Ł E M K O W I E

Informacje

ogólne

Architektura

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

INFORMACJE OGÓLNE

Łemkowszczyzna to teren między polskim i

słowackim terytorium etnicznym, obejmujący po północnej,
polskiej stronie granicy tereny Beskidu Sądeckiego, Niskiego
oraz zachodni skrawek Bieszczad. Zamieszkiwała ją ludność
ruska (nie mylić z rosyjską!) zwana Łemkami. Po raz pierwszy
etnonim „Łemkowie" pojawił się najprawdopodobniej na
początku XIX wieku. Początkowo było to przezwisko
stosowane względem tych Rusinów, którzy używali w swej
mowie słowa „łem" (tylko, lecz, ale). Z czasem utraciło ono
charakter przezwiska i stało się nazwą neutralną
funkcjonującą w literaturze naukowej i popularnej. Również
sami Łemkowie, używający do samookreślenia terminu
„Rusnak", „Rusin", powoli zaczęli przyjmować tę nową
nazwę.

W Polsce żyje

6 tysięcy Łemków, jednak
w wyniku powojennych
przesiedleń (akcja „Wisła”)
tylko 10% na Łem-
kowszczyźnie.

Łemkowie w

czeskim Uściu

ciąg dalszy

→

Informacje

ogólne

Architektura

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

INFORMACJE OGÓLNE

CZ. 2

Wyróżnikiem odrębności kultury grupy Łemków

jest obecny w żywej mowie język łemkowski. Jest on
oficjalnie nauczany po dziesięcioleciach przerwy, na
wszystkich poziomach kształcenia. W gwarach łemkowskich,
które są podobne do języka ukraińskiego, można znaleźć
wiele słów pochodzenia wołoskiego, które do dziś występują
w języku rumuńskim, ale też widać bardzo wiele wpływów
polskich, słowackich, a nawet węgierskich.

Istotną rolę w życiu Łemków odgrywa cerkiew -

prawosławna i greckokatolicka. Pełni ona, obok swej
tradycyjnej funkcji, również kulturotwórczą, i co szczególnie
godne podkreślenia - integracyjną.

Łemkowie, zdjęcie z 1962

roku

Informacje

ogólne

Architektura

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

ARCHITEKTURA

Na całym terytorium etnicznym Łemkowszczyzny

dominowało tradycyjne budownictwo drewniane, nierzadko
wybielane lub malowane, przybierające szczególnie
malownicze formy w cerkiewkach. W części mieszkalnej
zagrody (chyży) zwracały na siebie uwagę: szeroki piec
połączony z piekarnikiem i częścią grzewczą, stół,
przyścienne ławy, malowane skrzynie, kołyska, przenośne
łóżko, zimą kołowrotek lub warsztat tkacki, a przede
wszystkim rząd wiszących ikon.

Charakterystyczne dla Łemków budownictwo

drewniane

ciąg dalszy

→

Informacje

ogólne

Architektura

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

ARCHITEKTURA CZ. 2

Informacje

ogólne

Architektura

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

MUZYKA

Bardzo piękne są łemkowskie pieśni i spiwanky.

Muzyka łemkowska powstawała na styku folklorów sąsiadów
z Ukrainy, Zakarpacia, Słowacji, Węgier i Polski. Dawniej
dominował w niej śpiew jednogłosowy, ale wpływy
wschodnie, spowodowały rozpow-szechnienie się śpiewu
wielogłosowego. Zwykle metrum jest stałe,
ale zdarzają się jego zmiany. Pieśni są wewnętrznie
rozśpiewane, sylabom odpowiadają na ogół pojedyncze
dźwięki. Większość melodii jest w tonacjach durowych i ma
niewielką rozpiętość. Wiele opiera się na archaicznych
skalach diatonicznych. Pieśni mówią o sprawach życia
Łemków, o miłości, liczne są pie-
śni wojackie. Niektóre piosenki opisują
losy emigrantów. Są też pieśni obrzę-
dowe i cerkiewne.

