Techniki unieszkodliwiania odpadów 

w krajach Unii Europejskiej

POLITECHNIKA KOSZALIŃSKA

Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska

Katedra  Gospodarki  Odpadam

i

75-453 Koszalin, ul. Śniadeckich 2

tel. (094) 3478570    fax. (094) 3427652

e-mail: kazimierz.szymanski@tu.koszalin.pl

Prof. dr hab. Kazimierz Szymański

WSTĘP

                Polska  „Ustawa  o  odpadach”    z  dnia  27  kwietnia  2001  roku 
(Dz.U.  Nr  62,  poz.  628)  została  przygotowana  przez  jej  autorów  z 
myślą  o  prawie  obowiązującym  w  krajach  Unii  Europejskiej.  Będzie 
ona  zapewne  obowiązywać  w  Polsce  przez  trzyletni  „okres 
przejściowy” (Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów) 
i  pięcioletni  (Dyrektyw  94/62/WE  w  sprawie  opakowań  i  odpadów 
opakowaniowych). 

Polska 

negocjowała 

ustalenie 

okresów 

przejściowych  również  wobec  innych  dyrektyw  z  zakresu  ochrony 
środowiska w tym:

•dotyczących ścieków komunalnych,

•w sprawie jakości benzyn i olejów napędowych,

•w sprawie odpadów niebezpiecznych,

•w sprawie opakowań i odpadów z opakowań,

•w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową,    

•w  sprawie  nadzoru  i  kontroli  przesyłania  odpadów  w  obrębie  oraz 
poza obszar Wspólnoty Europejskiej,

•w  sprawie  ochrony  przed  promieniowaniem  jonizującym 
pochodzącym ze źródeł medycznych.
                      Dyrektywy,  rozporządzenia  i  dokumenty  obowiązujące  w 
krajach  Unii  Europejskiej  omówiono  w  kolejnych  rozdziałach 
wykładu. Praktyczne wykorzystanie tego materiału ilustrują wybrane 
rysunki i schematy. 

OCHRONA  ŚRODOWISKA  W  PRAWODAWSTWIE

UNII EUROPEJSKIEJ

Główną  podstawą  funkcjonowania  instytucji  wspólnotowych 

są  przepisy  tzw.  Traktatu  Rzymskiego,  czyli  Traktatu  o  utworzeniu 
Wspólnoty  Europejskiej.  Akt  ten  daje  także  podstawy  do 
konstruowania  przepisów  prawa  wspólnotowego,  podejmowanych 
przez organy Unii. Do 1986 roku Wspólnota Europejska opierała swoją 
działalność  w  dziedzinie  ochrony  środowiska  na  przepisach  Traktatu, 
odnoszących  się  do  tych  zagadnień  w  sposób  pośredni.  Brano  pod 
uwagę  art.  100  Traktatu  regulujący  sferę  wspólnego  rynku  oraz  art. 
235    pozwalający  na  podjęcie  określonej  polityki,  jeśli  miałaby  ona 
prowadzić  do  osiągnięcia  jednego  z  celów  Wspólnoty, pozostających 
w  związku  z  funkcjonowaniem  wspólnego  rynku.  Dyrektywy 
podejmujące  problemy  związane  z  ochroną  środowiska,  w  tym 
okresie uchwalane, powoływały się na art. 100  w związku z art. 235 
Traktatu.

Zmiany dokonał Jednolity Akt Europejski, przyjęty w 1986 r. – 

pojawiła się w nim wyraźna podstawa prawna w tej dziedzinie, czyli 
artykuły  130r,  130s,  130t,  regulujące  przede  wszystkim  sferę 
ochrony  środowiska,  jak  również  art.  100a,  dotyczący  ujednolicenia 
przepisów prawnych w obszarze rynku wewnętrznego wspólnoty.

Wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r. (Traktat 

z  Maastricht)  rozszerzyło  zakres  art.  2,  dotyczącego  zadań 
Wspólnoty,  przez  włączenie  zadania  polegającego  na  wspieraniu 
zrównoważonego  wzrostu  działań  gospodarczych  i  trwałego 
nieinflacyjnego  wzrostu  z  poszanowaniem  środowiska 
naturalnego.

Wśród  aktów  prawa  pochodnego  (tworzonych  przez  organy  Unii) 
formą  najczęściej  wykorzystywaną  jest  dyrektywa,  która  nakłada 
na  państwa  członkowskie  obowiązek  pełnego  włączenia 
zawartych  w  niej  wymagań  do  wewnętrznego  systemu 
prawno-organizacyjnego,  pozostawiając  jednak  swobodę  w 
doborze środków realizacji tego obowiązku. Dyrektywy coraz częściej 
stawiają  wymóg  wprowadzenia  do  prawa  wewnętrznego  określonego 
rodzaju instytucji prawnych. Dotyczy to najczęściej zezwoleń (licencji) 
na  prowadzenie  wskazanych  rodzajów  działalności.  Poważnym 
natomiast  problemem,  w  warunkach  polskich,  może  stać  się 
konieczność  spełnienia  równie  częstego  wymogu  opracowania  i 
zrealizowania  programu  dojścia  do  określonych  standardów  jakości 
danego elementu środowiska.

Drugim  typem  aktu  jest  rozporządzenie,  którego   

postanowienia  obowiązują  bezpośrednio  i  nie  mogą  być 
włączane  do  ustawodawstwa  krajowego.  Podobny  sposób 
obowiązywania  mają  decyzje,  z  tym,  że  są  one  kierowane  do 
konkretnych  adresatów  i  praktycznie  mają  charakter  aktów 
wykonawczych  i  uzupełniających  w  stosunku  do  rozporządzeń  i 
dyrektyw.

W  działalności  Wspólnot  istotna  rolę  odgrywają  dokumenty 

nie  mające  bezpośredniej  mocy  normatywnej,  wytyczające  jednak 
pewne  kierunki  działania  i  tym  samym  kształtujące  również  politykę 
prawodawczą.  Programy  te  w  dziedzinie  ochrony  środowiska  mają 
zarówno  charakter  ogólny,  dotyczący  całości  problematyki  i  w  tych 
ramach  wytyczające  priorytety  w  podejmowanych  działaniach,  jak  i 
strategii dotyczących węższych problemów, jak np. postępowania z 
odpadami.

ZAKRES REGULACJI PRAWA WSPÓLNOTOWEGO, DOTYCZĄCYCH 

POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI

Aktualna  strategię  działań  Unii  w  dziedzinie  postępowania  z 

odpadami  określa  przede  wszystkim  rezolucja  Rady  z  24  lutego 
1997  r.  w  sprawie  strategii  Wspólnoty  w  gospodarowaniu 
odpadami.

Strategia  podtrzymuje  przyjęte  już  wcześniej  podstawowe 

założenia  postępowania  z odpadami – zapobieganie powstawaniu  jako 
punkt  wyjścia  (wraz  z  minimalizacją  ilości  powstających  odpadów)  i 
preferencje 

dla 

ich 

wykorzystywania, 

traktując 

usuwanie 

(unieszkodliwianie)  jako  swego  rodzaju  ostateczność,  która  powinna 
wchodzić w grę tylko wówczas, gdy żaden inny sposób postępowania z 
odpadami  nie  jest  możliwy.  Postępowanie  z  odpadami  powinno  dążyć 
do  osiągnięcia  wysokiego  poziomu  ochrony  środowiska,  uwzględniając 
jednak  rachunek  kosztów  i  potencjalnych  korzyści  oraz  potrzeby 
związane z funkcjonowaniem wspólnego rynku.

Szczególne sposoby postępowania z odpadami

Spalanie odpadów

•Dyrektywa Rady 89/369/EEC  z dnia 8 czerwca 1989 r., w sprawie 
zapobiegania  zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania 
odpadów komunalnych (OJ L 163 14. 06. 89 s. 32).

•Dyrektywa Rady  89/429/EEC  z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie 
zmniejszania zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady 
spalania odpadów komunalnych (OJ L 203 15. 07. 89 s. 50).

