1

Perspektywy rozwoju polskiej

gospodarki

Leszek Balcerowicz

Prezes Narodowego Banku Polskiego

Giełda Papierów
Wartościowych

Warszawa, 1 grudnia 2003 r.

2

Plan wystąpienia:

• Wstęp

• Tło międzynarodowe

• Polska na tle liderów systemowych

• Bieżąca sytuacja gospodarcza Polski

• Konieczne zmiany

3

Jest bardzo wiele krajów, które nie były w stanie

zmniejszyć dystansu dzielącego je od państw

najbogatszych:

 cały świat niezachodni w XVIII-XIX w., aż do rewolucji Meiji
(1868 r.) w Japonii;

 prawie wszystkie kraje Afryki po II wojnie światowej;

 państwa Ameryki Łacińskiej w ramach starego modelu
gospodarczego (do późnych lat osiemdziesiątych XX w.);

 wszystkie kraje komunistyczne po II wojnie światowej;

 większość krajów Europy Wschodniej po 1990 roku.

I. Tło międzynarodowe

Przykłady porażek w zmniejszaniu dystansu gospodarczego.

4

PKB na mieszkańca w wybranych grupach krajów

(Europa Zachodnia = 100)

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective,
OECD, Paris 2001

5

15

25

35

45

55

Afryka, 1820-1998

Azja, 1820-1973

Europa Środkowa w

okresie komunizmu,

1950-1990

Ameryka Łacińska,

1950-1990

1820

1870

1950

1973

1990

1998

5

Do państw, które odniosły sukces w zmniejszaniu

dystansu do krajów najbogatszych, należą:

 Stany Zjednoczone w XIX w. wobec Wielkiej Brytanii;

 kraje skandynawskie, w tym Szwecję zanim rozwinęła
„model szwedzki” (do połowy XX w.);

 Japonię od rewolucji Meiji (w 1868 roku) do końca lat

osiemdziesiątych;

 Irlandię;

 młodsze tygrysy azjatyckie (Korea Płd., Tajwan, Tajlandia);

 Chiny od późnych lat siedemdziesiątych;

 Chile od 1984 r.;

 niektóre kraje postsocjalistyczne Europy Środkowo-
Wschodniej

w latach dziewięćdziesiątych.

Przykłady sukcesów w zmniejszaniu dystansu

gospodarczego.

6

PKB na mieszkańca w wybranych krajach

(Europa Zachodnia = 100)

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective,
OECD, Paris 2001

Szwecja

117

111

104

147

84

89

50

75

100

125

150

1870

1913

1950

1973

1990

1998

Irlandia

60

74

102

10

30

50

70

90

110

1973

1990

1998

USA

208

145

145

153

153

102

124

100

120

140

160

180

200

220

1820

1870

1913

1950

1973

1990

1998

J aponia

37

40

99

118

114

42

20

40

60

80

100

120

1870

1913

1950

1973

1990

1998

7

PKB na mieszkańca w wybranych krajach

(Europa Zachodnia = 100)

Chile

54

44

40

30

40

50

60

1973

1990

1998

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial
Perspective, OECD, Paris 2001

Chiny

7

12

17

0

5

10

15

20

1973

1990

1998

Korea Południowa

17

25

54

68

10

25

40

55

70

1950

1973

1990

1998

Polska

37

32

34

25

30

35

40

1990

1995

1998

8

PRZYCZYNY PORAŻEK W ZMNIEJSZANIU

DYSTANSU GOSPODARCZEGO DO KRAJÓW

NAJBOGATSZYCH

PODWÓJNA

PORAŻKA PAŃSTWA

WOJNY

ETATYZM

(POPULIZM)

NIEZDOLNOŚĆ

DO

REALIZACJI

PODSTAWOWYCH

FUNKCJI

PAŃSTWA

(ZAPEWNIENIA

ODPOWIEDNIEGO PRAWA, W TYM
OCHRONY PRAW WŁASNOŚCI, ITD.)

