Problemy
Problemy
zdrowotne
zdrowotne
kobiet w okresie
kobiet w okresie
przekwitania
przekwitania
Problemy
Problemy
zdrowotne
zdrowotne
kobiet w okresie
kobiet w okresie
przekwitania
przekwitania
Proces starzenia jajnika
Proces starzenia jajnika
rozpoczyna się
rozpoczyna się
od urodzenia i postępuje
od urodzenia i postępuje
przez całe życie kobiety aż do
przez całe życie kobiety aż do
menopauzy.
menopauzy.
Artur Hertwig, 1944
Artur Hertwig, 1944
Kliniczny podział
Kliniczny podział
okresu przekwitania
okresu przekwitania
35 rż
50 rż
65 rż
premenopauza
postmenopauza
perimenopauza
starość
Okres przekwitania
Okres przekwitania
Premenopauza
Premenopauza
- okres kilku- kilkunastu lat
- okres kilku- kilkunastu lat
przed menopauzą
przed menopauzą
Perimenopauza
Perimenopauza
- okres 2 - 8 lat przed i 1 roku
- okres 2 - 8 lat przed i 1 roku
po menopauzie
po menopauzie
Postmenopauza
Postmenopauza
- okres po roku od ustania
- okres po roku od ustania
miesiączkowania do 65 rż.
miesiączkowania do 65 rż.
Zmiany hormonalne w klimakterium
Zmiany hormonalne w klimakterium
Objawy
Objawy
zbliżającej się menopauzy
zbliżającej się menopauzy
nieregularne miesiączki
nieregularne miesiączki
uderzenia gorąca i poty
uderzenia gorąca i poty
bezsenność
bezsenność
bóle głowy
bóle głowy
suchość lub stany zapalne pochwy
suchość lub stany zapalne pochwy
objawy dyzuryczne
objawy dyzuryczne
zaburzenia emocjonalne
zaburzenia emocjonalne
objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego
objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego
Menopauza
Menopauza
ustanie regularnego miesiączkowania
ustanie regularnego miesiączkowania
u kobiet w wieku 45-55 lat,
u kobiet w wieku 45-55 lat,
w następstwie wyczerpania się
w następstwie wyczerpania się
czynności generatywnej jajników,
czynności generatywnej jajników,
po którym następuje co najmniej
po którym następuje co najmniej
6-12 miesięczny okres
6-12 miesięczny okres
przerwy w miesiączkowaniu
przerwy w miesiączkowaniu
Menopauza
Menopauza
a średnia długość
a średnia długość
życia
życia
Wiek (lata)
1850
1900
1950
2000
Wiek wystąpienia menopauzy
Wiek wystąpienia menopauzy
Wiek wystąpienia menopauzy
Stany Zjednoczone
Stany Zjednoczone
51,4 lat
51,4 lat
Włochy
Włochy
50,9 lat
50,9 lat
Holandia
Holandia
49,5 lat
49,5 lat
Polska
Polska
49,7 lat
49,7 lat
Czynniki
Czynniki
przyspieszające wystąpienie menopauzy
przyspieszające wystąpienie menopauzy
palenie papierosów
palenie papierosów
alkoholizm
alkoholizm
wczesna menarche (<11 rż)
wczesna menarche (<11 rż)
bezdzietność
bezdzietność
samotność
samotność
•
separacja, rozwód, wdowieństwo, staropanieństwo
separacja, rozwód, wdowieństwo, staropanieństwo
niski standard życia, niższe wykształcenie
niski standard życia, niższe wykształcenie
stres, wysoka aktywność zawodowa
stres, wysoka aktywność zawodowa
czynniki genetyczne
czynniki genetyczne
•
menopauza naturalna
menopauza naturalna
63%
63%
•
menopauza chirurgiczna
menopauza chirurgiczna
59%
59%
Czynniki
Czynniki
opóźniające wystąpienie menopauzy
opóźniające wystąpienie menopauzy
wielodzietność
wielodzietność
picie niewielkich ilości
picie niewielkich ilości
niskoprocentowych alkoholi
niskoprocentowych alkoholi
dieta wegetariańska
dieta wegetariańska
stosowanie dwuskładnikowej
stosowanie dwuskładnikowej
tabletki antykoncepcyjnej
tabletki antykoncepcyjnej
Objawy kliniczne
Objawy kliniczne
w okresie
w okresie
pomenopauzalnym
pomenopauzalnym
wtórny brak miesiączki
wtórny brak miesiączki
objawy zespołu menopauzalnego
objawy zespołu menopauzalnego
•
psychiczne
psychiczne
•
naczynioruchowe
naczynioruchowe
•
zanikowe
zanikowe
choroby towarzyszące okresowi przekwitania
choroby towarzyszące okresowi przekwitania
•
zespół polimetaboliczny
zespół polimetaboliczny
•
osteoporoza
osteoporoza
•
choroba Alzheimera
choroba Alzheimera
•
nowotwory
nowotwory
Problem płodności
Problem płodności
