Ergonomia i zasady

bezpiecznej pracy

Zaliczenie

•Na podstawie testu/kolokwium

•Nie ma zaliczenia na podstawie

uprawnień zawodowych oraz
przepisania ocen z poprzednich
lat – zmiana zakresu przedmiotu

Terminy zajęć w 2008

roku

Grupa pn

wt

ni

Wykład 1 14.IV

1.IV 20.IV

Wykład 2 21.IV

14.IV

11. V

Wykład 3 5.V 21.V 18.V
Wykład 4 12. V

6. V 1.VI

Wykład 5 19. V

20.V -

Wykład 6 26.V 27.V -
Wykład 7 2.VI 3.VI -
Test 2.VI 3.VI 15.VI
Test poprawkowy 9.VI 10.VI

21.VI (sb)

Wpisy do indeksów

9.VI 10.VI

21.VI (sb)

Kolokwium poprawkowe 16 – 20.VI, IX

IX

Literatura

1. J.Kozłowski, I.Wasiak “Ochrona

przeciwporażeniowa w sieciach elektro-
energetycznych niskiego napięcia” Rozdz. 1-5

2. H.Markiewicz “Instalacje elektryczne”
3. PN-IEC 60364-4 “Instalacje elektryczne w

obiektach budowlanych - Ochrona dla
zapewnienia bezpieczeństwa”

4. Warszawski Dom Wydawniczy „Pierwsza pomoc”
5. M. Wykowska „Ergonomia”, AGH Kraków
6. D. Koradecka „Bezpieczeństwo Pracy i

Ergonomia”, Centralny Instytut Ochrony Pracy
Warszawa

7

. Wykład: www.p.lodz.pl/i15/wyklady.html

Zakres materiału

•

Wpływ prądu elektrycznego na organizm człowieka

•

Uziemienia

–

rodzaje sieci elektroenergetycznych niskiego napięcia

–

rozpływ prądu w ziemi

•

Rażenie w sieciach elektroenergetycznych niskiego nap

ięcia

•

Ochrona przeciwporażeniowa

–

ochrona przed dotykiem bezpośrednim

–

jednoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośr

ednim

–

ochrona przed dotykiem pośrednim

•

Samoczynne wyłączenie zasilania

•

Środki techniczne

–

przewody ochronne, uziemiające i wyrównawcze

–

wyłączniki różnicowoprądowe

–

wyłączniki nadmiarowoprądowe

•

Pierwsza pomoc przy porażeniu prądem elektrycznym (w

g. [5])

•

Obciążenie człowieka pracą

•

Czynniki materialne środowiska pracy

•

Stanowisko pracy

Impedancja ciała człowieka

Z

Z

Z

Z

Z = 500 

Zmiany impedancji ciała

człowieka

centyl

Skutki rażenia prądem

elektrycznym

•

Bezpośrednie

– układ mięśniowy

•

mięśnie klatki piersiowej:
zaciśnięcie

•

mięśnie dłoni: zaciśnięcie

•

mięsień sercowy: zatrzymanie pracy,
fibrylacja

– układ nerwowy: omdlenia, stany

lękowe, zaburzenia równowagi,
czucia

– skutki termiczne: oparzenia

skóry, mięśni, organów
wewnętrznych, pęknięcie kości,
torebek stawowych

• Pośrednie

– działanie łuku

elektrycznego

• cieplne
• świetlne

– urazy

mechaniczne

Wykorzystanie działania

prądu elektrycznego w

medycynie

• Ratownictwo - defibrylator
• Terapia - działanie rozgrzewające i

rozluźniające - „Terapuls”

• Diagnostyka - pomiar potencjałów:

– EKG
– EEG

Wartości graniczne dla

prądów do 10A i

częstotliwości 15 – 100Hz

Skutki rażenia prądem

Strefa

Skutki rażenia prądem

AC-1 Zwykle brak reakcji
AC-2 Zwykle brak skutków fizjologicznych

AC-3

Zwykle brak uszkodzeń organicznych. Prawdopodobieństwo pojawienia

się skurczów mięśni i trudności w oddychaniu przy czasach rażenia

ponad 2s. Odwracalne zakłócenia przy powstawaniu bodźców i

pobudzaniu serca. Możliwość powstawania przejściowego migotania

przedsionków serca i przejściowego zatrzymania pracy serca.

AC-4 Niebezpieczeństwo skutków patofizjologicznych: zatrzymanie pracy

serca, zatrzymanie oddechu, poważne oparzenia

AC-

4.1 Prawdopodobieństwo migotania komór 0-5%

AC-

4.2 Prawdopodobieństwo migotania komór 5-50%

AC-

4.3 Prawdopodobieństwo migotania komór powyżej 50%

Wartości graniczne prądów

dla prądu o częstotliwości

50/60Hz

• prąd graniczny (próg) percepcji -

0,5mA

• prąd graniczny (próg)

samouwolnienia - 10mA

• prąd graniczny (próg) fibrylacji:

– 0.1s - 500mA
– 1s - 50mA
– 3s - 30mA

Graniczne wartości prądów dla

prądu stałego

2

500

150

40

Działanie prądu stałego

• Generalnie bezpieczniejszy - wyższe

progi

• Progi: samouwolnienia i percepcji -

tylko przy zmianach wartości prądu

• Próg fibrylacji zależny od polaryzacji

stóp względem ręki

• Groźniejsze tylko skutki termiczne -

brak reakcji na przepływ prądu

Graniczne wartości prądów dla

prądu o częstotliwości powyżej

50/60HZ

50

I

f

/ I

50

Działanie prądu o wyższej

częstotliwości

• Generalnie bezpieczniejszy -

wyższe progi a zwłaszcza próg
fibrylacji - efekt naskórkowości

• Groźniejsze tylko skutki termiczne

(zwłaszcza dla skóry) - brak
reakcji na przepływ prądu

Uziemienia

Uziom

Przewód uziomowy

Główny przewód uziemiający

Zacisk
uziomowy

Przewód
uziemiający

Urządzenie uziemiane

Zacisk
uziemiający

Rodzaje uziemień

•

Uziemienie robocze: uziemienie określonego
punktu obwodu elektrycznego wykonane w celu
zapewnienia prawidłowej pracy urządzeń

•

Uziemienie ochronne: uziemienie dostępnych dla
dotyku metalowych części urządzeń wykonane w
celu zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej

•

Uziemienie odgromowe: służy do odprowadzenia
do ziemi prądów wyładowań atmosferycznych

•

Uziemienie pomocnicze: najczęściej wykonywane
w aparatach pomiarowych i zabezpieczających

Rodzaje sieci

elektroenergetycznych niskiego

napięcia

• TN - sieć z uziemieniem roboczym i z

zerowaniem ochronnym

– TN-C - wspólny przewód ochronno-neutralny
– TN-S - rozdzielone przewody ochronny i neutralny
– TN-C-S - w części początkowej (od zasilania) sieć

TN-C, w dalszej sieć TN-S

• TT - sieć z uziemieniem roboczym i z

uziemieniami ochronnymi

• IT - sieć z izolowanym punktem gwiazdowym

transformatora i z uziemieniami ochronnymi

Sieć TN - S

L
1
L
2
L
3

N
PE

PE

PE

Sieć TN - C

PEN

PEN

PEN

L
1
L
2
L
3

Sieć TN - C - S

L
1
L
2
L
3

PEN

PEN

N
PE

PE

Sieć TT

L
1
L
2
L
3
N

PE

PE

Sieć IT

L
1
L
2
L
3

PE

Rozpływ prądu w ziemi

U

A

B

U

EA

U

EB

Rezystywność gruntu

Zależność:

od temperatury T [

o

C] od

wilgotności w[%]



0

T



w

Rażenie napięciem dotykowym i

krokowym

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

o

I

F

I

F

U

E

I

F

U

k

I

B

I

F

U

E

Z

L

R

r

R

o

U

o

U

d

I

B

Rażenie napięciem

dotykowym i krokowym -

prądy rażenia

U

d

R

B

R

p

R

p

I

B

U

B

R

p

R

p

R

B

U

k

I

B

• Rażenie napięciem krokowym:

– I

B

= U

k

/ (R

B

+ 2R

p

)

• Rażenie napięciem dotykowym:

– I

B

= U

d

/ (R

B

+ 0.5R

p

)

Rezystancja przejścia

• Obuwie

– na spodach

gumowych: 10

6



– na spodach

skórzanych:
10

6



– tekstylne: 10

5



– tekstylne

wilgotne: 10

• Podłoga

(sucha)

– PCV: 10

8



– marmur: 10

4



– drewno: 10

9



– asfalt: 10

10



– beton: 10

2



Wpływ odległości od

uziomu

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

o

I

F

I

F

U

d1

U

d2

U

d1

< U

d2

U

k1

U

k

2

U

k1

> U

k2

Rażenie prądem

elektrycznym

• Spowodowane napięciem roboczym (w

wyniku dotyku bezpośredniego) - w
wyniku bezpośredniego dotknięcia części
znajdujących się pod napięciem

• Spowodowane napięciem dotykowym (w

wyniku dotyku pośredniego) - w
następstwie zetknięcia się z częściami, na
których napięcie pojawiło się w wyniku
uszkodzenia izolacji roboczej (awarii)

Rażenie napięciem

międzyfazowym

I

B

= U

n

/

R

B

PE

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

O

I

B

I

B

Z

L

Z

L

R

B

U

n

Rażenie napięciem

fazowym w sieci TT lub

TN

I

B

= U

o

/ (R

B

+ 0.5R

p

)

PE

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

o

I

B

I

B

I

B

I

B

R

B

R

p

R

p

I

B

U

o

Z

L

R

r

Rażenie napięciem

fazowym w sieci IT

I

B

= U

o

/(R

B

+0.5R

p

+0.33R

i

)

L
1
L
2
L
3

R

r

I

B

PE

R

o

I

B

R

i

I

BL3

I

BL2

I

BL1

R

i

R

i

Rażenie napięciem

fazowym w stanie

doziemienia w sieci IT

I

B

= U

n

/ (R

B

+0.5R

p

)

