Slajd 1

Przedmiot socjologii

wychowania i jej

podstawowe pojęcia

Program wykładu

Definicja i przedmiot socjologii wychowania

Relacje socjologii wychowania do innych dyscyplin

naukowych

Pojęcie środowiska wychowawczego

Socjalizacja w ujęciach psychologicznych

Socjalizacja w ujęciach socjologicznych

Pojęcie wychowania

Pojęcie nauczania

Przedmiot

Przedmiot socjologii

wychowania

Przedmiotem socjologii wychowanie są procesy

społeczne zachodzące w instytucjach

wychowawczych i tych sytuacjach

społecznych, które pełnią funkcje

wychowawcze i socjalizacyjne.

Celem socjologii wychowania jest analiza

wpływów i czynności wychowawczych w

środowiskach, grupach i instytucjach o tym

charakterze, a także efektów tych wpływów i

działań.

(S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie)

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

Psychologia

społeczna

Antropologia

kultury

Pedagogika

społeczna

Filozofia

Socjologia

wychowania

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

Antropologia kultury

dostarcza

narzędzi pozwalających zajrzeć głębiej

pod powierzchnię zjawisk zachodzących

w klasie szkolnej i w innych

środowiskach wychowawczych.

Definicja: Dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury,

rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną

różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii

kultury

Związki socjologii wychowania z innymi naukami

społecznymi

Psychologia społeczna

– bada

relacje między uczestnikami

interakcji pod kątem ich wpływu na

indywidualność jednostki jako

członka grupy, na jej funkcjonowanie

dynamikę.

Definicja: dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii

badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania

wpływają na psychikę jednostki.

Związki socjologii wychowania z innymi

naukami społecznymi

3) Socjologia i pedagogika wyłoniły się

filozofii

filozofii, która jako nauka

teoretyczna zajmowała się/zajmuje
się istotą procesu wychowania,
związku duchowego mistrza i ucznia.

Socjologia wychowania a pedagogika społeczna

4) Zarówno socjologia wychowania jak i

pedagogika społeczna

zajmują się

środowiskiem wychowawczym i jego

wpływem na jednostkę, procesami

uspołeczniania człowieka….

SW – z perspektywy opisowej, wskazując

prawidłowości i zależności między zjawiskami

PS – koncentruje się na przekształcaniu

środowisk, by lepiej zaspokajały potrzeby

ludzi.

Socjologia wychowania a pedagogika

społeczna

Różnicę ról socjologa i pedagoga

można opisać np. tak:

Socjolog skupia się bardziej na

badaniu i opisywaniu różnic

edukacyjnych między dziećmi.

Pedagog społeczny – stara się

różnicom przeciwdziałać i je

wyrównywać.

Podstawowe pojęcia socjologii wychowania

Środowisko wychowawcze

Socjalizacja

Wychowanie

Nauczanie

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze to całokształt wpływów

oddziałujących na jednostkę – celowo

organizowanych i spontanicznych, powodujących

określone przeżycia i postępowanie. (K. Sośnicki)

F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska

wychowawczego trzy następujące elementy:

osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice,

bohaterowie dzieciństwa)

grupy społeczne (społeczność sąsiedzka,

rówieśnicy, klasa szkolna)

instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)

Socjalizacja

Socjalizacja – część całkowitego wpływu

środowiska, która wprowadza jednostkę

do udziału w życiu społecznym, uczy ją

zachowania według przyjętych wzorów,

uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną

do utrzymywania się i wykonywania

określonych ról społecznych (J.

Szczepański).

Socjalizacja pierwotna, wtórna, krytyczna

Powszechnie rozróżnia się dwie fazy

procesu socjalizacji – socjalizację

pierwotną i wtórną, współcześni badacze

edukacji dodają jeszcze kategorię

socjalizacji krytycznej.

Socjalizacja pierwotna

W trakcie trwania socjalizacji

pierwotnej uczymy się

porozumiewać za pomocą języka,

dokonuje się przekaz podstawowych

norm społecznych i interioryzacja

elementów tradycji kulturowej.

