenie
przeciwtestamentowe materialne
przeciwtestamentowe materialne
Podstawa do wykształcenia w prawie
Podstawa do wykształcenia w prawie
współczesnym takich instytucji ochrony osób
współczesnym takich instytucji ochrony osób
najbliższych spadkodawcy jak rezerwa, zachowek,
najbliższych spadkodawcy jak rezerwa, zachowek,
czy system roszczeń alimentacyjnych
czy system roszczeń alimentacyjnych
Dziedziczenie
Dziedziczenie
przeciwtestamentowe formalne
przeciwtestamentowe formalne
Wypowiedzenie się spadkodawcy co do
Wypowiedzenie się spadkodawcy co do
każdego potencjalnego spadkobiercy
każdego potencjalnego spadkobiercy
Sui heredes aut instituendi sunt aut
Sui heredes aut instituendi sunt aut
exheredandi
exheredandi
Sposoby wydziedziczenia (powtórka
Sposoby wydziedziczenia (powtórka
Synowie
Synowie
in potestate
in potestate
wydziedziczani imiennie
wydziedziczani imiennie
(
(
nominatim
nominatim
)
)
Pozostali spadkobiercy wydziedziczeni w sposób
Pozostali spadkobiercy wydziedziczeni w sposób
dowolny (
dowolny (
inter ceteros
inter ceteros
)
)
Postumi
Postumi
Skutki pominięcia
Skutki pominięcia
Pominięcie
Pominięcie
filium suum
filium suum
– nieważność
– nieważność
testamentu, dziedziczenie na podstawie
testamentu, dziedziczenie na podstawie
wcześniejszego testamentu lub
wcześniejszego testamentu lub
beztestamentowo
beztestamentowo
W tym: nieważność dotyczy również
W tym: nieważność dotyczy również
pominięcia
pominięcia
postumusa
postumusa (niezależnie od płci)
Pominięcie kobiet (wnuków) –
Pominięcie kobiet (wnuków) –
dziedziczenie przeciwtestamentowe
dziedziczenie przeciwtestamentowe
formalne
formalne
Jeśli spadkobiercą jest ktoś z
Jeśli spadkobiercą jest ktoś z
sui
sui
heredes
(także np. córki i
(także np. córki i
wnuki) – osoby takie dostają swój udział beztestamentowy
wnuki) – osoby takie dostają swój udział beztestamentowy
Jeśli spadkobiercą jest osoba trzecia (
Jeśli spadkobiercą jest osoba trzecia (
extraneus
extraneus
) – osoby
) – osoby
takie dostają połowę spadku lub udziału tej osoby
takie dostają połowę spadku lub udziału tej osoby
Przykłady - Kazus I
Przykłady - Kazus I
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający pod
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający pod
patria potestas
patria potestas
dwóch synów – Paulusa i
dwóch synów – Paulusa i
Gaiusa oraz trzy córki – Liwię, Terencję i
Gaiusa oraz trzy córki – Liwię, Terencję i
Drusillę sporządził testament, w którym
Drusillę sporządził testament, w którym
powołał do spadku Paulusa w 2/3 i Gaiusa
powołał do spadku Paulusa w 2/3 i Gaiusa
w 1/3. Udziel porady prawnej córkom
w 1/3. Udziel porady prawnej córkom
spadkodawcy.
spadkodawcy.
Czy odpowiedź byłaby taka sama, gdyby
Czy odpowiedź byłaby taka sama, gdyby
Aulus w testamencie ustanowił
Aulus w testamencie ustanowił
spadkobiercą jedynie Paulusa oraz Liwię?
spadkobiercą jedynie Paulusa oraz Liwię?
Przykłady - Kazus II
Przykłady - Kazus II
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający
pod
pod
patria potestas
patria potestas
dwóch synów –
dwóch synów –
Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –
Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –
Liwię, Terencję i Drusillę sporządził
Liwię, Terencję i Drusillę sporządził
testament, w którym swoich dwóch
testament, w którym swoich dwóch
synów wydziedziczył imiennie i
synów wydziedziczył imiennie i
powołał do spadku swego przyjaciela
powołał do spadku swego przyjaciela
Marcusa. Udziel porady prawnej
Marcusa. Udziel porady prawnej
córkom spadkodawcy.
córkom spadkodawcy.
Przykłady - Kazus III
Przykłady - Kazus III
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający
Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający
pod
pod
patria potestas
patria potestas
dwóch synów –
dwóch synów –
Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –
Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –
Liwię, Terencję i Drusillę sporządził
Liwię, Terencję i Drusillę sporządził
testament, w którym powołał do
testament, w którym powołał do
dziedziczenia: Paulusa i Gaiusa po 1/4
dziedziczenia: Paulusa i Gaiusa po 1/4
majątku oraz swego przyjaciela
majątku oraz swego przyjaciela
Marcusa do 1/2 majątku.
