Filozofia 4b

początek filozofii

wieloznaczność kwestii początku

-

wydarzenie historyczne

- źródło

należy rozróżnić dwa rodzaje początku

filozofii:

1) początek w dziedzinie aktywności

poznawczej, który oznacza przejście od nie-

filozofii do filozofii,

co zdarza się zawsze, ilekroć jakaś istota

myśląca zaczyna filozofować;

2) początek w dziedzinie historii, który

wskazuje przejście od czasu, gdy ludzkość

nie miała filozofii, do czasu, kiedy filozofia

pojawiła się.

Każde wydarzenie historyczne odbywa się

w jakimś miejscu.

Geografia filozofii jest integralnym

składnikiem historii filozofii.

Gdzie zaczęła się filozofia?

W tej sprawie trwa spór.

Wielcy inicjatorzy :

Tales z Miletu (624 – 546 p.n.e.)

Anaksymander (610 – 546 p.n.e.)

Anaksymenes (585 – 525 p.n.e.)

Pitagoras( 572– 480 p.n.e.)
Ksenofanes (ur. 570 p.n.e.)

Heraklit (ur.540 p.n.e.)

Parmenides (ur. 540 p.n.e.)

Anaksagoras (500 – 428 .n.e.)

Diogenes z Apolonii (V w. p. n. e.)

Empedokles (490 – 430 p.n.e.)

Zenon z Elei (490 – 430)

Leukippos(V w. p. n. e.)

Gorgiasz (483 – 375 p. n. e.)

Protagoras (480 – 410 p. n. e.)

Demokryt (460 – 370 p. n. e.)

Filozofia przedsokratejska

filozofowie przyrody i sofiści

Szkoła milezyjska

 :

Tales z Miletu

·

Anaksymander

·

AnaksymenesPitagorejczycy

 :

Pitagoras

·

Alkmeon z Krotony

·

Filolaos z Krotony

·

Arkytas z

TarentuSzkoła z Efezu

 :

Heraklit

Szkoła elejska

 :

Ksenofanes

·

Parmenides

·

Zenon z Elei

·

Melissos z SamosPluralizm

 :

Anaksagoras

·

Empedokles

Atomizm

 :

Leucyp

·

DemokrytSofiści

 :

Protagoras

·

Prodikos z Keos

·

Gorgiasz

·

Hippiasz

·

Krycjasz

Diogenes z Apollonii

Tales z Miletu

(624 – 546 p.n.e.)

półlegendarny, archaiczny grecki filozof, matematyk,

astronom, inżynier, polityk, podróżnik i kupiec, zaliczany do

siedmiu mędrców

starożytnej Grecji, uznawany za twórcę

podstaw nauki i filozofii europejskiej

stworzył pierwszą spójną, racjonalną teorię natury (physis),

bez odwoływania się do sił nadprzyrodzonych, odpowiedzi na

zagadki natury poszukując w samej przyrodzie [materii], w jej

obserwacji

interesowała go kwestia powstania i natury świata

arche

dał początek

szkole jońskiej

i wpłynął na antyczną

myśl przyrodniczą w ogóle

Talesowi z Miletu przypisuje się wiele twierdzeń z

geometrii

- Średnica dzieli okrąg na połowy.

- Dwa kąty przy podstawie trójkąta

równoramiennego

są równe.

- Jeśli dwie linie przecinają się,

to dwa kąty przeciwległe są równe.

- Kąt wpisany na półokręgu jest kątem prostym.

- Trójkąt jest określony, jeżeli dana jest

jego podstawa i kąty przy podstawie.

Anaksymander

(610 – 546 p.n.e.)

Podejrzewa się, że był on autorem pierwszego w historii

ludzkości dzieła filozoficznego, znanego pod tytułem

Περὶ φύσεως (Peri physeos, O naturze).

Poszukiwał

arche

, czyli prazasady, determinującej

rzeczywistość. Anaksymader twierdził, że zasadę

rzeczywistości stanowi

apeiron

(gr. τὸ ἄπειρον to apeiron od słowa πέρας peras "kres,

granica")

czyli bezkres.