L
1
L
2
L
3

R

r

I

B

PE

R

o

I

B

R

F

= 0

I

B

I

B

Rażenie napięciem

dotykowym w sieci TT

PE

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

o

I

F

U

o

Z

L

R

r

I

F

I

F

R

O

I

F

I

F

I

F

I

B

= U

d

/ (R

B

+

0.5R

p

)

U

d

= R

o

U

o

/ (Z

L

+R

o

+R

r

)

R

B

R

p

R

p

I

B

U

d

I

B

I

B

+

I

B

+

I

B

+

Rażenie napięciem

dotykowym w sieci TN

L1
L2
L3
PEN

R

r

U

o

Z

L

R

r

I

F

Z

PEN

I

F

I

F

I

F

I

B

= U

d

/ (R

B

+ 0.5R

p

)

U

d

= U

o

Z

PEN

/ (Z

L

+Z

PEN

)

I

B

I

B

I

B

R

B

R

p

R

p

I

B

U

d

I

B

+

I

F

Warunki środowiskowe

• Warunki środowiskowe 1- nie istnieją

okoliczności wpływające na zmniejszenie
odporności organizmu człowieka na działanie
napięcia

• Warunki środowiskowe 2 - istnieją okoliczności

zmniejszające odporność człowieka, takie jak:

– właściwości środowiska lub rodzaj pracy powodujący

zwilżenie dłoni lub stóp

– wysoka temperatura powodująca potnienie naskórka
– skrępowanie swobody ruchów
– praca na stanowisku przewodzącym, jeżeli w zasięgu ręki

znajdują się przedmioty metalowe uziemione

– możliwość dotyku wielkopowierzchniowego

Napięcie bezpieczne

• dla prądu stałego:

– 120V w warunkach środowiskowych

1

– 60V w warunkach środowiskowych 2

• dla prądu przemiennego 50/60Hz:

– 50V w warunkach środowiskowych 1
– 25V w warunkach środowiskowych 2

Ochrona

przeciwporażeniowa w

warunkach pracy

normalnej (podstawowa)

• Zespół środków chroniących człowieka przed

zetknięciem się z częściami urządzeń lub
instalacji będących normalnie pod napięciem,
jak również przed przeniesieniem się napięcia
na inne przedmioty

• Podlegają jej wszystkie urządzenia elektryczne
• Musi być w nich zastosowany jeden ze

środków ochrony przed dotykiem
bezpośrednim

Ochrona przeciwporażeniowa

w warunkach pracy

zakłóceniowej (dodatkowa)

• Zespół środków chroniących przed skutkami

niebezpiecznego napięcia dotykowego, jakie może
pojawić się w wyniku awarii na częściach urządzeń
nie będących normalnie pod napięciem

• Podlegają jej wszystkie urządzenia elektryczne, za

wyjątkiem części przewodzących dostępnych, które
nie mogą być uchwycone dłonią, a ochrona jest
utrudniona (np. śrubki) oraz osprzętu linii
napowietrznych

• Musi być w nich zastosowany jeden ze środków

ochrony przed dotykiem pośrednim

Części, które mogą pozostać

nie objęte ochroną

dodatkową (SEP)

• Rury metalowe i inne osłony o dl. do 2.5m chroniące

przewody od uszkodzeń mechanicznych

• Uchwyty, obejmy, klamry, wieszaki metalowe służące do

mocowania przewodów

• Części o małych wymiarach (do 50x50mm) tak

umieszczonych, że człowiek nie może się z nimi zetknąć

na dużej powierzchni lub ich uchwycić

• Znajdujące się poza zasięgiem ręki metalowe stojaki

dachowe oraz przyłącza przyścienne jeżeli nie są

przytwierdzone do przewodzących części budowli

• Słupy betonowe jeżeli ich zbrojenie nie jest dostępne

• Metalowych drzwiczek i osłon osadzonych w ścianie

nieprzewodzącej i nie połączonych metalicznie z innymi

częściami przewodzącymi dostępnymi

Klasy ochronności

• Klasa 0 - urządzenia, w których ochrona

przeciwporażeniowa jest zapewniona jedynie
przez izolacje roboczą (ochr. dodatkowa przez
izolowane stanowisko lub separację elektryczną)

• Klasa I - urządzenia, których obudowy

przeznaczone są do połączenia z przewodem
ochronnym

• Klasa II - urządzenia wykonane z

zastosowaniem izolacji ochronnej

• Klasa III - urządzenia przeznaczone do

zasilania napięciem bezpiecznym

III

Ochrona przed dotykiem

bezpośrednim (ochrona

podstawowa) w/g PN-IEC

60364-4

• Izolowanie części czynnych
• Ogrodzenia lub obudowy
• Bariery
• Umieszczenie poza zasięgiem ręki
• Urządzenia ochronne

różnicowoprądowe (uzupełnienie
ochrony podstawowej)

Środki ochrony podstawowej wg PN-

EN 61140 „Ochrona przed

porażeniem prądem elektrycznym”

• Ochrona przez ograniczenie ustalonego prądu

dotykowego i ładunku

– maksymalny prąd płynący pomiędzy dwiema

równocześnie dostępnymi częściami przez rezystancję
2k nie powinien przekroczyć 0.5mA dla AC i 2mA dla

DC (dopuszcza się 3.5mA AC i 10mA DC – próg bólu)

– maksymalny ładunek pomiędzy dwiema równocześnie

dostępnymi częściami nie powinien przekroczyć 0.5 C
do 50 C (próg odczuwania do progu b

ólu)

Izolowanie części

czynnych

• Części czynne powinny być w całości pokryte

izolacją, która może być usunięta jedynie
przez jej zniszczenie

• Izolacja winna spełniać wymagania

odpowiednich norm dotyczących tych
urządzeń elektrycznych, w których jest
zastosowana

• Pokrycie farbą, pokostem itp. na ogół nie są

uznawane

• Okresowa kontrola stanu izolacji

Ogrodzenia lub obudowy

• Przeznaczone do zapobiegania

jakiemukolwiek dotknięciu części czynnych

• Zapewnienie stopnia ochrony min. IP2X a

dla dostępnych górnych poziomych
powierzchni min. IP4X (za wyjątkiem
wymiany części - informacja)

• Odpowiednia wytrzymałość
• Usunięcie tylko przy użyciu klucza lub

innego narzędzia lub po wyłączeniu zasilania

Bariery

• Zabezpieczają przed przypadkowym

dotknięciem (lecz nie przed zamierzonym)
do części czynnych

• Powinny uniemożliwić niezamierzone

dotknięcie części czynnych

• Mogą być usuwane bez użycia klucza, lecz

winny być zabezpieczone przed
niezamierzonym usunięciem

• Tylko przy przeszkolonym personelu

Umieszczenie poza

zasięgiem ręki

• Zapobieganie niezamierzonemu dotknięciu

części czynnych

• Części o różnych potencjałach nie powinny

być jednocześnie dostępne (min. 2.5m
odległości)

• W miejscach, w których normalnie

wykonuje się prace z użyciem przedmiotów
przewodzących o dużej długości, odległości
powinny być odpowiednio zwiększone

• W budynkach tylko przy przeszkolonym

personelu

Strefa zasięgu ręki

2.50m

1.2

5

m

0.75m

Urządzenia

różnicowoprądowe

• Urządzenia ochronne różnicowoprądowe o

prądzie wyzwalania nie przekraczającym
30mA uważa się za uzupełnienie ochrony
podstawowej

• Nie mogą być jedynymi środkami ochrony

podstawowej

• Obowiązkowe dla gniazd do 20A

chronionych przez samoczynne wyłączenia
zasilania a umieszczonych na zewnątrz
budynku lub służących do zasilania
urządzeń pracujących na zewnątrz

Równoczesna ochrona przed

dotykiem bezpośrednim i

pośrednim

• Bardzo niskie napięcie bezpieczne - SELV

(Safety Extra-Low Voltage) - obwody bez
uziemień

• Bardzo niskie napięcie ochronne - PELV

(Protection Extra-Low Voltage) - obwody z
uziemieniami

• Bardzo niskie napięcie funkcjonalne -

FELV (Functional Extra-Low Voltage)

SELV + PELV

1. Poziom napięcia - napięcie bezpieczne
2. Źródło zasilania:

- transformator bezpieczeństwa
- źródło elektrochemiczne
- niektóre urządzenia elektroniczne (tutaj napięcie może być
wyższe, o ile przy dotknięciu spada – pomiar woltomierzem o
rezystancji min. 3000)
- inne równoważne transformatorowi ochronnemu (np.
przetwornica dwumaszynowa)

3. Wtyczki i gniazda unikatowe bez styków ochronnych
4. Części czynne oddzielone od obwodów wyższego napięcia w

sposób nie gorszy niż w transformatorze bezpieczeństwa

5. Przewody prowadzone oddzielnie, w osłonie izolacyjnej,

oddzielone uziemionymi osłonami lub posiadające izolację na
najwyższe występujące w sąsiednich przewodach lub żyłach
napięcie

SELV

6. Części czynne i części przewodzące

dostępne nie uziemione ani nie

połączone z przewodami ochronnymi

innych obwodów

7. Jeżeli napięcie przekracza 25V AC

lub 60V DC to należy zapewnić

ochronę podstawową przez:

- ogrodzenia lub obudowy o stopniu

ochrony min. IP 2X
- izolację o wytrzymałości min. 500V w

ciągu 1 min.

PELV

6. Jeżeli zachodzi przynajmniej jeden z warunków:

- w warunkach środowiskowych 1 napięcie przekracza
25V AC lub 60V DC
- w warunkach środowiskowych 2 napięcie przekracza
6V

AC lub 15V DC

- urządzenie nie znajduje się w strefie objętej wpływem
połączenia wyrównawczego

to należy zapewnić ochronę podstawową przez:

- ogrodzenia lub obudowy o stopniu ochrony min. IP 2X
- izolację o wytrzymałości min. 500V w ciągu 1 min.

