dr hab. Jerzy Supernat
Instytut Nauk Administracyjnych
Uniwersytet Wrocławski
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
Instytut Nauk Administracyjnych
Uniwersytet Wrocławski
Modelowanie i modele
2
Model
przedstawia interesujący
nas fragment rzeczywistości
w uproszczony, ale
zorganizowany sposób (w
konkretnym przypadku
relewantne informacje mogą
zostać poddane strukturalizacji
i formalizacji)
pozwala złożoną
rzeczywistość lepiej zrozumieć
Modelowanie i modele
3
Ekonomista
Wiesław Sadowski
(ur. 1922):
Model
odzwierciedla
interesujący
nas
fragment
rzeczywistości z po-minięciem
mniej istotnych elemen-tów
tej rzeczywistości.
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
4
Prawnik
Jacek Giezek
(ur. 1958):
Wszelka
dogmatyczna
abstrakcja
i
odnosząca się do niej teoretyczna refleksja
opiera się z natury rzeczy na modelowaniu.
Modelowanie jest w naszych kontaktach z
otocze-niem wszechobecne (…) bo taka w
istocie jest procedura spostrzegania oraz
wartościowania
ota-czającej
nas
rzeczywistości.
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
5
Socjolog
Piotr Sztompka
(ur.
1944):
Myślenie naukowe opiera się na
ab-strakcji,
odchodzeniu
od
konkretu.
Model to układ, który stanowi środek
pośredniego poznania drugiego układu
dzięki temu, że jest wobec niego
analogiczny pod istotnym wzglę-dem, a
równocześnie bardziej dostępny poznaw-
czo.
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
6
Matematyk
Karl Pearson
(1857-
1936):
Zadaniem nauki jest wyłącznie
nauko-wy opis faktów, różniący
się od opisu zwykłego tym, że ma
to być opis eko-nomiczny i
ujmować w możliwie pro-stej
formie matematycznej jak najwię-
cej
faktów,
pozwalając
je
rozumieć
przy
tym
jak
najmniejszym wysiłkiem.
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
7
Alexander Graham
Bell
(1847-1922):
Wiedza jest procesem
gromadzenia faktów;
mądrość bierze się
z ich uproszczenia
(Knowledge is a
process of piling up
facts; wisdom lies
in their
simplification).
Modelowanie i modele
8
Modelowy czy naukowy opis rzeczywistości
nazy-wa się jeszcze w szczególności
systemem.
Zdaniem
prawnika
Kazimierza
Opałka
(1918-1995) poprawny system nie oznacza
prostego
odwzoro-wania
rzeczywistości,
lecz:
„pewne konstrukcje myślowe, porządkujące
i se-gregujące w określony sposób zjawiska
rzeczywi-stości – nie wnoszące niczego
nowego do rzeczy-wistości, lecz dające jej
skoordynowany obraz w celu lepszego
objęcia jej myślą i poznania”.
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
9
Modelowanie jest
powszechnie
wykorzystywane w
procesach podejmowania
decyzji.
Model:
pomaga podmiotowi
podejmującemu decyzje
zrozumieć problem
decyzyjny
pobudza twórczość i ułatwia
znalezienie możliwych
sposobów rozwiązania
problemu
pomaga ocenić możliwe
kierunki działania
10
Stąd na ogół jest
tak,
że w tej samej
sytuacji decyzje
różnych osób
nie są identyczne,
a często znacznie
się różnią.
Ludzie podejmują
decyzje nie w
interakcji
z rzeczywistym
problemem, lecz
w interakcji z
modelami problemu
decyzyjnego.
11
Typologia modeli
•
konkretny i abstrakcyjny
•
statyczny i dynamiczny
•
deterministyczny i probabilistyczny
•
normatywny (preskryptywny) i
opisowy (deskryptywny)
•
analogowy i symboliczny
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
12
Model konkretny i model abstrakcyjny
•
model konkretny jest repliką
rzeczywistości
•
model abstrakcyjny jest syntetycznym
ujęciem najbardziej istotnych elementów
rzeczywistości
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
13
Istotne jest to, co musi się
zawierać w uogólnieniu, jeśli ma
być
ono
pra-womocne.
