Środki spożywcze specjalnego żywieniowego przeznaczenia oraz żywność wzbogacana i suplementy diety w aspekcie utrzymania zdrowia

Żywność wzbogacana
i suplementy diety

Wydział Nauk o Żywności
Akademia Rolnicza we Wrocławiu

dr inż. Danuta Figurska-Ciura

PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE CZŁOWIEKA

POLEGA NA CAŁKOWITYM ZASPOKOJENIU

ZAPOTRZEBOWANIA ORGANIZMU NA

ENERGIĘ ORAZ NA WSZYSTKIE SKŁADNIKI

POKARMOWE NIEZBĘDNE DO ROZWOJU

ŻYCIA I

ZACHOWANIA ZDROWIA

Odpowiednia, zróżnicowana dieta:

wszystkie składniki odżywcze

niezbędne do prawidłowego rozwoju

i utrzymania homeostazy organizmu

 ilości składników spełniają normy i

zalecenia ustalone na podstawie

ogólnie przyjętych danych

naukowych

 Sposób żywienia ludności w różnych krajach Wspólnoty

jest pod wieloma względami niezadowalający

 dieta większości badanych jest nieprawidłowo

zbilansowana pod względem zawartości energii i

składników odżywczych

 nadmiar energii, tłuszczu, białka, węglowodanów

prostych

 niedobór witamin i składników mineralnych

prawdopodobnie niedobór substancji bioaktywnych

Osoby szczególnie narażone na niedobory
składników odżywczych:

chorujący (pobyt w szpitalu)
rekonwalescenci po przebytych chorobach
intensywnie uprawiający sport
 kobiety w różnych stanach fizjologicznych (ciąża,
laktacja)
stosujący restrykcyjne diety (wegetariańskie,
redukcyjne)
starsi (z zaburzonymi procesami wchłaniania)

prowadzący nieregularny, niehigieniczny tryb życia

Stosowanie:



Żywności wzbogacanej



Suplementów diety



Środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego (ŚSSPŻ)

Sposoby wzbogacania diety
w substancje odżywcze

dodawanie jednego lub kilku składników

odżywczych do wybranych produktów bez

względu na to, czy występują one w tych

produktach naturalnie czy nie

definicja wg ekspertów FAO/WHO

1994

Wzbogacanie

żywności -

fortyfikacja

 zapobieganie niedoborom składników odżywczych

 wyrównywanie strat składników odżywczych,
zachodzących w czasie procesów technologicznych

 upodobnienie substytutu do produktu naturalnego
pod względem wartości odżywczej

 zwiększenie zawartości składników istotnych dla
zdrowia

i rozwoju organizmu w produktach specjalnego
przeznaczenia

Cele wzbogacania

żywności

OBLIGATORYJNE WZBOGACANIE
ŻYWNOŚCI



jodowanie soli



wzbogacanie margaryny
w witaminy A i D



wzbogacanie mąki
w kwas foliowy (rozważane)

DOBROWOLNE WZBOGACANIE ŻYWNOŚCI



soki i napoje bezalkoholowe

(wit C,

Ca)



przetwory zbożowe

(wit B1, B2, B6,

B12, PP, kwas foliowy, Ca, Fe)



mleko i produkty mleczne

(wit A,

D3, Ca)



wyroby cukiernicze

(wit B1, B2, B6,

B12, PP, kwas foliowy, Ca, Fe)

Zalety

wzbogacania

żywności

 wysoka efektywność prewencyjna

 możliwość długotrwałego

oddziaływania

 łatwość standaryzacji i kontroli

 opłacalność ekonomiczna

Żywność wzbogacana



maksymalne i minimalne ilości
składnika wzbogacającego produkt
uzasadnione badaniami
żywieniowymi

Maksymalnie :
witaminy i składniki mineralne -

50% RDA

za wyjątkiem witaminy C i kwasu foliowego –

100% RDA

Minimalnie:
nie mniej niż

15% RDA

Wzbogacanie żywności uważane jest za

najskuteczniejszy

i najbardziej opłacalny sposób zapobiegania

niedoborom składników mineralnych i witamin w

dużych populacjach,

bardziej skuteczny od suplementacji.