FELV

1. Poziom napięcia - napięcie bezpieczne
2. Wtyczki i gniazda unikatowe
3. Ochrona podstawowa zapewniona przez:

- ogrodzenia lub obudowy
- izolację dla napięcia pierwotnego

4. Ochrona dodatkowa zapewniona przez

połączenie części przewodzących dostępnych
obwodu FELV z:

- przewodem ochronnym obwodu pierwotnego o ile
obwód pierwotny chroniony jest przez samoczynne
wyłączenie zasilania
- nieuziemionym przewodem połączenia
wyrównawczego obwodu pierwotnego, gdy ten
chroniony jest przez separację elektryczną

Ochrona przed dotykiem

pośrednim (ochrona

dodatkowa)

• Izolacja ochronna
• Izolowanie stanowiska
• Nieuziemione miejscowe

połączenia wyrównawcze

• Separacja elektryczna
• Samoczynne wyłączenie zasilania

Izolacja ochronna -

rysunek

Izolacja
wzmocniona

Izolacja
podwójna

Obudowa
izolacyjna

Izolacja ochronna

• Izolacja podwójna (robocza +

dodatkowa)

• Izolacja wzmocniona (równoważna

podwójnej)

• Obudowa izolacyjna

– odpowiednia wytrzymałość
– otwierana przy użyciu kluczy lub narzędzi
– nie powinny przez nią przechodzić części

przewodzące

Izolowanie stanowiska -

rysunek

N

L
1
L
2
L
3

I

B

<=U

o

/R

i

<=10mA

I

B

I

B

>=2m

bariera

Izolowanie stanowiska

• Rezystancja podłóg i ścian w każdym punkcie min:

– 50kdla U

n

<=500V

– 100kdla U

n

>500V

• Części przewodzące dostępne muszą być tak rozmieszczone

aby nie można było jednocześnie dotknąć dwóch części
przewodzących dostępnych lub jednej części przewodzącej
dostępnej i jednej części przewodzącej obcej, jeżeli części
te mogą znaleźć się pod różnymi potencjałami

– oddalenie od siebie na min. 2m
– umieszczenie barier
– izolowanie części przewodzących obcych

• Na stanowisku nie wolno umieszczać przewodu ochronnego
• Środki ochrony powinny być wyposażeniem stałym
• Należy zapobiec przenoszeniu potencjału z zewnątrz przez

części przewodzące obce

Nieuziemione miejscowe połączenia

wyrównawcze - rysunek

N

L
1
L
2
L
3

U

d

=0

I

F

I

F

I

B

U

k

=U

o

Nieuziemione miejscowe połączenia

wyrównawcze

• Przewody połączeń wyrównawczych powinny

łączyć ze sobą wszystkie części przewodzące
jednocześnie dostępne i części przewodzące
obce

• System połączeń wyrównawczych nie powinien

mieć połączenia elektrycznego z ziemią

• Należy przewidzieć środki ostrożności

zapobiegające narażeniu osób wchodzących na
stanowisko, szczególnie gdy przewodząca
podłoga połączona jest z systemem połączeń
wyrównawczych

Separacja elektryczna - jeden

odbiornik

Transformator
separacyjny

L

N

I

B

I

B

< U

o

/ R

i

<=

10mA

R

i

Separacja elektryczna

• Obwód zasilany ze źródła separacyjnego

(transformatora separacyjnego lub
równoważnego)

• Napięcie nie większe niż 500V
• Długość oprzewodowania nie większa niż 500m
• Części czynne nie powinny być połączone z

innym obwodem ani z ziemią

• Przewody obwodu powinny być widoczne w

miejscach, w których mogą ulec uszkodzeniu

• Zaleca się oddzielne oprzewodowanie obwodu

Separacja elektryczna - kilka

odbiorników

Transformator
separacyjny

L

N

I

F

I

F

I

F

Separacja elektryczna - c.d.

• Jedno urządzenie:

– części przewodzące dostępne obwodu separacyjnego nie

powinny być przyłączone do przewodu ochronnego oraz do
części przewodzących dostępnych innych obwodów

• Więcej (do 5) urządzeń:

– części przewodzące dostępne obwodu separacyjnego

powinny być połączone ze sobą przez izolowane
nieuziemione przewody wyrównawcze, przewody tego
obwodu nie powinny być połączone z przewodami
ochronnymi innych obwodów

– wszystkie gniazda winny mieć styki ochronne przyłączone do

systemu połączeń wyrównawczych (a przewody żyłę)

– w przypadku podwójnego zwarcia dwóch części

przewodzących zasilanych przez przewody o różnej
biegunowości urządzenie ochronne powinno zapewnić
wyłączenie zasilania w czasie jak dla sieci TN

Samoczynne wyłączenie

zasilania

• Urządzenie ochronne powinno samoczynnie

wyłączyć zasilanie chronionego obwodu lub
urządzenia w taki sposób, aby w następstwie zwarcia
między częścią czynną z częścią przewodzącą
dostępną spodziewane napięcie dotykowe
przekraczające 50V AC lub 120V DC było wyłączone
tak szybko, żeby nie wystąpiły (przy dotyku)
niebezpieczne skutki patofizjologiczne dla człowieka

• W pewnych okolicznościach dopuszcza się czas

wyłączania nie dłuższy niż 5s niezależnie od wartości
napięcia dotykowego

• Dostępne części przewodzące powinny być

połączone z przewodem ochronnym

Samoczynne wyłączenie

zasilania w sieci TN - rysunek

I

F

=U

o

/Z

S

>=

I

A

R

r

I

F

I

F

I

F

I

F

U

o

Z

L

Z

PEN

I

F

R

r

U

d

L1
L2
L3
PE
N

Samoczynne wyłączenie

zasilania w sieci TN

• Wszystkie części przewodzące dostępne

powinny być przyłączone do uziemionego
punktu zasilania za pomocą przewodów
ochronnych uziemionych na każdym
transformatorze (prądnicy)

• W przypadku zwarcia między przewodem

fazowym (liniowym) i przewodem ochronnym
lub częścią przewodzącą dostępną urządzenie
wyłączające powinno zapewnić samoczynne
wyłączenie zasilania w określonym czasie:

Czas wyłączenia w sieci

TN

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieci TN - c.d.

•

Warunek jest spełniony, gdy Z

S

I

A

<= U

o

, gdzie

– Z

S

- impedancja pętli zwarcia obejmującej źródło

zasilania, przewód fazowy (liniowy) i przewód
ochronny

– I

A

- prąd powodujący zadziałanie urządzenia

zabezpieczającego w czasie zgodnym z tabelą

– U

o

- napięcie fazowe

•

W sieci TN mogą być stosowane następujące
urządzenia ochronne:

– urządzenia ochronne nadmiarowoprądowe
– urządzenia ochronne różnicowoprądowe (nie w

TN-C)

Charakterystyka czasowo-prądowa

bezpiecznika

10

1

10

2

10

3

10

4

I[A]

t[s
]

10

3

10

2

10

1

10

0

10

-1

10

-2

0.4

I

A

= 160A

125A

40A

Samoczynne wyłączenie

zasilania w sieci TN - czas

wyłączenia do 5s

•

Czas wyłączenia do 5s może być przyjęty w obwodach

rozdzielczych

•

Czas do 5s dopuszcza się również w obwodach zasilających

urządzenia stacjonarne, jeżeli na innych obwodach napięcie

dotykowe utrzymujące się na częściach przewodzących

dostępnych do chwili wyłączenia nie przekroczy 50V

•

Warunek powyższy jest spełniony, jeżeli impedancja

przewodu ochronnego między rozdzielnicą, a punktem

przyłączenia przewodu ochronnego do głównej szyny

uziemiającej nie przekracza 50Z

S

/U

o

[] lub w rozdzielnicy

znajdują się połączenia wyrównawcze przyłączone do tych

samych części przewodzących co połączenia wyrównawcze

główne

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieci TN - czas wyłączenia do 5s -

rysunek

L
PE
N

Z

L

I

F

U

d

50V

Z

U

U

50Z

I

Z

U

;

U

50Z

Z

S

o

o

S

F

PEN

d

o

S

PEN









I

F

U

d

R

ud

Z

PEN

R

ud

GSzU

A

B

A -czas wył. do 5s
B - czas wył. 0,4s

RO

RO

GSzU

RNN

Uziemienia dodatkowe

• W przypadku przebicia

– obniżenie napięcia dotykowego
– zwiększenie prądu zwarcia - skrócenie

czasu wyłączenia napięcia zasilania

• W przypadku przerwy w przewodzie

ochronnym

– obniżenie napięcia dotykowego
– umożliwienie przepływu prądu zwarcia -

możliwość wyłączenia napięcia zasilania

Uziemienia dodatkowe -

rysunek

Napięcie
dotykowe
dla:

W - otwarty

(brak uziem.
dod.)

W -
zamknięty

(jest uziem.
dod.)

U

o

Z

L

Z

PEN

I

F

R

r

U

d

R

d

U

o

Z

L

Z

PEN

I

F

R

r

U

d

R

r

I

F

I

F

R

d

W

L1
L2
L3
PEN

U

d

x

U

d

x

Uziemienia dodatkowe -

przerwa w PE

U

o

Z

L

I

F

R

r

U

d

R

d

U

o

Z

L

R

r

U

d

Napięcie
dotykowe
dla:

W - otwarty

(brak uziem.
dod.)

W -
zamknięty

(jest uziem.
dod.)

R

r

I

F

I

F

R

d

W

L1
L2
L3
PEN

U

d

x

U

d

x

Rezystancja uziemienia

budynku

• W sieci TN rezystancja uziemienia

dodatkowego (budynku) nie
powinna przekroczyć 30.

• Jeżeli rezystywność gruntu jest

większa niż 500m, to można tą

wartość zastąpić przez /16, gdzie

 - rezystywność gruntu w [m]

Uziemienia dodatkowe w

liniach sieci TN

•

Na końcu każdej linii i każdego odgałęzienia o
długości ponad 200m – uziemienie o rezystancji maks.
30, a w kole o średnicy 300m obejmującym taki

koniec uziemienia o wypadkowej rezystancji maks.
5, przy czym liczone są uziemienia o rezystancji do

30.

•

Wzdłuż całej trasy linii napowietrznej odległość
między uziemieniami o rezystancji maks. 30 nie

powinna przekraczać 500m.

•

Jeżeli rezystywność gruntu jest większa niż 500m, to

wartość 30 można zastąpić przez /16 a wartość

5przez /100, gdzie  - rezystywność gruntu w [m]

Uziemienia robocze w sieci

TN

• Wypadkowa rezystancja uziemień o rezystancji

maks. 30 znajdujących się w kole o promieniu

100m dookoła stacji nie powinna przekraczać 5.