•Dyrektywa Rady 94/67/EC  z dnia 16 grudnia  1994 r. w sprawie 
spalania odpadów niebezpiecznych (OJ L 365 31. 12. 94 s. 34).
Składowanie odpadów

•Dyrektywa Rady 1999/31/EC  z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie 
składowania odpadów  (OJ L 182 16. 07. 99 s. 1).

OGÓLNE ZASADY POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI 

(DYREKTYWA RAMOWA – NR 75/442)

Zasady  te  określone  zostały  przede  wszystkim  we  wskazanej 

dyrektywie  Rady  nr  75/442    z  15  lipca  1975  r.  w  sprawie  odpadów, 
obowiązującej  w  chwili  obecnej  w  wersji  ustalonej  w  podstawowym 
kształcie  dyrektywą  Rady  nr  91/156    z  18  marca  1991  roku. 
Dyrektywa 

określa 

główne 

wymagania 

dotyczące 

gospodarowania  odpadami  we  Wspólnocie,  rozumianego  jako 
zbieranie,  transport,  odzyskiwanie  i  usuwanie  odpadów,  a 
także  nadzór  nad  tymi  działaniami  i  miejscami  usuwania 
odpadów.  Założeniem  aktu  jest  stworzenie  podstawowych  zasad 
prowadzenia  tego  rodzaju  działań,  precyzowanych  następnie  i 
rozwijanych,  w  miarę  potrzeby,  w  innych  aktach,  w  szczególności  w 
odniesieniu do różnych kategorii odpadów.

Wprowadzane  przez  dyrektywę  zasady  opierają  się  na 

katalogu  zdefiniowanych  w  niej  pojęć,  poczynając  od  kluczowego  dla 
całej  regulacji,  czyli  pojęcia  „odpady”.  Dyrektywa  definiuje  odpady   
jako  „każdą  substancję  lub  przedmiot  w  kategoriach  ustalonych  w 
załączniku  nr  1,  których  posiadacz  się  wyzbywa  lub  zamierza  się 
pozbyć,  lub  też  których  pozbycie  jest  wymagane”  –  art.1  pkt.a.  Jak 
wynika  z  przytoczonego  tekstu,  kryterium  dla  pojęcia  „odpadu”  w 
rozumieniu  tego  przepisu  decydującym  jest  „pozbycie  się”  (discard) 
przedmiotu  lub  substancji  przez  ich  aktualnego  posiadacza  bądź 
zamiar  takiego  pozbycia.  Warto  tez  podkreślić  dalszy  istotny  element 
definicji  - „pozbycia się” może mieć charakter obowiązku nałożonego 
na posiadacza przez normę prawa wewnętrznego. 

Uzupełnieniem  określenia  jest  odwołanie  się  do  katalogu 

zamieszczonego w załączniku nr 1 do dyrektywy – odpadem może 
być  substancja  lub  przedmiot,  wyliczone  w  jednym  z  punktów  tego 
katalogu. 

Załącznik ten wylicza następujące kategorie odpadów:

•Q1

-pozostałości 

z 

produkcji 

 

lub 

konsumpcji, 

nie 

wyszczególnione  niżej,

•Q2

-produkty nie odpowiadające wymaganiom,

•Q3

-produkty, których data przydatności do właściwego użycia 

upłynęła,

•Q4

-materiały,  które  zostały  rozlane,  rozsypane,  zgubione  lub 

takie,  które  uległy  innemu  wypadkowi,  w  tym  wszelkie  materiały, 
urządzenia itp. zanieczyszczone wskutek wypadku,

•Q5

-materiały  zanieczyszczone  lub  zabrudzone  w  wyniku 

planowych  działań  (np.  pozostałości  z  czyszczenia,  materiały  z 
opakowań, pojemniki itp.),

•Q6

-części  nie  nadające  się  do  użytku  (np.  usunięte  baterie, 

zużyte katalizatory, itp.),

•Q7

-substancje, które nie spełniają już należycie swojej funkcji 

(np.  zanieczyszczone  kwasy,  zanieczyszczone  rozpuszczalniki, 
zużyte sole hartownicze, itp.),

Q8 -pozostałości  z  procesów  przemysłowych  (np.  żużle, 
pozostałości podestylacyjne, itp.),
Q9 -pozostałości z procesów usuwania zanieczyszczeń (np. szlamy 
z płuczek, pyły z filtrów workowych, zużyte filtry itp.),
Q10 -pozostałości  z  obróbki  skrawaniem  lub  wykańczania  (np. 
wióry, zgorzelina walcownicza, itp.),
Q11 -pozostałości  z  wydobywania  i  przetwarzania  surowców  (np. 
pozostałości górnicze, oleje slopowe z pól naftowych),
Q12 -materiały zafałszowane (np. oleje zanieczyszczone PCB, itp.),
Q13 -wszelkie  materiały,  substancje  lub  produkty,  których  użycie 
zostało prawnie zakazane,

Q14 -produkty,  dla  których  posiadacz  nie  znajduje  już  dalszego 
zastosowania  (np.  odpady  z  rolnictwa,  gospodarstw  domowych, 
odpady biurowe, z placówek handlowych, sklepów, itp.),
Q15 -zanieczyszczone 

materiały, 

substancje 

lub 

produkty 

powstające podczas rekultywacji gruntów,
Q16 -wszelkie  materiały,  substancje  lub  produkty,  które  nie  zostały 
uwzględnione w powyższych kategoriach.

Uzupełnieniem analizowanej definicji jest zawarte w tym samym 

przepisie  zobowiązanie  Komisji  do  przygotowania,  w  oznaczonym 
terminie,  listy  odpadów  należących  do  kategorii  wymienionych  w 
załączniku 1. Lista taka powinna być poddawana okresowej ocenie i, 
w 

miarę 

potrzeby, 

odpowiedniej 

weryfikacji. 

Wykonaniem 

zobowiązania  jest  decyzja  Komisji  nr  94/3  z  20  grudnia  1993  roku, 
ustalająca listę odpadów. Przypomnieć tu trzeba, że w systemie tzw. 
aktów  pochodnych  prawa  wspólnotowego  decyzja  jest  aktem 
obowiązującym w sposób bezpośredni.
Z zakresu działania dyrektywy 75/442 wyłączono natomiast (art. 2):

•zanieczyszczenia gazowe emitowane do atmosfery,

•odpady, które już zostały objęte innymi przepisami prawnymi:

•odpady promieniotwórcze,

•odpady  powstające  w  wyniku  prac  poszukiwawczych,  wydobycia, 
przerabiania  i  magazynowania  surowców  mineralnych  i  eksploatacji 
kamieniołomów,

•zwłoki  zwierząt  oraz  odpady  pochodzenia  rolniczego,  jak  odchody 
zwierzęce i inne naturalne substancje stosowane w rolnictwie, które 
nie są niebezpieczne,

•ścieki, z wyjątkiem odpadów płynnych,

•zlikwidowane materiały wybuchowe.

Dla  skonstruowania  i  funkcjonowania  systemu  postępowania  z 

odpadami  kapitalne  znaczenie  ma  określenie  podstawowych 
celów tych działań, czego dyrektywa dokonuje w art.3.  

Należą do tych celów:

•zapobieganie powstawaniu odpadów,

•zmniejszanie ich ilości i szkodliwości,

•odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie odpadów.

Zapobieganie  powstawaniu  odpadów    bądź  zmniejszanie  ich 

ilości  i  szkodliwości  powinno  następować  m.in.  przez  rozwijanie 
czystych  technologii,  odpowiednie  projektowanie  i  techniczne 
opracowanie  produktów,  rozwijanie  właściwych  technik  ostatecznego 
usuwania  substancji  niebezpiecznych,  znajdujących  się  w  odpadach 
przeznaczonych  do  odzysku.  Odzyskiwanie  materiałów  z  odpadów 
powinno  zaś  być  prowadzone  zwłaszcza  poprzez  ich  recykling, 
powtórne  wykorzystanie  (w  tym  wykorzystanie  odpadów  jako  źródła 
energii),  regenerację  lub  wszelkie  inne  procesy  mające  na  celu 
odzyskiwanie surowców.