Tezę tę, Anaksymander opierał na następującym

rozumowaniu: Wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi od

zasady.

Jednocześnie, nie istnieje zasada nieskończoności, bo

nieskończoność jest niedeterminowalna, a zasada determinuje

to, czego jest zasadą.

Jeżeli nieskończoność nie ma zasady, to z konieczności sama

musi zasadę stanowić.

Mechanizm tworzenia świata polegał zaś według niego na

wyłanianiu się z apeironu przeciwieństw.

Anaksymenes

(585 – 525 p.n.e.)

Anaksymenes przejął od Anaksymandra zasadnicze

jego poglądy:

zasada (αρχε,

arché

) jest nieograniczona pod

względem jakościowym i ilościowym,

a także wiarę w wieczność ruchu.

Wprowadził jednak znaczące zmiany do myśli swego

mistrza – zasada przestała być nieokreślonym

bezkresem (απειρον,

ápeiron

), Anaksymenes widział

ją jako nieskończone powietrze, które jest pierwotną

przyczyną powstania wszystkich rzeczy.

Pitagoras

( 572– 480 p.n.e.)

Nie zostawił po sobie żadnych pism,

a przekazy o jego życiu zawierają bardzo dużo

treści legendarnych i jest ich niewiele.

Powszechnie przyjmuje się jednak, że Pitagoras

urodził się na

Samos

, w pobliżu Miletu.

Z powodów politycznych emigrował do południowej

Italii do

Krotony

,

gdzie założył swoją

szkołę

o charakterze

filozoficzno-religijnym.

Głosił obcą Grekom myśl

o nieśmiertelności duszy,

wędrówce dusz

i wspólnocie wszystkich istot obdarzonych

duszą

.

/wpływ orfików? Wtajemniczenie w misteria

eleuzyjskie? Wpływ wiedzy egipskiej?/

Doskonała harmonia liczby 10

punkt = 1

linia = 2

powierzchnia = 3

objętość = 4

1+2+3+4 = 10

Pitagorejczycy byli miłośnikami muzyki, do której

także wprowadzili swoje zamiłowanie do liczb.

Pitagoras uważał, że współbrzmienie dźwięków

zależy od "dźwięcznych liczb". Twierdził, że na miłe

dla ucha brzemienia składały się takie dźwięki,

których odległości na skali muzycznej można

wyrazić jako proporcje między liczbami 1, 2, 3 i 4.

egzoterycy

i

ezoterycy

akusmatycy

, którym przekazywano wyniki,

lecz bez dowodów,

oraz

matematycy

, którzy mieli dostęp

również do dowodów

teksty o dwóch poziomach rozumienia

Uważa się, że to Hippokrates z Chios

(ur. około 470 r. p.n.e., zm. około 410 r. p.n.e.)

wymyślił

rozumowanie poprzez sprowadzenie do absurdu.

Stosowane jest ono bardzo szeroko do dzisiaj.

Pozwala ustalić prawdziwość jakiegoś twierdzenia,

udowadniając, że twierdzenie przeciwne prowadzi do absurdu.

Zakłada się, że twierdzenie przeciwne jest prawdziwe.

Wyprowadza się z tego kolejne wnioski,

jeśli dojdziemy do sprzeczności, to znaczy,

że winne jest przyjęte założenie.

A zatem nie jest prawdziwe twierdzenie przeciwne,

czyli musi być prawdziwe dane twierdzenie.

Jako starzec Hipokrates został wygnany ze szkoły

pitagorejskiej, gdyż "brał pieniądze za przedstawianie

geometrii".

Szkoła pitagorejska przetrwała 150 lat,

liczyła w sumie 218 pitagorejczyków

Ksenofanes ( 570 – 470 p.n.e.)

Uznaje się go często za bezpośredniego
poprzednika eleatów, których głównymi

reprezentantami byli Parmenides, Zenon z Elei i

Melissos z Samos.

Nie był filozofem wielkiego formatu, ale raczej

rapsodem wyrażającym pewne treści filozoficzne.

Zawarł je zwłaszcza w poemacie Silloi (Szyderstwa),

z którego zachowały się tylko fragmenty przekazane

przez innych autorów.