• Jeżeli rezystywność gruntu jest większa niż 500m,

to wartość 30 można zastąpić przez /16 a wartość

5przez /100, gdzie  - rezystywność gruntu w

[m]

• Jeżeli w sieci możliwe jest zwarcie doziemne (linie

napowietrzne) to to aby napięcie między przewodem

ochronnym a ziemią nie przekroczyło 50V musi być

spełniony warunek: R

E

/R

F

<=50/(U

o

-50), gdzie:

– R

E

- wypadkowa rezystancja wszystkich połączonych

równolegle uziomów

– R

F

- minimalna rezystancja przejścia w miejscu zwarcia

(przy braku danych przyjmujemy R

F

= 10wtedy

R

E

<=2.8)

Zwarcie przewodu fazowego

(liniowego) z ziemią w sieci TN -

rysunek

50

50

50

















o

F

E

F

E

E

o

L

F

E

E

o

d

U

R

R

V

R

R

R

U

Z

R

R

R

U

U

R

E

I

Z

U

o

Z

L

R

F

I

Z

R

E

U

d

I

Z

R

F

L1
L2
L3
PEN

Sieć TN-S a TN-C

• Możliwość stosowania wyłączników

różnicowoprądowych w sieci TN-S

• W przypadku przepływu prądu I

N

w

przewodzie neutralnym w sieci TN-S
spadek napięcia na tym przewodzie
nie przenosi się na części chronione
- istotne przy dużym I

N

- również dla

prądów trzeciej harmonicznej

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieci TT - rysunek

U

d

= I

F

R

o

I

F

= U

o

/ Z

S

>=

I

A

PE

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

O

I

F

U

o

Z

L

R

r

I

F

I

F

R

O

I

L

U

d

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieci TT

•

Wszystkie części przewodzące dostępne chronione przez to

samo urządzenie powinny być połączone ze sobą przewodami

ochronnymi i przyłączone do tego samego uziomu

•

Punkt neutralny powinien być uziemiony w każdej stacji

transformatorowej

•

Powinien być spełniony warunek:

– I

F

>=I

A

lub U

d

<=50V, przy czym U

d

= I

F

R

o

, skąd: R

o

I

A

<=50V

– I

A

jest znamionowym prądem wyzwalającym wyłącznika

różnicowoprądowego lub też prądem zapewniającym

samoczynne zadziałanie wyłącznika nadmiarowoprądowego w

czasie nie dłuższym niż 5s, R

o

- rezystancją uziemienia

ochronnego

•

Mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:

– urządzenia ochronne nadmiarowoprądowe - czas wyłączenia do

5s

– urządzenia ochronne różnicowoprądowe - czas wyłączenia do 1s

(z uwagi na stos. dużą awaryjność tych wyłączników zaleca się

stosowanie ich dodatkowo wspólnie dla kilku obwodów)

PE

L1
L2
L3
PEN

R

r

R

o

M2

M1

Zakaz uziemień ochronnych w

TN

R

r

=4,5 R

o

=1,2 Z

L

=Z

PEN

=0,5 bezp. typu gG

I

nb

=20A

2.

Z

L

R

r

I

F2

U

o

R

o

U

dM2

U

dM1

I

F2

I

F2

I

F2

I

F2

2.

2. I

F2

=220V/(4,5+1,2+0,5) 35,5A t

wył

=400s> t

max

=0,4s

U

dM1

= I

F2

R

r

=160V>50V U

dM2

= I

F2

R

o

=42,6V<50V

1.

Z

L

Z

PEN

I

F1

U

o

I

F1

I

F1

I

F1

I

F1

1.

1. I

F1

=220V/(0,5+0,5) 220A t

wył

=0,1s<t

max

=0,4s

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieciach IT - rysunek

L
1
L
2
L
3

R

r

I

F

PE

R

o

I

F

I

F

I

F

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieciach IT

•

Przewody i części czynne odizolowane od ziemi

•

Części przewodzące dostępne powinny być uziemione
z zachowaniem warunku: R

o

I

F

<=50V, gdzie:

– R

o

- rezystancja uziemienia ochronnego

– I

F

- prąd pojedynczego zwarcia

•

Mogą być stosowane następujące urządzenia
ochronne

:

– stała kontrola stanu izolacji
– urządzenia ochronne nadmiarowoprądowe
– urządzenia ochronne różnicowoprądowe

•

Po wystąpieniu podwójnego zwarcia urządzenie
zabezpieczające powinno zapewnić ochronę -
wyłączyć zasilanie z zachowaniem warunków:

Samoczynne wyłączenie zasilania w

sieciach IT - cd.

Z

S

- impedancja pętli zwarcia obejmującej przewód

fazowy (liniowy) i ochronny
Z

S

‘ - impedancja pętli zwarcia obejmującej przewód

neutralny i ochronny
I

A

- prąd powodujący zadziałanie urządzenia

zabezpieczającego w czasie nie dłuższym niż:

Z

S

<=U

n

/(2I

A

) dla sieci bez

przewodu N
Z

S

‘<=U

o

/(2I

A

) dla sieci z

przewodem N

Przewody ochronne

• Zapewnienie ciągłości przez

– zabezpieczenie przed uszkodzeniami
– nie umieszczanie aparatury łączeniowej,

zabezpieczeń, cewek urządzeń kontrolnych

• Jako przewody ochronne mogą być stosowane

– żyły w kablach wielożyłowych
– ułożone na stałe przewody gołe lub izolowane
– metalowe osłony (np. pancerze kabli)
– rury (za wyj. gazowych)
– części przewodzące obce (nie jako PEN)

• PEN - tylko w instalacjach stałych

Przewody ochronne -

przekroje

• Przekrój przewodu ochronnego S

PE

w zależności od przekroju

przewodu fazowego (liniowego) S

F

nie powinien być mniejszy niż:

– S

PE

>= S

F

dla S

F

<=16mm

2

– S

PE

>= 16mm

2

dla 35mm

2

>= S

F

>16mm

2

– S

PE

>= S

F

/2 dla S

F

>35mm

2

• Alternatywnym jest spełnienie warunku S

2

>= (I

k2

t)/k, gdzie:

– S – przekrój przewodu w mm

2

, t – czas wyłączenia zwarcia, I

k

– prąd

zwarciowy początkowy płynący przez urządzenie wyłączające, k –
współczynnik (patrz następny slajd)

• Przekrój PEN w kablach koncentrycznych min. 4mm

2

, wszystkie

połączenia dublowane

• Przekrój przewodu, nie będącego żyłą kabla lub jego powłoką nie

powinien być mniejszy niż:

– dla PE:

• 2.5mm

2

dla przewodów zabezpieczonych przed mech. uszkodzeniem

• 4.0mm

2

dla przewodów niezabezpieczonych

– dla PEN: 10mm

2

Cu lub 16mm

2

Al

Współczynnik k dla

przewodów ochronnych

Materiał

przewodu

Izolacja

PVC

XLPE

Guma

Przewód ochronny pojedynczy izolowany
Cu

143

176

166

Al

95

116

110

Fe

52

64

60

Przewód ochronny będący żyłą kabla
Cu

115

143

134

Al

76

94

89

Przewód nieizolowany

Warunki
Widoczny

Normalne

Zagr. pożarem

Cu

228

159

138

Al

125

105

91

Fe

82

58

50

Przewody uziemiające

• Przekroje tak, jak przewody ochronne z tym,

że:

• Przewody zakopane w ziemi powinny mieć

przekrój co najmniej:

– zabezpieczone przed korozją i uszkodzeniem

mechanicznym - bez dodatkowych wymagań

– zabezpieczone przed korozją a nie zabezpieczone

przed uszkodzeniem mechanicznym: 16mm

2

– nie zabezpieczone przed korozją: 25mm

2

Cu i

50mm

2

Fe

Połączenie wyrównawcze

główne:

• W każdym obiekcie budowlanym połączenie

wyrównawcze główne powinno łączyć ze sobą:

– główny przewód ochronny (obwodu rozdzielczego)
– główną szynę (zacisk) uziemiającą
– rury i inne urządzenia zasilające instalacje wewnętrzne

budynku

– metalowe elementy konstrukcyjne, CO i klimatyzacji
– przewody uziemień funkcjonalnych

• Wskazane jest również przyłączenie instalacji

piorunochronnej i wystających poza obrys budynku
elementów wsporczych anten itp.

• Przekrój przewodu powinien być nie mniejszy niż

połowa największego przewodu ochronnego w danej
instalacji, lecz nie może być mniejszy niż 6mm

2

i nie

musi być większy niż 25mm

2

Połączenia wyrównawcze w

budynku

fundament

L

PEN

PE

N

CO

H

2

O

LPS

piwnica

III piętro

wanna

Rola połączenia

wyrównawczego głównego

• W pewnych uszkodzeniach instalacji elektrycznej

(głównie zwarciach jednofazowych) mogą się
pojawić na niektórych częściach przewodzących
napięcia dotykowe względem ziemi.

• Dotknięcie jednoczesne innej części przewodzącej

jest daleko bardziej prawdopodobne niż
dotknięcie ziemi.

• Jeżeli ta druga część przewodząca jest tak jak i

część pod napięciem, przyłączona do głównego
połączenia wyrównawczego, to napięcie dotykowe
między nimi jest bardzo niewielkie

Połączenie wyrównawcze

miejscowe (dodatkowe)

• Jeżeli w instalacji lub jej części nie mogą być

spełnione warunki samoczynnego wyłączenia
zasilania to powinny być wykonane połączenia
wyrównawcze miejscowe

• Powinny obejmować wszystkie części

przewodzące jednocześnie dostępne urządzeń
stałych i części przewodzące obce oraz (jeżeli to
możliwe) metalowe elementy konstrukcyjne

• Przewód połączenia powinien mieć przekrój nie

mniejszy niż połowa przekroju przewodu
ochronnego przyłączonego do tych części
przewodzących dostępnych

Połączenia wyrównawcze

miejscowe – c.d.