W art. 4 podkreślono, że wskazane działania nie mogą powodować 

zagrożeń  dla  życia  i  zdrowia  ludzi  oraz  dla  środowiska,  w 
szczególności takich jak:

•zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt,

•uciążliwości, których przyczynami są hałas i odory,

•szkodliwe  oddziaływania  na  tereny  wiejskie  lub  miejsca  objęte 

szczególna troską.

Dyrektywa  wymaga  również  przestrzegania  zakazu  porzucania, 

wysypywania lub niekontrolowanego usuwania odpadów.

Obowiązek  prowadzenia  planowej  gospodarki  odpadami 

wynika  z  art.  7  dyrektywy.  Zgodnie  z  tym  przepisem  kompetentne 
władze  krajowe  powinny  przygotować  plany  zagospodarowania 
odpadami ustalające:

•typ,  ilość  i  pochodzenie  odpadów  przeznaczonych  do  odzysku 

lub usuwania,

•ogólne wymagania techniczne dotyczące tych działań,

•wszystkie 

niezbędne 

dodatkowe 

ustalenia 

dotyczące 

poszczególnych rodzajów odpadów,

•odpowiednie miejsca lub zakłady do usuwania odpadów.
Plany  takie  powinny  m.in.  obejmować  zainteresowane  osoby 

fizyczne  lub  prawne,  upoważnione  do  prowadzenia  gospodarki 
odpadami,  określać  szacunkowe  koszty  działań  związanych  z 
odzyskiem  lub  usuwaniem  odpadów,  a  także  wskazywać  działania 
mające  na  celu  wspieranie  racjonalizacji  zbierania,  segregowania  i 
obróbki odpadów.

Koncepcja  BATNEEC  to  koncepcja  „najlepszych  dostępnych 

technologii  nie  powodujących  nadmiernych  (nieuzasadnionych) 
kosztów”  (best  available  technology  not  entailing  excessive  costs). 
Ta  zasada  po  raz  pierwszy  pojawiła  się  w  dyrektywie  nr  84/360    o 
zwalczaniu  zanieczyszczeń  powietrza  pochodzących  z  zakładów 
przemysłowych.  Dyrektywa  wprowadziła  wymóg  podjęcia  wszelkich 
stosownych  środków  zapobiegawczych,  włączając  w  to  najlepszą 
dostępna technologię – pod warunkiem jednak, że ich zastosowanie 
nie  spowoduje  w  istotny  sposób  kosztów,  nie  dających  się 
racjonalnie uzasadnić (art. 4). Do analizowanej dyrektywy nr 75/442  
zasada  wprowadzona  została  nowelizacją  z  1991  roku.  Artykuł  5 
również  jednak  w  tej  mierze  nie  został  dotychczas  w  sposób 
precyzyjny zdefiniowany.

Najnowszym  wyrazem  koncepcji  jest  idea  tzw.  najlepszej 

dostępnej  techniki  (best  available  techniques  –  BAT),  do  której 
odwołuje  się  pochodząca  z  1996  roku  dyrektywa  o  zintegrowanej 
kontroli  i  zarządzaniu  zanieczyszczeniami  środowiska  (dyrektywa 
IPPC).  Podkreślić  należy,  iż  dyrektywa  IPPC    w  sposób  wyraźny 
nakazuje stosowanie zasady BAT i do postępowania z odpadami.

Według  przepisów  dyrektywy  BAT  należy  rozumieć  jako 

najbardziej efektywny i zaawansowany stopień w rozwoju danych 
działań  (wraz  z  prowadzonymi  operacjami  technicznymi), 
charakteryzujący  się  praktyczną  użytecznością  w  stosowaniu 
takich  technik,  które  umożliwiają  osiągnięcie  wymaganych 
standardów emisyjnych, a przez to zapobieganie, bądź – jeżeli to 
jest  praktycznie  niemożliwe  –  znaczące  ograniczenie  emisji  i 
oddziaływań na środowisko jako całość, przy czym –

•techniki  –  to  zarówno  stosowane  technologie  jak  i 

postępowanie związane z projektowaniem, budowa, zarządzaniem 
i likwidacja instalacji,

•dostępne  techniki  –  to  techniki  o  takim  poziomie  rozwoju, 

którego  skala  umożliwia  zastosowanie  w  danym  sektorze 
przemysłu, 

uwzględniając 

uwarunkowania 

techniczne 

i 

ekonomiczne  (  w  tym  odpowiedniość  nakładów  do  efektów), 
użytkowane lub produkowane w krajach UE, a także poza nimi, o 
ile są racjonalnie dostępne dla operatora,

•najlepsze  –  to  działania  najbardziej  efektywne  w  osiąganiu 

wysokiego poziomu ochrony środowiska jako całości.

Spalanie odpadów niebezpiecznych

Zagadnienie  to  jest  regulowane  przepisami  dyrektywy  Rady 

nr 94/67 z dnia 16 grudnia 1994 roku, w sprawie spalania odpadów 
niebezpiecznych. Podstawowym celem regulacji, zgodnie z art. 1 ust. 
1, jest maksymalnie możliwe ograniczenie:

•oddziaływań spalarni odpadów niebezpiecznych na środowisko, 

zwłaszcza  związanych  z  zanieczyszczeniem  powietrza,  gleby,  wód 
powierzchniowych  i podziemnych, oraz

•wynikających  stąd  zagrożeń  dla  życia  i  zdrowia  ludzkiego.  Cel 

ten  powinien  być  realizowany  poprzez  ścisłe  przestrzeganie 
warunków  eksploatacji  i  dopuszczalnych  wielkości  emisji  substancji 
zanieczyszczających,  powstających  w  wyniku  spalania  odpadów 
niebezpiecznych.

Wymagania  dyrektywy  stosuje  się  do  spalania  odpadów 

niebezpiecznych,  mających  taki  charakter  w  rozumieniu  dyrektywy 
91/689,  w  sprawie  odpadów  niebezpiecznych.  Z  zakresu 
zainteresowania 

wyłączone 

natomiast 

zostały 

odpady 

niebezpieczne  z  poszukiwań  ropy  naftowej  i  gazu,  odpady 
komunalne i osady ściekowe. Przepisów dyrektywy nie stosuje się 
również  do  palnych  odpadów  płynnych,  nie  mogą  one  jednak  w 
swoim  składzie  zawierać  więcej  niż  dopuszcza  dyrektywa 
określonych  substancji  niebezpiecznych  (PCB  i  PCP).  Przy  czym  ich 
wartość opałowa netto musi wynosić co najmniej 30 MJ/kg.

Składowanie odpadów

Zagadnieniem  zajmuje  się    dyrektywa  Rady  nr  99/31    z  26 

kwietnia  1999  roku,  w  sprawie  składowania  odpadów.  Dyrektywa 
zawiera  cały  kompleks  wymagań  odnoszących  się  do  wszelkiego 
rodzaju  składowisk  odpadów.  Wymagania  te  dotyczą  przede 
wszystkim takich kwestii, jak lokalizacja składowisk, ochrona wód i 
gleby, dostęp do składowiska osób trzecich.

Zgodnie  z  art.  1  celem  dyrektywy  jest  wyłączenie  lub  możliwie 

najdalej  idące  ograniczenie  negatywnych  oddziaływań  na 
środowisko  i  zdrowie  ludzi,  powodowanych  przez  składowanie 
odpadów, w całym okresie funkcjonowania składowisk. Cel ten ma 
zostać osiągnięty przez sprecyzowanie wymagań organizacyjnych, 
proceduralnych  i  technicznych,  odnoszących  się  do  tworzenia, 
funkcjonowania i likwidowania składowisk.          

