Filozofia 4b
początek filozofii
Filozofia 4b
początek filozofii
wieloznaczność kwestii początku
-
wydarzenie historyczne
- źródło
należy rozróżnić dwa rodzaje początku
filozofii:
1) początek w dziedzinie aktywności
poznawczej, który oznacza przejście od nie-
filozofii do filozofii,
co zdarza się zawsze, ilekroć jakaś istota
myśląca zaczyna filozofować;
2) początek w dziedzinie historii, który
wskazuje przejście od czasu, gdy ludzkość
nie miała filozofii, do czasu, kiedy filozofia
pojawiła się.
Każde wydarzenie historyczne odbywa się
w jakimś miejscu.
Geografia filozofii jest integralnym
składnikiem historii filozofii.
Gdzie zaczęła się filozofia?
W tej sprawie trwa spór.
Wielcy inicjatorzy :
Tales z Miletu (624 – 546 p.n.e.)
Anaksymander (610 – 546 p.n.e.)
Anaksymenes (585 – 525 p.n.e.)
Pitagoras( 572– 480 p.n.e.)
Ksenofanes (ur. 570 p.n.e.)
Heraklit (ur.540 p.n.e.)
Parmenides (ur. 540 p.n.e.)
Anaksagoras (500 – 428 .n.e.)
Diogenes z Apolonii (V w. p. n. e.)
Empedokles (490 – 430 p.n.e.)
Zenon z Elei (490 – 430)
Leukippos(V w. p. n. e.)
Gorgiasz (483 – 375 p. n. e.)
Protagoras (480 – 410 p. n. e.)
Demokryt (460 – 370 p. n. e.)
Filozofia przedsokratejska
filozofowie przyrody i sofiści
:
·
:
:
·
·
·
:
·
:
·
:
·
·
·
·
Tales z Miletu
(624 – 546 p.n.e.)
półlegendarny, archaiczny grecki filozof, matematyk,
astronom, inżynier, polityk, podróżnik i kupiec, zaliczany do
starożytnej Grecji, uznawany za twórcę
podstaw nauki i filozofii europejskiej
stworzył pierwszą spójną, racjonalną teorię natury (physis),
bez odwoływania się do sił nadprzyrodzonych, odpowiedzi na
zagadki natury poszukując w samej przyrodzie [materii], w jej
obserwacji
interesowała go kwestia powstania i natury świata
dał początek
i wpłynął na antyczną
myśl przyrodniczą w ogóle
Talesowi z Miletu przypisuje się wiele twierdzeń z
geometrii
- Średnica dzieli okrąg na połowy.
- Dwa kąty przy podstawie trójkąta
równoramiennego
są równe.
- Jeśli dwie linie przecinają się,
to dwa kąty przeciwległe są równe.
- Kąt wpisany na półokręgu jest kątem prostym.
- Trójkąt jest określony, jeżeli dana jest
jego podstawa i kąty przy podstawie.
Anaksymander
(610 – 546 p.n.e.)
Podejrzewa się, że był on autorem pierwszego w historii
ludzkości dzieła filozoficznego, znanego pod tytułem
Περὶ φύσεως (Peri physeos, O naturze).
Poszukiwał
, czyli prazasady, determinującej
rzeczywistość. Anaksymader twierdził, że zasadę
rzeczywistości stanowi
(gr. τὸ ἄπειρον to apeiron od słowa πέρας peras "kres,
granica")
czyli bezkres.
Tezę tę, Anaksymander opierał na następującym
rozumowaniu: Wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi od
zasady.
Jednocześnie, nie istnieje zasada nieskończoności, bo
nieskończoność jest niedeterminowalna, a zasada determinuje
to, czego jest zasadą.
Jeżeli nieskończoność nie ma zasady, to z konieczności sama
musi zasadę stanowić.
Mechanizm tworzenia świata polegał zaś według niego na
wyłanianiu się z apeironu przeciwieństw.