Krytyka antropomorfizmu

monoteizm?

Ksenofanes używa zmiennie słów bóg w liczbie

pojedynczej i bogowie w liczbie mnogiej.

Jeden Bóg Ksenofanesa jest bogiem-kosmosem

Natura przyjmowanych przez niego innych bytów

boskich nie jest jasna ze względu na niedostatek

źródeł,

można je rozumiec jako części komosu

albo siły w nim panujące.

Fizyka:

Ksenofanes nie rozumiał przez arché naczelnej

zasady kosmosu i całej rzeczywistości,

ale jedynie bytów ziemskich.

"Z ziemi bowiem powstaje wszystko i wszystko w

końcu obraca się w ziemię"

"Ziemią i wodą są bowiem wszystkie rzeczy, które

rodzą się i rosną"

"Wszyscy zrodziliśmy się z ziemi i wody"

Ksenofsanes zaprzeczał

zmienności i ruchowi całego kosmosu,

nie zaprzeczał zmienności i ruchowi

poszczególnych rzeczy w kosmosie.

Ksenofanes nie stworzył systematycznej etyki,

ale pozostawił po sobie wiele istotnych idei

moralnych.

Głosił przewagę zalet duchowych (jak cnota czy

mądrość) nad cechami czysto witalnymi.

Nie uzasadniał jednak tych idei filozoficznie,

a jedynie głosił je w postaci pouczeń moralnych.

W rozwoju zalet duchowych widział możliwość

poprawy ustroju i rozwoju dobrobytu państwa.

Heraklit (540 – 480 p.n.e.)

swoje poglądy przedstawiał w aforyzmach

autor pism kosmologicznych, politycznych i

teologicznych

Filozofia Heraklita głosi, że

ciągłe stawanie się i przemijanie

jest najważniejszą cechą bytu,

zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem

nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw

"panta rhei" (gr. Πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει)

(wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu)

Za

arche

(podstawę istnienia Wszechświata) Heraklit uznał

ogień, który "żyje śmiercią tego, co spala".

Świat istnieje i przekształca się odwiecznie.

Procesem przemian kieruje

logos

– mądrość.

Logos jest utożsamiany z siłą kosmiczną – rozumem.

"Nie mnie, lecz logosu słuchając, mądrze będzie .zgodzić się,

że wszystkie rzeczy stanowią jedność."

„Złymi świadkami są oczy i uszy dla ludzi mających dusze

barbarzyńców”

Heraklit dużo uwagi poświęcił

etyce

:

jego zdaniem mądrość polega na

poznaniu logosu i myśleniu zgodnym z jego prawami.

„chociaż logos jest wspólny, to jednak wielu ludzi żyje tak, jak

gdyby miało oddzielny swój własny logos„

"Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy".

Znał dwa typy moralności: przeciętną i wyższą,

moralność tłumu i moralność mędrca.

Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno,

radość nad smutek - i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i

smutno;

mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne,

że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar.

Poczucie panujących wszędzie przeciwieństw

było wspólnym motywem fizyki i etyki Heraklita."

Parmenides (ur. 540 lub 515 p.n.e.)

Poemat O prawdzie i mniemaniu

W jego doktrynie następuje:

-    przejście od pojęcia "drogi" (związanej z wtajemniczeniem)

do pojęcia metody,

-    zmiana przyjętego znaczenia słowa sophia, które zaczyna

oznaczać wiedzę dla samej wiedzy,

-    rozumienie bytu jako tego, co jest, co jest samo przez się,

co jest określone, tożsame z sobą,

-    utożsamienie myśli i bytu /skoro prawda jest tożsamością

myśli i bytu, to bytem myśli i jej powołaniem jest myślenie

o bycie/.

Byt

niebyt

niezmienność i wieczność bytu

Leukippos(V w. p. n. e.) i Demokryt (460 – 370 p. n.

e)

Leukippos /Leucyp/ w swym dziele O rozumie:

>>Nic nie powstaje bez przyczyny,

lecz wszystko z jakiejś racji i wskutek

konieczności.<<

Przyjął nieskończoną ilość elementów obdarzonych

odwiecznym ruchem, które nazwał a t o m a m i.