Dyrektywa  wprowadza  szereg  definicji  istotnych  dla  jej  zakresu 

zainteresowania,  w  części  odwołujących  się  do  innych  dyrektyw, 
jak  w  odniesieniu  do  odpadów,  do  których  odnosi  się  dyrektywa 
75/442    bądź  odpadów  niebezpiecznych,  charakteryzowanych  wg 
wytycznych  dyrektywy  75/442,  które  powinny  być  rozumiane  w 
zgodzie z postanowieniami dyrektywy 91/689. Te dwa podstawowe 
pojęcia uzupełniono kilkoma dodatkowymi określeniami:

•odpady  inne  niż  odpady  niebezpieczne

-    wszystkie 

odpady nie mające cech odpadów niebezpiecznych,

•odpady  obojętne  (nieaktywne)  –  odpady  nie  podlegające 
żadnym  istotnym  przekształceniom  fizycznym,  chemicznym  lub 
biologicznym;  nie  mogą  w  nich  zachodzić  reakcje  chemiczne, 
oddziaływania fizyczne czy zmiany biologiczne, powodujące ryzyko 
zanieczyszczenia środowiska lub wystąpienia zagrożeń dla zdrowia 
ludzi,

•odpady  komunalne    -    odpady  z  gospodarstw  domowych,  a 
także inne odpady podobne ze względu na ich skład lub naturę,

•odpady  biodegradowalne  –  wszelkie  odpady  nadające  się  do 
przetworzenia  biologicznego  (w  szczególności  żywność,  odpady 
ogrodnicze, papier),

•przetwarzanie  (przeróbka)  –  każdy  proces  fizyczny,  termiczny, 
chemiczny  lub  biologiczny,  włączając  sortownie,  który  zmienia 
cechy  odpadów  dla  ograniczenia  ich  szkodliwości,  ułatwienia 
postępowania z nimi bądź umożliwienia wykorzystania,

•składowisko  –  obiekt  służący  do  usuwania  odpadów  poprzez 
gromadzenie  ich  na  powierzchni  lub  we  wnętrzu  gruntu; 
składowisko to także obiekt służący do tymczasowego gromadzenia 
odpadów  oraz  wykorzystywany  przez  wytwarzającego  w  miejscu 
powstawania  odpadów;  nie  są  natomiast  traktowane  jako 
składowisko:

•miejsce  przeładowania  lub  gromadzenia  opadów  w  celu 
przygotowania  do  transportu,  jeżeli  odbywa  się  to  w  zgodzie  z 
odpowiednim zezwoleniem,

•miejsca  tymczasowego  gromadzenia  –  służące  dla  celów 
wykorzystania odpadów do 3 lat, do celów usuwania do 1 roku.

Ta ostatnia definicja służy w dyrektywie także do ustalenia zakresu 

jej  obowiązywania,  zgodnie  bowiem  z  art.3    dyrektywa  ma 
zastosowanie do składowisk, rozumianych według definicji zawartej w 
art.  2.    W  art.  3    ust.  2  zawarto  jednak  także  kilka  wyłączeń  - 
-wskazując  obiekty  bądź  działania,  którym  można  przypisać  cechy 
składowiska lub składowania, których jednak przepisy dyrektywy nie 
dotyczą. Wyłączenia te obejmują:

•dodawanie  do  gleby  w  celu  jej  polepszenia:  osadów  ściekowych, 

urobku  z  pogłębiania  dna  (mułów  i  szlamów)  oraz  podobnych 
substancji,

•używanie  odpadów  obojętnych  dla  celów  związanych  z  budową 

lub rekultywacja składowiska,

•składowanie urobku z pogłębiania dna wzdłuż brzegów zbiorników, 

z  których został wydobyty  – jeżeli urobek ten  nie  ma  cech odpadów 
niebezpiecznych,

•składowanie  niezanieczyszczonej  ziemi  lub  odpadów  obojętnych 

pochodzących  z  poszukiwania,  wydobycia,  przetwarzania  lub 
gromadzenia zasobów mineralnych.

Państwa członkowskie mogą wprowadzić dalsze wyłączenia, dotyczące 
odpadów 

innych 

niż 

niebezpieczne, 

pochodzących 

z 

prac 

geologicznych  i  górniczych,  a  także  składowisk  dla  tzw.  osiedli 
izolowanych.
Punktem  wyjścia  dla  regulacji  zawartych  w  dyrektywie  jest  podział 
składowisk na trzy główne typy, przeznaczone dla składowania:

•odpadów niebezpiecznych,

•odpadów nie mających charakteru niebezpiecznych,

•odpadów obojętnych.

Zasadnicze postanowienia dyrektywy zamykają się w trzech głównych 
grupach zagadnień:

•ustalenia związane z zasadami (w tym ograniczeniami) umieszczania 
odpadów na składowiskach oraz wymaganiami dotyczącymi sposobów 
ich przetwarzania,

•skonstruowanie systemu pozwoleń na funkcjonowanie składowisk,

•określenie obowiązków operatora składowiska.

Zasady umieszczania odpadów na składowiskach

•Dyrektywa wymaga przyjęcia krajowej strategii, zmierzającej do 
ograniczenia 

ilości 

odpadów 

biodegradowalnych 

 

przeznaczonych  do  składowania.  Wytyczną  jest  tu  dążenie  do 
ograniczenia ilości początkowej (za taką ma być traktowana łączna 
ilość  odpadów  tego  typu  wyprodukowanych  w  1995  r.)  do  75%  w 
2006 r., 50% w 2009 r. i 35% w 2016. Ograniczenie powinno być 
osiągane  poprzez  zastępowanie  składowania  recyklingiem, 
kompostowaniem,  produkcją  biogazu  i  innymi  działaniami 
zmierzającymi do odzysku materiałów i energii.

•Państwa członkowskie powinny wykluczyć możliwość składowania 
wskazanych  rodzajów  odpadów  –  płynnych,  określonych  odpadów 
niebezpiecznych, 

odpadów 

medycznych 

i 

weterynaryjnych 

(grożących  skażeniem  lub  zakażeniem),  nie  rozdrobnionych 
zużytych  opon  (z  wyjątkami  –  np.  rowerowe,  samochodowe  o 
średnicy poniżej 1400 mm).

•W  art.  6  dyrektywa  formułuje  kilka  podstawowych  wskazówek 
dotyczących dopuszczenia odpadów do składowania. I tak:

•składowane  mogą  być  wyłącznie  odpady  poddane  uprzedniemu 
przekształceniu  (przeróbce)  –  wyjątkiem  mogą  być  odpady 
obojętne,  w  stosunku  do  których  przekształcenie  jest  technicznie 
niemożliwe  a  także  inne,  jeżeli  przekształcenie  nie  służyłoby 
realizacji celu określonego w art. 1 dyrektywy,

•odpady  niebezpieczne  mogą  być  składowane  tylko  na 
składowisku odpadów niebezpiecznych,

•na  składowiskach  odpadów  innych  niż  niebezpieczne  mogą  być 
składowane  tylko  odpady  komunalne,  odpady  inne  niż 
niebezpieczne,  odpady  niebezpieczne  spełniające  wskazane 
kryteria  (stabilne,  nie  podlegające  reakcjom);  nie  mogą  być 
umieszczane  w  częściach  składowisk  przeznaczonych  na  odpady 
biodegradowalne, nie mające charakteru niebezpiecznych;

•na  składowiskach  odpadów  obojętnych  można  składować  tylko 
odpady tego rodzaju.

NOWOCZESNE TECHNOLOGIE WYKONANIA SKŁADOWISK

Nowoczesne  składowiska  odpadów  stałych  winny  spełniać 

wymagania  ochrony  środowiska  w  zakresie  ochrony  gleb,  wód 
gruntowych  i  powierzchniowych.  Winny  również  spełniać  warunki 
przeciwdziałania  uwalnianiu  się  odorów  i  niekontrolowanej  emisji 
gazu  wysypiskowego.  Zatem  w  obecnej  dobie  muszą  być  to 
obiekty  inżynierskie,  dla  których  zaprojektowano  i  wykonano 
drenaż  wód  powierzchniowych,  drenaż  gazu  wysypiskowego, 
zminimalizowano  infiltrację  wód  opadowych  do  złoża  odpadów 
(uszczelnienie warstwy wierzchniej), wykonano drenaż odcieków ze 
składowiska, 

uszczelnienie 

dna 

i 

boków 

składowiska 

przeciwdziałające migracji odcieków poza obszar składowiska.

