Czynniki warunkujące

wybór metod nauczenia

odpowiednich dla

realizacji celów

kształcenia.

Bibliografia:

Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wyd.
Akad. "Żak", Warszawa 1991.
Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej. Pol.
Oficyna Wydaw. BGW, Warszawa 1996.
Kruszewski K.: Sztuka nauczania. Czynności
nauczyciela. Wyd. PWN, Warszawa 1995.

Metoda nauczania

- systematycznie stosowany

sposób pracy nauczyciela z uczniami,

umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz

z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce,

jak również rozwijanie zdolności

i zainteresowań umysłowych. Termin „metoda”

pochodzi od greckiego słowa methodos co

znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy.

Metoda odpowiada na pytanie jak uczyć? Celem

może być np. sprawdzenie wiadomości - stosując

metodę pogadanki utrwalającej

*Według Wincentego Okonia

Metoda nauczania

Metody nauczania

Według

Czesława

Kupisiewicza

Według

Wincentego

Okonia

Oglądowe(pokaz,

pomiar)

Słowne (opowiadanie,

wykład, pogadanka,

dyskusja, praca z

książką)

Praktyczne

(laboratorium, zajęcia

praktyczne)

Gry dydaktyczne

(symulacyjne,

inscenizacyjne, burza

mózgów)

Podające (dyskusja,

wykład, praca z

książką)

Problemowe

(klasyczna metoda

problemowa,

przypadków,

sytuacyjna, burza

mózgów, inscenizacji

gry dydaktyczne,

mikronauczanie)

Eksponujące

(impresyjne,

ekspresyjne)

Metody praktyczne

(ćwiczebna, realizacje

zadań, wytwórcze)

Według Kupisiewicza

Oparte na obserwacji:

Demonstrowanie uczniom naturalnych przedmiotów lub ich
modeli a także zjawisk, wydarzeń, procesów oraz objaśnianie
ich cech to POKAZ.

Natomiast POMIAR pozwala określić ilościową stronę
badanych obiektów, zjawisk i procesów za pomoce
odpowiednich jednostek miar.

Pokaz i pomiar należą zatem do grup metod oglądowych,
mających dużą wartość dydaktyczną. Najważniejszą wartością
dydaktyczną ma forma pokazu, której przedmiotem są
naturalne rzeczy, zjawiska i procesy, występujące w ich
naturalnym otoczeniu.Jeśli tego rodzaju pokaz jest
niemożliwy do zrealizowania, wówczas eksponuje się okazy
naturalne
w sztucznym środowisku, albo też pomoce naukowe będące
zastępnikiem tych okazów. Pomoce te, mówiąc najogólniej,
można podzielić na trójwymiarowe np. modele i
dwuwymiarowe tj. obrazy.

Oparte na słowie:

Opowiadanie: zaznajomienie uczniów z określonymi rzeczami,
zjawiskami, wydarzeniami, procesami w formie ich słownego
dynamicznego opisu. Powinno być formułowane jasno,
zwięźle
i plastycznie, aby mogło stanowić wzór dla uczniów, których
należy uczyć poprawnego wyrażania.

Opis: dotyczy charakterystyki cech, budowy, struktury,
układów statycznych.

Wykład: przekazywanie uczniom informacji, aktywizuje
myślenie hipotetyczno- dedukcyjne, tok logiczny i struktura
systematyczna. Przedmiotem wykładu jest opis złożonych
układów rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów zachodzących
między nimi związkami
i zależnościami głównie o charakterze przyczynowo-
skutkowym. Posługiwać się nim można dopiero od wyższych
klas szkoły podstawowej, uczniów powinno się przygotować
poprzez: zaznajomienie ich z celem i tematem, kontrolę
notatek, ocenę treści i zakresu opanowanych informacji oraz
stopniowe wydłużanie czasu wykładu.

Pogadanka: zmusza uczniów do pracy myślowej, polega na
rozmowie nauczyciela z uczniami, uczniowie przechodzą w
stan wiedzy z niewiedzy, Rodzaje pogadanki to: wstępna
służąca zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem,
syntezująca oraz utrwalająca. Pytania zadawane przez
nauczycieli podczas pogadanki powinny być jasne i
jednoznaczne dla uczniów.

Dyskusja: polega na wymianie poglądów na określony temat,
warunkiem jej jest więc przygotowanie uczniów do niej pod
względem merytorycznym i formalnym, jest to metoda dla
najstarszych klas podstawowych i średnich.