Twierdził, że substancja atomów jest pełna

i masywna,

i z tego względu nazywał je bytem,

a pustą przestrzeń, w której atomy się poruszają -

niebytem, (to kenon - próżnia).

Demokryt

myśliciel i podróżnik, uczeń

Leucypa

,

wszechstronny naukowiec,

znany jako "śmiejący się filozof".

Prace Demokryta, których stworzył 70,

dotyczyły wielu różnych dziedzin

(fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki,

techniki, logiki, strategii, muzyki itd.)

nie zachowały się, przetrwały z nich nieliczne

fragmenty.

Świat składa się z dwóch części - pełni i próżni.

Pełnia dzieli się na nieskończoną ilość małych

cząstek, nazwanych atomami.

Są one wieczne, niepodzielne i pierwotne.

Arystoteles podaje w I księdze Metafizyki, że 

Leukippos i jego uczeń Demokryt

nazywali pełnię (to pleres) bytem,

a próżnię (to kenon) niebytem.

Niebyt istnieje tak samo, jak i byt.

Oba te składniki świata są materialnymi

przyczynami rzeczy.

Atomy są jednakowe ze względu na tworzywo

materialne, różnią się natomiast między sobą

kształtem i wielkością.

Ponadto różnią się porządkiem i położeniem.

Kształt i wielkość jest cechą istotną atomów,

natomiast

porządek i położenie są cechami przypadkowymi.

Atomy mogą tworzyć nieskończenie wiele

kombinacji na nieskończenie wiele sposobów.

Wszelkie powstawanie w naturze

polega na łączeniu się atomów,

wszelkie ginięcie - na rozdzielaniu.

Liczba atomów jest stała,

co wynika z faktu, że 

nic w sensie absolutnym ani nie powstaje,

ani nie ginie.

Atomy oddzielone są od siebie próżnią,

a ponieważ

próżnia jest z natury swej nieskończona,

musi być również nieskończona liczba

atomów, gdyż w przeciwnym razie

skończona ich liczba musiałaby się ulotnić

w nieskończoną przestrzeń.

Pytanie o przyczynę powstawania atomów

i ich własności jest pozbawione sensu.

Atomy są niezniszczalne i wieczne,

a więc nie mogą mieć żadnej przyczyny.

Wszystkie natomiast twory przyrody

mają swoją przyczynę,

gdyż,

nic nie dzieje się w naturze przypadkowo.

Atomy są pozbawione wszelkich cech

jakościowych i są bierne.

Atomy i próżnia, to cała rzeczywistość

obiektywna.

Jakości istnieją tylko "dla nas",

we wrażeniach zmysłowych

(jako własności umowne: nomo).

Słodycz, gorycz, ciepło, zimno, barwa, to

tylko odczucia subiektywne.

Atomy mają "dotykalne" własności,

jak wielkość i kształt.

Bogowie Demokryta to demony,

podporządkowane prawom przyrody,

a nie istoty nieśmiertelne,

rządzące światem.

Są o wiele doskonalsi od człowieka

i żyją dłużej od niego, ale nie są

wieczni.

Ideał etyczny Demokryta to "spokój ducha„.

Nie w przyjemnościach zmysłowych

i nie w złocie jest źródło szczęścia,

- jego siedliskiem jest dusza.

Sława i bogactwo bez rozumu, to bardzo niepewne

skarby.

Nie wystarczy nie czynić zła,

trzeba, także nie chcieć go czynić.

Najwyższe ze wszystkich dóbr, to poznanie.

Obowiązki względem państwa stawiał

na naczelnym miejscu jako najważniejsze,

bo od ich spełniania zależy

dobre nim zarządzanie

.

Gorgiasz (483 – 375 p. n. e.)

Protagoras (480 – 410 p. n. e.)

sofiści

Gorgiasz z Leontinoj, Gorgias

filozof grecki, słynny

sofista

i teoretyk wymowy.

W poglądach filozoficznych skłaniał się ku

sceptycyzmowi

.

