Wczesne dzieciństwo 

 

 

 

 

• Obejmuje okres od urodzenia do 3 

roku życia 

• Wiek niemowlęcy – 1rż
• Wiek poniemowlęcy – 1-2rż

 

 

• W okresie niemowlęcym wyróżnia 

się 1 miesiąc jako okres 
przystosowawczy do życia w 
pozamacicznym środowisku. Tzw. 
stadium noworodka – dziecko 
przystosowuje się do zmiany 
temperatury, nowego sposobu 
oddychania, odżywiania i wydalania. 

 

 

Odruchy

•

 odruch babińskiego (unoszenie dużego palca 
przy podrażnieniu stopy)

•

 odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem 
głowy wyprostowują się kończyny po tej 
samej stronie, a kurczą po przeciwnej)

•

 odruch Moro (unoszenie kończyn i 
przyciąganie ich do ciała)

•

 odruch chwytny (zaciskanie dłoni na 
przedmiocie i trzymanie tak, że można 
dziecko unieść w górę)

•

 odruch marszu automatycznego

 

 

Rytm aktywności: snu i 

czuwania noworodka 

• Głęboki sen – noworodek regularnie 

oddycha, zamknięte oczy nie poruszają się 

– 8-9 h/dobę. 

• Sen lekki – szybkie ruchy gałek ocznych, 

nieregularny oddech – 8-9h 

• Drzemka – oczy półotwarte, opóźnione 

reakcje na bodźce. 

• Bierne czuwanie – otwarte i przytomne 

oczy, uwaga skupiona na bodźcach – 2-3h. 

• Aktywne czuwanie – reagowanie na 

bodźce, wyskoki poziom aktywności 1-4h. 

• Krzyk. 

 

 

Zdolności sensoryczne 

noworodka 

• Równowaga – podniesione, kiedy płacze – uspokaja się
• Dotyk – dotknięcie w okolicy ust wywołuje 

znieruchomienie

• Smak – odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki 

(preferuje słodki)

• Węch – reaguje na zapach pokarmów, rozpoznaje zapach 

mleka matki, odwraca się od nieprzyjemnych zapachów

• Słuch – preferuje dźwięki o czystych tonach, różnicuje 

dźwięki mowy ludzkiej, odwraca się w kierunku dźwięku, 

preferuje głos matki

• Wzrok – ograniczona ostrość widzenia, próbuje śledzić 

wzrokiem poruszający się obiekt, słabo rozwinięte 

widzenie kolorów 

 

 

Naśladowanie

• 2-3 dniowe dzieci zdolne są do 

naśladowania mimiki opiekunów. 

Naśladują wiele wyrazów twarzy i 

robią to również w chwili gdy dorosły 

nie przedstawia już danego wyrazu 

mimicznego. Tak wcześnie pojawiająca 

się zdolność do naśladowania wyrazów 

twarzy, później gestów i ruchów 

ułatwia dziecku komunikację z 

opiekunami i rozwój relacji. 

 

 

Rozwój psychoruchowy

• Termin zaznacza powiązania 

psychiki i motoryki w rozwoju 
niemowlęcia. 

• Rozwój ruchowy stanowi 

najbardziej wyrazisty przejaw 
rozwoju dziecka na tym etapie. 

 

 

• Umiejętność panowania nad postawą 

ciała, lokomocją, chwytaniem, 

manipulacją przedmiotami. 

• przejście od globalnych, rozlanych do 

zlokalizowanych reakcji ruchowych 

(np.noworodek reaguje na dźwięk 

nieskoordynowanymi ruchami całego 

ciała, niemowlę odwraca głowę)

• wcześniejsze przywajanie ruchów 

cyklicznych (np. poruszanie ręką z 

grzechotką) niż acyklicznych (np. 

spostrzeganie, sięganie, chwytanie)

 

 

Kontrola postawy ciała 

• 2mc – w pozycji leżącej na brzuchu unosi 

głowę i wsparte na rękach odrywa klatkę 

piersiową, głowę i nogi

• 4-5mc – leżąc na brzuchu długo trzyma 

uniesioną głowę, opiera się na dłoniach, 

unosi klatkę piersiową na wyprostowanych 

rękach

• 5-6mc – posadzone lub podciągnięte – siedzi
• 8-10mc – stoi z podparciem
• 11mc – stoi bez oparcia

 

 

Rozwój lokomocji 

• 3-4mc – w pozycji na plecach obraca się na 

bok i brzuch

• 5-6mc – przewraca się z brzucha na plecy, 

trzymane za rączki samo unosi się do 

postawy siedzącej

• 8mc – pełza do przodu, samodzielnie siada 

bez trzymania i podpory

• 9mc – raczkuje, wstaje samo, jeśli może 

się czegoś uchwycić

• 12mc – stawia pierwsze samodzielne kroki

 

 

Koordynacja wzrokowo-

ruchowa 

• od 4 miesiąca chwytanie i sięganie pod 

kontrolą wzroku 

• pod koniec okresu niemowlęcego dziecko 

manipuluje przedmiotem używając obu 

rąk.