Ochrona środowiska przed odciekami

Przeciwdziałanie  zagrożeniu  skażenia  wód  i  gruntów  odciekami  ze 

składowisk  polega  w  pierwszym  rzędzie  na  właściwym  wyborze 
lokalizacji terenu pod składowisko, a w tym zwłaszcza ze względu na 
warunki hydrogeologiczne:

•rodzaj  i  miąższość  gruntu  (współczynnik  filtracji,  właściwości 
mechaniczne gruntu, obecność spękań i szczelin),

•poziom  występowania  wód  gruntowych,  kierunki  spływu  wód, 
prędkości i natężenie przepływu, przeznaczenie użytkowe wód,

•usytuowanie składowiska względem zlewni wód, wahania stanu wód 
w rzekach, wysokość opadu atmosferycznego.

Roboty ziemne i materiały uszczelniające

Rozpoznanie  geologiczne  terenu  przeznaczonego  pod 

lokalizację  składowiska  jest  niezbędne  także  z  punktu  widzenia 
wyboru technologii wykonania składowiska. Zasadniczą sprawą 
jest  wybór  metody  uszczelniania  podłoża  składowiska;  czy  będzie 
to sposób oparty na:

•materiałach naturalnych: iły, gliny plastyczne, itp.,

•materiałach 

sztucznych: 

folie 

polietylenowe 

(zwłaszcza 

polietylen  o  wysokiej  gęstości  PEHD),  folie  polipropylenowe,  folie 
PVC, ewentualnie inne,

•materiałach  mieszanych:  gliny  lub  iły  z  plastyfikatorami, 

dodatkiem  cementu,  materiały  asfaltowe,  kompozyty  popiołowo-
krzemianowe, kompozyty bentonitowo-syntetyczne.

W  przypadku,  gdy  podłoże  naturalne  składowiska  stanowi  grunt 

nieprzepuszczalny  (współczynnik  filtracji  mierzony  w  warunkach 
nasycenia  wodnego    k10

-7

  cm/s,  o  miąższości  co  najmniej  3  m), 

składowisko 

nie 

wymaga 

dodatkowych 

zabezpieczeń 

uszczelniających w celu ochrony wód gruntowych.

Podłoże  nie  spełniające  tego  warunku  musi  być 

przygotowane  pod  ułożenie  uszczelnienia  sztucznego  (folie)  lub 
mieszanego.  Przygotowanie  takiego  podłoża  polega  na  starannym 
zagęszczeniu gruntu podłoża i skarp bocznych składowiska.

Bardzo  istotnym  elementem  jest  staranne  ułożenie 

warstwy uszczelniającej na przygotowanym podłożu.

Roboty ziemne polegają na:

•zdjęciu warstwy gleby uprawnej i gruzu luźnego, składowanie jej w 

miejscu  dostępnym  poza  obszarem  składowiska,  celem  późniejszego 
wykorzystania  w  charakterze  materiału  obojętnego  do  formowania 
warstw pośrednich lub warstwy wierzchniej podczas rekultywacji,

•usunięcie resztek roślinności, oczyszczenie terenu,

•makroniwelacja dna składowiska i skarp bocznych z zachowaniem 

odpowiednich  spadków  (nachylenie  płaszczyzny  dna  13%, 

nachylenie skarp wynikające z obliczeń statycznych),

•wykonanie  rowów  opaskowych  i  wału  oporowego  dla  obiektów 

naziemnych,

•przeniesienie 

cieków 

wodnych 

przecinających 

przekrój 

projektowanego  składowiska  poza  jego  obszar  systemem  zapór  lub 
drenażu.

Na  polskim  rynku  znane  są  materiały  izolacyjne  z  PVC,  folie 

polietylenowe,  geokompozyty  na  bazie  popiołów  lotnych  i 
najnowsze  geomembrany  HDPE    i    VLDPE.  Geomembrany  z 
wysokogęstościowego 

polietylenu 

HDPE 

nie 

zawierają 

plastyfikatorów (w odróżnieniu od folii PVC). Plastyfikatory zawarte 
w  PVC  maja  zdolność  uwalniania  się  z  tworzywa  powodując 
zmniejszenie  jego  właściwości  wytrzymałościowych.  Utrata 
plastyfikatorów z PVC wpływa na zmiany fizyczne i mechaniczne w 
czasie, zwłaszcza powoduje podwyższenie kruchości. Wstęgi z PVC 
łączone  są  na  klej,  co  jest  dość  kłopotliwe,  podczas  gdy  wstęgi 
HDPE łączy się metodą zgrzewania.

Również  porównanie  odporności  tych  materiałów  na 

niektóre  odczynniki  chemiczne  przemawia  za  wyższością 
tworzywa PEHD.

Wadą tworzywa PEHD jest niższa odporność na tzw. spękania 

naprężeniowe.

Tworzywa  VLDPE  (polietylen  niskiej  gęstości)  charakteryzuje 

się  dużą  giętkością  i  wydłużalnością,  dzięki  czemu  idealnie 
dopasowuje się do dowolnie wyprofilowanego obiektu. Ze względu na 
wydłużalność  (do  1200%)  materiał  ten  doskonale  nadaje  się  do 
przykrywania składowisk komunalnych.

Na  rynku  krajowym  znane  są  geomembrany  z  importu  pod 

nazwą  NICOTARP,  AGRU,  HDPE,  GUNDLE  oraz  krajowe:  GEOTEX, 
EKOFOL, EKO-SAN i inne.

Ze  względu  na  wysokie  koszty  materiałów  uszczelniających  i 

technologii  ich  układania,  systemy  podwójnych  a  nawet  potrójnych 
uszczelnień, wykonuje się rzadko, tylko na składowiskach odpadów o 
szczególnej uciążliwości dla środowiska.

Po  latach  doświadczeń  specjaliści  opowiadają  się  za 

zastosowaniem 

uszczelnień 

mieszanych 

(warstwy 

mineralne 

wspomagane  uszczelnieniem  z  tworzywa  sztucznego)  także  w 
zastosowaniu do składowisk odpadów komunalnych. Grunty naturalne 
mogą  być  doszczelniane  bentonitem,  który  ma  zdolność  pęcznienia 
pod wpływem wilgoci.

Amerykańska  firma  oferuje  wykładziny  hydroizolacyjne 

BENTOMAT.  Jest  to  wykładzina  składająca  się  z  włókniny 
polipropylenowej  i  tkaniny,  połączonych  metodą  igłowania. 
Pomiędzy  włókniną  i  tkaniną  znajduje  się  warstwa  bentonitu 
sodowego.  BENOMAT    dostarczany  jest  w  postaci  zrolowanych  mat 
(szer.  3,6  do  4,6    m;    dług.  30,5  do  38  m;    grub.  6  mm).  Kolejne 
maty  układa  się  na  zakład,  miejsca  zakładu  posypuje  się 
granulatem  bentonitu  sodowego.  Łączenie  mat  następuje 
samoczynnie  po  nawilżeniu  warstwy  bentonitu.  BENTOMAT  można 
układać niezależnie od panujących warunków atmosferycznych i nie 
wymaga  on  dokładnego  oczyszczania  powierzchni.  jest  odporny  na 
uszkodzenia 

mechaniczne 

oraz 

na 

działanie 

substancji 

agresywnych.  dodatkową  jego  zaletą  jest  to,  że  posiada  zdolność 
samouszczelnienia  się  uszkodzeń,  dzięki  właściwości  pęcznienia 
bentonitu pod wpływem wody.

Ujmowanie drenażem wód i odcieków

W  przypadku,  gdy  zwierciadło  wód  gruntowych  występuje, 

nawet  okresowo,  ponad  poziomem  dna  składowiska  lub  gdy  poziom 
wód  gruntowych  znajduje  się  w  odległości  mniejszej  niż  1  m  pod 
projektowanym dnem składowiska, niezbędne jest wykonanie drenażu 
ujmującego 

wody 

gruntowe. 

Przeciwdziała 

to 

uszkodzeniu 

uszczelnienia  składowiska  w  efekcie  naporu  wód  gruntowych, 
zabezpiecza  przed  kontaktem  odcieków  z  wodami  gruntowymi  przez 
wytworzenie leja depresyjnego o zasięgu lokalnym.

Drenaż  do  ujmowania  wód  gruntowych  układa  się  jako 

pierwszy  po  wykonaniu  makroniwelacji  podłoża  składowiska  (jeszcze 
przed ułożeniem folii).

