Status socjoekonomiczny 

(SES) jako podstawowa 

kategoria socjomedyczna w 

badaniach nad chorobą 

wieńcową z perspektywy 

stanu  zdrowia społeczeństwa

Jarosław Jurczyszyn gr. 9

• Socjokardiologia – wieloczynnikowy model 

etiologiczny choroby wieńcowej

– rola biologicznych czynników ryzyka

– wyjaśnienie tylko 50% zmienności umieralności z 

powodu ch. w. i nie więcej niż połowy 

zachorowalności

• Uzupełnienie modelu biomedycznego o 

czynniki psychologiczne:

– lęk, depresja, niski poziom wsparcia społecznego, 

czynniki osobowościowe, poziom stresu 

życiowego

• Rosnące znaczenie SES jako centralnej 

zmiennej w badaniach ukierunkowanych na 

wyjaśnienie społecznych uwarunkowań 

chorób serca

–  wzrost liczby badań analizujących związek SES – 

zdrowie od 1963 r.; w latach 1990-1999 średnio 

175 publikowanych prac z SES w tytule 

artykułu/rok; łączna liczba od 1942-2003r. : 3544 

artykułów

SES – status socjoekonomiczny

• w społeczeństwie postrzeganym jako 

struktura uporządkowana wg wielu cech, 

mającym budowę hierarchiczną, 

definiowaną w kategoriach prestiżu, pozycji, 

stylu życia, wykształcenia lub zasobów 

ekonomicznych

• wiele wskaźników SES – najczęściej używane 

do „pomiaru”:

– wykształcenie- uważane za najbardziej stabilny 

wskaźnik i obciążony najmniejszym błędem 

pomiaru; ludzie dobrze wykształceni  są 

generalnie najlepiej poinformowani o zaletach 

prozdrowotnego stylu życia i  korzyściach z 

prewencji i leczenia, wykształcenie promuje 

również zdrowy tryb życia,

– dochód, zawód, stan zatrudnienia(zaleca się 

stosowanie więcej niż jednego wskaźnika 

jednocześnie do badań)

• Poziom wykształcenia jest odwrotnie  

skorelowany ze śmiertelnością osób 

dorosłych

– Badania belgijskie z 2004 r.  Potwierdzają 

znaczenie poziomu wykształcenia jako ważnego 

czynnika determinującego stan zdrowia

– Oczekiwana długość życia w grupie osób w 

wieku 25-75 lat o niskim poziomie 

wykształcenia jest krótsza o 17 lat dla 

mężczyzn i o 21 lat dla kobiet w porównaniu z 

osobami z najwyższym poziomem 

wykształcenia

– liczba lat życia z gorszą samooceną zdrowia 

jest większa w grupie niskiego wykształcenia o 

ponad 13 lat u mężczyzn i blisko 20 lat u kobiet 

(osoby gorzej wykształcone przez większą 

część życia mają poczucie gorszego zdrowia od 

osób wykształconych lepiej)

• Badania amerykańskie w latach 

1979-1985 obejmujące populację 1,3 
mln osób powyżej 25 r. życia 
wykazały, że współczynnik 
śmiertelności spada wraz ze 
wzrostem poziomu wykształcenia

• M. G. Marmot i M.E. McDowall 

wykazują że w GB w latach 1970-
1983 spadek śmiertelności z powodu 
ch.w. był większy w grupie 
nonmanual workers niż w grupie 
manual workers

• Badania S. Winga (USA)– opóźnienie 

spadkowej tendencji epidemiologicznej w 

obszarach biedy

• 1980r. – raport Douglasa Blacka „The Black 

Report”  odnotowuje poprawę stanu zdrowia 

społeczeństwa brytyjskiego ograniczającą się  

do klasy średniej i wyższej

• W ostatniej dekadzie XX wieku ludzie biedni 

umierali wcześniej w porównaniu z bogatymi i 

byli obarczeni większym ryzykiem 

zachorowania na większość chorób „zabójców” 

• Poprawa ogólnego zdrowia poplulacji nie 

implikuje poprawy stanu zdrowia biednych, 

przeciwnie, różnice w stanie zdrowia pomiędzy 

biednymi i bogatymi ulegają pogłębieniu

Dochód jako wskaźnik SES

• Ludzie żyjący w złych warunkach 

socjoekonomicznych są bardziej narażeni 
na fizyczne, biologiczne i psychologiczne 
czynniki ryzyka takie jak przeludnienie, 
złe warunki sanitarne, ekstremalne 
temperatury, dieta, zanieczyszczenie 
środowiska, palenie, uzależnienie od 
alkoholu i narkotyków, bakterie, wirusy, 
stres

• Może to być powodem braku efektów 

wprowadzania egalitarnej służby zdrowia 
na wyrównanie różnic w stanie zdrowia 
pomiędzy grupami społecznymi, w 
przeciwieństwie do zniesienia 
nierówności ekonomicznych

• SES pozostaje  kluczową zmienną w 

badaniach z zakresu epidemiologii 

społecznej ponieważ:

– Jest czynnikiem o dużej wadze eksplanacyjnej w 

zakresie zdrowia publicznego

– Zrozumienie jego roli  etiologicznej ma istotne 

znaczenie dla polityki społecznej gdyż wskazuje 

miejsca możliwej interwencji medycznej i 

wskazywać wytyczne do badań przesiewowych

– Związek pomiędzy SES a zdrowiem jest podparty 

stale rosnącym zasobem dowodów od stuleci

– Jest jednym z najmocniejszych i najbardziej 

spójnych wskaźników predykcyjnych zdrowia i 

długości życia

– Współczesne społeczeństwa charakteryzują się 

przesuwaniem zasobów ekonomicznych do 

warstw o wyższej SES, prowadząc do koncentracji 

biedy i jednocześnie złego stanu zdrowia 

• Kluczowa rola czynników związanych z 

kulturą i środowiskiem w kształtowaniu 
wzorów występowania chorób 
cywilizacyjnych