• w 1rż manipuluje w sposób niespecyficzny, 

tak samo wobec wszystkich przedmiotów

• od 2rż  działania dziecka stają się 

specyficzne – poznaje sposoby używania 

przedmiotów i ich funkcje   

 

 

Wzrok

• Niemowlę do około 3 mca może widzieć 

jedynie obiekty będące w bardzo bliskiej 

odległości, ok.21cm 

• 12mcy - ostrość wzroku jak u dorosłego 
• Między 3-5mcem  pojawia się, a około 

13mca rozwija widzenie stereoskopowe - 

percepcja głębi 

• Noworodki odróżniają kolor zielony od 

czerwonego, a w wieku 3mcy jeszcze 

żółty i niebieski. 

 

 

Czynności 

eksploracyjne 

• Pojawiają się w kontekście nowych bodźców 

i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb 
poznawczych jednostki. W eksplorowaniu 
przedmiotów pojawiają się 2 zjawiska:

• dziecko stosuje wiele różnych schematów 

czynnościowych do jednego przedmiotu 

• przejawia tendencję do modyfikowania 

czynności w celu wykrycia różnych 
własności przedmiotu 

 

 

 

 

Komunikacja

• Do komunikowania dziecko wykorzystuje 

zachowania niewerbalne – płacz, 

spojrzenia, gesty, mimikę, wokalizację. 

• Gesty  wskazujące  –  pojawiają  się  między 

9 a 13 mcem, wyrażają prośbę o przedmiot, 

podawanie 

przedmiotu 

dorosłemu, 

pokazywanie przedmiotu.

• Gesty reprezentujące – tworzą względnie 

trwałe  układy  ruchów  ciała,  rąk  mimiki, 

którym  odpowiadają  znaczenia.  Dziecięcy 

język migowy. Występują powyżej 14mca. 

 

 

• 6-7mcy  –  gesty  pomagają  niemowlęciu 

osiągnąć rzecz której pragnie

• 8-10mcy  –  skupić zainteresowanie  opiekuna 

na obiekcie, którym same są zainteresowane

• 12-16mcy  –  zaczynają  łączyć  gesty  ze 

słowami

• Etykietowanie  przedmiotów  i  zdarzeń  za 

pomocą  gestów  poprzedza  etykietowanie 
słowami. Dzieci najpierw tworzą zestawienia 
2  gestów  lub  gestu  i  słowa  zanim  zaczną 
łączyć słowa.

 

 

Rozwój wokalizacji 

• 0-8 tyg. - stadium odruchowego krzyku – krzyki, 

kichnięcia, prychnięcia, mała możliwość zmian 
dźwięków

• 8-20 tyg. – stadium gruchania i śmiechu – dźwięki 

w społecznej interakcji, krzyk mniej częsty i 
bardziej zróżnicowany, pojawia się śmiech

• 16-30 tyg. – stadium zabaw wokalnych – proste 

sylaby, dźwięki podobne do samogłosek i 
spółgłosek

• 25-50 tyg – stadium samonaśladującego 

gaworzenia – kombinacje samgłosek i spółgłosek, 
częściej gaworzy gdy jest samo

• 9-18 mc – stadium ekspresywnej mowy 

niezrozumiałej – zwiększony repertuar spółgłosek, 
wypowiedzi naśladują intonacje charakterystyczną 
dla wypowiedzi spełniających różne funkcje 

 

 

• Wczesne  kontakty  matki  z  dzieckiem 

nazwane 

są 

mianem 

konwersacjopodobnych. 

Poprzez 

nie 

dziecko  odkrywa  rytm  komunikacyjny  i 
otrzymuje  materiał  językowy  niezbędny  do 
uczenia się języka.

• Jeżeli  matka  używa  języka    przede 

wszystkim do nazywania obiektów – czyli w 
sposób  referencjalny  –  to  dziecko  również 
będzie na tym skupione. Jeżeli matka używa 
mowy  do  wyrażania  emocji,  częściej  używa 
ono słów do określania relacji społecznych.

 

 

Emocje

• 1mc  –  wyraża  mimicznie  radość  czy 

zadowolenie

• 3-4mc – złość i smutek
• 7mc – strach
• 12mc – nieśmiałość i wstyd
Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają 

się z pozytywnych na negatywne.