CHORE FINANSE
PUBLICZNE

NADMIERNY POZIOM
WYDATKÓW
PUBLICZNYCH I
PODATKÓW

PROTEKCJONIZM /
GOSPODARKA
ZAMKNIĘTA

MONOPOLIZACJ

A

DUŻA

WŁASNOŚĆ

PAŃSTWOW

A

NADMIAR

REGULACJI, KTÓRE

OGRANICZAJĄ

WOLNOŚĆ

GOSPODARCZĄ I

RODZĄ

KORUPCJĘ

CHORY
PIENIĄDZ

PUŁAPKI

SOCJALNE

OGRANICZAJĄCE

ZATRUDNIENIE

9

Co kryje się za trwałym sukcesem w zmniejszaniu dystansu

do krajów najbogatszych?

• Racjonalnie ograniczone państwo, które umożliwia sprawne
działanie gospodarki wolnorynkowej w ramach państwa prawa
(np. Stany Zjednoczone).

• lub udane przejście do takiego systemu.

Głównymi elementami systemu, który należy utrzymywać lub do

którego należy zmierzać, są:
- zdrowe finanse państwa;

- stabilne i egzekwowane prawo (rządy prawa);
- niskie i proste podatki dzięki ograniczonym wydatkom

publicznym;
- stabilny pieniądz;
- otwarta gospodarka;
- silna konkurencja w gospodarce;
- własność prywatna;
- brak barier dla swobodnej przedsiębiorczości.

10

Zdrowe finanse publiczne są warunkiem szybkiego

długofalowego rozwoju. Długotrwały, wysoki deficyt budżetu

prowadzi albo do kryzysu, albo co najmniej do spowolnienia

wzrostu.

Deficyt sektora finansów publicznych

w latach 1970 - 98 (w procentach PKB)

2,3

5,2

4,25

0,7

0

1

2

3

4

5

6

7

Kraje o niskim poziomie

dochodu wykazujące:

Kraje o średnim poziomie

dochodu wykazujące:

Szybką zbieżność

Niski wzrost

Źródło: World Economic Outlook, maj 2000 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

11

Jednocześnie doświadczenie międzynarodowe potwierdza, że

czym lepiej państwo wywiązuje się ze swoich podstawowych funkcji,

takich jak:

stanowienie dobrego prawa i jego egzekwowanie

tym szybciej gospodarka może się rozwijać.

3,9

5,4

5,6

7

3

4

4

5

5

6

6

7

7

8

Kraje o niskim poziomie dochodu

wykazujące:

Kraje o średnim poziomie dochodu

wykazujące:

ujemne tempo wzrostu

szybką zbieżność

Siła systemu prawnego i przestrzeganie

prawa

(min = 0 pkt/max = 10 pkt)

4,1

6

7

8

3

4

5

6

7

8

Kraje o niskim poziomie dochodu

wykazujące:

Kraje o średnim poziomie dochodu

wykazujące:

ujemne tempo wzrostu

szybką zbieżność

Bezpieczeństwo umów

(min = 0 pkt/max = 10 pkt)

Źródło: World Economic Outlook, październik 2000 r., Międzynarodowy Fundusz
Walutowy.

12

STABILNY PIENIĄDZ

(NISKA INFLACJA)

przyczynia się do wzrostu nakładów

czynników produkcji, ponieważ

zmniejsza się

niepewność

obciążenia podatkowe nie

rosną (jeżeli nie zmienia

się prawo podatkowe)

zwiększa efektywność wykorzystania

czynników produkcji, bo

układ cen względnych odzwierciedla

rzeczywiste preferencje konsumentów

9,4

8,4

21,3

20,3

6

17

28

Kraje o niskim poziomie dochodu wykazujące:

Kraje o średnim poziomie dochodu wykazujące:

Szybką zbieżność

Ujemny i niski wzrost

Średnia inflacja w latach 1970 - 98 (w %)

Źródło: World Economic Outlook, październik 2000 r., Międzynarodowy Fundusz
Walutowy.