u kobiet w okresie
u kobiet w okresie
klimakterium jest często
klimakterium jest często
bagatelizowany,
bagatelizowany,
co prowadzi do wysokiego
co prowadzi do wysokiego
odsetka niepożądanych
odsetka niepożądanych
ciąż i aborcji
ciąż i aborcji
Występowanie dolegliwości klimakterycznych
Występowanie dolegliwości klimakterycznych
rok życia
40
45
50
55
60 65
70
zaburzenia krwawień
dolegliwości klimakteryczne
atrofia ścian pochwy
zawał serca
nietrzymanie moczu
atrofia skóry, nieprawidłowe
owłosienie
atrofia narządów rodnych
i sutków
osteoporoza
miażdżyca naczyń
Menopauza
Zespół menopauzalny
Zespół menopauzalny
objawy wypadowe
objawy wypadowe
•
naczynioruchowe (wazomotoryczne)
naczynioruchowe (wazomotoryczne)
•
psychiczne
psychiczne
•
zmiany zanikowe
zmiany zanikowe
zmiany metaboliczne
zmiany metaboliczne
Uderzenia gorąca
Uderzenia gorąca
różnicowanie
różnicowanie
choroby tarczycy
choroby tarczycy
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie tętnicze
cukrzyca
cukrzyca
zaburzenia emocjonalne
zaburzenia emocjonalne
•
zmiana sytuacji rodzinnej (mąż, dzieci)
zmiana sytuacji rodzinnej (mąż, dzieci)
pheochromocytoma
pheochromocytoma
rakowiak
rakowiak
białaczka
białaczka
guzy trzustki
guzy trzustki
Psychiczne (88% kobiet)
Psychiczne (88% kobiet)
•
depresja
depresja
•
drażliwość
drażliwość
•
nerwowość
nerwowość
•
bezsenność
bezsenność
•
labilność emocjonalna
labilność emocjonalna
Wczesne objawy
Wczesne objawy
zespołu menopauzalnego
zespołu menopauzalnego
Natężenie objawów
Natężenie objawów
zespołu menopauzalnego
zespołu menopauzalnego
łagodne
łagodne
16%
16%
umiarkowane
umiarkowane
33%
33%
nasilone
nasilone
51%
51%
Zmiany zanikowe w obrębie
Zmiany zanikowe w obrębie
układu moczowo-płciowego
układu moczowo-płciowego
Pochwa
Pochwa
•
zwężenie
zwężenie
•
utrata elastyczności
utrata elastyczności
•
ścieńczenie błony śluzowej
ścieńczenie błony śluzowej
•
zanik fałdów błony śluzowej
zanik fałdów błony śluzowej
•
podwyższenie pH
podwyższenie pH
•
zanikowe zapalenie pochwy
zanikowe zapalenie pochwy
•
bolesne stosunki płciowe
bolesne stosunki płciowe
Macica
Macica
•
atrofia mięśniówki
atrofia mięśniówki
•
zanik błony śluzowej macicy
zanik błony śluzowej macicy
•
zwiotczenie więzadeł macicznych
zwiotczenie więzadeł macicznych
Zespół cewki moczowej
Zespół cewki moczowej
•
bolesne oddawanie moczu
bolesne oddawanie moczu
•
częstomocz
częstomocz
•
uczucie stałego parcia na mocz
uczucie stałego parcia na mocz
Zmiany zanikowe w obrębie
Zmiany zanikowe w obrębie
układu moczowo-płciowego
układu moczowo-płciowego
Niedobór estrogenów
Niedobór estrogenów
- wpływ na tkanki
- wpływ na tkanki
nabłonkową
nabłonkową
łączną
łączną
nerwową
nerwową
mięśniową
mięśniową
kostną
kostną
Gruczoł sutkowy
Gruczoł sutkowy
a niedobór estrogenów
a niedobór estrogenów
zmiana kształtu sutków
zmiana kształtu sutków
zmiana konsystencji gruczołów sutkowych
zmiana konsystencji gruczołów sutkowych
zmiany atroficzne w obrębie skóry
zmiany atroficzne w obrębie skóry
i tkanki łącznej sutków
i tkanki łącznej sutków
zmniejszenie pigmentacji
zmniejszenie pigmentacji
brodawek sutkowych
brodawek sutkowych
zmiany wsteczne w obrębie
zmiany wsteczne w obrębie
części gruczołowej sutka
części gruczołowej sutka
rozrost tkanki łącznej
rozrost tkanki łącznej
Skóra
Skóra
a niedobór estrogenów
a niedobór estrogenów
spadek sprężystości i elastyczności
spadek sprężystości i elastyczności
ścieńczenie
ścieńczenie
suchość
suchość
zmarszczki głębokie
zmarszczki głębokie
utrata włosów
utrata włosów
Późne objawy
Późne objawy
zespołu menopauzalnego
zespołu menopauzalnego
choroba niedokrwienna serca
choroba niedokrwienna serca
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie tętnicze
zaburzenia metabolizmu lipidów
zaburzenia metabolizmu lipidów
zaburzona gospodarka węglowodanowa
zaburzona gospodarka węglowodanowa
osteoporoza
osteoporoza
choroba Alzheimera?