• W budynkach wysokich celowe może być wykonanie

oprócz połączeń wyrównawczych głównych również
połączeń wyrównawczych miejscowych

• Połączenia takie wykonuje się w miejscach o

zwiększonym zagrożeniu porażeniem prądem
elektrycznym (łazienki)

• Przede wszystkim połączeniami tymi obejmuje się

uziemione elementy przewodzące nie objęte
połączeniem wyrównawczym głównym (nie
występujące w piwnicy, gdzie najczęściej jest
połączenie wyrównawcze główne, a dostępne dla
dotyku na wyższych kondygnacjach)

Budowa wyłącznika

różnicowoprądowego

I

L

PE

Wyzwalacz

różnicowoprąd

owy

Zamek wyłącznika

Uzwojenie różnicowe Ferrantiego

Rdzeń

przekładni

ka

Ferrantieg

o

Urządzenie chronione

L

N

Przycisk

kontroln

y

I

N

I



I



k



k(

L

- 

N

)=K (I

L

- I

N

)

Wyłączniki

różnicowoprądowe

• Budowa:

– wyłączniki o działaniu bezpośrednim

wyzwalane prądem różnicowym

– wyłączniki o działaniu pośrednim z

wzmacniaczem elektromagnetycznym - nie
działają w przypadku przerwy w przewodzie
neutralnym

• Ochrona

– przed dotykiem pośrednim - nie w sieci TN-C
– przed dotykiem bezpośrednim (prąd

wyzwalania max. 30mA)

– przeciwpożarowa

Zasada działania wyłącznika

różnicowoprądowego - ochrona

dodatkowa

L1
L2
L3
N

R

r

I

L1

I

L2

PI

PE

I

N

I

L3

I

F

I

F

I = I

F

> 0

I

F

+

L1
L2
L3
N

R

r

I

L1

I

L2

PI

PE

I

N

I

L3

I = I

B

> 0

I

B

I

B

I

B

+

Zasada działania wyłącznika

różnicowoprądowego - ochrona

podstawowa

Parametry wyłączników

różnicowoprądowych

• Znamionowy prąd różnicowy

–

10mA: ochrona pojedynczych urządzeń

–

30mA: ochrona gospodarstw domowych

–

100mA, 300mA: zbiorcze w budynkach, w

przemyśle do ochrony urządzeń, w gospodarstwach

domowych o ile 30mA jest za mały

–

500mA: ochrona przeciwpożarowa w gosp. rolnych

• Prąd znamionowy
• Czas zadziałania - opóźnienie dla zabezpieczeń

głównych

Charakterystyki wyłączników

różnicowoprądowych

40ms

t

0,5I

n

I

n

5I

n

I



30mA300mA

I



t

2

1

PI

PI

PI

PI

PI

1

2

Selektywność

wyłączników

różnicowoprądowych

wyłącznik

wyłączniki

główny

obwodowe

Ograniczenia w stosowaniu

wyłączników różnicowoprądowych

- sieć TN-C

L1
L2
L3
PEN

R

r

I

N

I

L1

I

L2

I

L3

PI

I

F

I = I

L1

+I

L2

+I

L3

+I

F

-I

N

-I

F

= 0

I

F

I

F

+

I

F

+

Ograniczenia w stosowaniu

wyłączników różnicowoprądowych

- uziemienie N

I

L1

+I

L2

+I

L3

+I

N

= 0

L
1
L
2
L
3

N
PE

PI

I

N

I

N1

I

N1

I

N2

I = I

L1

+I

L2

+I

L3

+I

N2

= I

N1

> 0

Wyłączniki

nadmiarowoprądowe

• Zabezpieczenie

przeciwprzeciążeniowe

• Zabezpieczenie przeciwzwarciowe
• Zabezpieczenie

przeciwporażeniowe

Charakterystyki

czasowoprądowe

Zabezpieczenie

przeciwporażeniowe

•

W układach samoczynnego wyłączania zasilania ma
za zadanie wyłączyć napięcie zasilania pod
wpływem prądu wywołanego pojawieniem się na
częściach przewodzących dostępnych
niebezpiecznego napięcia dotykowego

•

Musi zachodzić warunek: I

F

=U

o

/Z

S

>=I

A

, gdzie:

– I

F

- prąd wywołany pojawieniem się na częściach

przewodzących dostępnych niebezpiecznego napięcia
dotykowego

– Z

S

- rezystancja pętli zwarcia

– I

A

- prąd, powodujący zadziałanie urządzenia

zabezpieczającego w odpowiednim czasie (nie większym,
niż wynikający z przepisów) - czas zadziałania odczytujemy
z charakterystyki czasowoprądowej zabezpieczenia dla
prądu I

F

Zabezpieczenie przed prądem

przeciążeniowym

•

I

N

<=I

NB

<=I

dd

•

I

2

<=1,45 I

dd

– I

N

- prąd znamionowy w obwodzie elektrycznym

zabezpieczanym

– I

NB

- prąd znamionowy urządzenia

zabezpieczającego

– I

dd

- długotrwały dopuszczalny prąd przewodu

– I

2

- prąd zadziałania urządzenia

zabezpieczającego (najczęściej określany z
charakterystyki czasowoprądowej jako prąd, pod
wpływem którego urządzenie na pewno zadziała
w ciągu 1 godziny)

Zabezpieczenie przed

prądem zwarciowym

• I

wył

>=I

k

• t

wył

<= t

max

= (k S/I

k

)

2

– I

wył

- maksymalny prąd, jaki może wyłączyć

zabezpieczenie

– I

k

- maksymalny początkowy prąd zwarciowy,

jaki może wystąpić w obwodzie chronionym

– t

wył

- czas zadziałania zabezpieczenia przy

prądzie I

k

– k - stała zależna od materiału, z jakiego

zrobiony jest przewód chroniony i od rodzaju
jego izolacji (od 74 do 115)

– S - przekrój chronionego przewodu w mm

2

Selektywność

zabezpieczeń

nadprądowych

t

I

I

F

2

1

1

2

wyłącznik

wyłączniki

główny

obwodowe

Selektywność zabezpieczeń

nadprądowych – całki

Dobór wyłączników

różnicowoprądowych

RN
N

R
G

R
O

S
N

L1-
1

M1

M2



I

3



I

2



I

1

I

N

=200A

I

N

=80A

I

N

=20A

1. I

NB

>= 20A I

NB

=25A, 



= 30mA, t = 0

2. I

NB

>= 80A I

NB

=125A, 



= 300mA, t = 0.3s

3. I

NB

>= 200A I

NB

=250A, 



= 1A, t = 1s

Dobór wyłączników

nadmiarowoprądowych

1. Z

S

= j(X

SN

+ X

t

+ X

RNN-RG

+ X

PERNN-RG

) + (R

t

+ R

RNN-RG

+ R

PERNN-RG

+

R

RG-RO

+ R

L1-1

+ R

PERG-RO

+ R

PEL1-1

), I

F

= U

o

/ Z

S

>= I

A

X

t

X

SN

R

t

X

RNN-RG

R

RNN-RG

R

RG-RO

R

L1-1

X

PERNN-RG

R

PERNN-RG

R

PERG-RO

R

PEL1-1

1

2

3

2. Z

S

= j(X

SN

+ X

t

+ X

RNN-RG

+ X

PERNN-RG

) + (R

t

+ R

RNN-RG

+ R

PERNN-RG

+

R

RG-RG

+

+ R

PERG-RO

), I

F

= U

o

/ Z

S

>= I

A

3. Z

S

= j(X

SN

+ X

t

+ X

RNN-RG

+ X

PERNN-RG

) + (R

t

+ R

RNN-RG

+ R

PERNN-RG

),

I

F

= U

o

/ Z

S

>= I

A

Dobór wyłączników

nadmiarowoprądowych -

obliczenia

X

SN

= 4m, X

t

= 15m, R

t

= 3m, X

RNN-RG

= 4.5m, R

RNN-RG

= 9m,

R

RG-RO

= 30m, R

L1-1

= R

PEL1-1

=140m, R

PERNN-RG

= 18m, R

PERG-RO

=

60m,

X

PERNN-RG

= 4m, I

ddRNN-RG

= 280A, I

ddRG-RO

= 100A, I

ddL1-1

= 30A

1. Z

S

= 401m, I

F

= 570A >= I

A

, I

N

= 20A <= I

NB

<= 30A = I

ddL1-1

, stąd

I

NB

= 20A lub 25A (np. S314-C25 o I

NB

= 25A i I

A

= 250A dla t = 0.4s)

2.

Z

S

= 123m, I

F

= 1870A >= I

A

, I

N

= 80A <= I

NB

<= 100A = I

ddL1-1

,

stąd I

NB

= 80A lub 100A (np. DPX125-100 o I

NB

= 100A i I

A

= 1200A

dla t = 0.4s)

3. Z

S

= 40m, I

F

= 5750A >= I

A

, I

N

= 200A <= I

NB

<= 280A = I

ddL1-1

, stąd

I

NB

= 200A lub 250A (np. DPX250-250 o I

NB

= 250A i I

A

= 2500A dla t

= 0.4s)

Dodatkowo należy sprawdzić zabezpieczenia pod kątem: spełnienia

warunku I

2

<=1.45 I

dd

(spełnione w tym wypadku), selektywności

(spełnione) oraz pod kątem zabezpieczenia przeciwzwarciowego

(również spełnione).