  Wody  zbierane  z  sieci  drenarskiej,  odprowadzające  wody 

gruntowe,  należy  kierować  do  przepompowni  zlokalizowanej  w 
najniższym  punkcie  sieci  drenarskiej,  a  następnie  bezpośrednio  do 
odbiornika (wody te traktowane są jako czyste).

Po  ułożeniu  drenażu  wód  gruntowych  wykonuje  się 

mikroniwelację  podłoża  pod  ułożenie  uszczelnienia  z  materiałów 
naturalnych  lub  sztucznych.  Podłoże  pod  uszczelnienie  przygotowuje 
się  ze  spadkiem  1,53%  w  kierunku  zbieraczy  głównych,  w  ciągach 

sączków drenarskich musi być zachowany spadek 2%.

Nad  drenażem  wód  gruntowych  (układanym  tylko  w 

przypadkach  szczególnych,  jak  omówiono  wyżej)  układa  się 
uszczelnienie z materiałów naturalnych lub sztucznych.

Na warstwie uszczelnienia, na podsypce piaskowej (grubości 

15 cm) i w obsypce z kruszywa grubego (grubości 40 cm) układa się 
drenaż  wód  odciekowych  ze  składowiska:  układ  ciągów 
drenarskich i zbieraczy.

Ujęcie biogazu

Biogaz  może  przemieszczać  się  w  obrębie  składowiska,  tworzyć 

poduszki  gazowe  (wysokie  zagrożenie  eksplozją),  a  nawet  migrować 
do kilkuset metrów poza jego obszar przez warstwy przepuszczalne, 
pęknięcia i szczeliny, wypełniając naturalne kawerny, szyby górnicze, 
systemy kanalizacyjne itp.

 

Obecność biogazu może być zauważona w 

postaci  pęcherzyków  gazowych,  gdy  gaz  przechodzi  przez  wody 
powierzchniowe  w  sąsiedztwie  składowisk,  charakterystycznego 
odoru (ślady merkaptanów oraz siarkowodoru). O jego oddziaływaniu 
może 

także 

świadczyć 

zniszczona 

roślinność 

porastająca 

powierzchnię  i  skarpy  boczne  (pożółkłe  i  zbrązowiałe  części  zielone 
roślin).

Stosowane  środki techniczne zapobiegające migracji gazu mogą 

być następujące:

•pasywne:  bariery  nieprzepuszczalne  (z  tworzyw  sztucznych, 
materiałów  mineralnych,  spoiwa  cementowego),  rowy  wentylujące, 
kosze  szańcowe,  drenaż  gazowy,  odwierty  wentylujące,  studnie 
gazowe,

•aktywne: wymienione wcześniej środki pasywne (z wyjątkiem barier 
nieprzepuszczalnych), 

wzmocnione 

działaniem 

dmuchaw, 

wentylatorów,  ssaw  w  celu  podniesienia  efektywności  i  pewności 
działania systemu odgazowującego.

Wobec  wcześniej  omówionych  zasad  wykonawstwa  składowisk 

odpadów,  poniżej  przytacza  się  wytyczne  technologiczne  wykonania 
podłoża  i  przykrycia  składowisk  odpadów  wg  S.A.  Siedlungsabfall 
(Bundeanzeiger, Koln 1993, Stand I, Juni 1993), które są następujące:

•minimalna 

grubość 

uszczelnienia 

mineralnego 

podstawy 

składowiska 75 cm,

•współczynnik  wodoporzepuszczalności  uszczelnienia  mineralnego   

k510

-10

m/s,

•wykładziny  uszczelniające  z  zagęszczonego  polietylenu  (PEHD) 

powinny mieć grubość 2,5 mm,

•pochylenie  podłoża,  na  którym  montuje  się  drenaże  odcieków 

powinno  wynosić  3%  w  kierunku  poprzecznym  i  1%  w  kierunku 
podłużnym,

•warstwa filtracyjna żwiru o grubości 30 cm,

•warstwa  odgazowania,  w  przykryciu  składowiska,  grubość  0,5 

m; w warstwie tej nie powinno być więcej niż 10% węglanu wapnia,

•warstwa  uszczelnienia  mineralnego    w  przykryciu  składowiska 
powinna mieć grubość  0,5 m, współczynnik wodoprzepuszczalności 

warstwy powinien wynosić k510

-9

m/s,

•wykładzina  uszczelniająca  (PEHD)  nakładana  na  uszczelnienie 
mineralne przykrycia powinna mieć grubość 2,5 mm,

•warstwa filtracyjna dla wód opadowych powinna mieć współczynnik 
wodoprzepuszczalności k10

-3

m/s,

•warstwa  rekultywacyjna  przykrycia  składowiska  i  jego  poboczy 
(skarp) do nasadzania krzewów, powinna mieć grubość co najmniej 1 
m  i  powinna  zapewnić  dobre  ukorzenienie  i  mrozoodporność  roślin. 
Powinna także zapewniać ochronę przed erozją i pyleniem.

KOMPOSTOWANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH

Kompostowanie  odpadów  polega  na  niskotemperaturowym 

tlenowym 

rozkładzie 

substancji 

organicznej 

z 

udziałem 

mikroorganizmów.  W  procesie  kompostowania  uzyskuje  się  cenny 
nawóz, substytut nawozu naturalnego.

Kompostowanie  odpadów  jest  najbardziej  ekologiczną  metoda 

utylizacji  odpadów  stałych,  gdyż  eliminuje  niekorzystne  skutki  jakie 
mają  miejsce  w  technologii  unieszkodliwiania  odpadów  na 
składowiskach  (odcieki  zanieczyszczające  wody  gruntowe,  gaz 
wysypiskowy, okupacja ogromnych obszarów, niszczenie krajobrazu), a 
także  w  technologii  spalania  (emisje  gazowe,  tj.:  SO

2

,  NO

x

,  dioksyny, 

furany  oraz  popioły  i  żużle  z  zawartością  metali  ciężkich).  Ponadto 
rezultatem  procesu  kompostowania  jest  produkt,  który  może  być 
wykorzystany rolniczo.

Warunkiem  prawidłowego  procesu  kompostowania,  a  także 

uzyskania  kompostu  o  dobrych  cechach  użytkowych  (wolnego  od 
metali  ciężkich,  z  zawartością  pożądanych  ilości  substancji 
biogennych) 

jest 

wstępna 

segregacja 

odpadów 

miejskich. 

Najkorzystniej,  gdy  segregacja  odpadów  odbywa  się  u  źródła  ich 
powstawania, tzn. w gospodarstwach domowych. Praktykuje się także 
segregację  w  zakładzie  unieszkodliwiania  –  np.  w  kompostowni. 
Kompostownie  starego  typu,  tzn.  przerób  wymieszanych  odpadów,  w 
obecnej  dobie  jest  już  przeżytkiem.  Obecnie  kompostuje  się  głównie 
odpady  zielone  i  organiczne  biodegradowalne,  wydzielone  z  masy 
odpadów komunalnych.

Gdy  kompostowanie  nie  jest  poprzedzone  segregacją  wstępną, 

wówczas  masa  po  procesie  zawierać  będzie  znaczne  ilości  balastu 
(substancji  nie  poddających  się  biodegradacji,  jak:  szkło,  kamienie, 
plastiki),  a  przede  wszystkim  zawierać  będzie  metale  ciężkie  z   
odpadowych  puszek,  baterii,  świetlówek,  itp.  Udział  metali  ciężkich w 
kompoście  ponad  ilości  naturalnie  występujące  w  glebach, 
dyskwalifikuje  kompost  do  celów  wspomagania  upraw  rolnych,  w 
ogródkach  działkowych.  Kompost  zawierający  duże  ilości  metali 
ciężkich może być stosowany jedynie do celów rekultywacji składowisk 
odpadów lub nawożenia terenów zieleni miejskiej.

Do zalet metody kompostowania należy zaliczyć:

•uzyskanie wartościowego produktu w postaci kompostu,

•pełne  zhigienizowanie  odpadów  w  efekcie  biospalania  węgla 
organicznego, co jest reakcją egzoergiczną (dezaktywacja organizmów 
mezofilnych beztlenowych – zwykle chorobotwórczych),

•zmniejszenie  wyjściowej  objętości  odpadów  ponad  50%  po 
wydzieleniu balastu, który może być w wysokim stopniu wykorzystany 
w charakterze surowców wtórnych (metale, szkło, plastiki),

•relatywnie mała energochłonność.