 

 

Przywiązanie

• Dzieci  lękowe  –  unikające,  które  nie 

przejawiają  emocji  negatywnych  w  czasie 
rozstania z matką, ale gdy wraca unikają jej

• Dzieci ufnie przywiązane – wykazują neg 

emocje  gdy  matka  je  opuszcza  i  reagują 
entuzjastycznie na jej powrót

• Dzieci  lękowo  ambiwalentne  –  wykazują 

silne  emocje  negatywne  w  czasie  rozstania 
z matką, reagują agresją przy jej powrocie

 

 

Reakcje na inne dzieci 

• 6mc – dziecko obserwuje i 

uśmiecha się do innych dzieci 

• 9mc – gaworzy, naśladuje ruchy 

rówieśnika, daje zabawkę 

• 12mc- dąży do kontaktu z 

rówieśnikiem, złości się gdy 
rówieśnik się oddala 

 

 

Wiek poniemowlęcy (2-

3rż) 

• 15mc – wchodzi po schodach na czworakach, 

chodzi samodzielnie, czasami się przewraca

• 18mc – ciągnie za sobą przedmioty na 

sznurku, wchodzi po schodach przy pomocy 
dorosłego

• 25-30mc – schodzi po schodach bez 

trzymania się poręczy, skacze, biega

• 36mc – jeździ na trzykołowym rowerku, stoi 

na palcach

 

 

Manipulacja 

specyficzna 

• Etapy zabawy klockami 

(traktowane jako miary rozwoju):

• 18mc - buduje wieże z klocków 
• 21mc - zestawia klocki na 

płaszczyźnie, budując pociągi 

• 30mc - buduje budowle 

trójwymiarowe, np. mosty 

 

 

Inteligencja 

sensomotoryczna 

• 0-1 mc – aktywność odruchowa
• 1-4 mc – pierwsze rozróżnienia
• 4-8 mc – odtwarzanie 
• 8-12 mc – koordynacja schematów
• 12-18 mc – eksperymentowanie
• 18-24 mc - reprezentacja

 

 

Aktywność odruchowa 

• reakcje takie same wobec 

wszystkich przedmiotów, róg 
kocyka ssany z takim samym 
zapałem jak pierś matki. 

• dziecko  jedynie  ćwiczy  odruchy  – 

jest to niezbędny etap dla dalszego 
rozwoju struktur poznawczych.

 

 

Dokonywanie 

pierwszych rozróżnień 

• zachowania odruchowe podlegają 

modyfikacjom, pojawiają się nowe 
zachowania 

• ssanie kciuka, śledzenie wzrokiem 

poruszających się przedmiotów, 
zwracanie głowy w kierunku 
źródła dźwięku 

 

 

Odtwarzanie 

interesujących zdarzeń 

• Zachowane dziecka skierowane na 

przedmioty i zdarzenia 

zewnętrznego świata. 

• Dziecko odtwarza zdarzenia, które 

wydają mu się ciekawe – np. chwyta 

i uderza by powtórzyć dźwięk. 

• Dziecko jest egocentryczne, widzi 

siebie jako przyczynę wszelkich 

zdarzeń. 

 

 

Koordynacja schematów 

• Zaczyna przewidywać zdarzenia, wykazując 

zaczątki planowania. 

• Przedmioty nabierają cechy stałości – zaczyna 

szukać przedmiotów, które zniknęły z pola 

widzenia. 

• Zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu 

też mogą wykazywać aktywność, być przyczyną 

zdarzeń. 

• Zaczyna odróżniać środki od celów, używać 

środków do realizacji celów – np. odsunąć 

poduszkę, po to, by sięgnąć po leżącą za nią 

zabawkę. 

 

 

Wykrywanie nowych 

sposobów

• Zaczyna  tworzyć  nowe  schematy  do 

rozwiązywania nowych problemów.

•  Dziecko rozwija nowe sposoby realizacji 

celów  raczej  przez  eksperymentowanie 
niż 

stosowanie 

nawykowych, 

utworzonych uprzednio schematów. 

• Jest całkowicie pochłonięte 

sprawdzaniem, jak przedmioty 
zachowują się w nowych sytuacjach. 

 

 

Reprezentacje 

umysłowe

• Dziecko zaczyna przechodzić z poziomu 

inteligencji sensomotorycznej, na poziom 

inteligencji przedstawieniowej – staje się 

zdolne do tworzenia  reprezentacji. 

• Wpada na pomysł działania, wypróbowując 

czynności na poziomie reprezentacji 

(myśląc), a nie czynnie eksperymentując. 

• Dziecko przed podjęciem próby przewiduje 

jakie sposoby działania doprowadzą do 

niepowodzenia a jakie do sukcesu. 