Pierwsza pomoc przy porażeniu

prądem elektrycznym

• Ogólna ocena sytuacji:

– nie zostać samemu porażonym

• Porażenie napięciem średnim lub wysokim

– nie zbliżać się
– wezwać pomoc
– zabezpieczyć miejsce zdarzenia

• Porażenie napięciem niskim

– odłączyć porażonego do prądu poprzez

• wyłączenie wyłącznikiem, bezpiecznikiem, wtyczką
• wyrwanie przewodów
• odciągnięcie porażonego za pomocą nieprzewodzącego

narzędzia (szczotka) lub za luźne poły ubrania

Porażenie niskim napięciem

• Ocena stanu porażonego

– przytomny

• wezwać pomoc
• opatrzyć obrażenia

• Oparzenia

– schłodzić oparzone miejsce (polewanie zimną

wodą, podanie płynów)

– założyć suchy jałowy opatrunek
– wezwać pomoc lub zawieźć do szpitala
– obserwować, czy nie ma objawów wstrząsu

• skóra zimna, blada, lepka
• przyspieszenie czynności serca, tętno nieregularne
• oddech płytki, osłabienie, zaburzenia równowagi

Poszkodowany nieprzytomny

• Sprawdzamy oddech - 5s

– obserwacja klatki piersiowej
– przystawienie twarzy do ust poszkodowanego

• Oddech jest to

– ułożyć w pozycji bezpiecznej bocznej
– wezwać pomoc

Brak oddechu

• Sprawdzamy akcję serca na tętnicach

szyjnych (po obu stronach „jabłka Adama” w
ułożeniu na wznak z odchyloną głową)

• Tętno jest, to rozpoczynamy sztuczne

oddychanie:

- ułożenie na
wznak na
twardym
podłożu z głową
odchyloną do
tyłu

Sztuczne oddychanie

– sprawdzenie drożności dróg oddechowych - wyjąć

język

– zaciśnięcie nosa poszkodowanego palcami jednej ręki
– objęcie ustami ust poszkodowanego
– powolne wdmuchiwanie powietrza z obserwacją

unoszenia klatki piersiowej - do 2s - z częstotliwością
ok. 10/min

– wydech samoistny
– po pierwszych 10 oddechach wzywamy pomoc
– kontynuujemy do skutku, co jakiś czas przerywając,

celem sprawdzenia, czy poszkodowany nie zaczął sam
oddychać

Sztuczne oddychanie -

rysunek

Sztuczne oddychanie u dzieci

• Obejmujemy ustami nos i usta

dziecka

• Częstotliwość oddechów 20/min
• Zmniejszamy ilość

wdmuchiwanego powietrza

Brak tętna

• Wezwanie pomocy (jeżeli możliwe)
• Rozpoczęcie masażu serca i sztucznego

oddychania: stosunek liczby ucisków do
oddechów: 5:1

– jeden ratujący: 10 ucisków i 2 oddechy
– dwóch ratujących: jeden wykonuje sztuczne

oddychanie, drugi masaż serca

• Co jakiś czas sprawdzamy, czy

poszkodowany nie podjął czynności we
własnym zakresie (tętno)

• Kontynuujemy do skutku

Brak tętna - masaż serca

• Masaż serca

– w pozycji na wznak

odnaleźć wyrostek
mieczykowy

– palce wskazujący i

środkowy lewej ręki
ustawiamy w okolicy
wyrostka
mieczykowego

– prawą dłoń opieramy

powyżej palców lewej

Masaż serca

– lewą dłoń kładziemy na prawej i

splatamy palce, w czasie uciskania
klatki piersiowej odrywamy od niej
palce, tak, że styka się z nią tylko
nasada prawej dłoni

Masaż serca - c.d.

– ręce muszą być wyprostowane,

pochylamy się nad poszkodowanym i
całym ciężarem naciskamy

– mostek powinien ugiąć się o ok. 4-

5cm

– wykonujemy z częstotliwością 80/min

Masaż serca u dzieci

• Tętno sprawdzamy dwoma palcami przez min. 5s na tętnicy

ramiennej, w połowie odległości między barkiem a dołem
łokciowym na przyśrodkowej powierzchni ramienia

• U niemowląt masaż serca wykonuje się dwoma palcami

przyłożonymi do mostka tuż poniżej linii łączącej brodawki
sutkowe, zakres ucisku - 2cm

• U młodszych dzieci masaż serca 1 ręką, zakres ucisku 3-

4cm, punkt przyłożenia jak u dorosłych

• Częstotliwość masażu 100/min - 5 ucisków na jeden oddech

Ergonomia

• ergon (praca), nomos (prawo, zasada) (gr)
• Ergonomia - nauka zajmująca się badaniem

warunków pracy, przystosowaniem
środowiska pracy, maszyn i urządzeń
technicznych do właściwości fizycznych i
psychicznych człowieka z punktu widzenia
zapewnienia mu optymalnych warunków
wykonywania pracy.

• Początki: przełom XIX/XX wieku, duży

rozwój podczas II wojny światowej

Przedmiot i cele

ergonomii

• Przedmiotem ergonomii jest badanie

relacji układu człowiek - elementy

pracy w celu zapewnienie higieny,

bezpieczeństwa i komfortu pracy, przy

założeniu wysokiej sprawności procesu

produkcyjnego.

• Celem ergonomii jest humanistyczna i

użytkowa optymalizacja elementów

pracy przez dostosowanie ich do

właściwości organizmu ludzkiego

Zakres ergonomii

• Ergonomia pierwszej generacji:

– badanie zjawisk percepcji,
– zagadnienia antropometrii,
– analiza i projektowanie pojedynczych wyizolowanych

systemów: człowiek - obiekt techniczny

• Ergonomia drugiej generacji:

– badanie procesów poznawczych i decyzyjnych

człowieka,

– interakcja człowiek - komputer,

• Ergonomia trzeciej generacji (makroergonomia):

– badanie systemów złożonych, organizację pracy traktuje

się jako nieodłączny komponent otoczenia

zewnętrznego.

Obciążenie człowieka

pracą

• Wynikające jedynie z obciążenia go

samymi czynnościami roboczymi.

• Zależne od warunków środowiska, w

którym proces pracy ma miejsce

oraz od charakteru reakcji

organizmu pracownika na te

warunki.

• Praca:

– fizyczna: statyczna i dynamiczna
– umysłowa

Uciążliwość pracy

• Wielkość wydatku energetycznego

(WE) - charakterystyczna dla prac
fizycznych

• Udział wysiłku o charakterze

statycznym

• Stopień monotypowości ruchów.

Określenie wydatku

energetycznego

• Tylko dla wysiłku dynamicznego:

– pomiar wdychanego tlenu
– pomiar wydychanego dwutlenku węgla
– zliczanie uderzeń serca

• Metody te pozwalają też określić:

– wydolność fizyczną - zdolność

organizmu do ciężkiej i długotrwałej
pracy bez głębszych zmian w
środowisku wewnętrznym

– stopień wytrenowania

Ocena obciążenia

statycznego

• Określana w 3 stopniowej skali: małe, średnie lub duże,

uwzględniając równocześnie wartość WE oraz

monotypowość ruchów.

• Do oceny przyjąć należy pozycję ciała o największym

obciążeniu statycznym, jeżeli utrzymywana jest w

czasie dłuższym niż 3 godziny w ciągu zmiany roboczej.

• Ocena obciążenia statycznego oparta jest na

znajomości takich czynników jak:

– rodzaju przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych

czynności,

– stopnia wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała,
– możliwości zmiany przyjętej pozycji ciała,
– położenia kończyn i ich czynności ruchowych,
– podziału czasu pracy pracownika.

Ocena monotypowości

ruchów roboczych

• Metodą szacunkową. W analizie brane są pod uwagę:

– stopień ograniczenia ruchowego,
– liczba powtórzeń,
– wielkość rozwijanych sił przez mięśnie używane w trakcie

pracy.

• 3 stopniowa skala: mała, średnia, duża.
• Zaleca się podwyższyć o 1 klasę stopień ciężkości

wykonywanej pracy jeżeli:

– ponad 75% wysiłku przypada na czynności, które wymagają

WE>5 kcal/min,

– ponad 50% wysiłku przypada na czynności, które wymagają

WE>8 kcal/min,

– temperatura efektywna TE > 30

0

C.

Obciążenie psychiczne

• Dla zjawisk percepcyjnych istotna jest ilość

napływających informacji, ich złożoność,

zmienność, czy jednoznaczność,

• Gdy nie ma jednoznacznego

przyporządkowania między sygnałem a

reakcją, wysiłek psychiczny zależy od wagi

podjętych decyzji,

• W procesach wykonawczych, mimo, że zależą

one od wielkości wysiłku fizycznego, może

być też widoczny udział systemu nerwowego

w przypadku złożoności wykonywanej

czynności i jej stopniu identyfikacji.

Określenie obciążenia

psychicznego

• Pomiary:

– liczby wysyłanych informacji w jednostce czasu - analiza

ilościowa,

– liczby błędów - analiza jakościowa pracy,

– czasu reakcji,

– w tzw. zadaniu dodatkowym, co jest miarą rezerwowej

zdolności do pracy.

• Ocena wg 5 stopniowej skali, uwzględniając

wcześniej stopień monotonii zależny od:

– niezmienności (jednostajności) procesu pracy,

– niezmienności warunków pracy i środowiska,

– konieczności zachowania stałego napięcia uwagi.

– stopnia skomplikowania wykonywanych operacji.

• Monotonia:

– duża: występują wszystkie 4 z powyższych warunków

– średnia: występują 3 z powyższych warunków

– mała: występują 2 lub 1 z powyższych warunków

Efekt fizjologiczny

obciążenia człowieka pracą

• Zmęczenie jest to spadek zdolności do pracy, który

rozwinął się podczas pracy i jest jej następstwem. W

zależności od przebiegu rozróżnia się następujące

postacie zmęczenia:

– znużenie, które występuje przy nie dużym wysiłku,

zwłaszcza w przyp. monotonii, monotypii i przy braku

zaangażowania emocjonalnego,

– podostre, występuje przy krótkotrwałym wysiłku o średnim

stopniu obciążenia, nie zagraża zdrowiu, szybko ustępuje,

– ostre, występuje po bardzo intensywnych a krótkich

wysiłkach,

– przewlekłe, jest wynikiem kumulowania się mniejszych

zmęczeń, rozciągnięte jest w czasie, trudne do

rozpoznania,

– wyczerpanie - wysiłek przewyższa możliwości człowieka,

typowe objawy to: drżenie mięśniowe, nudności,

powiększenie wątroby.

Skutki zmęczenia

fizycznego

• Zmiany w układzie biochemicznym mięśnia,
• Wzrost produktów przemiany materii,
• Wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu

(m.in. pojawienie się długu tlenowego),

• Pocenie się (odwodnienie organizmu, utrata

elektrolitów, co znacznie przyspiesza rozwoju

zmęczenia),

• Pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej

(spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i

dokładności ruchu),

• Spadek wydajności (wzrost liczby błędów, czasu

reakcji),

• Wzrost zagrożenia urazowego czy wypadkowego.