Praca z książką: umiejętność płynnego czytania oraz robienia
notatek jest tu niezbędna dla tej metody, sprawne czytanie i
celowe wybieranie książek jest również istotne. Należy
zaznajomić ucznia z stadiami lektury (wstępna orientacja,
pobieżne przeglądanie, lektura pogłębiona) a także
z katalogiem bibliotecznym. Czytanie prasy codziennej u
starszych uczniów budzi ich nowe potrzeby intelektualne.

Oparte na działalności praktycznej :

Metody te polegają na samodzielnym prowadzeniu
eksperymentów,
i dzielą się na dwie:

1) tradycyjna metoda laboratoryjna: polega na tym, iż
nauczyciel gromadzi pomoce i mówi uczniom jak wykonać
eksperyment

2) problemowa metoda laboratoryjna: wdrażanie dzieci do
dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych
problemów teoretycznych
i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych.
Problem jest niejako środkiem ciężkości pracy nauczyciela i
ucznia, skłania to uczniów do samodzielnej pracy.

Metoda zajęć praktycznych polega na tym, że dominuje
stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych, tak
więc na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności
stosowania teorii w praktyce, wiążące się jednak stale ze
zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy.

Metody gier dydaktycznych

Gry dydaktyczne mają duże znaczenie w procesie kształcenia
ze względu na rozwijanie u dzieci aktywności, samodzielności
i pomysłowości. Metody gier dydaktycznych łączą różne
sposoby poznawania rzeczywistości poprzez słuchanie,
oglądanie, działanie, przeżywanie. Wszystkie działania
pobudzają dziecko do myślenia. Mają one nie tylko wartości
dydaktyczne, ale także terapeutyczne i wychowawcze. Uczą
poszanowania przyjętych norm, umożliwiają współdziałanie,
uczą dyscypliny, sprzyjają uspołecznieniu, przyzwyczajają
zarówno do wygrywania jak i do przegrywania. Gry
dydaktyczne są ważną grupą metod nauczania i wychowania.

Do grupy metod gier dydaktycznych zaliczamy:

- metodę sytuacyjną
- metodę symulacyjną
- metodę inscenizacyjną
- burzę mózgów

Burza mózgów – inaczej giełda pomysłów stosowana jest do
poszukiwania niekonwencjonalnych rozwiązań, określonych
problemów technicznych, naukowych i społecznych. W szkole
zachęca uczniów do spontanicznej eksplozji hipotez
(pomysłów) umożliwiających rozwiązanie niestereotypowego
zadania na zasadzie „pierwsza myśl najlepsza”
– problemy rozwiązuje się na intuicji, wyobraźni, przeczuciu.

Metoda symulacyjna – wdraża uczniów do wszechstronnej
analizy problemów poprzez stymulowanie ich w toku zajęć
szkolnych tzn. przedstawianie określonego fragmentu
rzeczywistości w sposób uproszczony, ułatwiający obserwację
lub manipulowanie nim poprzez rysunek, modele, mapy
plastyczne, makiety, wzory matematyczne, a także różnorakie
zabawy i gry.

Metoda inscenizacji – może ona przybierać różne formy np.
odtwarzania wydarzeń fikcyjnych lub autentycznych. Może
ona obejmować równocześnie liczne grono uczniów i być
wykorzystywana do celów wychowania intelektualnego oraz
emocjonalnego.

Metoda sytuacyjna – służy wyrabianiu u uczniów umiejętności
dokonywania wszechstronnej analizy problemów składających się
na tzw. sytuację trudną,
a także podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz
wskazywania przewidywanych następstw, poczynań zgodnych z
tymi decyzjami. Odnosi się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych choć
prawdopodobnych.

Według Wincentego Okonia

I. Metody asymilacji wiedzy, zwane

podającymi, słownymi – oparte

głównie na aktywności poznawczej o

charakterze reproduktywnym:

a) Pogadanka – rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie

nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie:
wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca.

Dyskusja – wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub
tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się
do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany
dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie
przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy.

c) Wykład – bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie
wiadomości. Sztuka wykładania – wiązanie treści wykładu z
życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna
całość, systematyczna treść.

Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana
bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy
(problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny
(przeplatanie fragmentów mówionych
z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy
praktycznymi).

d) Opis – wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis
krajobrazu.

e) Opowiadanie – przedstawienie akcji przebiegającej w
określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw
geograficznych, odkryć naukowych.

f) Praca z książką – opanowanie sposobów posługiwania się
książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism,
radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z
podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą
uzupełniającą.

a) klasyczna metoda problemowa – dominacja uczenia
się nad nauczaniem

b) metoda przypadków – polega na
rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś
przypadku
c) metoda sytuacyjna – wprowadzenie uczniów
w jakąś złożoną sytuację
d) giełda pomysłów – zespołowe wytwarzanie
pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania
e) mikronauczanie – uczenie się złożonych
czynności praktycznych
f) gry dydaktyczne – wspólna cecha:
pierwiastek zabawy

II. Metody samodzielnego dochodzenia do

wiedzy.

Zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności

poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów.
Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej,
przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają
wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w
praktyce.

III. Waloryzacyjne zwane eksponującymi o

dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej.

a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo

w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy
wystawę

b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu dzieła

IV. Metody praktyczne – przewaga aktywności

praktyczno-technicznej (na zajęciach

zawodowych wychowanie przez pracę).

a) metody ćwiczebne – usprawnienie do zadań wytwórczych

b) metody realizacji zadań wytwórczych – bezpośrednia

realizacja np. mogą one polegać na kierowaniu zajęciami,
w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z
drewna, szkła, metalu czy mas plastycznych.

Aktywne uczenie ma wiele zalet.Między innymi angażuje
różne zmysły ucznia, co pozwala na lepsze zrozumienie i
zapamiętanie nauczanych treści - zgodnie ze stożkiem
Dale' a, ilustrującym skuteczność metod podawczych i
aktywnych.

Ludzie generalnie pamiętają:

        10% tego, co słyszą ( wykład )
        20% tego, co widzą ( demonstracja )
        40% tego, o czym rozmawiają ( dyskusja )
        90% tego, co robią ( inscenizacja )

Uczmy się aktywnie

Cele kształcenia według Okonia to coś, do czego
dążymy w procesie kształcenia, świadomie i
założone efekty, które chcemy osiągnąć w procesie
kształcenia.

Cel dydaktyczny według Arendsa- komunikaty
wyrażające zamiary nauczyciela, jak powinni
zmieniać się uczniowie; są to niby "mapy drogowe"
pomagają nauczycielowi i jego uczniom zorientować
się, dokąd zmierzają, w którym momencie znaleźli
się w danym miejscu.

Konstytutywne cechy celu: twórczy, realny,
osiągalny, wykonalny, konkretny, dostrzegalny,
logiczny, rzeczowy, precyzyjny.

Cel kształcenia

Funkcje celu:

-organizacyjna- całe nasze działanie

-koordynacyjna- punkt odniesienia

-ukierunkowująca- nasze działania, dążenia

-zapewniająca trwałe wartości

-motywująca, regulacyjna

Hierarchia celów:

-rozwój osobowości

-kształtowanie postaw, wartości, światopoglądu

-przygotowanie do samorozwoju

-poszerzanie wiadomości

Znaczenie celów kształcenia w

procesie edukacyjnym

- stanowią podstawę planowania i organizowania działań
uczestników procesu kształcenia

- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.
(Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym).

- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania
innych elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem
doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w
doborze metod, form organizacyjnych i środków
dydaktycznych

Czynnikami determinującymi dobór metod nauczania w
procesie dydaktycznym są: cele, treści, zadania dydaktyczne,
wiek uczniów
i kwalifikacje nauczyciela. Nie znaczy to jednak, że
poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody należące
do tych grup trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi
fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Kryteria
doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający
co raczej ukierunkowujący, wskazujący tendencje główne
aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w
posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy
praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy
dydaktycznej. Takiej właśnie jednostronności przeciwstawia
się postulat racjonalnego łączenia ze sobą różnych metod
pracy dydaktycznej. Sposoby pracy z dziećmi i młodzieżą

nauczyciel

powinien dobierać w zależności od: wieku uczniów,

charakterystycznych właściwości poszczególnych
przedmiotów nauczania, celów i zadań dydaktycznych, które
ma zrealizować w czasie danej lekcji.

Czynniki determinujące dobór

metod nauczania

Document Outline