Stopień opanowania systemu
leksykalnego.
Dziecko słyszące rozwija się w świecie
dźwiękowo-obrazowym, natomiast
dziecko z dużym ubytkiem słuchu żyje i
rozwija się w świecie obrazowo-
dźwiękowym. U dziecka, u którego
mowa nie była nigdy systematycznie
rozwijania, a „obrazy”, tzn. przedmioty,
zjawiska je otaczające, nie były
nazywane, nie dochodzi do
kształtowania się mowy wewnętrznej,
stanowiącej zasób niezbędnych pojęć
systemu leksykalnego
• Zadaniem logopedy jest wprowadzenie
dziecka głuchego w świat dźwiękowo-
obrazowy oraz pomoc w przejściu z
myślenia konkretnego na pojęciowe.
Przedstawione trudności w opanowaniu
systemu leksykalnego przez dzieci z
wadą słuchu wyrażają się w ubogim
słownictwie i konkretnym nazywaniu
rzeczy i zjawisk.
• Badania A. Rakowskiej (1992) na
temat rozwoju systemu
gramatycznego u dzieci głuchych
wykazały, że w ich zasobie
leksykalnym dominują wyrazy
nazywające prymarne, czyli
rzeczowniki i czasowniki.
Rzeczowniki, którymi posługują się
dzieci głuche, są głównie nazwami
określającymi osoby, rzeczy, rośliny,
zwierzęta z najbliższego otoczenia.
• Na podstawie badań A. Rakowskiej
można stwierdzić, że w toku
systematycznej rewalidacji
instytucjonalnej, prowadzonej w
klasach młodszych szkoły specjalnej
dla głuchych, zakres znaczeń
rzeczowników rozszerza się powoli,
obejmując coraz szersze kategorie
znaczeniowe.
• W słowniku biernym i czynnym dzieci
głuchych najczęściej wstępują
czasowniki obejmujące nazwy
czynności wykonywanych kilka razy
dziennie przez dzieci lub osoby im
bliskie. Są to czasowniki z grupy:
toaleta, ubieranie się, czynności
porządkowe, pobieranie pokarmów
(Gunia 1986).
• Duże trudności w rozumieniu
czasowników dotyczą tych wyrazów,
które są utworzone przez dodanie
przedrostków, np. zjeżdżam –
odjeżdżam – wyjeżdżam - przyjeżdżam;
odchodzę – przychodzę – wychodzę –
podchodzę – wchodzę – zachodzę. Są
to grupy wyrazów, które w systemie
leksykalnym określają precyzyjnie ruch
własny istot i rzeczy oraz czynności
ruchowe działające na położenie
przedmiotów.
• Badania dotyczące umiejętności
rozróżniania form czasownika
wykazały, że poprawne stosowanie
form w drugiej osobie (daj, połóż,
otwórz) jest najlepiej opanowane
przez dzieci głuche. W kształtowaniu
mowy dzieci później pojawiają się te
formy czasownika w pierwszej
osobie, a najpóźniej w trzeciej osobie
• Obserwowane trudności w zakresie
opanowania systemu leksykalnego,
obejmują również wyrazy sekundarne
(przymiotniki, przysłówki),
wskazujące (zaimki), szeregujące
(liczebniki) oraz morfemy luźne
(spójniki, partykuły, przyimki).
1) Wśród przymiotników, którymi
najczęściej posługują się dzieci głuche, są
wyrazy oznaczające barwę, kształt,
rozmiar i ciężar. Określają one cechy
sensoryczne, odbierane przez wrażenia
zmysłowe. Rzadko pojawiają się w
słownictwie dzieci przymiotniki oceniające
i wartościujące.
2) Badania znajomości przysłówków
wykazały, że najwcześniej w mowie
dziecka głuchego pojawiają się wyrazy
określające miejsce – „tu”, „tutaj”, „tam”-
następnie przysłówki oznaczające czas i
sposób w jaki czynność została wykonana.
3) Spośród wyrazów wskazujących
najczęściej jest używany zaimek
osobowy „ja” i dzierżawczy „mój”,
ponieważ mają one dla dziecka
konkretne znaczenie. Duże trudności
występują podczas użycia zaimków,
takich jak: „on”, „ty”.
4) Ponieważ wypowiedzi dzieci są
przeważnie zdaniami prostymi,
dlatego spójniki są używane
sporadycznie.
5) Wśród partykuł najczęściej są
używane dwie: „nie”, „czy”.
6) Geppert (1968) przedstawiła
charakterystyczne trudności w
prawidłowym opanowaniu
przyimków.
Stwierdziła ona, że badane dzieci:
- prawie nie uwzględniają przyimka w zdaniu;
- rozumieją niektóre przyimki tylko w konkretnym
znaczeniu, np. koło, pod;
- nadają przyimkom znaczenie rzeczownikowe;
- ujmują przyimki w znaczeniu przysłówków;
- mają trudności w różnicowaniu znaczenia
przyimków podobnych graficznie i bliskich
semantycznie (na, nad);
- mają problemy z ujmowaniem przyimka jako
określenia stosunku między dwoma
przedmiotami; ujmują go jako znak stosunku
między sobą a danym przedmiotem;
- nie rozumieją abstrakcyjnego znaczenia
przyimków, używając ich w znaczeniu
przestrzennym (zanosić – przynosić – podnosić).
• Omówione trudności w opanowaniu
zasobu leksykalnego przez dzieci z
uszkodzonym słuchem potwierdzają
liczne badania. J. Baran (1981)
wykazała, że dzieci z klasy IV szkoły
podstawowej specjalnej osiągają
słabe wyniki w opanowaniu języka. W
próbie 10 000 wyrazów liczba
znanych haseł nie przekroczyła 12%.
• Potwierdza to dysproporcje w
opanowaniu przez dzieci
poszczególnych części mowy na
niekorzyść zaimków, przyimków,
spójników, przysłówków.
• Również badania Z. M. Kurkowskiego
(1996) dowiodły, że istnieją znaczne
zróżnicowania w opanowaniu
słownictwa przez sześcioletnie dzieci
z uszkodzonym narządem słuchu.
Wykazały one, że 11,5% dzieci nie
używało w ogóle słów, a 7,7%
wypowiadało tylko formy cząstkowe
wyrazów lub leksemy ekspresywno-
onomatopeiczne.
• Z.M. Kurkowski twierdzi, że żadne z
badanych dzieci nie osiągnęło zasobu
słownictwa biernego i czynnego
charakterystycznego dla
sześciolatka, a większość dzieci
opanowała poziom rozwoju mowy
trzylatka.