13

W ostatnich 30 latach państwa otwarte na wymianę

międzynarodową rozwijały się przeciętnie znacznie szybciej

niż kraje zamknięte

-5

1,8

5,2

16,9

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Kraje o niskim poziomie dochodu wykazujące:

Kraje o średnim poziomie dochodu wykazujące:

ujemne tempo wzrostu

szybką zbieżność

Wzrost udziału wymiany międzynarodowej

w PKB między latami 1970 - 74 a 1994 -

98 (w punktach procentowych)

2,2

0,7

11,1

10,3

0

2

4

6

8

10

12

Kraje o niskim poziomie dochodu

wykazujące:

Kraje o średnim poziomie dochodu

wykazujące:

ujemne tempo wzrostu

szybką zbieżność

Przeciętna roczna realna dynamika

wolumenu eksportu w latach 1970 - 98 (w

proc.)

Źródło: World Economic Outlook, październik 2000 r., Międzynarodowy Fundusz
Walutowy.

14

Wydatki sektora finansów publicznych, a w efekcie skala

obciążeń podatkowych są bardzo wysokie.

Wydatki sektora finansów publicznych w

2002 roku (w procentach PKB)

Źródło: OECD.

Klin podatkowy* w 2001 roku

(jako procent łącznych kosztów pracy)

16,6

25,8

30,0

42,9

10

15

20

25

30

35

40

45

Korea

Południowa

Irlandia

USA

Polska

* klin podatkowy dla średniej płacy krajowej

23,1

31,1

31,9

44,6

20

25

30

35

40

45

50

Korea

Południowa

Irlandia

USA

Polska

II. Polska na tle liderów systemowych

15

W latach 2001-2002 doszło w Polsce do gwałtownego

rozluźnienia polityki fiskalnej.

Deficyt sektora finansów publicznych

(w procentach PKB)

Źródło: Narodowy Bank Polski.

Wydatki sektora finansów publicznych

(w procentach PKB)

Źródło: OECD.

3,2

2,9

2,0

4,5

5,0

0

1

2

3

4

5

6

1998

1999

2000

2001

2002

43,8

43,4

42,3

44,1

44,6

40

41

42

43

44

45

46

1998

1999

2000

2001

2002

16

Źródło: Dane z Banku Światowego, styczeń 2002 r.
Niższa wartość indeksu oznacza bardziej elastyczne prawo pracy (indeks może przyjmować wartości od 0 do 6)

1,21

1,31

2,37

3,47

0

1

2

3

4

Wielka Brytania

USA

Irlandia

Polska

Polski rynek pracy należy do najbardziej przeregulowanych na

świecie. Spośród 104 krajów, których prawo pracy zostało

poddane analizie przez ekonomistów Banku Światowego,

tylko w 20 okazało się ono bardziej sztywne niż w Polsce.

Indeks zakresu regulacji rynku pracy

OECD.

17

Ochrona zatrudnienia

Warunki zatrudnienia

Uczestnictwo pracowników w zarządzaniu

Rozwiązywanie sporów grupowych

Wybrane składowe indeksu zakresu regulacji rynku pracy.

Źródło: Dane z Banku Światowego, styczeń 2002 r.
Niższa wartość indeksu oznacza bardziej elastyczne prawo pracy (indeks może przyjmować wartości od 0 do 6)

18

69,9

72,1

82,0

68,1

65,2

56,2

55,8

53,3

50

60

70

80

90

Polska

Węgry

Hiszpania

Czechy

Portugalia

Wielka

Brytania

USA

Islandia

Źródło: Dane z bazy OECD o zatrudnieniu.

Nadmierna sztywność rynku pracy w Polsce utrudnia

zwiększanie zatrudnienia. Zatrudnieni w wieku 15-64 lata

jako procent populacji 15-64 lata w 2000 r.

Zatrudnieni w wieku 15-64 lata jako procent populacji 15-64 lata w 2000 r.

19

Źródło: 2003 Index of Economic Freedom, Heritage Foundation
Niższa wartość indeksu oznacza większy stopień wolności gospodarczej (indeksy mogą przyjmować wartości od 1 do 5)

0

1

2

3

4

5

Otwartość gospodarki

Obciążenia podatkowe Ochrona praw własności

Klimat prawny

Korupcja i czarny rynek

Hong Kong

Irlandia

USA

Polska

Wartości wybranych składowych indeksu wolności gospodarczej w 2003 roku

20

Źródło: Dane GUS; informacje ze sprawozdań F-01, Analiza wykonania budżetu państwa.