Anaksymenes
(585 – 525 p.n.e.)
Anaksymenes przejął od Anaksymandra zasadnicze
jego poglądy:
zasada (αρχε,
) jest nieograniczona pod
względem jakościowym i ilościowym,
a także wiarę w wieczność ruchu.
Wprowadził jednak znaczące zmiany do myśli swego
mistrza – zasada przestała być nieokreślonym
bezkresem (απειρον,
), Anaksymenes widział
ją jako nieskończone powietrze, które jest pierwotną
przyczyną powstania wszystkich rzeczy.
Pitagoras
( 572– 480 p.n.e.)
Nie zostawił po sobie żadnych pism,
a przekazy o jego życiu zawierają bardzo dużo
treści legendarnych i jest ich niewiele.
Powszechnie przyjmuje się jednak, że Pitagoras
urodził się na
, w pobliżu Miletu.
Z powodów politycznych emigrował do południowej
Italii do
gdzie założył swoją
o charakterze
filozoficzno-religijnym.
Głosił obcą Grekom myśl
o nieśmiertelności duszy,
wędrówce dusz
i wspólnocie wszystkich istot obdarzonych
duszą
.
/wpływ orfików? Wtajemniczenie w misteria
eleuzyjskie? Wpływ wiedzy egipskiej?/
Doskonała harmonia liczby 10
punkt = 1
linia = 2
powierzchnia = 3
objętość = 4
1+2+3+4 = 10
Pitagorejczycy byli miłośnikami muzyki, do której
także wprowadzili swoje zamiłowanie do liczb.
Pitagoras uważał, że współbrzmienie dźwięków
zależy od "dźwięcznych liczb". Twierdził, że na miłe
dla ucha brzemienia składały się takie dźwięki,
których odległości na skali muzycznej można
wyrazić jako proporcje między liczbami 1, 2, 3 i 4.
egzoterycy
i
ezoterycy
akusmatycy
, którym przekazywano wyniki,
lecz bez dowodów,
oraz
matematycy
, którzy mieli dostęp
również do dowodów
teksty o dwóch poziomach rozumienia
Uważa się, że to Hippokrates z Chios
(ur. około 470 r. p.n.e., zm. około 410 r. p.n.e.)
wymyślił
rozumowanie poprzez sprowadzenie do absurdu.
Stosowane jest ono bardzo szeroko do dzisiaj.
Pozwala ustalić prawdziwość jakiegoś twierdzenia,
udowadniając, że twierdzenie przeciwne prowadzi do absurdu.
Zakłada się, że twierdzenie przeciwne jest prawdziwe.
Wyprowadza się z tego kolejne wnioski,
jeśli dojdziemy do sprzeczności, to znaczy,
że winne jest przyjęte założenie.
A zatem nie jest prawdziwe twierdzenie przeciwne,
czyli musi być prawdziwe dane twierdzenie.
Jako starzec Hipokrates został wygnany ze szkoły
pitagorejskiej, gdyż "brał pieniądze za przedstawianie
geometrii".
Szkoła pitagorejska przetrwała 150 lat,
liczyła w sumie 218 pitagorejczyków
Ksenofanes ( 570 – 470 p.n.e.)
Uznaje się go często za bezpośredniego
poprzednika eleatów, których głównymi
reprezentantami byli Parmenides, Zenon z Elei i
Melissos z Samos.
Nie był filozofem wielkiego formatu, ale raczej
rapsodem wyrażającym pewne treści filozoficzne.
Zawarł je zwłaszcza w poemacie Silloi (Szyderstwa),
z którego zachowały się tylko fragmenty przekazane
przez innych autorów.
Krytyka antropomorfizmu
monoteizm?
Ksenofanes używa zmiennie słów bóg w liczbie
pojedynczej i bogowie w liczbie mnogiej.
