Wczesne dzieciństwo

• Obejmuje okres od urodzenia do 3

roku życia

• Wiek niemowlęcy – 1rż
• Wiek poniemowlęcy – 1-2rż

• W okresie niemowlęcym wyróżnia

się 1 miesiąc jako okres
przystosowawczy do życia w
pozamacicznym środowisku. Tzw.
stadium noworodka – dziecko
przystosowuje się do zmiany
temperatury, nowego sposobu
oddychania, odżywiania i wydalania.

Odruchy

•

odruch babińskiego (unoszenie dużego palca
przy podrażnieniu stopy)

•

odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem
głowy wyprostowują się kończyny po tej
samej stronie, a kurczą po przeciwnej)

•

odruch Moro (unoszenie kończyn i
przyciąganie ich do ciała)

•

odruch chwytny (zaciskanie dłoni na
przedmiocie i trzymanie tak, że można
dziecko unieść w górę)

•

odruch marszu automatycznego

Rytm aktywności: snu i

czuwania noworodka

• Głęboki sen – noworodek regularnie

oddycha, zamknięte oczy nie poruszają się

– 8-9 h/dobę.

• Sen lekki – szybkie ruchy gałek ocznych,

nieregularny oddech – 8-9h

• Drzemka – oczy półotwarte, opóźnione

reakcje na bodźce.

• Bierne czuwanie – otwarte i przytomne

oczy, uwaga skupiona na bodźcach – 2-3h.

• Aktywne czuwanie – reagowanie na

bodźce, wyskoki poziom aktywności 1-4h.

• Krzyk.

Zdolności sensoryczne

noworodka

• Równowaga – podniesione, kiedy płacze – uspokaja się
• Dotyk – dotknięcie w okolicy ust wywołuje

znieruchomienie

• Smak – odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki

(preferuje słodki)

• Węch – reaguje na zapach pokarmów, rozpoznaje zapach

mleka matki, odwraca się od nieprzyjemnych zapachów

• Słuch – preferuje dźwięki o czystych tonach, różnicuje

dźwięki mowy ludzkiej, odwraca się w kierunku dźwięku,

preferuje głos matki

• Wzrok – ograniczona ostrość widzenia, próbuje śledzić

wzrokiem poruszający się obiekt, słabo rozwinięte

widzenie kolorów

Naśladowanie

• 2-3 dniowe dzieci zdolne są do

naśladowania mimiki opiekunów.

Naśladują wiele wyrazów twarzy i

robią to również w chwili gdy dorosły

nie przedstawia już danego wyrazu

mimicznego. Tak wcześnie pojawiająca

się zdolność do naśladowania wyrazów

twarzy, później gestów i ruchów

ułatwia dziecku komunikację z

opiekunami i rozwój relacji.

Rozwój psychoruchowy

• Termin zaznacza powiązania

psychiki i motoryki w rozwoju
niemowlęcia.

• Rozwój ruchowy stanowi

najbardziej wyrazisty przejaw
rozwoju dziecka na tym etapie.

• Umiejętność panowania nad postawą

ciała, lokomocją, chwytaniem,

manipulacją przedmiotami.

• przejście od globalnych, rozlanych do

zlokalizowanych reakcji ruchowych

(np.noworodek reaguje na dźwięk

nieskoordynowanymi ruchami całego

ciała, niemowlę odwraca głowę)

• wcześniejsze przywajanie ruchów

cyklicznych (np. poruszanie ręką z

grzechotką) niż acyklicznych (np.

spostrzeganie, sięganie, chwytanie)

Kontrola postawy ciała

• 2mc – w pozycji leżącej na brzuchu unosi

głowę i wsparte na rękach odrywa klatkę

piersiową, głowę i nogi

• 4-5mc – leżąc na brzuchu długo trzyma

uniesioną głowę, opiera się na dłoniach,

unosi klatkę piersiową na wyprostowanych

rękach

• 5-6mc – posadzone lub podciągnięte – siedzi
• 8-10mc – stoi z podparciem
• 11mc – stoi bez oparcia

Rozwój lokomocji

• 3-4mc – w pozycji na plecach obraca się na

bok i brzuch

• 5-6mc – przewraca się z brzucha na plecy,

trzymane za rączki samo unosi się do

postawy siedzącej

• 8mc – pełza do przodu, samodzielnie siada

bez trzymania i podpory

• 9mc – raczkuje, wstaje samo, jeśli może

się czegoś uchwycić

• 12mc – stawia pierwsze samodzielne kroki

Koordynacja wzrokowo-

ruchowa

• od 4 miesiąca chwytanie i sięganie pod

kontrolą wzroku

• pod koniec okresu niemowlęcego dziecko

manipuluje przedmiotem używając obu

rąk.

