Status socjoekonomiczny

(SES) jako podstawowa

kategoria socjomedyczna w

badaniach nad chorobą

wieńcową z perspektywy

stanu zdrowia społeczeństwa

Jarosław Jurczyszyn gr. 9

• Socjokardiologia – wieloczynnikowy model

etiologiczny choroby wieńcowej

– rola biologicznych czynników ryzyka

– wyjaśnienie tylko 50% zmienności umieralności z

powodu ch. w. i nie więcej niż połowy

zachorowalności

• Uzupełnienie modelu biomedycznego o

czynniki psychologiczne:

– lęk, depresja, niski poziom wsparcia społecznego,

czynniki osobowościowe, poziom stresu

życiowego

• Rosnące znaczenie SES jako centralnej

zmiennej w badaniach ukierunkowanych na

wyjaśnienie społecznych uwarunkowań

chorób serca

– wzrost liczby badań analizujących związek SES –

zdrowie od 1963 r.; w latach 1990-1999 średnio

175 publikowanych prac z SES w tytule

artykułu/rok; łączna liczba od 1942-2003r. : 3544

artykułów

SES – status socjoekonomiczny

• w społeczeństwie postrzeganym jako

struktura uporządkowana wg wielu cech,

mającym budowę hierarchiczną,

definiowaną w kategoriach prestiżu, pozycji,

stylu życia, wykształcenia lub zasobów

ekonomicznych

• wiele wskaźników SES – najczęściej używane

do „pomiaru”:

– wykształcenie- uważane za najbardziej stabilny

wskaźnik i obciążony najmniejszym błędem

pomiaru; ludzie dobrze wykształceni są

generalnie najlepiej poinformowani o zaletach

prozdrowotnego stylu życia i korzyściach z

prewencji i leczenia, wykształcenie promuje

również zdrowy tryb życia,

– dochód, zawód, stan zatrudnienia(zaleca się

stosowanie więcej niż jednego wskaźnika

jednocześnie do badań)

• Poziom wykształcenia jest odwrotnie

skorelowany ze śmiertelnością osób

dorosłych

– Badania belgijskie z 2004 r. Potwierdzają

znaczenie poziomu wykształcenia jako ważnego

czynnika determinującego stan zdrowia

– Oczekiwana długość życia w grupie osób w

wieku 25-75 lat o niskim poziomie

wykształcenia jest krótsza o 17 lat dla

mężczyzn i o 21 lat dla kobiet w porównaniu z

osobami z najwyższym poziomem

wykształcenia

– liczba lat życia z gorszą samooceną zdrowia

jest większa w grupie niskiego wykształcenia o

ponad 13 lat u mężczyzn i blisko 20 lat u kobiet

(osoby gorzej wykształcone przez większą

część życia mają poczucie gorszego zdrowia od

osób wykształconych lepiej)

• Badania amerykańskie w latach

1979-1985 obejmujące populację 1,3
mln osób powyżej 25 r. życia
wykazały, że współczynnik
śmiertelności spada wraz ze
wzrostem poziomu wykształcenia

• M. G. Marmot i M.E. McDowall

wykazują że w GB w latach 1970-
1983 spadek śmiertelności z powodu
ch.w. był większy w grupie
nonmanual workers niż w grupie
manual workers

• Badania S. Winga (USA)– opóźnienie

spadkowej tendencji epidemiologicznej w

obszarach biedy

• 1980r. – raport Douglasa Blacka „The Black

Report” odnotowuje poprawę stanu zdrowia

społeczeństwa brytyjskiego ograniczającą się

do klasy średniej i wyższej

• W ostatniej dekadzie XX wieku ludzie biedni

umierali wcześniej w porównaniu z bogatymi i

byli obarczeni większym ryzykiem

zachorowania na większość chorób „zabójców”

• Poprawa ogólnego zdrowia poplulacji nie

implikuje poprawy stanu zdrowia biednych,

przeciwnie, różnice w stanie zdrowia pomiędzy

biednymi i bogatymi ulegają pogłębieniu

Dochód jako wskaźnik SES

• Ludzie żyjący w złych warunkach

socjoekonomicznych są bardziej narażeni
na fizyczne, biologiczne i psychologiczne
czynniki ryzyka takie jak przeludnienie,
złe warunki sanitarne, ekstremalne
temperatury, dieta, zanieczyszczenie
środowiska, palenie, uzależnienie od
alkoholu i narkotyków, bakterie, wirusy,
stres

• Może to być powodem braku efektów

wprowadzania egalitarnej służby zdrowia
na wyrównanie różnic w stanie zdrowia
pomiędzy grupami społecznymi, w
przeciwieństwie do zniesienia
nierówności ekonomicznych

• SES pozostaje kluczową zmienną w

badaniach z zakresu epidemiologii

społecznej ponieważ:

– Jest czynnikiem o dużej wadze eksplanacyjnej w

zakresie zdrowia publicznego

– Zrozumienie jego roli etiologicznej ma istotne

znaczenie dla polityki społecznej gdyż wskazuje

miejsca możliwej interwencji medycznej i

wskazywać wytyczne do badań przesiewowych

– Związek pomiędzy SES a zdrowiem jest podparty

stale rosnącym zasobem dowodów od stuleci

– Jest jednym z najmocniejszych i najbardziej

spójnych wskaźników predykcyjnych zdrowia i

długości życia

– Współczesne społeczeństwa charakteryzują się

przesuwaniem zasobów ekonomicznych do

warstw o wyższej SES, prowadząc do koncentracji

biedy i jednocześnie złego stanu zdrowia

• Kluczowa rola czynników związanych z

kulturą i środowiskiem w kształtowaniu
wzorów występowania chorób
cywilizacyjnych