Socjalizacja wtórna

Na etapie socjalizacji wtórnej wraz z

poszerzającym się kręgiem interakcji

społecznych pojawiają się nowe wartości,

niektóre sprzeczne z już przyswojonymi.

Przede wszystkim jednak uczymy się ról

społecznych, stajemy się członkami różnych

grup, poznajemy system sankcji

społecznych, reakcje na nasze zachowania.

Uczymy się dokonywać wyborów i ponosić

konsekwencje własnych działań.

Socjalizacja krytyczna

Socjalizacja krytyczna pojawia się u progu

dorosłości, przybierając formę kontestacji

wartości i wzorów życia prezentowanych

przez otoczenie i selektywnego wyboru

niektórych spośród nich. Socjalizacja

krytyczna nie jest odrębną fazą

socjalizacji – pojawia się w trakcie

socjalizacji wtórnej.

Socjalizacja krytyczna

Mechanizmem, który stymuluje przebieg

socjalizacji krytycznej jest konflikt między

tym co zastane, a tym co nowe. Prowadzi

do podwyższenia poziomu indywidualności

jednostki. Umożliwia dystansowanie się

od oferty otoczenia i ról jakie oferuje

społeczeństwo.

W wyniku socjalizacji krytycznej zyskujemy

autonomię działania, wchodzą w etap tzw.

moralności postkonwencjonalnej.

Psychologiczne i socjologiczne teorie

socjalizacji

Analizy procesu socjalizacji dokonują dwie

główne grupy teorii naukowych:

Teorie psychologiczne

– w których główne

zróżnicowania procesu socjalizacji

wynikają z płci

Teorie socjologiczne

– w których głównym

kryterium zróżnicowania są role uczniów

przyjmowane w szkole

Psychologiczne teorie socjalizacji

W obrębie teorii psychologicznych

można wyodrębnić cztery główne

stanowiska:

Stanowisko antropologiczne

Stanowisko poznawczo-

osobowościowe

Stanowisko psychoanalityczne

Stanowisko behawiorystyczne

Stanowisko antropologiczne

Przyczyną różnic w zachowaniach czy cechach

osobowości chłopców i dziewczynek jest

sposób, w jaki dana społeczność utrwaliła

wzorce zachowań społecznych dotyczących

reprodukcji i produkcji.

Ważne jest jak członkowie społeczności dzielą

zadania życiowe – np. zdobywanie

pożywienia, opieka nad dziećmi. Podział ten

zależy od klimatu, tego kto sprawuje władzę

itp.

Stanowisko poznawczo-osobowościowe

Badania ukazują przewagę kobiet nad

mężczyznami w sferze inteligencji

werbalnej, a mężczyźni przeważają w

sferze myślenia obrazowo-przestrzennego.

Mężczyźni uznawani są za bardziej

agresywnych – co wynika z siedmiokrotnie

wyższego poziomu wydzielania

testosteronu, ale i społecznego

przyzwolenia na bycie silnym,

dominującym.

Stanowisko psychoanalityczne

Kluczowe dla nabycia tożsamości płciowej jest

superego, którego rozwój przypada na 6-ty rok

życia.

(

Superego

w teorii Z. Freuda stanowi wewnętrzną reprezentację wartości

moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które

przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji).

Źródłem superego jest identyfikacja z rodzicem płci

przeciwnej. U chłopców zerwanie emocjonalnego
związku z matką ma charakter szokowy, u
dziewcząt ma powolny prze bieg, czego efektem
jest słabszy rozwój superego i większa podatność
na emocje.

Stanowisko behawiorystyczne

Rodzice przejawiają zdecydowane reakcje

wobec przejawów agresji u dziewcząt i

częściej stosują kary fizyczne wobec

chłopców. Identyfikacja z matką lub ojcem

zależy (inaczej niż w przypadku

stanowiska psychoanalitycznego) od

okazywanego synowi czy córce

zainteresowania, troski czy też władzy

reprezentowanej przez jednego z

rodziców.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

W teoriach socjologicznych za kluczowy

czynnik socjalizacji uznawana jest rola

społeczna związana z funkcjonowaniem

dziecka w szkole.