• w 1rż manipuluje w sposób niespecyficzny,

tak samo wobec wszystkich przedmiotów

• od 2rż działania dziecka stają się

specyficzne – poznaje sposoby używania

przedmiotów i ich funkcje

Wzrok

• Niemowlę do około 3 mca może widzieć

jedynie obiekty będące w bardzo bliskiej

odległości, ok.21cm

• 12mcy - ostrość wzroku jak u dorosłego
• Między 3-5mcem pojawia się, a około

13mca rozwija widzenie stereoskopowe -

percepcja głębi

• Noworodki odróżniają kolor zielony od

czerwonego, a w wieku 3mcy jeszcze

żółty i niebieski.

Czynności

eksploracyjne

• Pojawiają się w kontekście nowych bodźców

i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb
poznawczych jednostki. W eksplorowaniu
przedmiotów pojawiają się 2 zjawiska:

• dziecko stosuje wiele różnych schematów

czynnościowych do jednego przedmiotu

• przejawia tendencję do modyfikowania

czynności w celu wykrycia różnych
własności przedmiotu

Komunikacja

• Do komunikowania dziecko wykorzystuje

zachowania niewerbalne – płacz,

spojrzenia, gesty, mimikę, wokalizację.

• Gesty wskazujące – pojawiają się między

9 a 13 mcem, wyrażają prośbę o przedmiot,

podawanie

przedmiotu

dorosłemu,

pokazywanie przedmiotu.

• Gesty reprezentujące – tworzą względnie

trwałe układy ruchów ciała, rąk mimiki,

którym odpowiadają znaczenia. Dziecięcy

język migowy. Występują powyżej 14mca.

• 6-7mcy – gesty pomagają niemowlęciu

osiągnąć rzecz której pragnie

• 8-10mcy – skupić zainteresowanie opiekuna

na obiekcie, którym same są zainteresowane

• 12-16mcy – zaczynają łączyć gesty ze

słowami

• Etykietowanie przedmiotów i zdarzeń za

pomocą gestów poprzedza etykietowanie
słowami. Dzieci najpierw tworzą zestawienia
2 gestów lub gestu i słowa zanim zaczną
łączyć słowa.

Rozwój wokalizacji

• 0-8 tyg. - stadium odruchowego krzyku – krzyki,

kichnięcia, prychnięcia, mała możliwość zmian
dźwięków

• 8-20 tyg. – stadium gruchania i śmiechu – dźwięki

w społecznej interakcji, krzyk mniej częsty i
bardziej zróżnicowany, pojawia się śmiech

• 16-30 tyg. – stadium zabaw wokalnych – proste

sylaby, dźwięki podobne do samogłosek i
spółgłosek

• 25-50 tyg – stadium samonaśladującego

gaworzenia – kombinacje samgłosek i spółgłosek,
częściej gaworzy gdy jest samo

• 9-18 mc – stadium ekspresywnej mowy

niezrozumiałej – zwiększony repertuar spółgłosek,
wypowiedzi naśladują intonacje charakterystyczną
dla wypowiedzi spełniających różne funkcje

• Wczesne kontakty matki z dzieckiem

nazwane

są

mianem

konwersacjopodobnych.

Poprzez

nie

dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i
otrzymuje materiał językowy niezbędny do
uczenia się języka.

• Jeżeli matka używa języka przede

wszystkim do nazywania obiektów – czyli w
sposób referencjalny – to dziecko również
będzie na tym skupione. Jeżeli matka używa
mowy do wyrażania emocji, częściej używa
ono słów do określania relacji społecznych.