Żywność wzbogacana



istotna rola w profilaktyce niedoborów
składników odżywczych – element
polityki żywnościowej w skali kraju



ustalone metody kontroli i
administracyjny nadzór nad
wzbogacaniem żywności

Żywność wzbogacana



Deklarowana przez producenta ilość witamin
i składników mineralnych odnosi się do
całkowitej zawartości danego składnika w
produkcie



Producent na opakowaniu nie może
zamieszczać informacji, że produkt jest
wzbogacany

Żywność wzbogacana - wątpliwości:



brak wyboru pomiędzy produktem wzbogacanym i nie

wzbogacanym



możliwość wystąpienia interakcji o trudnych do

przewidzenia skutkach



ograniczona wiedza na o bioprzyswajalności składników

odżywczych



ograniczona wiedza na temat oddziaływania na organizm

dużych dawek substancji antyoksydacyjnych (Fe,

witaminy C i E)



PROFILE SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH

indywidualne uzupełnianie

racji pokarmowej

składnikami odżywczymi

przyjmowanymi w postaci

jedno- lub

wieloskładnikowych

preparatów

Suplementacja diety

Suplement

to skoncentrowane źródło:



witamin



składników mineralnych



innych substancji wykazujących

efekt
odżywczy lub fizjologiczny

SUPLEMENTACJA DIETY

Formy

suplementów:



kapsułki



drażetki



ampułki z płynem



tabletki



saszetki z proszkiem



proszki



syropy



butelki z

kroplomierzem

Przeznaczone do spożywania w
małych, odmierzonych ilościach
jednostkowych.



W przypadku witamin i składników mineralnych
określono obligatoryjnie jakie związki mogą
wchodzić w skład suplementów



Na etykiecie preparatu wymagana jest informacja
o składzie, wartości odżywczej, % realizacji
dziennego zapotrzebowania, wskazaniach:
odżywczych lub fizjologicznych (nie – leczniczych)
oraz o tym, że suplement nie zastępuje
zróżnicowanej diety

Suplementy diety



suplementy produkowane w krajach UE

przed wprowadzeniem na rynek wymagane

jest powiadomienie GIS



suplementy spoza UE lub wytworzone w

oparciu o oryginalną recepturę - wymagane

są badania naukowe oceniające wpływ

suplementu na organizm lub opinie

ekspertów z niezależnych jednostek

naukowych dla

Suplementy diety -
wątpliwości



dawki witamin i składników mineralnych
mogą przekraczać dawki zalecane lub
nawet dawki lecznicze



dostępne dane naukowe nie pozwalają na
ustalenie najwyższych bezpiecznych,
dopuszczalnych ilości (UL - Upper Level)
dla wszystkich witamin i składników
mineralnych

RYZYKO PRZEDAWKOWANIA

WITAMINY ANTYOKSYDACYJNE

KORZYSTNIE ODDZIAŁYWUJĄ NA

ORGANIZM CZŁOWIEKA TYLKO W

ŚCIŚLE OKREŚLONYCH ZALECANYCH

DAWKACH

PRZEKROCZENIE DAWKI ZALECANEJ

ZMIENIA ICH DZIAŁANIE NA

PROOKSYDACYJNE – PRZYCZYNIAJĄC

SIĘ DO ROZWOJU ZMIAN

MIAŻDŻYCOWYCH,

NOWOTWOROWYCH, TERATOGENNYCH

Suplementy diety
- inne substancje wykazujące efekt odżywczy lub

fizjologiczny



Aminokwasy (np. BCAA)



Kwasy tłuszczowe (np. Omega 3, CLA)



Błonnik



Lecytyna



Preparaty pszczele



Preparaty eznymatyczne



Substancje ergogeniczne



Koenzym Q



Glukozyloamina



Metylosulfometan MSM



Chrząstka rekina



Substancje ergogeniczne



Luteina



Skwalen



Produkty roślinne i ekstrakty

Bioaktywne substancje

roślinne

FITOSTEROLE

POLIFENOLE

TERPENY

SAPONINY

ALKILOSIARCZKI

ALKALOIDY

IZOTIOCYJANIANY

GLUKOZYNOLANY

GARBNIKI

KAROTENOIDY

Suplementy diety - inne substancje
wykazujące efekt odżywczy lub fizjologiczny

Produkty roślinne i ekstrakty



dawki substancji kilka-kilkadziesiąt razy

mniejsze od leczniczych



standaryzacja ekstraktów, stabilność gotowych

produktów



produkty z innych rejonów geograficznych -

reakcje niepożądane np. alergiczne



brak spójnego prawa w zakresie wykorzystania

surowców zielarskich do produkcji suplementów

Suplementy diety -wątpliwości:



Istnieje ryzyko przedawkowania witamin

rozpuszczalnych w tłuszczach



nie ustalono najwyższych bezpiecznych,

dopuszczalnych ilości dla wszystkich witamin

i minerałów



nie sporządzono wykazu innych niż witaminy

i minerały substancji, które mogą wchodzić w

skład suplementów

Decyzja o stosowaniu

produktów wzbogacanych lub

suplementów powinna być

podejmowana

świadomie i odpowiedzialnie

najlepiej po konsultacji ze

specjalistą



Aby zapewnić konsumentom wysoki
poziom ochrony i ułatwić im
dokonanie wyboru produkty
wprowadzane na rynek muszą być
bezpieczne i należycie oznakowane



projekt rozporządzenia w sprawie
oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych
dotyczących żywności

Zgodnie z ustawodawstwem
obowiązującym w Polsce w tworzeniu
suplementów można wykorzystać

witamin

oraz

15 składników mineralnych

w postaci

112 różnych rodzajów

związków chemicznych.

SUPLEMENTY DIETY- INNE SUBSTANCJE WYKAZUJĄCE EFEKT
ODŻYWCZY LUB FIZJOLOGICZNY



AMINOKWASY (np. BAA)



KWASY TŁUSZCZOWE (np.CLA)



BŁONNIK



LECYTYNA



PREPARATY PSZCZELE



PREPARATY EZNYMATYCZNE



KOENZYM Q



GLUKOZYLOAMINA (MSM)



METYLOSULFOMETAN



PRODUKTY ROŚLINNE I EKSTRAKTY



CHRZĄSTKA REKINA



SUBSTANCJE ERGOGENICZNE

DZIAŁANIE SZKODLIWE DUŻYCH DAWEK WITAMIN

(uwzględniono zalecane dzienne spożycie dla kobiet 19-50

lat)

SUPLEMENTACJA DIETY

WITAMINA

DZIAŁANIE SZKODLIWE

DAWKA

NORMA

witamina A

Działanie teratogenne

Uszkodzenie wątroby

3000 µg

700 µg

witamina C

Zaburzenia czynności

przewodu pokarmowego

Rozszerzenie naczyń

krwionośnych

Kamica nerkowa

2000 mg

75 mg

witamina

Neuropatie

Stany zapalne skóry

(dermatoza)

Niezborność ruchowa

100 mg

1,3 mg

Podsumowanie



Najlepszą metodą zapobiegania niedoborom
składników odżywczych jest racjonalna dieta,
dostosowana do potrzeb organizmu



Konieczność stosowania suplementacji diety
powinna być poprzedzona poradą u specjalisty,
a czas stosowania suplementacji musi być
ograniczony do momentu ustąpienia objawów
niedoborów

Brak wystarczających dowodów naukowych na potwierdzenie

skuteczności działania różnych substancji

Substancje, których przydatność ergogeniczna jest bardzo

słabo udowodniona :

- aminokwasy rozgałęzione BCAA

- glutamina

- karnityna (L-karnityna)

- sprzężony kwas linolowy (CLA)

- dehydroepiandrosteron (DHEA)

- miłorząb japoński

- żeń szeń

- inozyna

- chrom

- selen

- wanad

Suplementy diety - inne substancje wykazujące efekt
odżywczy lub fizjologiczny

Suplementy diety



W przypadku witamin i składników mineralnych

ustawodawca dokładnie określił jakie związki mogą

wchodzić w skład suplementów



Określono wymagania dotyczące informacji na

etykiecie produktu: o składzie, wartości odżywczej,

% realizacji RDA, dawce dziennej, wskazaniach:

odżywczych lub fizjologicznych (nie – leczniczych)

oraz o tym, że suplement nie zastępuje

zróżnicowanej diety

W CELU ZAPOBIEGAGANIA NIEDOBOROM

ALE TAKŻE NADMIAROM WITAMIN I SKŁADNIKOW

MINERALNYCH W ORGANIZMIE ORAZ

ZWIAZANYM Z TYM WYSTĘPOWIANIEM CHORÓB

SPOWODOWANYCH

NIEPRAWIDŁOWYM ŻYWIENIEM,

NALEŻY PROWADZIĆ WŁAŚCIWĄ

EDUKACJĘ PROZDROWOTNĄ

CAŁEGO SPOŁECZENSTWA

F E S T W A L N A U K I 2 0 0 6

Document Outline