choroba Alzheimera?
stawowe zmiany zwyrodnieniowe
stawowe zmiany zwyrodnieniowe
Metabolizm lipidów
Metabolizm lipidów
po menopauzie
po menopauzie
cholesterolu
cholesterolu
LDL-cholesterolu
LDL-cholesterolu
lipoproteiny A
lipoproteiny A
HDL-cholesterolu
HDL-cholesterolu
Zmiany w układzie krążenia
Zmiany w układzie krążenia
po menopauzie
po menopauzie
Efekty hemodynamiczne
Efekty hemodynamiczne
•
zmniejszenie rzutu minutowego serca
zmniejszenie rzutu minutowego serca
•
zmniejszenie perfuzji mięśnia sercowego
zmniejszenie perfuzji mięśnia sercowego
•
ujemny efekt inotropowy na mięsień
ujemny efekt inotropowy na mięsień
sercowy
sercowy
•
zmniejszenie szybkości przypływu
zmniejszenie szybkości przypływu
naczyniowego
naczyniowego
•
wzrost oporu naczyniowego
wzrost oporu naczyniowego
•
wzrost ciśnienia tętniczego krwi
wzrost ciśnienia tętniczego krwi
Częstość występowania
Częstość występowania
choroby sercowo-naczyniowej
choroby sercowo-naczyniowej
Grupy wiekowe
tys./rok
Osteoporoza
Osteoporoza
pomenopauzalna
pomenopauzalna
jest to uogólniona choroba kości,
jest to uogólniona choroba kości,
charakteryzująca się zmniejszona
charakteryzująca się zmniejszona
masą tkanki kostnej oraz
masą tkanki kostnej oraz
uszkodzeniem jej mikroarchitektury
uszkodzeniem jej mikroarchitektury
Profilaktyka okołomenopauzalna
Profilaktyka okołomenopauzalna
wczesne wykrywanie i zapobieganie chorobom
wczesne wykrywanie i zapobieganie chorobom
towarzyszącym okresowi przekwitania
towarzyszącym okresowi przekwitania
•
zespół polimetaboliczny
zespół polimetaboliczny
•
osteoporoza
osteoporoza
utrzymanie prawidłowego funkcjonowania
utrzymanie prawidłowego funkcjonowania
narządów zmysłów
narządów zmysłów
•
słuch, wzrok, węch, smak
słuch, wzrok, węch, smak
kontrola uzębienia
kontrola uzębienia
•
paradontoza - osteoporoza żuchwy i szczęki
paradontoza - osteoporoza żuchwy i szczęki
Metody profilaktyki
Metody profilaktyki
stosowanie niskoestrogenowej
stosowanie niskoestrogenowej
tabletki antykoncepcyjnej
tabletki antykoncepcyjnej
zaprzestanie palenia papierosów
zaprzestanie palenia papierosów
utrzymywanie sprawności umysłowej
utrzymywanie sprawności umysłowej
i psychicznej
i psychicznej
prowadzenie zadawalającego życia seksualnego
prowadzenie zadawalającego życia seksualnego
zapobieganie chorobom układu krążenia
zapobieganie chorobom układu krążenia
zapobieganie osteoporozie
zapobieganie osteoporozie
screening nowotworów
screening nowotworów
Profilaktyka i leczenie
Profilaktyka i leczenie
dolegliwości menopauzalnych
dolegliwości menopauzalnych
profilaktyka
profilaktyka
•
odpowiednia dieta
odpowiednia dieta
•
regularne ćwiczenia fizyczne
regularne ćwiczenia fizyczne
•
zaprzestanie palenia
zaprzestanie palenia
•
ograniczenie kofeiny i alkoholu
ograniczenie kofeiny i alkoholu
•
techniki relaksacyjne: yoga, tai-chi
techniki relaksacyjne: yoga, tai-chi
gestageny
gestageny
antykoncepcja hormonalna
antykoncepcja hormonalna
fitoestrogeny
fitoestrogeny
hormonalna terapia zastępcza (HRT)
hormonalna terapia zastępcza (HRT)
Hormonalna terapia
Hormonalna terapia
zastępcza
zastępcza
Hormonal Replacement Therapy