Emocje

• 1mc – wyraża mimicznie radość czy

zadowolenie

• 3-4mc – złość i smutek
• 7mc – strach
• 12mc – nieśmiałość i wstyd
Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają

się z pozytywnych na negatywne.

Przywiązanie

• Dzieci lękowe – unikające, które nie

przejawiają emocji negatywnych w czasie
rozstania z matką, ale gdy wraca unikają jej

• Dzieci ufnie przywiązane – wykazują neg

emocje gdy matka je opuszcza i reagują
entuzjastycznie na jej powrót

• Dzieci lękowo ambiwalentne – wykazują

silne emocje negatywne w czasie rozstania
z matką, reagują agresją przy jej powrocie

Reakcje na inne dzieci

• 6mc – dziecko obserwuje i

uśmiecha się do innych dzieci

• 9mc – gaworzy, naśladuje ruchy

rówieśnika, daje zabawkę

• 12mc- dąży do kontaktu z

rówieśnikiem, złości się gdy
rówieśnik się oddala

Wiek poniemowlęcy (2-

3rż)

• 15mc – wchodzi po schodach na czworakach,

chodzi samodzielnie, czasami się przewraca

• 18mc – ciągnie za sobą przedmioty na

sznurku, wchodzi po schodach przy pomocy
dorosłego

• 25-30mc – schodzi po schodach bez

trzymania się poręczy, skacze, biega

• 36mc – jeździ na trzykołowym rowerku, stoi

na palcach

Manipulacja

specyficzna

• Etapy zabawy klockami

(traktowane jako miary rozwoju):

• 18mc - buduje wieże z klocków
• 21mc - zestawia klocki na

płaszczyźnie, budując pociągi

• 30mc - buduje budowle

trójwymiarowe, np. mosty

Inteligencja

sensomotoryczna

• 0-1 mc – aktywność odruchowa
• 1-4 mc – pierwsze rozróżnienia
• 4-8 mc – odtwarzanie
• 8-12 mc – koordynacja schematów
• 12-18 mc – eksperymentowanie
• 18-24 mc - reprezentacja

Aktywność odruchowa

• reakcje takie same wobec

wszystkich przedmiotów, róg
kocyka ssany z takim samym
zapałem jak pierś matki.

• dziecko jedynie ćwiczy odruchy –

jest to niezbędny etap dla dalszego
rozwoju struktur poznawczych.

Dokonywanie

pierwszych rozróżnień

• zachowania odruchowe podlegają

modyfikacjom, pojawiają się nowe
zachowania

• ssanie kciuka, śledzenie wzrokiem

poruszających się przedmiotów,
zwracanie głowy w kierunku
źródła dźwięku

Odtwarzanie

interesujących zdarzeń

• Zachowane dziecka skierowane na

przedmioty i zdarzenia

zewnętrznego świata.

• Dziecko odtwarza zdarzenia, które

wydają mu się ciekawe – np. chwyta

i uderza by powtórzyć dźwięk.

• Dziecko jest egocentryczne, widzi

siebie jako przyczynę wszelkich

zdarzeń.

Koordynacja schematów

• Zaczyna przewidywać zdarzenia, wykazując

zaczątki planowania.

• Przedmioty nabierają cechy stałości – zaczyna

szukać przedmiotów, które zniknęły z pola

widzenia.

• Zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu

też mogą wykazywać aktywność, być przyczyną

zdarzeń.

• Zaczyna odróżniać środki od celów, używać

środków do realizacji celów – np. odsunąć

poduszkę, po to, by sięgnąć po leżącą za nią

zabawkę.

Wykrywanie nowych

sposobów

• Zaczyna tworzyć nowe schematy do

rozwiązywania nowych problemów.

• Dziecko rozwija nowe sposoby realizacji

celów raczej przez eksperymentowanie
niż

stosowanie

nawykowych,

utworzonych uprzednio schematów.

• Jest całkowicie pochłonięte

sprawdzaniem, jak przedmioty
zachowują się w nowych sytuacjach.

Reprezentacje

umysłowe

• Dziecko zaczyna przechodzić z poziomu

inteligencji sensomotorycznej, na poziom

inteligencji przedstawieniowej – staje się

zdolne do tworzenia reprezentacji.