• Choroba wieńcowa – główne znaczenie
• Choroby CVS jako główna przyczyna 

śmierci i niepełnosprawności 
w krajach rozwiniętych:

–

2000r.  - 48,6% zgonów

–

 prognoza na 2020 – 46,4% zgonów

w krajach rozwijających się:

–

do 2020 r. – ponad 1/3 zgonów spowodowana 
chorobami serca; 71% zgonów 
spowodowanych ch. w. w krajach 
rozwijających się

• ch. w. jako modelowy problem kliniczny
• Talcott Parsons : „każdy proces zmian 

społecznych  sprzyja pojawianiu się 

pewnych chorób”

• zmiana uszeregowania  głównych 

przyczyn zgonów w:

– przemianach od społeczeństwa wiejskiego 

do miejskiego

– procesach modernizacji – zbliżania się 

społeczeństwa w sposób zamierzony, 

celowy, planowany, do uznanego modelu 

nowoczesności

• powstanie „ traumy zmian 

społecznych” co powoduje „ degradację 

zdrowotną społeczeństwa”

Choroba wieńcowa w Polsce

• Objawowa choroba naczyń wieńcowych – 

ok. 1mln osób

• Roczna zapadalność na zawał serca – 100 

tys. Osób

• Lata 1960-1991 – podwojenie śmiertelności 

z powodu chorób układu krążenia u obu płci

• Od 1991 – trend spadkowy śmiertelności z 

powodu ch. w.

• Rok 1994 – w grupie 45-64 lata  spadek 

26% dla mężczyzn i 25% dla kobiet(wbrew 

prognozom; najprawdopodobniej 

spowodowane zmianami społeczno-

ekonomicznymi po 1989)

• Brak tendencji spadkowej w grupie o niskim 

SES

SES a choroba wieńcowa

• odwrotna korelacja pomiędzy 

współczynnikami zachorowalności  i 

śmiertelności z powodu ch. w. a SES

• osoby o niskim SES wykazują opóźnioną 

normalizację funkcji układu krążenia po 

stresie związanym z wykonywaniem zadań 

umysłowych co może przyspieszać rozwój 

zmian miażdżycowych

• grupy społeczne w obszarach biedy są 

bardziej narażone na różnorodne źródła 

przewlekłych infekcji co koreluje  z ryzykiem 

ch. w.

•  u osób z niskim SES na etapie 

przedklinicznym zmiany miażdżycowe są 

bardziej zaawansowane

• Mężczyźni o niskiej SES w 

dzieciństwie  mogą być obarczeni 
wyższym ryzykiem ch. w. w 
porównaniu z osobami o wysokiej 
SES w dzieciństwie(istnieją badania o 
wynikach sprzecznych)

• Wpływ SES na przebieg choroby 

jawnej klinicznie:

– niski dochód oraz niski poziom wsparcia 

społecznego u pacjentów ze 
zdiagnozowaną ch. w. istotnie zwiększa 
śmiertelność

– pacjenci z zawałem mięśnia sercowego o 

niskim SES  charakteryzują się większym 
prawdopodobieństwem zgonu lub 
nawrotu zawału

– stabilna postać przewlekłej choroby 

wieńcowej występuje częściej u osób 
wykształconych(osoby słabo 
wykształcone chorują częściej na zawał 
serca)

Teoria rozproszenia

• Teoria rozproszenia(diffusion theory) określa 

dynamikę zmian epidemii śmiertelności z 

powodu ch. w.

• Rozpowszechnienie ch. w. rozpoczęło się w 

grupach społecznych o wysokim SES w bogatych 

krajach, ponieważ grupy te jako pierwsze 

przyswoiły elementy stylu życia zwiększające 

ryzyko wieńcowe(palenie tytoniu, dieta bogata w 

tłuszcze nasycone)

• Choroba rozprzestrzeniła się do populacji o 

niskiej SES i krajów biedniejszych wskutek 

podwyższenia standardu życia

• Trend spadkowy w odniesieniu do ch. w. dotknął 

jako pierwsze grupy o wysokim SES ponieważ 

one jako pierwsze wdrożyły prozdrowotne 

zmiany w stylu życia

• Dynamika zmian wg DT wykazuje w Europie 

gradient z „północy na południe”.

• Istnieją różnice zależne od płci w relacji 

między SES a zdrowiem

– 40% incydentów wieńcowych u kobiet to 

incydenty śmiertelne

– 67% nagłej śmierci u kobiet zdarza się u osób, 

u których ch. w. nie była zdiagnozowana

– W grupie kobiet 55-64 lat z ch. w. aż u 36% 

choroba powoduje inwalidztwo i odsetek ten 

rośnie po 75 r. życia

– Współczynnik zgonów we wczesnym okresie 

po zawale serca u kobiet wynosi 18%, u 

mężczyzn tylko 8,5% 

– W okresie jednego roku po zawale umiera 

ponad 11% kobiet i 8% mężczyzn

– Kobiety wykazują większe nasilenie objawów i 

głębsze zaburzenia stanu czynnościowego w 

porównaniu z mężczyznami

– u ½ kobiet ze stabilną ch. w. następuje 

znaczne ograniczenie codziennej 

aktywność(mężczyźni - 1/3)

•KONIEC
•DZIEKUJEM