Procesy zachodzące w kompostowanych odpadach
Produkt kompostowania – nawóz organiczny, zawiera próchnicę oraz 
czynniki  wzrostowe  w  postaci  mikroelementów.  Próchnicę  stanowi 
kompleks  złożonych  związków  organicznych,  co  upodobnia  ją  do 
naturalnego humusu glebowego.

W  składzie  humusu  glebowego  znajdują  się  głównie  kwasy 

huminowe  i  polisacharydy.  Zaletą  związków  humusowych  jest 
istnienie  połączeń  humusowych,  które  mają  wpływ  na  procesy 
przemiany materii organicznej gleby. Stanowią one dominującą część 
próchnicy,  w  związku  z  czym  decydują  w  właściwościach 
biogeochemicznych gleb.

Orientacyjny skład próchnicy w glebach jest następujący:

•tłuszcze i woski

-0,54,7%,

•żywice

-0,53,0%,

•hemicelulozy

-5,013,0%,

•błonnik

-3,05,0%,

•humus ligninowy

-35,050,0%,

•„białka glebowe”

-30,035,0%.

Przemiany  zachodzące  w  składowanych  odpadach  odbywają  się  z 

udziałem mikroflory i mikrofauny.

Chemizm  procesów  biochemicznych,  odpowiedzialnych  za  te 

przemiany, generalnie można podzielić na:

•częściową mineralizację,

•humifikację.
Typy mikroorganizmów wyizolowanych w kompostach to grzyby, bakterie 
anaerobowe, bakterie aerobowe.
W  miarę  postępu  procesu  kompostowania  zmieniają  się  kultury 
bakteryjne,  dominujące  w  kolejnych  fazach  przemian.  Sekwencja 
dominujących  organizmów  z  upływem  czasu  przedstawia  się 
następująco:

•pleśnie i bakterie niezarodnikowe,

•bakterie zarodnikowe,

•promieniowce.
Te ostatnie dominują w kompoście dojrzałym.

Rezultatem  przemian  z  udziałem  tych  mikroorganizmów  są  kwasy 

fulwowe (krenowy, epokrenowy), kwas ulminowy, kwas huminowy.

Optymalne warunki kompostowania

Obok warunków siedliskowych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju 

organizmów, takich jak:

•udział wilgoci,

•temperatura,

•napowietrzanie,

•pH podłoża,
bardzo  istotną  role  odgrywa  zawartość  substratów  biorących  udział  w 
reakcjach  metabolicznych.  Należą  do  nich:  C,  N,  P,  O    oraz 
mikroelementy.  W  czasie  kontroli  procesu  kompostowania  do  zwykłej 
praktyki należy bilansowanie stosunku węgla do azotu i fosforu.

Optymalne  stosunki  na  początku  procesu  kompostowania  powinny 

wynosić:

C : N = (17-30) : 1
    C : P = 100 : 1  

Udział  metali  ciężkich  w  kompostach  może  dyskwalifikować  ich 

przydatność do celów rolniczych. Jednakże należy zwrócić tu uwagę, że 
przy  tym  samym  udziale  związków  metali  ich  przyswajalność  przez 
rośliny  może  być  bardzo  zróżnicowana,  zależnie  od  pH  kompostu  lub 
gleby  oraz  udziału  związków  organicznych.  Wymywalność  i  zdolność 
absorbowania metali z kompostu rośnie wraz z obniżaniem się pH, stąd 
wartość  pH  kompostu  nie  powinna  być  niższa  od  6,5.  Duży  udział 
związków  organicznych  w  kompoście  sprzyja  wiązaniu  metali  w 
połączenia  metaloorganiczne,  z  których  utrudnione  jest  przechodzenie 
metali do roślin.

Dobre  warunki  napowietrzania  w  warunkach  naturalnych  mogą  być 

spełnione,  gdy  opady  są  odpowiednio  rozdrobnione  (optymalnie  do 
wielkości  części    25-40  mm).  Rozdrobnienie  odpadów  ułatwia  również 
dostęp  mikroorganizmów  do  całej  masy  odpadów.  Zbyt  duże 
rozdrobnienie,  poniżej  25  mm,  powoduje  zbyt  szczelne  upakowanie 
części  odpadków  w  pryzmie  i  utrudnia  przewietrzanie  pryzmy  w całym 
jej  przekroju.  Rozdrobnienie  na  mniejsze  frakcje,  nawet  do  12  mm, 
może  być  praktykowane  w  przypadku  technologii  kompostowania  ze 
sztucznym nadmuchem powietrza.

Optymalną  dobową  ilość  powietrza,  podawanego  do  pryzmy 

odpadów, można wyliczyć z zależności:

Q

pow.

/24h = (0,6-1,9)m

3

/kg  ciał rozkładalnych .

Nadmierna podaż powietrza może być również niekorzystna z powodu 

przesuszenia pryzmy i ucieczki azotu.

Optymalne  warunki  kompostowania  można  zdefiniować 

następująco:

•wilgotność odpadów w zakresie   4060%,

•stosunek  węgla  do  azotu  w  składzie  chemicznym  odpadów 

powinien wynosić;  C/N<30,

•temperatura procesu do 65

o

C;  w fazie początkowej niezbędna 

jest  codzienna  kontrola  temperatury,  natomiast  w  fazie  względnej 
stabilizacji – w odstępach kilkudniowych.

Temperaturą pryzmy można sterować za pośrednictwem podaży 

tlenu.  Ograniczając  podaż  tlenu  na  przykład  przez  zmniejszenie 
częstotliwości przerzucania kompostu lub przez zamknięcie otworów 
wentylacyjnych,  zmniejsza  się  intensywność  aerobowych  procesów 
biochemicznych i obniża się temperatura.

Efektywność 

kompostowania 

może 

poprawić 

wentylacja 

podciśnieniowa.  W  takim  przypadku  powietrze  zasysane  jest  od 
spodu  pryzmy  i  przepływ  strumienia  powietrza  wymuszany  jest  od 
góry  do  dołu  pryzmy.  Zasadniczą  zaletą  tego  sposobu  jest 
zapobieganie rozprzestrzenianiu się uciążliwych odorów.

Sterowanie  ilością  podawanego  powietrza  w  czasie  reakcji 

biologicznych zapobiega także wysuszaniu pryzmy kompostowej lub jej 
nadmiernemu zawilgoceniu.

Regularna  kontrola  temperatury  pryzm  jest  dobrym  wskaźnikiem 

do  obserwacji  zmian  fazy  dojrzewania  kompostu,  ale  nie 
wystarczającym.

W  celu  ustalenia  dojrzałości  kompostu  bada  się  następujące 

parametry:

•stabilizacja temperatury,

•stabilizacja  udziału  substancji  organicznej  (w  przeliczeniu  na 

substancję bezwodna i bezpopiołową),

•stosunek węgla do azotu C/N (poniżej 20),

•stosunek strat prażenia (ciał lotnych CL) do azotu względem próby 

kontrolnej;  w  próbie  kontrolnej  przyjmuje  się    CL/N=100%,  natomiast 
kompost  ustabilizowany  charakteryzują  wartości  względne    CL/N   
poniżej 100%,

•poziom  wskaźnika  Chaetomium  –  analizę  ilościową  prowadzi  się 

na  podstawie  wyników  posiewu  grzybka    o  tej  nazwie,  którego 
intensywny rozwój przypada na okres dojrzewania kompostu surowego 
–  wskaźnik  >  2000,  natomiast  w  kompoście  dojrzałym  jego  udział 
maleje – wskaźnik <300,

•zwiększenie 

liczby 

przetrwalników 

bakteryjnych, 

przy 

jednoczesnym spadku liczby bakterii wegetatywnych,

•struktura  fizyczna  gruzełkowata,  barwa  ciemnobrązowa,  zapach 

świeżej ziemi.