Jeden Bóg Ksenofanesa jest bogiem-kosmosem
Natura przyjmowanych przez niego innych bytów
boskich nie jest jasna ze względu na niedostatek
źródeł,
można je rozumiec jako części komosu
albo siły w nim panujące.
Fizyka:
Ksenofanes nie rozumiał przez arché naczelnej
zasady kosmosu i całej rzeczywistości,
ale jedynie bytów ziemskich.
"Z ziemi bowiem powstaje wszystko i wszystko w
końcu obraca się w ziemię"
"Ziemią i wodą są bowiem wszystkie rzeczy, które
rodzą się i rosną"
"Wszyscy zrodziliśmy się z ziemi i wody"
Ksenofsanes zaprzeczał
zmienności i ruchowi całego kosmosu,
nie zaprzeczał zmienności i ruchowi
poszczególnych rzeczy w kosmosie.
Ksenofanes nie stworzył systematycznej etyki,
ale pozostawił po sobie wiele istotnych idei
moralnych.
Głosił przewagę zalet duchowych (jak cnota czy
mądrość) nad cechami czysto witalnymi.
Nie uzasadniał jednak tych idei filozoficznie,
a jedynie głosił je w postaci pouczeń moralnych.
W rozwoju zalet duchowych widział możliwość
poprawy ustroju i rozwoju dobrobytu państwa.
Heraklit (540 – 480 p.n.e.)
swoje poglądy przedstawiał w aforyzmach
autor pism kosmologicznych, politycznych i
teologicznych
Filozofia Heraklita głosi, że
ciągłe stawanie się i przemijanie
jest najważniejszą cechą bytu,
zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem
nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw
"panta rhei" (gr. Πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει)
(wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu)
Za
(podstawę istnienia Wszechświata) Heraklit uznał
ogień, który "żyje śmiercią tego, co spala".
Świat istnieje i przekształca się odwiecznie.
Procesem przemian kieruje
Logos jest utożsamiany z siłą kosmiczną – rozumem.
"Nie mnie, lecz logosu słuchając, mądrze będzie .zgodzić się,
że wszystkie rzeczy stanowią jedność."
„Złymi świadkami są oczy i uszy dla ludzi mających dusze
barbarzyńców”
Heraklit dużo uwagi poświęcił
:
jego zdaniem mądrość polega na
poznaniu logosu i myśleniu zgodnym z jego prawami.
„chociaż logos jest wspólny, to jednak wielu ludzi żyje tak, jak
gdyby miało oddzielny swój własny logos„
"Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy".
Znał dwa typy moralności: przeciętną i wyższą,
moralność tłumu i moralność mędrca.
Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno,
radość nad smutek - i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i
smutno;
mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne,
że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar.
Poczucie panujących wszędzie przeciwieństw
było wspólnym motywem fizyki i etyki Heraklita."
Parmenides (ur. 540 lub 515 p.n.e.)
Poemat O prawdzie i mniemaniu
W jego doktrynie następuje:
- przejście od pojęcia "drogi" (związanej z wtajemniczeniem)
do pojęcia metody,
- zmiana przyjętego znaczenia słowa sophia, które zaczyna
oznaczać wiedzę dla samej wiedzy,
- rozumienie bytu jako tego, co jest, co jest samo przez się,
co jest określone, tożsame z sobą,
- utożsamienie myśli i bytu /skoro prawda jest tożsamością
myśli i bytu, to bytem myśli i jej powołaniem jest myślenie
o bycie/.
Byt
niebyt
niezmienność i wieczność bytu
Leukippos(V w. p. n. e.) i Demokryt (460 – 370 p. n.
e)
Leukippos /Leucyp/ w swym dziele O rozumie:
>>Nic nie powstaje bez przyczyny,
lecz wszystko z jakiejś racji i wskutek
konieczności.<<
Przyjął nieskończoną ilość elementów obdarzonych
odwiecznym ruchem, które nazwał a t o m a m i.