Skutki zmęczenia

psychicznego

• Zmniejszenie stopnia koncentracji
• Utrudnione myślenie
• Spowolnienie i osłabienie postrzegania
• Spadek motywacji
• Zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie)
• Nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek

(ziewanie, senność)

• Spadek wydajności pracy (wzrost: czasu reakcji,

liczby błędów)

• Spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej
• Wzrost zachorowań, urazów i wypadków

Czynniki materialne

środowiska pracy

• Fizyczne:

– mikroklimat: temperatura, wilgotność, ruch

powietrza i ciśnienie atmosferyczne,

– zanieczyszczenia pyłowe powietrza,

– drgania akustyczne i mechaniczne,

– pola elektromagnetyczne

– pola elektrostatyczne,

– pola magnetyczne stałe i wolnozmienne,

– promieniowanie urządzeń laserowych.

• Chemiczne:

– aktywne chemicznie zanieczyszczenia pyłowe,

– gazowe związki chemiczne.

Działanie czynników

materialnych

• Zakłócające,
• Denerwujące, uciążliwe,
• Szkodliwe.

Mikroklimat

• Subiektywne odczucie warunków termicznych

środowiska przez człowieka zależy od:

– parametrów kształtujących mikroklimat (temperatura,

wilgotność, ciśnienie, ruch powietrza),

– wielkości wysiłku fizycznego,

– rodzaju ubrania,

– właściwości adaptacyjnych ustroju,

– indywidualnych przyzwyczajeń.

• Ocena warunków mikroklimatycznych w oparciu o:

– pomiar wartości 4 podstawowych parametrów fizycznych

– porównanie ich z wartościami normatywnymi,

– uwzględnienie wpływu innych czynników takich jak:

• promieniowanie cieplne (ogólne i kierunkowe),

• wielkość wysiłku fizycznego,

• pora roku (ciepła - powyżej 10

0

C, chłodna - poniżej 10

0

C),

• rodzaj ubioru,

– sposób odżywiania.

Wrażenie cieplne

 

Wskaźnik

Rodzaj wrażenia cieplnego człowieka

gorąco ciepło

lekko

ciepło

komfor

t

lekko

chłodn

o

chłodn

o

zimno

 

(+3)

(+2)

(+1)

(0)

(-1)

(-2)

(-3)

Temperatura ciała w

o

C

36,6-

37,0

36,6-

37,0

36,6 -37,0 36,5 +-

0,4

36,5

< 36,0

< 35,0

Temperatura skóry

w

o

C

> 36,6 36,0+-

0,6

34,9+-0,7 33,2+-

1,0

31,1+-

1,0

29,1+-

1,0

< 28,1

Wydzielanie potu w

g/h

500 -

2000

250 -

500

60 - 250 50 +-10

< 40

brak

brak

Skuteczność

parowania

< 50% > 50% do 100%

-

-

-

-

Akumulacja (+) lub

utrata (-) ciepła,
cal

+(80-

120)

+(50-

80)

+(25-50)

+-25 -(25-80) -(80-

160)

-(160-200)

Różnica t,

o

C

pomiędzy
tułowiem a
kończyną

brak lub

odwrotn

a

do t

stóp >

od t rąk

1,8 +-0,7 3,0 +-

0,5

5,0 +-

1,5 6,5-15,0

Postępując

y spadek

Drgania

• Ogólne, jeżeli są przenoszone na korpus poprzez nogi, miednicę,

plecy lub barki.

• Miejscowe, jeżeli drgania są przenoszone na korpus poprzez ręce.

• Przyjęto 3 obszary reakcji organizmu:

– uciążliwości – au, wyznaczony przez spadek sprawności wydajności

pracy w ciągu 8 godzinnego dnia pracy (dotyczy drgań ogólnych),

– progu odczuwania drgań - zmniejszenie komfortu, adop = 0.316 x au

(dotyczy drgań ogólnych),

– szkodliwości (narażenie zdrowia i bezpieczeństwa), adop = 2 x au.

Wartość ta jest większa o 5 - 6 dB od wartości granicy uciążliwości

(dotyczy drgań ogólnych i miejscowych ).

• Minimalizację drgań można uzyskać stosując środki techniczne

takie jak:

– wyrównywanie lub nawet eliminacja sił zderzeniowych,

– modyfikacja widma drgań,

– zmiany parametrów układu,

– eliminatory drgań: pokrycia tłumiące (pasty, farby), szczeliny

dylatacyjne, materiały przeciw drganiowe (gumowe, sprężynujące i

inne),

– sposób posadowienia źródeł drgań,

– regulacja sztywnością konstrukcji budowlanych,

– właściwe rozmieszczenie źródeł drgań.

Reakcja organizmu na

drgania

Hałas

• Infradźwięki (2 – 20Hz)

– PN-86/N-01338. Hałas infradźwiękowy

• Ultradźwięki powyżej 20kHz

– PN-86/N-01321. Hałas ultradźwiękowy

• Słyszalny (20Hz-20kHz), metody zwalczania:

– technicznie aktywne: użycie dodatkowych źródeł energii 

– ochrony osobistej: wkładki do przewodu usznego, nauszniki,

hełmy 

– u źródła emisji: łożyska, silniki, przekładanie, zrzuty mediów

– na drodze propagacji: adaptacja akustyczna pomieszczeń,

ekrany, obudowy  

– u odbiorcy: kabiny

– prawno-organizacyjne: usytuowanie budynku w przestrzeni,

lokalizacja poszczególnych pomieszczeń ze względów

wymagań akustycznych, rozmieszczenie źródeł hałasu w

oparciu o: ich charakterystykę kierunkową, geometrię

pomieszczenia, jego chłonność i inne parametry, kontrola

czasu pracy, ograniczenia, nakazy i zakazy

Strefy działania hałasu

Pyły

• Ocenę higieniczną narażenia człowieka na działanie pyłu

przeprowadza się w oparciu o podział, który bierze pod uwagę

właściwości jego działania. Wyróżnia się pyły o działaniu :

– zwłókniającym (pylico twórczym), są to pyły pochodzenia

mineralnego zawierające krystaliczny dwutlenek krzemu

( krystaliczna krzemionka) w postaci: kwarcu, krystobalitu,

trydymitu oraz pyły krzemianów (azbest, mika, talk i spłat polny),

– drażniącym - pochodzące z nierozpuszczalnych ciał stałych np.:

korund, szkło itp., ponadto pyły niektórych metali i ich tlenków,

pyły organiczne i tworzyw sztucznych,

– alergizującym - pochodzenia organicznego takie jak: bawełna, len,

tytoń, zboże, siano i nieorganicznego wielu substancji

chemicznych takich jak: leki, tworzywa sztuczne itd.,

– toksycznym - np. związki ołowiu, miedzi, wanadu i in.,

– kancerogennym takie jak: azbest, nikiel, arsen, chrom, kobalt,

uran,

– radioaktywnym - pierwiastki promieniotwórcze,

– chromatograficznym - np. rtęć, żelazo, miedź,

– infekcyjnym, jeżeli pył zawiera bakterie, grzyby, pasożyty lub

pleśń.

Substancje toksyczne

• I grupa o działaniu szybkim (5-30'), ostrym lub

progowym i efekcie:

– drażniącym (zwłaszcza postaci gazowe np.: amoniak, chlor,

tlenki azotu, fosforan, chlorowodór, aldehyd mrówkowy,

pięciotlenek wanadu),

– narkotycznym - działające zwłaszcza na system nerwowy

(dwusiarczek węgla, szereg związków pochodnych benzenu),

– kumulatywnym - ujemny skutek biologiczny powstaje w

wyniku kumulowania się wchłanianych każdorazowo małych

dawek (w przyp. ołowiu, rtęci, manganu, nitrobenzenu,

aniliny)

• II grupa o efekcie duszącym - powodujące głód

tlenowy (CO, który blokuje drogi przenoszenia tlenu z

płuc do tkanek),

• III grupa o efekcie kancerogennym (w przyp.

benzydyny, betanaftyloaminy,

nitrozodwumetyloaminy, betapropriolaktonu i

produktów rozpadu teflonu).

Ocena działania substancji

toksycznych

• NDS - Najwyższe Dopuszczalne Stężenia substancji

toksycznych, które określają najwyższe stężenie

substancji w powietrzu dla stanowiska pracy.

Ustalone jako wartości średnie ważone, których

oddziaływanie na pracownika w ciągu godzin pracy w

odniesieniu do całej jego aktywności zawodowej nie

powinny spowodować niekorzystnych zmian w stanie

jego zdrowia i jego przyszłych pokoleń.

• DSCh - Dopuszczalne Stężenie Chwilowe danej

substancji - najwyższe, ale występujące w powietrzu

na stanowisku pracy przez okres 30 minut.

• DSB - Dopuszczalne Stężenie Biologiczne - o dużo

niższych wartościach niż NDS-y, określa najwyższe

dopuszczalne substancje szkodliwe, oznaczone w

materiale biologicznym (mocz, krew, włosy - rtęć,

kadm, ołów, arsen, chlor, selen ).

Sylwetka człowieka

• 182 cechy antropometryczne

• 4 typy budowy ciała człowieka:

– pykniczny (krępy), charakteryzujący się: szeroką i krótką

głową oraz szyją, prostymi, wysuniętymi do przodu

ramionami, beczkowatym, otłuszczonym tułowiem, krótkimi

kończynami górnymi i dolnymi, delikatnymi i kształtnymi

dłońmi i stopami, małymi, głęboko osadzonymi oczami

– leptosomiczny (szczupły) - owalna głowa o wydłużonej

części środkowej twarzy, nos cienki, szyja długa, cienkie,

słabo umięśnione kończyny, płaski tułów i klatka piersiowa

– atletyczny - głowa owalna (w kształcie jaja), silnie

rozwinięty układ kostnomięśniowy, szyja długa i mocna,

ramiona szerokie, klatka piersiowa wypukła, grube kości i

skóra,

– dysplastyczny, który obejmuje grupy:

• eunochoidów: nadmierny wzrost, silnie owłosiona głowa o

kształcie wieżowatym, szerokie biodra,

• eunochidów z otłuszczeniem: policzków, szyi i żołądka; o

twarzach rozdętych, krótkich nosach,

• infantylnych i niedorozwiniętych, charakteryzujących się

proporcjami dziecięcymi, z niedorozwojem tułowia.