Hormonal Replacement Therapy
(HRT)
(HRT)
Cele HRT
Cele HRT
przedłużenie okresu optymalnej
przedłużenie okresu optymalnej
aktywności
aktywności
•
fizycznej
fizycznej
•
umysłowej
umysłowej
•
i psychicznej
i psychicznej
kobiety w okresie przekwitania
kobiety w okresie przekwitania
Rodzaje HRT
Rodzaje HRT
ERT
ERT
•
estrogenowa terapia zastępcza
estrogenowa terapia zastępcza
•
tylko u kobiet po histerektomii
tylko u kobiet po histerektomii
EP HRT
EP HRT
•
estrogenowo-gestagenowa
estrogenowo-gestagenowa
(złożona) terapia zastępcza
(złożona) terapia zastępcza
Zastosowanie HRT
Zastosowanie HRT
zmniejszenie/likwidacja objawów
zmniejszenie/likwidacja objawów
zespołu menopauzalnego
zespołu menopauzalnego
zmniejszenie objawów zanikowych
zmniejszenie objawów zanikowych
zapobieganie chorobie niedokrwiennej
zapobieganie chorobie niedokrwiennej
serca
serca
•
prewencja pierwotna/wtórna
prewencja pierwotna/wtórna
zapobieganie chorobie Alzheimera
zapobieganie chorobie Alzheimera
zapobieganie rakowi jelita grubego
zapobieganie rakowi jelita grubego
Idealna HRT
Idealna HRT
zapobiega rozrostom endometrium
zapobiega rozrostom endometrium
•
poprzez wywoływanie regularnych krwawień
poprzez wywoływanie regularnych krwawień
metoda sekwencyjna
metoda sekwencyjna
metoda sekwencyjna ciągła
metoda sekwencyjna ciągła
•
poprzez wywoływanie atrofii
poprzez wywoływanie atrofii
metoda ciągła
metoda ciągła
normalizuje obrót kostny
normalizuje obrót kostny
•
zapobiega osteoporozie
zapobiega osteoporozie
nie wywiera negatywnego wpływu na lipidogram
nie wywiera negatywnego wpływu na lipidogram
•
zapobieganie chorobie niedokrwiennej serca
zapobieganie chorobie niedokrwiennej serca
Obawy kobiet przed HRT
Obawy kobiet przed HRT
niewiedza kobiet
niewiedza kobiet
•
o skutkach menopauzy
o skutkach menopauzy
•
o możliwościach leczenia
o możliwościach leczenia
zła komunikacja z lekarzem
zła komunikacja z lekarzem
powrót comiesięcznych krwawień
powrót comiesięcznych krwawień
konieczność długotrwałego,
konieczność długotrwałego,
systematycznego przyjmowania
systematycznego przyjmowania
leków
leków
Przyczyny rezygnacji kobiet z HRT
Przyczyny rezygnacji kobiet z HRT
objawy uboczne
objawy uboczne
•
przyrost masy ciała
przyrost masy ciała
•
nadmierne owłosienie
nadmierne owłosienie
strach przed nowotworami
strach przed nowotworami
•
rak sutka
rak sutka
•
rak trzonu macicy
rak trzonu macicy
nieprawidłowa kontrola
nieprawidłowa kontrola
krwawień/plamień
krwawień/plamień
obecność/brak krwawień/plamień
obecność/brak krwawień/plamień
Przeciwwskazania do HRT
Przeciwwskazania do HRT
nie zdiagnozowane
nie zdiagnozowane
krwawienia
krwawienia
z dróg rodnych
z dróg rodnych
czynne wirusowe zapalenie
czynne wirusowe zapalenie
wątroby
wątroby
czynna choroba zatorowo-
czynna choroba zatorowo-
zakrzepowa
zakrzepowa
nowotwory hormonozależne
nowotwory hormonozależne
•
rak sutka
rak sutka
•
rak trzonu macicy
rak trzonu macicy
•
rak jajnika
rak jajnika
•
czerniak
czerniak
•
oponiak
oponiak
hypertrójglicerydemia
hypertrójglicerydemia
(TG > 750 mg/dl)
(TG > 750 mg/dl)
choroby naczyń
choroby naczyń
mózgowych i siatkówki
mózgowych i siatkówki
nie leczone