Twierdził, że substancja atomów jest pełna
i masywna,
i z tego względu nazywał je bytem,
a pustą przestrzeń, w której atomy się poruszają -
niebytem, (to kenon - próżnia).
Demokryt
myśliciel i podróżnik, uczeń
,
wszechstronny naukowiec,
znany jako "śmiejący się filozof".
Prace Demokryta, których stworzył 70,
dotyczyły wielu różnych dziedzin
(fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki,
techniki, logiki, strategii, muzyki itd.)
nie zachowały się, przetrwały z nich nieliczne
fragmenty.
Świat składa się z dwóch części - pełni i próżni.
Pełnia dzieli się na nieskończoną ilość małych
cząstek, nazwanych atomami.
Są one wieczne, niepodzielne i pierwotne.
Arystoteles podaje w I księdze Metafizyki, że
Leukippos i jego uczeń Demokryt
nazywali pełnię (to pleres) bytem,
a próżnię (to kenon) niebytem.
Niebyt istnieje tak samo, jak i byt.
Oba te składniki świata są materialnymi
przyczynami rzeczy.
Atomy są jednakowe ze względu na tworzywo
materialne, różnią się natomiast między sobą
kształtem i wielkością.
Ponadto różnią się porządkiem i położeniem.
Kształt i wielkość jest cechą istotną atomów,
natomiast
porządek i położenie są cechami przypadkowymi.
Atomy mogą tworzyć nieskończenie wiele
kombinacji na nieskończenie wiele sposobów.
Wszelkie powstawanie w naturze
polega na łączeniu się atomów,
wszelkie ginięcie - na rozdzielaniu.
Liczba atomów jest stała,
co wynika z faktu, że
nic w sensie absolutnym ani nie powstaje,
ani nie ginie.
Atomy oddzielone są od siebie próżnią,
a ponieważ
próżnia jest z natury swej nieskończona,
musi być również nieskończona liczba
atomów, gdyż w przeciwnym razie
skończona ich liczba musiałaby się ulotnić
w nieskończoną przestrzeń.
Pytanie o przyczynę powstawania atomów
i ich własności jest pozbawione sensu.
Atomy są niezniszczalne i wieczne,
a więc nie mogą mieć żadnej przyczyny.
Wszystkie natomiast twory przyrody
mają swoją przyczynę,
gdyż,
nic nie dzieje się w naturze przypadkowo.
Atomy są pozbawione wszelkich cech
jakościowych i są bierne.
Atomy i próżnia, to cała rzeczywistość
obiektywna.
Jakości istnieją tylko "dla nas",
we wrażeniach zmysłowych
(jako własności umowne: nomo).
Słodycz, gorycz, ciepło, zimno, barwa, to
tylko odczucia subiektywne.
Atomy mają "dotykalne" własności,
jak wielkość i kształt.
Bogowie Demokryta to demony,
podporządkowane prawom przyrody,
a nie istoty nieśmiertelne,
rządzące światem.
Są o wiele doskonalsi od człowieka
i żyją dłużej od niego, ale nie są
wieczni.
Ideał etyczny Demokryta to "spokój ducha„.
Nie w przyjemnościach zmysłowych
i nie w złocie jest źródło szczęścia,
- jego siedliskiem jest dusza.
Sława i bogactwo bez rozumu, to bardzo niepewne
skarby.
Nie wystarczy nie czynić zła,
trzeba, także nie chcieć go czynić.
Najwyższe ze wszystkich dóbr, to poznanie.
Obowiązki względem państwa stawiał
na naczelnym miejscu jako najważniejsze,
bo od ich spełniania zależy
dobre nim zarządzanie
.
Gorgiasz (483 – 375 p. n. e.)
Protagoras (480 – 410 p. n. e.)
sofiści
Gorgiasz z Leontinoj, Gorgias
filozof grecki, słynny
i teoretyk wymowy.
W poglądach filozoficznych skłaniał się ku
.
Sceptycyzm, pogląd filozoficzny polegający na
wstrzymaniu się od wydawania sądów o
rzeczywistości.
Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy
nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego
sądu,
ani niepodważalnego kryterium prawdy.
Jest jednym z uczestników dyskusji w dialogu
Gorgiasz.
Dyskurs był dla niego jedynie środkiem
służącym do wpływania na ludzi i ich
namiętności, pozwalający osiągnąć
zamierzony cel
(co potem nazwane zostało
).
Sławne paradoksy Gorgiasza,
spisane w swoistym manifeście
starożytnego nihilizmu,
dziele O naturze albo o niebycie,
brzmią następująco:
Nie ma nic.
Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne.
Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o
tym nie udałoby się przekazać.
Swoje tezy argumentował w następujący sposób:
Nie ma nic:
Skoro wśród filozofów przyrody zdania na temat bytu, tego czym
właściwie jest i jaki jest, są podzielone, to oznacza ni mniej ni więcej,
że go nie ma, gdyż w przeciwnym wypadku nie dałby się określić
zarazem jako "jeden", "mnogi" bądź "niezmienny" i "powstający".
Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne:
Myśl według ówczesnych poglądów sprowadzana była do myśli o
bycie w taki sposób, że można było uznawać myśl i byt za to samo.
Niebytu w tej koncepcji pomyśleć się nie dało. Tymczasem Gorgiasz
dowodzi, że można sobie wyobrazić np. latającego człowieka, mimo
że taki nie istnieje. W konsekwencji myśli zostają oddzielone od bytu i
przestają być wiarygodnym źródłem poznania świata.
Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się
przekazać:
Swoje odczucia zmysłowe takie jak kolor, zapach czy barwę możemy
przekazać innemu za pomocą słów, które te odczucia symbolizują.
Lecz nie mamy żadnej gwarancji, że drugi rozumie nasze
sformułowania tak, jak my. Nie wiemy też czy te same bodźce
powodują u niego takie same uczucia.
Etyka Gorgiasza jest określana jako etyka
sytuacyjna.
Jest bardziej prakseologią niż etyką.
Ogranicza się on do objaśniania faktów,
okoliczności, życiowych sytuacji ludzi i państwa.
Protagoras z Abdery (ok. 480-410 p.n.e.),
filozof grecki, jeden z czołowych
Dokonał przewrotu w myśli filozoficznej, kierując ją
od
ku zagadnieniom
.
Napisał Rozprawę polemiczną o prawdzie i bycie,
poza tym był autorem prac
gramatycznych, etyczno-społecznych, technicznych
oraz dzieła O bogach,
które stało się przyczyną wytoczonego mu procesu
i spowodowało jego ucieczkę z Aten
i śmierć w czasie podróży na Sycylię.
Protagoras z Abdery był
inicjatorem minimalistycznej
,
zwolennikiem
i
.
Twierdził, że poznanie jest względne,
skoro opiera się na postrzeżeniach,
gdyż postrzeżenia tej samej rzeczy
bywają różne u różnych osób.
Uznając różnorodność zjawisk podkreślał,
że także różnorodna i względna jest rzeczywistość.
Konsekwencją relatywizmu poznawczego stał się
rozwijany przez niego
i
.
Przyjmuje się, że Empedokles żył w l. ok. 490 ok.
430 p.n.e. Pochodził z bogatej i znakomitej rodziny,
ale związał się z partią demokratyczną swego
miasta. Był politykiem, poetą, lekarzem, nawet
uchodził za cudotwórcę. Diogenes Laertios podaje,
że przywrócił życie kobiecie, która od trzydziestu dni
nie żyła. Ale przede wszystkim był filozofem. Oprócz
wielu drobnych utworów, traktatów politycznych
i innych rozpraw, napisał wierszem dwa wielkie
dzieła filozoficzne: O naturze (Peri fyseos)
i Oczyszczenia (Katharmoi), na które składało się
w sumie około 5000 wierszy, ale zachowało się tylko
450 heksametrów.