• Choroba wieńcowa – główne znaczenie
• Choroby CVS jako główna przyczyna

śmierci i niepełnosprawności
w krajach rozwiniętych:

–

2000r. - 48,6% zgonów

–

prognoza na 2020 – 46,4% zgonów

w krajach rozwijających się:

–

do 2020 r. – ponad 1/3 zgonów spowodowana
chorobami serca; 71% zgonów
spowodowanych ch. w. w krajach
rozwijających się

• ch. w. jako modelowy problem kliniczny
• Talcott Parsons : „każdy proces zmian

społecznych sprzyja pojawianiu się

pewnych chorób”

• zmiana uszeregowania głównych

przyczyn zgonów w:

– przemianach od społeczeństwa wiejskiego

do miejskiego

– procesach modernizacji – zbliżania się

społeczeństwa w sposób zamierzony,

celowy, planowany, do uznanego modelu

nowoczesności

• powstanie „ traumy zmian

społecznych” co powoduje „ degradację

zdrowotną społeczeństwa”

Choroba wieńcowa w Polsce

• Objawowa choroba naczyń wieńcowych –

ok. 1mln osób

• Roczna zapadalność na zawał serca – 100

tys. Osób

• Lata 1960-1991 – podwojenie śmiertelności

z powodu chorób układu krążenia u obu płci

• Od 1991 – trend spadkowy śmiertelności z

powodu ch. w.

• Rok 1994 – w grupie 45-64 lata spadek

26% dla mężczyzn i 25% dla kobiet(wbrew

prognozom; najprawdopodobniej

spowodowane zmianami społeczno-

ekonomicznymi po 1989)

• Brak tendencji spadkowej w grupie o niskim

SES

SES a choroba wieńcowa

• odwrotna korelacja pomiędzy

współczynnikami zachorowalności i

śmiertelności z powodu ch. w. a SES

• osoby o niskim SES wykazują opóźnioną

normalizację funkcji układu krążenia po

stresie związanym z wykonywaniem zadań

umysłowych co może przyspieszać rozwój

zmian miażdżycowych

• grupy społeczne w obszarach biedy są

bardziej narażone na różnorodne źródła

przewlekłych infekcji co koreluje z ryzykiem

ch. w.

• u osób z niskim SES na etapie

przedklinicznym zmiany miażdżycowe są

bardziej zaawansowane

• Mężczyźni o niskiej SES w

dzieciństwie mogą być obarczeni
wyższym ryzykiem ch. w. w
porównaniu z osobami o wysokiej
SES w dzieciństwie(istnieją badania o
wynikach sprzecznych)

• Wpływ SES na przebieg choroby

jawnej klinicznie:

– niski dochód oraz niski poziom wsparcia

społecznego u pacjentów ze
zdiagnozowaną ch. w. istotnie zwiększa
śmiertelność

– pacjenci z zawałem mięśnia sercowego o

niskim SES charakteryzują się większym
prawdopodobieństwem zgonu lub
nawrotu zawału

– stabilna postać przewlekłej choroby

wieńcowej występuje częściej u osób
wykształconych(osoby słabo
wykształcone chorują częściej na zawał
serca)

Teoria rozproszenia

• Teoria rozproszenia(diffusion theory) określa

dynamikę zmian epidemii śmiertelności z

powodu ch. w.

• Rozpowszechnienie ch. w. rozpoczęło się w

grupach społecznych o wysokim SES w bogatych

krajach, ponieważ grupy te jako pierwsze

przyswoiły elementy stylu życia zwiększające

ryzyko wieńcowe(palenie tytoniu, dieta bogata w

tłuszcze nasycone)

• Choroba rozprzestrzeniła się do populacji o

niskiej SES i krajów biedniejszych wskutek

podwyższenia standardu życia

• Trend spadkowy w odniesieniu do ch. w. dotknął

jako pierwsze grupy o wysokim SES ponieważ

one jako pierwsze wdrożyły prozdrowotne

zmiany w stylu życia

• Dynamika zmian wg DT wykazuje w Europie

gradient z „północy na południe”.

• Istnieją różnice zależne od płci w relacji

między SES a zdrowiem

– 40% incydentów wieńcowych u kobiet to

incydenty śmiertelne

– 67% nagłej śmierci u kobiet zdarza się u osób,

u których ch. w. nie była zdiagnozowana

– W grupie kobiet 55-64 lat z ch. w. aż u 36%

choroba powoduje inwalidztwo i odsetek ten

rośnie po 75 r. życia

– Współczynnik zgonów we wczesnym okresie

po zawale serca u kobiet wynosi 18%, u

mężczyzn tylko 8,5%

– W okresie jednego roku po zawale umiera

ponad 11% kobiet i 8% mężczyzn

– Kobiety wykazują większe nasilenie objawów i

głębsze zaburzenia stanu czynnościowego w

porównaniu z mężczyznami

– u ½ kobiet ze stabilną ch. w. następuje

znaczne ograniczenie codziennej

aktywność(mężczyźni - 1/3)

•KONIEC
•DZIEKUJEM