W języku pieśni są liczne

zapożyczenia oraz gramatyczne wpły-
wy słowackie. W składzie łemkowskiej
kapeli są instrumenty typowe dla
góralszczyzny: skrzypce i basy,
ale mamy także cymbały, częste
w kapelach węgierskich i ukraińskich.

Łemkowski zespół

folklorystyczny

‘Serencza’ podczas

występu

Architektura

STROJE LUDOWE

Najbardziej rzucającym się w oczy elementem

kultury ludowej były barwne stroje. Ubiór ten nie był jednolity
pod względem kroju, barwy i motywów dekoracyjnych,
chociaż na całym obszarze Łemkowszczyzny występowały z
reguły te same zasadnicze części. W ubiorze kobiecym -
płócienna koszula (oplycza), spódnica (kabat), wełniany lub
sukniany gorset ewentualnie kamizelka (łajbyk), chustka
(facełyk), kurtka (hunia) a zimą krótki kożuszek, skórzane
obuwie (kierpci) lub trzewiki (skirni). W ubiorze męskim były
to: lniana koszula (koszela), lniane i wełniane spodnie
(nohawky, chołośni), kamizelka
z sukna (łajbyk), kurtka z sukna (hunia), sukienny płaszcz
(czuha), filcowy kapelusz (uhersky), skórzane obuwie (kierpci
lub chodaky).

Strój damski

Strój męski

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

ciąg dalszy

→

STROJE LUDOWE CZ. 2

Architektura

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

IKONY

Architektura

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

PISANKI

Co roku na "Wełykdeń" czyli łemkowską Wielkanoc,

kobiety wykonywały przepiękne pisanki. Na
Łemkowszczyźnie wykonywane one były technika woskową.
Za pomocą ostro zakoń-czonego patyczka, nanoszono na
oczyszczoną skorupkę jajka, wzór wykonany gorącym
woskiem. Dawniej po naniesieniu wzoru na skorupę jajka,
farbowano je używając naturalnych barwników, które dawały
piękne kolory. Zdobione pisanki prócz walorów estetycznych
ogrywały swoją rolę również w zwyczajach i obrzędach. Na
Wielkanoc matki chrzestne rozdawały je swoim chrześniakom
a w poniedziałek wielkanocny rozdając pisanki, dziewczęta
wykupywały się od śmigusu. Malowane i pisane jajka
funkcjonują również jako dar dla tych, którzy odeszli. W
okresie paschalnym są przynoszone na groby.

Architektura

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

ciąg dalszy

→

PISANKI CZ. 2

Architektura

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne

INNE - ŻYCIE

CODZIENNE

Podstawową dziedziną gospodarki Łemków było

rolnictwo. Łemkowie drudnili się też zbieractwem: jagody,
czerniny, (poziomki, maliny leśne, grzyby). Ważnym działem
pozostawała także hodowla. Zajmowali się też handlem -
wyrabiali z drewna jaworowego i bukowego: łyżki, wałki do
ciasta, z jodły i świerku - gonty i beczki. Lipa służyła na
foremki do ciast, a fujarki wykonywano z leszczyny. Używano
kamieni - z piaskowca wykonywano żarna i koła młyńskie,
krzyże i nagrobki. Trudną na ogół sytuację materialną
starano się poprawić dochodami z zajęć pozarolniczych:
produkcją mazi i dzie-gciu (np. Łosie, Bielanka),
wytwarzaniem drewnianych przedmiotów użytkowych i
pamiątkowych (Leszczyny, Nowica, Kunkowa), obróbką
kamienia (Bartne, Przegonina), kowalstwem (Olszyny, Ropa),
wikliniarstwem, płóciennictwem.

Architektura

Informacje

ogólne

Muzyka

Stroje

ludowe

Ikony

Pisanki

Inne