TERMICZNE UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW

Do  wiodących  krajów,  ze  względu  na  skalę  spalania  odpadów 

komunalnych,  należą  Japonia  i  Szwajcaria.  W  Japonii  już  w  roku  1970 
udział  spalanych  odpadów,  w  ogólnej  masie  unieszkodliwianych, 
wynosił  50%.  Spośród  naszych  sąsiadów  na  dużą  skalę  rozwinęły 
spalanie  odpadów  Szwecja  i  Niemcy.  W  Szwecji  spalaniu  poddaje  się 
50%  odpadów,  w  Niemczech  36%.  W  roku  1990  na  obszarze  Szwecji 
pracowały 23 spalarnie, a na obszarze Niemiec 47 instalacji do spalania 
odpadów 

komunalnych. 

Dopiero 

w 

latach 

siedemdziesiątych 

upowszechniono  stosowanie  w  spalarniach  wysokoefektywnych 
systemów oczyszczania gazów odlotowych, jak wielostopniowe cyklony 
i    filtry  elektryczne  oraz  układy  rekuperacji  ciepła.  W  latach   
osiemdziesiątych  w  dużych  spalarniach  usprawniono  system  redukcji 
emisji  toksycznych  związków  chlorowcopochodnych  organicznych 
poprzez dokładne sterowanie temperaturą spalania i schładzania spalin, 
udoskonalone układy elektrofiltrów i płuczek.

Metoda termicznego unieszkodliwiania odpadów jest 

najbardziej kontrowersyjna i budzi najwięcej sprzeciwów w kręgach 
ekologów i lokalnych społeczności. Protesty ekologów są rezultatem 
wykrycia w gazach odlotowych spalarni (w latach 
siedemdziesiątych) substancji o wysokiej toksyczności, 
chlorowcopochodnych dibenzodioksyn i dibenzofuranów. Związki te 
pojawiają się w emisjach gazowych, nawet wtedy, gdy nie 
występują w spalanych odpadach. Wynika to z faktu, że pochodne 
dioksyn i furanów syntezują się w gazach odlotowych ze spalarni na 
etapie ich schładzania (ok. 400

o

C). Obecność w gazach metali 

ciężkich działa katalitycznie na tworzenie pochodnych dioksyn i 
furanów w obecności chloru, węgla organicznego, tlenu.

Inne emitowane ze spalarni szkodliwe zanieczyszczenia, to 

m.in. kwas solny, dwutlenek siarki, tlenki azotu i tlenek węgla.

Poważnym problemem spalarni jest odpad w postaci żużla i 

popiołów lotnych, w których skumulowane są metale ciężkie 
zawarte w odpadach. Na popiołach zaadsorbowane są również 
związki pochodne dioksyn i furanów. Zatem spalarnia musi mieć 
wysoko zorganizowane składowisko żużla i popiołu dla tego typu 
odpadu końcowego, aby odcieki ze składowiska nie zagrażały 
środowisku. Pod koniec lat osiemdziesiątych stała się głośna sprawa 
wytrucia małży morskich w Danii, w zasięgu oddziaływania spalarni 
śmieci. Jak się okazało, przyczyną tego nie były emisje gazowe do 
atmosfery, spowodowane niedoskonałą technologią spalania, czy 
oczyszczania gazów odlotowych, lecz źle zlokalizowane i 
nieprawidłowo zabezpieczone składowisko popiołów ze spalarni.

Składowanie popiołu i żużla ze spalonych odpadów na specjalnie do 
tego celu przygotowanych składowiskach, kanalizuje obieg metali 
ciężkich i ogranicza ich przepływ w środowisku.

Organizacje proekologiczne w krajach zachodnich coraz 

częściej idą na kompromis w wyrażanych opiniach dotyczących 
projektów nowych spalarni, gdyż wykazano, że nie da się w sposób 
racjonalny unieszkodliwiać odpadów niebezpiecznych lub tzw. 
problemowych na składowiskach, gdyż rodzi to jeszcze większe 
zagrożenie dla środowiska. Do takich odpadów należą:

•niektóre odpady pochodzenia przemysłowego, jak: farby, lakiery, 
przepracowane oleje, smary, chlorowane węglowodory, chłodziwa i 
czyściwa,

•odpady poszpitalne, jak: odpady pooperacyjne, igły, strzykawki, 
tkanki ludzkie,

•tzw. odpady problemowe, trafiające z gospodarstw domowych do 
odpadów komunalnych, są to: przeterminowane medykamenty, środki 
ochrony roślin, farby i lakiery, oleje, smary, opony, itp.

Unieszkodliwianie  odpadów  niebezpiecznych  w  spalarni  eliminuje 
problem  ich  deponowania  na  składowiskach,  co  obniża  koszty 
niezbędne na wykonanie składowisk.

Prawidłowo 

zaprojektowana 

spalarnia 

emitująca 

zanieczyszczenia  poniżej  dopuszczalnych  norm  jest  obiektem 
przyjaznym  dla  środowiska,  gdyż  powstrzymuje  proces  jego 
zaśmiecania i chroni środowisko przed odpadami niebezpiecznymi.

Duże  nakłady  środków  inwestycyjnych  w  krajach  zachodnich 

przeznacza  się  na  wysokosprawne  techniki  oczyszczania  gazów 
odlotowych  ze  spalarni,  są  to  bowiem  bardzo  kapitałochłonne  węzły 
technologiczne,  pochłaniające  do  70%  kosztów  przeznaczonych  na 
realizację  spalarni.  Ten  kierunek  inwestowania  przynosi  oczekiwane 
rezultaty dla czystości środowiska.

Charakterystyka  odpadów  ze  względu  na  unieszkodliwianie 
termiczne

Przeciętna  wartość  opałowa  odpadów  domowych  w  Europie 

waha  się  w  dość  szerokim  zakresie:  8000-10000  KJ/kg.  Wartość 
opałowa odpadów zależy od udziału palnej substancji organicznej.

O łatwości palenia odpadów decydują 3 czynniki:

•udział wilgoci  (poniżej 50%),

•udział części palnych (min. 25%),

•udział popiołu (poniżej 60%).

Przy spełnieniu kryteriów palności odpady nie wymagają dodatku 

palnych materiałów (inicjujących).

Po  spaleniu  odpad  w  postaci  żużla  i  popiołu  stanowi    4050% 

masy i tylko 5 do 10% objętości wejściowej do pieca.

Sezonowa  zmienność  składu  odpadów  komunalnych,  zwłaszcza 

w  aglomeracjach  miejskich  z  udziałem  znacznej  liczby 
gospodarstw  ogrzewanych  paleniskami  indywidualnymi  (duży 
udział  popiołu  w  odpadach)  niekorzystnie  wpływa  na  stabilność 
pracy spalarni odpadów.

Rozwiązania 

techniczne 

zakładów 

termicznego 

unieszkodliwiania odpadów

Na  bazie  dotychczasowych  doświadczeń  w  zakresie 

termicznego  unieszkodliwiania  odpadów  można  wyróżnić  dwie 
podstawowe technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów:

•spalanie na ruszcie (proces prowadzony z nadmiarem tlenu),

•piroliza 

(proces 

termicznego 

rozkładu 

w 

warunkach 

beztlenowych).

W 

zastosowaniu 

do 

odpadów 

komunalnych 

najbardziej 

rozpowszechniły  się  w  świecie  spalarnie  realizujące  metodę 
bezpośredniego  spalania  na  ruszcie.  Wypada  wspomnieć,  że  w 
ostatnich  latach  rozwinęły  się  technologie  ze  spalaniem  fluidalnym, 
pozwalające uzyskać poprawę efektywności procesu.

W  procesie  pirolizy  powstaje  gaz  pirolityczny,  zawierający 

głównie  lotne  węglowodory,  produkty  ciekłe,  smoły  oraz  koks 
pirolityczny.

Spośród wyżej wymienionych technologii szerokie praktyczne 

zastosowanie mają spalarnie rusztowe. Według Światowej Organizacji 
Zdrowia 525 instalacji do spalania odpadów komunalnych pracowało 
w  1993  roku  w  krajach  Europy  Zachodniej.  Natomiast  technologia 
rozkładu  pirolitycznego  odpadów  komunalnych  znajduje  się  wciąż  w 
stadium badań doświadczalnych.