nie leczone
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie tętnicze
nawracające migreny
nawracające migreny
anemia sierpowata
anemia sierpowata
ostrożnie w otyłości
ostrożnie w otyłości
Korzyści
Korzyści
cholesterol
cholesterol
całkowity
całkowity
LDL-cholesterol
LDL-cholesterol
oksydacji LDL- chol
oksydacji LDL- chol
apolipoproteiny A i
apolipoproteiny A i
B
B
HDL-cholesterol
HDL-cholesterol
homocysteiny
homocysteiny
Ryzyko
Ryzyko
ryzyko zakrzepicy
ryzyko zakrzepicy
żylnej
żylnej
czynnik VII i VIIa
czynnik VII i VIIa
fibrynogen
fibrynogen
antytrombina III
antytrombina III
PAI-1
PAI-1
CRP
CRP
trójglicerydy
trójglicerydy
Estrogeny
Estrogeny
a układ sercowo-naczyniowy
a układ sercowo-naczyniowy
Znaczenie HRT
Znaczenie HRT
w leczeniu osteoporozy
w leczeniu osteoporozy
zmniejszenie aktywności osteoklastów
zmniejszenie aktywności osteoklastów
zapobieganie szybkiej utracie gęstości
zapobieganie szybkiej utracie gęstości
kości po menopauzie u 80-90% kobiet
kości po menopauzie u 80-90% kobiet
zmniejszenie ryzyka złamań o 50%
zmniejszenie ryzyka złamań o 50%
mniejszy odsetek złamań
mniejszy odsetek złamań
•
stawu biodrowego
stawu biodrowego
•
kręgosłupa
kręgosłupa
zapobieganie obniżeniu wzrostu
zapobieganie obniżeniu wzrostu
Gallagher JC Rheum Dis Clin N Am 2001; 21 (1): 143-62
Gallagher JC Rheum Dis Clin N Am 2001; 21 (1): 143-62
HRT a układ nerwowy
HRT a układ nerwowy
wpływ na funkcję mózgu
wpływ na funkcję mózgu
•
na ilość, morfologię i funkcję neuronów
na ilość, morfologię i funkcję neuronów
•
wpływ na neurotransmitery
wpływ na neurotransmitery
•
wpływ na komórki glejowe
wpływ na komórki glejowe
•
wpływ na proteiny występujące w chorobie
wpływ na proteiny występujące w chorobie
Alzheimera
Alzheimera
białko prekursorowe amyloidu
białko prekursorowe amyloidu
białko tau
białko tau
apolipoproteina E
apolipoproteina E
wpływ na funkcje poznawcze
wpływ na funkcje poznawcze
wpływ na nastrój i zachowanie
wpływ na nastrój i zachowanie
choroba Alzheimera
choroba Alzheimera
choroba Parkinsona
choroba Parkinsona
HRT
HRT
a nowotwory narządu rodnego
a nowotwory narządu rodnego
rak sutka
rak sutka
RR 0,9 - 2,0
RR 0,9 - 2,0
rak endometrium
rak endometrium
RR 0,7 - 1,4
RR 0,7 - 1,4
rak jajnika
rak jajnika
RR 0,38 - 5,19
RR 0,38 - 5,19
rak szyjki macicy
rak szyjki macicy
RR 1,0
RR 1,0
rak pochwy
rak pochwy
RR 1,0
RR 1,0
rak sromu
rak sromu
RR 1,0
RR 1,0
H. Schneider Maturitas 2002
HRT a inne układy i narządy
HRT a inne układy i narządy
układ moczowo-płciowy
układ moczowo-płciowy
skóra i tkanka podskórna
skóra i tkanka podskórna
błony śluzowe
błony śluzowe
narząd wzroku
narząd wzroku
narząd słuchu
narząd słuchu
przyzębie
przyzębie
Hormonalna Terapia Zastępcza
Hormonalna Terapia Zastępcza
nie może być rozpoczynana
nie może być rozpoczynana
•
bez badania ginekologicznego
bez badania ginekologicznego
•
bez konsultacji ginekologa - endokrynologa
bez konsultacji ginekologa - endokrynologa
stosowanie wymaga okresowej kontroli
stosowanie wymaga okresowej kontroli
ginekologa, a optymalnie
ginekologa, a optymalnie
ginekologa-endokrynologa
ginekologa-endokrynologa
•
co 4-6 mcy
co 4-6 mcy