 

 

Funkcja symboliczna 

• Zdolność 

do 

przywoływania 

nieobecnych  przedmiotów  i  zjawisk 
za pośrednictwem symboli i znaków. 

• Pierwsze jej przejawy to – 

przyswajanie mowy, pojawienie się 
zabawy symbolicznej, 
naśladownictwo odróżnicowane, 
wyobrażenia 

 

 

Dziecięca teoria umysłu 

• W połowie 2 rż dziecko staje się zdolne do 

myślenia o rzeczach nieobecnych, możliwych i 

wyobrażonych zdarzeniach. 

• W wieku 2-3 lat dzieci rozumieją, że umysł 

zawiera niewidzialne byty – myśli, które na 

wiele sposobów różnią się od przedmiotów. 

• Dla  dziecka  myśl  jest  ściśle  związana  z 

przedmiotem  myśli,  dziecko  miesza  sferę 

wewnętrzną  i  zewnętrzną,  myśl  zanurza  się 

bezpośrednio w rzeczywistości, wpływa na bieg 

zdarzeń. (stąd – magia, myślenie magiczne)

 

 

Rozwój zabawy

• zabawy  manipulacyjne  –  swobodne 

czynności podejmowane przez dziecko dla 

przyjemności  –  potrząsanie  grzechotką, 

przenoszenie  przedmiotów,  wkładanie  do 

pudełek itp. 

• zabawy konstrukcyjne – dziecko w 

sposób zaplanowany dąży do uzyskania 

jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat 

działania (wieża z klocków, rysunek, 

zamek z piasku itp.) 

• zabawy symboliczne – zabawy w 

udawanie – udawane działania w 

odniesieniu do siebie (np. pije z pustej 

filiżanki), w odniesieniu do przedmiotów – 

np. udaje że klocek to słuchawka tel.) 

 

 

Formy zabawy w 

udawanie 

• Udawanie  substytucyjne  –  przyjęcie,  że  jakiś 

obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest (klocek 
filiżanką)

• Udawanie  cechy  –  polega  na  traktowaniu 

obiektu  jakby  posiadał  cechy,  których  w 
rzeczywistości  nie  posiada,  np.  udajemy  że 
mamy  mokre  ubranie  podczas  gdy  jest  ono 
suche)

• Udawanie  istnienia  –  wyobrażanie  sobie 

czegoś, czego nie ma. Obiektu, którego nie ma.

 

 

Rozwój mowy i 

komunikacji

• Pod koniec 1rż dziecko posługuje się 4-5 

słowami, aż do 6rż opanowuje średnio 9-10 
słów dziennie. 

• Poznane  słowa  używają  do  nazywania 

wszystkich  obiektów, które  są w  jakiś  sposób 
do 

siebie 

podobne. 

– 

Zjawisko 

nadrozciągłości znaczeń.

• Opanowanie słów wiąże się z tworzeniem się 

ich  reprezentacji  –  najpierw  reprezentacji 
rozumienia, później reprezentacji produkcji 

• Dziecko  przy  tworzeniu  słów  kieruje  się 

powszechnymi  regułami,  co  prowadzi  do 
hiperregularyzacji (np. dać jeść piesowi bo: 
koniowi)

 

 

• W  2rż  dziecko  używa  słów  nieprecyzyjnie, 

zna  wiele  nazw  dźwiękonaśladowczych, 
popełnia  wiele  zniekształceń  fonetycznych, 
choć wykazuje, że zna ich poprawną formę.

• W  3rż  dziecko  zna  1000-1500  słów. 

Znaczenia  słów  są  wyraźnie  określone. 
Dziecko  wymawia  słowa  bez  zniekształceń 
fonetycznych,  buduje  zdania  zgodnie  z 
regułami 

gramatycznymi. 

Przeciętnie 

złożone są one z 3-4 słów.

 

 

Rozwój emocjonalny i 

społeczny 

• Porozumiewając się z dorosłymi 

dziecko przede wszystkim wyraża 
swoje pragnienia i potrzeby. 
Rozumie też pragnienia innych osób. 

• Między 2 a 3 rż pojawiają się złożone 

uczucia – zazdrość, duma, wstyd, 
poczucie winy, zakłopotanie. 

 

 

 

 

Rozwój obrazu własnej 

osoby

• W 

okresie 

poniemowlęcym 

następuje 

rozwój 

odrębności 

psychicznej 

i 

poczucia 

„ja”. 

Rosnąca  samodzielność  dziecka, 
staje 

się 

podstawą 

poczucia 

sprawstwa  –  świadomości,  że  jest 
się autorem zdarzeń i zmian.