• Wpada na pomysł działania, wypróbowując

czynności na poziomie reprezentacji

(myśląc), a nie czynnie eksperymentując.

• Dziecko przed podjęciem próby przewiduje

jakie sposoby działania doprowadzą do

niepowodzenia a jakie do sukcesu.

Funkcja symboliczna

• Zdolność

do

przywoływania

nieobecnych przedmiotów i zjawisk
za pośrednictwem symboli i znaków.

• Pierwsze jej przejawy to –

przyswajanie mowy, pojawienie się
zabawy symbolicznej,
naśladownictwo odróżnicowane,
wyobrażenia

Dziecięca teoria umysłu

• W połowie 2 rż dziecko staje się zdolne do

myślenia o rzeczach nieobecnych, możliwych i

wyobrażonych zdarzeniach.

• W wieku 2-3 lat dzieci rozumieją, że umysł

zawiera niewidzialne byty – myśli, które na

wiele sposobów różnią się od przedmiotów.

• Dla dziecka myśl jest ściśle związana z

przedmiotem myśli, dziecko miesza sferę

wewnętrzną i zewnętrzną, myśl zanurza się

bezpośrednio w rzeczywistości, wpływa na bieg

zdarzeń. (stąd – magia, myślenie magiczne)

Rozwój zabawy

• zabawy manipulacyjne – swobodne

czynności podejmowane przez dziecko dla

przyjemności – potrząsanie grzechotką,

przenoszenie przedmiotów, wkładanie do

pudełek itp.

• zabawy konstrukcyjne – dziecko w

sposób zaplanowany dąży do uzyskania

jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat

działania (wieża z klocków, rysunek,

zamek z piasku itp.)

• zabawy symboliczne – zabawy w

udawanie – udawane działania w

odniesieniu do siebie (np. pije z pustej

filiżanki), w odniesieniu do przedmiotów –

np. udaje że klocek to słuchawka tel.)

Formy zabawy w

udawanie

• Udawanie substytucyjne – przyjęcie, że jakiś

obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest (klocek
filiżanką)

• Udawanie cechy – polega na traktowaniu

obiektu jakby posiadał cechy, których w
rzeczywistości nie posiada, np. udajemy że
mamy mokre ubranie podczas gdy jest ono
suche)

• Udawanie istnienia – wyobrażanie sobie

czegoś, czego nie ma. Obiektu, którego nie ma.

Rozwój mowy i

komunikacji

• Pod koniec 1rż dziecko posługuje się 4-5

słowami, aż do 6rż opanowuje średnio 9-10
słów dziennie.

• Poznane słowa używają do nazywania

wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób
do

siebie

podobne.

–

Zjawisko

nadrozciągłości znaczeń.

• Opanowanie słów wiąże się z tworzeniem się

ich reprezentacji – najpierw reprezentacji
rozumienia, później reprezentacji produkcji

• Dziecko przy tworzeniu słów kieruje się

powszechnymi regułami, co prowadzi do
hiperregularyzacji (np. dać jeść piesowi bo:
koniowi)

• W 2rż dziecko używa słów nieprecyzyjnie,

zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych,
popełnia wiele zniekształceń fonetycznych,
choć wykazuje, że zna ich poprawną formę.

• W 3rż dziecko zna 1000-1500 słów.

Znaczenia słów są wyraźnie określone.
Dziecko wymawia słowa bez zniekształceń
fonetycznych, buduje zdania zgodnie z
regułami

gramatycznymi.

Przeciętnie

złożone są one z 3-4 słów.

Rozwój emocjonalny i

społeczny

• Porozumiewając się z dorosłymi

dziecko przede wszystkim wyraża
swoje pragnienia i potrzeby.
Rozumie też pragnienia innych osób.

• Między 2 a 3 rż pojawiają się złożone

uczucia – zazdrość, duma, wstyd,
poczucie winy, zakłopotanie.

Rozwój obrazu własnej

osoby

• W

okresie

poniemowlęcym

następuje

rozwój

odrębności

psychicznej

i

poczucia

„ja”.

Rosnąca samodzielność dziecka,
staje

się

podstawą

poczucia

sprawstwa – świadomości, że jest
się autorem zdarzeń i zmian.