Sceptycyzm, pogląd filozoficzny polegający na

wstrzymaniu się od wydawania sądów o

rzeczywistości.

Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy

nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego

sądu,

ani niepodważalnego kryterium prawdy.

Jest jednym z uczestników dyskusji w dialogu

Platona

Gorgiasz.

Dyskurs był dla niego jedynie środkiem

służącym do wpływania na ludzi i ich

namiętności, pozwalający osiągnąć

zamierzony cel

(co potem nazwane zostało

erystyką

).

Sławne paradoksy Gorgiasza,

spisane w swoistym manifeście

starożytnego nihilizmu,

dziele O naturze albo o niebycie,

brzmią następująco:

Nie ma nic.

Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne.

Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o

tym nie udałoby się przekazać.

Swoje tezy argumentował w następujący sposób:

Nie ma nic:

Skoro wśród filozofów przyrody zdania na temat bytu, tego czym

właściwie jest i jaki jest, są podzielone, to oznacza ni mniej ni więcej,

że go nie ma, gdyż w przeciwnym wypadku nie dałby się określić

zarazem jako "jeden", "mnogi" bądź "niezmienny" i "powstający".

Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne:

Myśl według ówczesnych poglądów sprowadzana była do myśli o

bycie w taki sposób, że można było uznawać myśl i byt za to samo.

Niebytu w tej koncepcji pomyśleć się nie dało. Tymczasem Gorgiasz

dowodzi, że można sobie wyobrazić np. latającego człowieka, mimo

że taki nie istnieje. W konsekwencji myśli zostają oddzielone od bytu i

przestają być wiarygodnym źródłem poznania świata.

Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się

przekazać:

Swoje odczucia zmysłowe takie jak kolor, zapach czy barwę możemy

przekazać innemu za pomocą słów, które te odczucia symbolizują.

Lecz nie mamy żadnej gwarancji, że drugi rozumie nasze

sformułowania tak, jak my. Nie wiemy też czy te same bodźce

powodują u niego takie same uczucia.

Etyka Gorgiasza jest określana jako etyka

sytuacyjna.

Jest bardziej prakseologią niż etyką.

Ogranicza się on do objaśniania faktów,

okoliczności, życiowych sytuacji ludzi i państwa.

Protagoras z Abdery (ok. 480-410 p.n.e.),

filozof grecki, jeden z czołowych

sofistów

.

Dokonał przewrotu w myśli filozoficznej, kierując ją

od

kosmologii

ku zagadnieniom

antropologii

.

Napisał Rozprawę polemiczną o prawdzie i bycie,

poza tym był autorem prac

gramatycznych, etyczno-społecznych, technicznych

oraz dzieła O bogach,

które stało się przyczyną wytoczonego mu procesu

i spowodowało jego ucieczkę z Aten

i śmierć w czasie podróży na Sycylię.

Protagoras z Abdery był

inicjatorem minimalistycznej

teorii poznania

,

zwolennikiem

sensualizmu

i

relatywizmu

.

Twierdził, że poznanie jest względne,

skoro opiera się na postrzeżeniach,

gdyż postrzeżenia tej samej rzeczy

bywają różne u różnych osób.

Uznając różnorodność zjawisk podkreślał,

że także różnorodna i względna jest rzeczywistość.

Konsekwencją relatywizmu poznawczego stał się

rozwijany przez niego

praktycyzm

i

konwencjonalizm

.

Przyjmuje się, że Empedokles żył w l. ok. 490 ok.

430 p.n.e. Pochodził z bogatej i znakomitej rodziny,

ale związał się z partią demokratyczną swego

miasta. Był politykiem, poetą, lekarzem, nawet

uchodził za cudotwórcę. Diogenes Laertios podaje,

że przywrócił życie kobiecie, która od trzydziestu dni

nie żyła. Ale przede wszystkim był filozofem. Oprócz

wielu drobnych utworów, traktatów politycznych

i innych rozpraw, napisał wierszem dwa wielkie

dzieła filozoficzne: O naturze (Peri fyseos)

i Oczyszczenia (Katharmoi), na które składało się

w sumie około 5000 wierszy, ale zachowało się tylko

450 heksametrów.