-4,1

-7,6

1,2

1,8

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

2002

2003

„Chore” sektory**

Przedsiębiorstwa ogółem bez „chorych” sektorów

Rozwój gospodarki jest hamowany przez odwlekanie

prywatyzacji

i zmian w „chorych” sektorach.

* Wskaźnik rentowności obrotu netto = wynik finansowy netto/przychody z całokształtu działalności
** „Chore sektory” obejmują górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo, przemysł stoczniowy, przemysł zbrojeniowy oraz

transport kolejowy i drogowy.

Wskaźnik rentowności obrotu netto* w I kwartale w latach 2002-2003 (w %)

21

0,1

0,3

0,6

0,5

1,1

2,7

3,0

5,0

6,3

8,2

6,9

3,7

4,0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002*

2003**

Źródło: EBRD Transition Report, 2003.

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (mld USD) w latach 1991-2003

* Wartość szacunkowa
** Prognoza.

0,5

0,8

1,6

2,6

3,8

6,5

7,1

13,4

3,7

3,1

6,5

26,8

0

5

10

15

20

25

30

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003*

Wpływy z prywatyzacji do budżetu państwa (mld zł) w latach 1992-2003*

* Dane za rok 2003 do 12 listopada.

22

Dynamika produkcji sprzedanej

przemysłu przetwórczego

(realna/w ujęciu rocznym/odsez./w

proc.)

Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu

(realna/w ujęciu rocznym/odsez./w proc.)

III. Bieżąca sytuacja gospodarcza Polski

Źródło: GUS

•Po wyeliminowaniu wpływu wahań sezonowych wzrost produkcji

przemysłowej w październiku br. wyniósł 9,5 proc., a przemysłu

przetwórczego 13,5 proc., co umocniło wzrostowy trend produkcji.

8,8

8,0

8,9

9,5

8,8

9,8

5,6

8,7

4,3

-3,0

-1,4

-4,3

0,4

3,4

5,4

2,9

3,0

6,8

-1,4

5,9

0,4

2,2

-5,0

0,0

5,0

10,0

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

2002

2003

9,5

13,5

10,0

10,8

9,9

10,6

6,9

10,5

4,2

-4,0

-2,7

-4,6

0,3

4,5

6,9

4,5

3,7

8,5

-1,1

7,8

0,9

2,5

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

2002

2003

Umacniają się trendy wzrostowe w gospodarce

•

Nadal rośnie eksport. W okresie styczeń-wrzesień br. w porównaniu do

analogicznego okresu ubiegłego roku odnotowano wzrost eksportu
wyrażonego w EUR o 5,8 proc., a w USD o 26,9 proc. (wg statystyki

płatniczej).

23

• W okresie dziewięciu miesięcy br. odnotowano

znaczną poprawę wyników finansowych

przedsiębiorstw. Wynik finansowy netto wyniósł

15,1 mld zł

i był prawie

5-krotnie

wyższy

niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.

Szybszy był wzrost przychodów ze sprzedaży

produktów, towarów i materiałów niż kosztów ich

uzyskania.

24

• W okresie trzech kwartałów 2003 r.

nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw

wzrosły w skali roku o 1,2 proc. (wobec

spadku o ok. 2 proc. w I półroczu

br.) Wzrost nakładów ogółem był

głównie efektem aktywności

inwestycyjnej przedsiębiorstw przemysłu

przetwórczego.

•Nadal wysoki, ponad dwukrotny, wzrost produkcji

odnotowuje się w przedsiębiorstwach zajmujących

się przygotowywaniem terenu po budowę oraz

wykonujących roboty budowlane wykończeniowe

(wzrost o 74,5 proc.).

25

Nominalna dynamika sprzedaży detalicznej w ujęciu rocznym (w proc.)

•W październiku br. odnotowano wzrost sprzedaży

detalicznej o 10,3 proc. wobec 9,7 proc. we wrześniu

br.

Źródło: GUS.

26

Utrzymuje się niepewność dotycząca sytuacji finansów

publicznych.