Marcusa do 1/2 majątku.
Udziel porady prawnej córkom
Udziel porady prawnej córkom
spadkodawcy.
spadkodawcy.
Ratio legis
Ratio legis
dziedziczenia
dziedziczenia
przeciwtestamentowego materialnego
przeciwtestamentowego materialnego
Swoboda testowania i wydziedziczania,
Swoboda testowania i wydziedziczania,
a prawo do spadku osób najbliższych
a prawo do spadku osób najbliższych
Argumenty leżące u podstaw
Argumenty leżące u podstaw
dziedziczenia przeciwtestamentowego
dziedziczenia przeciwtestamentowego
materialnego:
materialnego:
działanie w stanie zamroczenia umysłowego (
działanie w stanie zamroczenia umysłowego (
cum
cum
colore insaniae
colore insaniae
)
)
działanie
działanie
contra
contra
officium pietatis
officium pietatis
Dopuszczalność
Dopuszczalność
wydziedziczenia a prawo do
wydziedziczenia a prawo do
zachowku
zachowku
Wydziedziczenie „z słusznych
Wydziedziczenie „z słusznych
przyczyn”
przyczyn”
exhereditatae bonae mentae
exhereditatae bonae mentae
[jeśli potencjalny spadkobierca był marnotrawcą lub był
[jeśli potencjalny spadkobierca był marnotrawcą lub był
nadmiernie zadłużony]
nadmiernie zadłużony]
exhereditatae notae causa
exhereditatae notae causa
[„ze słusznego powodu”]
[„ze słusznego powodu”]
Było dopuszczalne i w razie wystąpienia
Było dopuszczalne i w razie wystąpienia
takiej sytuacji spadkodawca mógł nic nie
takiej sytuacji spadkodawca mógł nic nie
zostawić swoim potencjalnym spadkobiercom
zostawić swoim potencjalnym spadkobiercom
Zachowek
Zachowek
W razie wydziedziczenia osób uprawnionych
W razie wydziedziczenia osób uprawnionych
bez słusznej przyczyny – dziedziczenie
bez słusznej przyczyny – dziedziczenie
przeciwtestamentowe materialne
przeciwtestamentowe materialne
Możliwość wniesienia
Możliwość wniesienia
skargi
skargi
- Querela
- Querela
inofficiosi testamenti
inofficiosi testamenti
chyba że…
chyba że…
Osobom tym pozostawiono mimimum 1/4
Osobom tym pozostawiono mimimum 1/4
tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu
tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu
beztestamentowym =
beztestamentowym =
ZACHOWEK
ZACHOWEK
[
[
portio
portio
debita
debita
]
]
Zachowek
Zachowek
Skutki wniesienia
Skutki wniesienia
Querela inofficiosi
Querela inofficiosi
testamenti
testamenti
- powód uzyskuje swój
- powód uzyskuje swój
udział beztestamentowy
udział beztestamentowy
[wyjątek od zasady
[wyjątek od zasady
nemo pro parte testatus pro
nemo pro parte testatus pro
parte intestatus decedere potest
parte intestatus decedere potest
]
]
Od III wieku
Od III wieku
- actio ad supplendam
- actio ad supplendam
legitimam
legitimam
– skarga o uzupełnienie
– skarga o uzupełnienie
zachowku
zachowku
[jeśli dana osoba uzyskała korzyść ze spadku, ale
[jeśli dana osoba uzyskała korzyść ze spadku, ale
mniejszą niż jej zachowek]
mniejszą niż jej zachowek]
Krąg osób uprawnionych i
Krąg osób uprawnionych i
wysokość zachowku
wysokość zachowku
Początkowo brak wyraźnie określonej
Początkowo brak wyraźnie określonej
kategorii osób
kategorii osób
Następnie w praktyce pretorskiej:
Następnie w praktyce pretorskiej:
descendenci (
descendenci (
liberi
liberi
)
)
ascendenci (rodzice –
ascendenci (rodzice –
parentes
parentes
)
)
rodzeństwo pochodzące od wspólnego ojca
rodzeństwo pochodzące od wspólnego ojca
(
(
consaguineri
consaguineri
), lecz tylko, gdy osoba powołana
), lecz tylko, gdy osoba powołana
do spadku była uważana za osobę niegodną
do spadku była uważana za osobę niegodną
(
(
persona turpis
persona turpis
)
)
Krąg osób uprawnionych i
Krąg osób uprawnionych i
wysokość zachowku
wysokość zachowku
Uprawnione jedynie takie osoby, które dochodziłyby