Projektowanie stanowiska

pracy

•Podział obszaru pracy na:

– teoretyczny, który wyznaczany jest zasięgiem rąk pracownika, bez

zmiany jego pozycji ciała i miejsca,

– rzeczywisty - wyznacza go zasięg rąk przy ruchu tułowia.

•Strefy pracy:

– I - optymalna, wyznaczona z zasięgu normalnego wspólnego dla

obu rąk,

– II - dopuszczalna, określona przez zasięg maksymalny, wspólny dla

obu rąk,

– III - dopuszczalna dla prac wykonywanych przez każdą rękę z

osobna,

– IV - możliwa lecz nie zalecana, wyznaczona przez zasięg

maksymalny dla każdej ręki oddzielnie.

•Czynności dopuszczalne do wykonywania w strefie:

– I - czynności precyzyjne, ruchy podstawowe,

– II - czynności mniej precyzyjne, ruchy podstawowe,

– III - ruchy pomocnicze,

– IV - ruchy pomocnicze o małej częstości występowania.

Cele struktury przestrzennej

stanowiska pracy

• Zapewnienie bezpiecznej i wygodnej pracę dla 90%

populacji użytkowników,

• Dostosowanie do ich ekstremalnych cech

wymiarowych,

• Umożliwienie dopasowania niektórych parametrów

przestrzennych stanowiska do indywidualnych potrzeb

użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,

• Uniemożliwienie powstawanie zagrożeń wypadkowych

i szkodliwych dla zdrowia

• Zapewnienie swobody ruchów,

• Zapewnienie minimalnego kosztu biologiczny podczas

wysiłku pracownika,

• Zapewnienie dobrych warunków widoczności procesu

pracy i otoczenia.

Rozmieszczenie urządzeń

informacyjnych

Rozmieszczenie urządzeń

sterujących

1- wyłącznik zasilania
2 – urządzenia

sygnalizacyjne,

informacje główne

3 – urządzenia

sterujące ważne

4 – urządzenia

sterujące

pomocnicze

2

1

4

4

3

A: 40 – 50 cm
B: 52 – 67 cm
C: 57 – 75 cm
D: 69 – 93 cm
E: 109 – 133
cm
F

1

+F

2

: 40 – 70

cm
G: 40 – 45 cm
H: min. 82 cm
I: 0 – 15

0

J: 20 - 50

0

Stanowisko komputerowe -

rysunek

Ergonomiczne stanowisko

komputerowe - 1

•

Ergonomiczne stanowisko pracy powinno

charakteryzować się:

– uniwersalnością i elastycznością, tj. możliwością wykonywania na

stanowisku wielu zadań;

– możliwością dostosowania do indywidualnej sylwetki i potrzeb użytkownika;

– możliwością zmiany pozycji;

– przekazywaniem informacji użytkownikowi nt. ustawienia i organizacji

pracy na stanowisku (czyni to właśnie ta tablica);

– łatwością konserwacji i utrzymywaniem w stanie gotowości eksploatacyjnej

(„Proszę, pozostaw stanowisko w stanie w jakim je zastałeś lub bardziej

zadbanym”).

• EKRAN: ciekłokrystaliczny (LCD) ustawiony tak, aby był w odległości

od 40 do 70 cm i 20

0

- 50

0

poniżej linii wzroku, przy czym płaszczyzna

wyświetlacza powinna być prostopadła do twarzy. Ustawienie ekranu

powinno umożliwić wyeliminowanie odblasków na ekranie oraz

wygodną, bez pochylania głowy, obserwację ekranu.

• KLAWIATURA I MYSZ: bezprzewodowe, co ma umożliwić łatwą

zmianę usytuowania klawiatury. W biurku przygotowano specjalną

szufladę na klawiaturę i na mysz. W pisaniu na klawiaturze istotne jest,

aby nadgarstki miały cały czas wsparcie na przednim wsporniku „dla

odpoczynku dłoni” a także żelowej podkładce pod mysz. Odpowiednio

wyregulowane podłokietniki krzesła dają wsparcie przedramionom w

trakcie pisania zmniejszając napięcie mięśniowe obręczy barkowej.

• JEDNOSTKA CENTRALNA: ustawiona na blacie umożliwia

łatwy dostęp do napędów, włącznika i gniazd bez

konieczności schylania się. Dodatkową izolację przed

drganiami mechanicznymi wytwarzanymi przez pracujący

wiatrak komputera, a mogącymi przenosić się na blat stołu,

zapewnia filc.

• STÓŁ: ma blat o wymiarach 160 x 120 cm i możliwość

regulacji wysokości w zakresie 68 do 76 cm co w połączeniu

z regulacją wysokości krzesła umożliwia dostosowanie

stanowiska do wzrostu pracującej na nim osoby. Na blacie

usytuowany jest ekran, jednostka centralna i skaner a

zaprojektowany zapas powierzchni powinien być

wystarczający dla pracy z notatkami, książkami, itp. Stół

wyposażony jest w szufladę na klawiaturę i mysz.

• PODNÓŻEK ma za zadanie utrzymanie naturalnego kąta

nachylenia stóp w pozycji siedzącej, umożliwia relatywne

zmniejszenie wysokości stanowiska pracy – osoba niska może

dzięki podnóżkowi ustawić siedzisko fotela ok. 6 cm wyżej i

wygodnie oprzeć stopy na antypoślizgowej powierzchni.

Ergonomiczne stanowisko

komputerowe - 2

• KRZESŁO: obrotowe na stanowisku posiada stabilną konstrukcję

oraz możliwość regulacji wysokości siedziska i podłokietników.

Urządzenie blokujące w dźwigni pozwala na aktywną regulację

pochylenia oparcia i jego blokowanie w wybranym ułożeniu. Oparcie

zostało ukształtowane zgodnie z naturalnym wygięciem kręgosłupa,

zaś wykonanie z siatki zapewnia odpowiednią wentylację pleców.

Każdorazowo osoba powinna dostosować ustawienie krzesła w ten

sposób, aby w jak największej liczbie miejsc ciało znajdowało

podparcie (siedzisko, oparcie, podłokietniki, podnóżek). Częste

zmiany pozycji na krześle zmniejszają statyczne obciążenie układu

mięśniowo – szkieletowego.

• OŚWIETLENIE stanowiska jest trojakiego rodzaju: naturalne, ogólne

i miejscowe. Naturalne światło słoneczne zapewniają dwa okna,

światło może być regulowane za pomocą żaluzji. Ogólne oświetlenie

zapewniają świetlówki, które zużywają niewiele energii, emitują w

zależności od typu światło zbliżone do dziennego, jednak o nieciągłym

spektrum barwy. Uciążliwe migotanie świetlówek likwidujemy

stosując świetlówki kompaktowe z dławikiem elektronicznym.

Oświetlenie miejscowe zapewnia lampa o cieplejszej barwie, na

regulowanym ramieniu. Powinna być tak ustawiona, aby nie raziła

pracującego a światło nie odbijało się od ekranu.

Ergonomiczne stanowisko

komputerowe - 3

• HAŁAS: Źródłem hałasu na stanowisku są: wiatraki chłodzące

pracujących komputerów, stuk klawiatur i mechanizmów stacji dysków,

przemieszczające się i rozmawiające osoby. W niewielkim stopniu hałas

dobiega z ulicy, duże okresowe wzrosty hałasu notuje się w trakcie

przechodzenia grup studentów korytarzem (otwarte drzwi

pomieszczenia). Zalecany poziom hałasu dla prac o dużym stopniu

trudności, mierzony w zakresie A (słyszalności człowieka) powinien być

poniżej 45-50 dB. Nadmierny hałas działa negatywnie na wydajność

człowieka, w zakresie 55 – 70 dB powoduje zmęczenie układu

nerwowego, obniża czułość wzroku, utrudnia porozumiewanie się.

• MIKROKLIMAT wpływa bezpośrednio na samopoczucie na stanowisku

pracy. Temperatura powinna wynosić zimą 20 – 24

0

C, zaś latem 23 –

26

0

C, wilgotność względna 40 – 80 %, przy czym im wyższa

temperatura, tym wilgotność niższa. Odpowiedni mikroklimat można

zapewnić używając urządzeń klimatyzacyjnych a przy ich braku –

wietrząc pomieszczenie. Pracujące monitory CRT i komputery jonizują

powietrze. Istotna jest także czystość podłóg i mebli, ponieważ

wzbudzany ruchem kurz powoduje wzrost szkodliwego dla dróg

oddechowych zapylenia.

• PROFILAKTYKA PRACY Zdrowa praca na stanowisku komputerowym

wymaga od operatora przestrzegania zasad bhp i dołożenia osobistych

starań w celu zmniejszenia monotypowości i monotonności pracy oraz

obciążenia statycznego mięśni. Można to osiągnąć m.in. przez:

urozmaicanie pracy innymi czynnościami tak, aby nie zastygać w jednej

pozycji zbyt długo i stosowanie przerw w pracy przeznaczonych na

ćwiczenia relaksacyjne.

Ergonomiczne stanowisko

komputerowe - 4

Dolegliwości przy pracy

Niewłaściwa postawa

Dolegliwości

Stanie w jednym miejscu

Podudzia, stopy (żylaki), odcinek
lędźwiowy

Siedzenie bez podparcia

grzbietu

Prostowniki grzbietu

Siedzenie za wysokie

Kolana, łydki

Siedzenie za niskie

Barki, szyja, odcinek lędźwiowy

Siedzenie bez podnóżka

Kolana, stopy, odcinek lędźwiowy

Tułów pochylony ku tyłowi Odcinek lędźwiowy (degeneracja

chrząstek)

Głowa nadmiernie
pochylona

Odcinek szyjny (degeneracja
chrząstek)

Ramiona wygięte ku
przodowi, na boki lub ku
górze

Odcinek szyjno-barkowy, staw
ramienny, ramię

Nienaturalne chwyty ręki

Przedramię, nadgarstek (zapalenie
ścięgien)

Każda pozycja z
przykurczem mięśni

Zaangażowane mięśnie