• Pogłębiająca się nierównowaga budżetowa, szybkie

narastanie długu publicznego oraz pogarszające się
perspektywy finansów publicznych w średnim okresie
niekorzystnie oddziałują na rynki finansowe powodując
wzrost

rentowności

skarbowych

papierów

wartościowych oraz osłabienie kursu złotego.

• Wzrost zadłużenia państwa ogranicza dostępność

kredytów dla przedsiębiorstw. Udział zadłużenia
sektora finansów publicznych w aktywach banków
komercyjnych wzrósł z około 13 proc. na początku
2001 roku do około 20 proc. obecnie.

27

Źródło: EcoWin.

Spread – różnica rentowności pomiędzy 10 l. obligacjami skarbowymi Polski i Niemiec.

Rentowność 10 l. obligacji skarbowych Polski, Węgier, Czech, Niemiec

od 1.1.2001 r. do 27.11.2003 r. – wybrane wartości dzienne

1

2

3

20

03

-0

1-

01

20

03

-0

1-

08

20

03

-0

1-

15

20

03

-0

1-

22

20

03

-0

1-

29

20

03

-0

2-

05

20

03

-0

2-

12

20

03

-0

2-

19

20

03

-0

2-

26

20

03

-0

3-

05

20

03

-0

3-

12

20

03

-0

3-

19

20

03

-0

3-

26

20

03

-0

4-

02

20

03

-0

4-

09

20

03

-0

4-

16

20

03

-0

4-

23

20

03

-0

4-

30

20

03

-0

5-

07

20

03

-0

5-

14

20

03

-0

5-

21

20

03

-0

5-

28

20

03

-0

6-

04

20

03

-0

6-

11

20

03

-0

6-

18

20

03

-0

6-

25

20

03

-0

7-

02

20

03

-0

7-

09

20

03

-0

7-

16

20

03

-0

7-

23

20

03

-0

7-

30

20

03

-0

8-

06

20

03

-0

8-

13

20

03

-0

8-

20

20

03

-0

8-

27

20

03

-0

9-

03

20

03

-0

9-

10

20

03

-0

9-

17

20

03

-0

9-

24

20

03

-1

0-

01

20

03

-1

0-

08

20

03

-1

0-

15

20

03

-1

0-

22

20

03

-1

0-

29

20

03

-1

1-

05

20

03

-1

1-

12

20

03

-1

1-

19

Różnica rentowności obligacji skarbowych Polski i Niemiec od 1.1.2003 r. do 25.11.2003

r.

7,267

3,519

5,970

7,209

5,278

3,457

4,446

4,788

8,670

8,870

4,997

12,538

0

2

4

6

8

10

12

14

Max*

Min**

2003-11-27

Czechy

Węgry

Polska

Niemcy

* Max: Czechy - 1/01, Węgry, Niemcy: 3/01, Polska: 8/01
** Min: Czechy, Polska, Niemcy: 6/03, Węgry: 5/03

28

95

100

105

110

115

120

Czechy

Węgry

Polska

Źródło: EcoWin.

Kurs walut Polski, Czech i Węgier do euro w okresie od 1.1.2003 r. do 25.11.2003 r.

(indeks – kurs 1.1.2003 = 100)

29

1.

uzdrowienie finansów publicznych, przede wszystkim przez
ograniczenie nadmiernych wydatków;

2.

obniżenie obciążeń podatkowych, przede wszystkim obciążeń pracy
(wszelkiego typu składek oraz podatku dochodowego od osób

fizycznych);

3.

stabilizacja inflacji na niskim poziomie i utrzymanie pod kontrolą
deficytu obrotów bieżących;

4. uzdrowienie „chorych” sektorów - dokończenie prywatyzacji;
5.

zlikwidowanie barier krępujących przedsiębiorczość (w tym

ograniczenie
biurokratycznych regulacji rynku pracy) oraz wzmocnienie

konkurencji;

5.

poprawienie jakości, a zwłaszcza egzekucji prawa (reforma wymiaru
sprawiedliwości).

By polska gospodarka mogła szybko się rozwijać i tworzyć nowe

miejsca pracy konieczne jest wprowadzenie pakietu reform

strukturalnych, które umożliwią wzrost wydajności przy

jednoczesnym zwiększaniu zatrudnienia:

V.

Konieczne zmiany