Uprawnione jedynie takie osoby, które dochodziłyby
do dziedziczenia, gdyby spadkodawca nie zostawił
do dziedziczenia, gdyby spadkodawca nie zostawił
testamentu
testamentu
Początkowo część spadku nie była określona stale,
Początkowo część spadku nie była określona stale,
lecz ustalał ją na podstawie swego uznania sąd
lecz ustalał ją na podstawie swego uznania sąd
centumwiralny
centumwiralny
Następnie
Następnie
1/4
1/4
majątku spadkowego, jaki
majątku spadkowego, jaki
przypadałby osobie uprawnionej
przypadałby osobie uprawnionej
przy
przy
dziedziczeniu beztestamentowym
dziedziczeniu beztestamentowym
-
-
quarta
quarta
legitimae partis
legitimae partis
Justynian w noweli 115:
Justynian w noweli 115:
Spadkodawca ma do 4 dzieci – każde 1/3
Spadkodawca ma do 4 dzieci – każde 1/3
Spadkodawca ma od 5 dzieci w wzwyż – każde 1/2
Spadkodawca ma od 5 dzieci w wzwyż – każde 1/2
Krąg osób uprawnionych i
Krąg osób uprawnionych i
wysokość zachowku
wysokość zachowku
Na poczet zachowku zaliczano
Na poczet zachowku zaliczano
otrzymane ze spadku korzyści lub
otrzymane ze spadku korzyści lub
darowizny dokonane przez
darowizny dokonane przez
spadkodawcę
spadkodawcę
mortis causa
mortis causa
na rzecz
na rzecz
uprawnionego
uprawnionego
Zakaz obciążania zachowku
Zakaz obciążania zachowku
warunkiem lub terminem
warunkiem lub terminem
Naruszenie zachowku w drodze
Naruszenie zachowku w drodze
darowizn
darowizn
Sytuacja w której spadkodawca w
Sytuacja w której spadkodawca w
drodze darowizn dokonanych za życia
drodze darowizn dokonanych za życia
lub mortis causa oraz w wyniku
lub mortis causa oraz w wyniku
ustanowienia posagu chciałby
ustanowienia posagu chciałby
„obejść” przepisy o zachowku
„obejść” przepisy o zachowku
Skargi:
Skargi:
querella inofficiosae donationis
querella inofficiosae donationis
querela inoficiosae dotis
querela inoficiosae dotis
Reformy Justyniana
Reformy Justyniana
Reformy Justyniana w noweli 115
Reformy Justyniana w noweli 115
„
„
Stopienie” dziedziczenia materialnego i
Stopienie” dziedziczenia materialnego i
formalnego
formalnego
Określenie powodów wydziedziczenia
Określenie powodów wydziedziczenia
Zamknięty katalog wydziedziczeń
Zamknięty katalog wydziedziczeń
Next time
Next time
Pojęcie rzeczy i ich podziały:
Pojęcie rzeczy i ich podziały:
Z
Z
Podręcznik
Podręcznik
a
a
Rozdział VI § 21-22
Rozdział VI § 21-22
Podręcznik PR-PPP
Podręcznik PR-PPP
Rozdział 5.1.
Rozdział 5.1.
Źródła:
Źródła:
G.2.1-18.
G.2.1-18.
Tabela 17_A
Tabela 17_A
Next time
Next time
- wstępnie
- wstępnie
Wszystko o posiadaniu i jego
Wszystko o posiadaniu i jego
ochronie:
ochronie:
Z
Z
Podręcznik
Podręcznik
a
a
Rozdział VI § 23 II; § 24 II; § 25 II
Rozdział VI § 23 II; § 24 II; § 25 II
Podręcznik PR-PPP:
Podręcznik PR-PPP:
Rozdział 5.2.
Rozdział 5.2.
Źródła:
Źródła:
G.4.138-170
G.4.138-170
Next time – warto zajrzeć
Next time – warto zajrzeć
W. Dajczak,
W. Dajczak,
Geneza określenia „
Geneza określenia „
res
res
incorporalis
incorporalis
“ w prawie rzymskim, [w:]
“ w prawie rzymskim, [w:]
Studia z historii ustroju i prawa, Poznań
Studia z historii ustroju i prawa, Poznań
2002, s. 41-56.
2002, s. 41-56.
S. Bieniek, Geneza interdyktu de vi
S. Bieniek, Geneza interdyktu de vi
armata, Acta Universitatis
armata, Acta Universitatis
Wratislaviensis nr 63 Prawo tom XVIII,
Wratislaviensis nr 63 Prawo tom XVIII,
(1967 r.), s. 9-25.
(1967 r.), s. 9-25.
W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie
W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie
polskim na tle prawa rzymskiego,
polskim na tle prawa rzymskiego,
Czasopismo Prawno-Historyczne
Czasopismo Prawno-Historyczne
41/1989, nr 2, s. 7-33.
41/1989, nr 2, s. 7-33.