Oddzielenie
czynników
is-
totnych od nieistotnych jest
równo-znaczne z początkiem
wiedzy.
Filozof
Hans Reichenbach
(1891-1953):
Modelowanie i mdele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
14
Model statyczny i model dynamiczny
•
model
statyczny
przedstawia
rzeczywistość w ja-kiejś konkretnej chwili w
oderwaniu
od
stosunków
następstwa
czasowego
•
model dynamiczny wykorzystuje czas jako
pod-stawowy element opisu zjawiska w jego
powiąza-niu ze zdarzeniami występującymi
wcześniej i póź-niej
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
15
Model deterministyczny i probabilistyczny
•
model deterministyczny przedstawia
wartość każdej zmiennej decyzyjnej przy
pomocy jednej wielkości
•
model probabilistyczny wskazuje na
możliwe za-kresy zmiennych w postaci
rozkładów prawdopo-dobieństwa
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
16
Model normatywny i model opisowy
•
model
normatywny
służy
ocenie
dostępnych
kie-runków
działania
i
wskazaniu tego, który w danej sytuacji jest
najlepszy, czyli optymalny
•
model opisowy (opisowy model werbalny)
ogra-nicza się do przedstawienia pewnego
fragmentu rzeczywistości bez próby jej
oceny
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
17
Model analogowy i model symboliczny
• wśród modeli analogowych, czyli modeli
posłu-gujących
się
analogią,
można
wyróżnić:
analogowe modele werbalne
analogowe modele fizyczne
•
model symboliczny wykorzystuje symbole
ma-tematyczne
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
18
Szczególne znaczenie
w podejmowaniu decyzji
mają modele
?
symulacyjne.
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
19
Russell L. Ackoff
Maurice W. Sasieni
:
Modele odzwierciedlają
rzeczywistość, a
symulacja ją imituje.
(Models represent
reality, simulation
imitates it).
Każde modelowanie,
o ile tylko naśladuje
(imituje)
rzeczywistość,
jest symulacją.
Modelowanie i modele
20
W języku
modelowania przez
model symulacyjny
rozumie się model
matematyczny,
którym można
manipulować w celu
oceny skutków
możliwych działań bez
potrzeby uciekania się
do obarczonych
ryzykiem prób
rzeczywistych.
21
Posługując
się
językiem
prakseologicznej teorii organizacji,
można
powiedzieć,
że
model
symulacyjny pozwala na imanen-
tyzację, czyli „zastępowanie prób
fakty-cznych
pseudopróbami
wykonywanymi w myśli” (
Tadeusz
Kotarbiński
).
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
22
Ponieważ manipulacja modelem polega na
stosowaniu procedury opisującej relacje pomiędzy
zmiennymi decy-zyjnymi, model symulacyjny
można
również
nazywać
mo-delem
proceduralnym
.
Steve Cooke
,
Nigel Slack
:
In fact what are generally called simulation
models should more properly be called
procedural models, since the model is a
procedure expressed in precise symbols. The
term simulation actually refers to the method by
which the model is used to make predictions.
Modelowanie i modele
Modelowanie i modele
dr hab. Jerzy Supernat
23
Posługując się modnym
językiem końca XX
i początku XXI wieku,
można powiedzieć,
że model symulacyjny
pozwala na swobodne
eksperymentowanie
w świecie wirtualnym,
czyli w świecie, który
jest wykreowanym
odzwierciedleniem
świata rzeczywistego.
24
Celestial navigation is based on the premise that
the Earth is the centre of the universe. The
premise is wrong, but the navigation works. An
incorrect model can be a useful tool.
Kelvin Throop III
Myśli końcowe
Essentially, all models are wrong, but
some are useful.
George E. P. Box