Stanowisko s-f zakłada, że istotą socjalizacji

jest przystosowanie do określonych

wymogów, norm i reguł odnoszących się

do funkcjonowania w roli ucznia.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Szkoła to swoista miniatura społeczeństwa, a

jednocześnie instytucja, która pośredniczy w

przechodzeniu od bycia członkiem rodziny

(partykularyzm) do bycia członkiem

społeczeństwa (uniwersalizm).

Dobrze funkcjonujący w swej roli uczeń jest

odtwórcą i naśladowcą nauczyciela, a

jednocześnie jest na tyle silnie zintegrowany z

grupą (rówieśnikami), by nauczyć

dopasowywać swoje potrzeby do oczekiwań

innych.

Stanowisko strukturalno-funkcjonalne

Szkoła poprzez internalizację

uniwersalistycznych norm i wartości

promuje postawy konformistyczne - uczy

funkcjonowania w dorosłym

społeczeństwie.

Stanowisko interakcyjne

Istotą socjalizacyjnego działania szkoły jest

proces komunikacji, którego podstawą

jest wspólny system symboli – język.

Przystosowanie do wymagań szkoły, a w

konsekwencji do społeczeństwa (jak w

stanowisku s-f) zastąpione jest tu

aktywnym przyjmowaniem wyobrażeń o

sobie i świecie, przebiegającym w toku

porozumiewania się z innymi.

Stanowisko interakcyjne

Ma więc miejsce proces autokreacji (a nie

naśladownictwa), w którym chodzi o

podkreślanie i promowanie indywidualności

ucznia.

Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na

równowadze między procesami normalizacji i

indywidualizacji.

Konieczny jest pewien poziom przystosowania do

norm szkolnego życia ale i pewien poziom

napięcia w roli ucznia objawiający się oporem

edukacyjnym.

Stanowisko interakcyjne

Podstawą tworzenia obrazu samego siebie

jest etykieta złego lub dobrego ucznia,

która (co odkrywają uczniowie) nie zależy

tylko od własnych wysiłków

intelektualnych, ale i od bycia właściwie

postrzeganymi przez nauczycieli.

WYCHOWANIE

Zarówno socjalizacja jak i wychowanie

dotyczą osobowości jednostki i prowadzą

do zmian w jej obrębie. Zmiany te mogą

być pozytywne bądź negatywne, mogą

mieć charakter trwały lub tymczasowy.

Różnica między socjalizacja a wychowaniem

polega na tym, że w przypadku

wychowania zmiany są zawsze trwałe i

społecznie pożądane.

Socjalizacja, a wychowanie

Wychowanie z założenia ma charakter

intencjonalny, jest świadome i celowe,

socjalizacja natomiast jest nieświadoma i

nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych

założeń czy planu postępowania.

Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez

udziału woli wychowanka i osób z grona

jego otoczenia, opiera się na

naśladownictwie, interioryzacji

całokształtu cech otoczenia społecznego.

nauczanie

Nauczanie – planowa i systematyczna praca

nauczyciela z uczniami mająca na celu

wywołanie pożądanych, trwałych zmian w

ich postępowaniu, dyspozycjach i

osobowości pod wpływem uczenia się i

opanowywania wiedzy, przezywania

wartości i działań praktycznych.

(Nowy

słownik pedagogiczny)

Pojęcia wychowania i nauczania są więc

bliskie sobie.

Rozróżnienie pojęć wychowania i nauczania

Rozróżniając: kształtowanie dyspozycji

kierunkowych (poglądy, motywy działań,

ideały i wartości) nazywamy

wychowaniem.

Kształtowanie dyspozycji instrumentalnych

(umiejętności, nawyki, zainteresowania)

nazywamy nauczaniem.

Document Outline