Pamięć

Stosowana psychologia

poznawcza

Szymon Wichary

Pamięć

• Przechowywanie informacji w

określonym celu przez określony czas

Klasyczny model (Atkinson & Shiffrin,

1968)

• Pamięć sensoryczna
• Pamięć krótkotrwała
• Pamięć długotrwała

Koncepcje pamięci

Poznawcze klasyczne
• Analogia: umysł jako komputer szeregowy

– Operacje na symbolach
– Symbole – reprezentacje obiektów
– Umiejscowione w konkretnym miejscu w mózgu

Pamięć jest odrębnym systemem od np.

– Percepcji
– Podejmowania decyzji

Różnice między działaniem mózgu a cechami

tego modelu

Koncepcje pamięci

Koneksjonistyczne: Umysł jako sieć połączeń

– Rozproszona reprezentacja obiektów
– Subsymboliczna

•

Wydobywanie z pamięci

– Interferencja między podobnymi wspomnieniami

•

Pamięć nie jest odrębnym systemem

– np. pamięć robocza jako pobudzony obszar sieci (pamięci

długotrwałej)

•

Trudności w wyprowadzeniu jednoznacznych

przewidywań z modeli koneksjonistycznych

– Dopasowywanie modeli do danych
– Duża liczba stopni swobody

•

Problem dla badających realne problemy

Koncepcje pamięci

Funkcjonalne
• Koncentrują się na zmiennych wpływających

na wykonanie zadań pamięciowych

• Nie postulują określonego mechanizmu
• Klasyczny model: model poziomów

przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972)

• Czym „głębiej” przetwarzana informacja o

zdarzeniu, tym łatwiej ją odpamiętać

– Cechy fizyczne
– Cechy syntaktyczne
– Cechy semantyczne

Rodzaje pamięci

• Epizodyczna vs. semantyczna (Tulving,

1972)

• Epizodyczna = Pamięć zdarzeń
• Semantyczna = pamięć faktów

– Bez pamiętania jak, kiedy i gdzie została

nabyta

• Utajona vs. jawna (Graf & Schacter, 1985)

– Priming (torowanie)
– Uzupełnianie wyrazów vs. rozpoznawanie

Zjawiska związane z

pamięcią

• Metapamięć
• Pamięć świadków zdarzenia
• Efekt fałszywej informacji
• Wpływ stresu na pamięć
• Metody wspomagania pamięci

Metapamięć

• Wiedza na temat własnej pamięci

– Często błędna

• Uczenie się

– „zblokowane” vs. rozłożone w czasie

• Odpamiętywanie

– bezpośrednio po uczeniu vs. po przerwie
– Praktyka = uczenie się „zmasowane”

Uczenie się na pamięć

– Słabe efekty (Craik Lockhart, 1972)
– Stosowane przez ludzi

Pewność a trafność

• Pewność świadków zdarzenia

– ważna wskazówka dla sędziów

• Niska korelacja pewność/trafność,

– r = 0,25

• Świadkowie trafnie rozpoznający

podejrzanych

– Twierdzą, że rozpoznanie automatyczne

• Świadkowie nietrafnie rozpoznający

– Proces eliminacji

Pewność a trafność

• Hindsight bias: „Ja wiedziałem, że tak

będzie”

– Uaktualnianie informacji
– Model RAFT (Repetition After Feedback with

Take the best, Hoffrage)

– System poznawczy nie wyewoluował po to,

żeby po prostu gromadzić i przechowywać
informacje, tylko po to, żeby przewidywać
zdarzenia

– Ważna rola uczenia się

Wpływ fałszywej informacji

Film o wypadku samochodowym (Loftus i

Palmer, 1974)

– Pytanie jak szybko jechały samochody, kedy

się „zderzyły’

– Hit, smash, bump, colide

• Ocena prędkości zależna od użytego słowa

– Liniowa zależność z „gwałtownością zderzenia”

• Odpamiętane szczegóły również zależne

od użytego słowa

– Stłuczone szkło

Wpływ fałszywej informacji

Wniosek:

Zeznanie świadka może być
zniekształcone przez sposób zadawania
pytań i przez dodatkową informację
podaną w trakcie przesłuchania

Wpływ stresu na pamięć

• „Pamięć tunelowa” (Christianson, 1992)

– Wybiórcze zapamiętywanie

• „Tunelowe” przetwarzanie informacji

– Pamięć robocza
– Podejmowanie decyzji
– Rozwiązywanie problemów
– Pamięć długotrwała

Model soczewki Brunswika

w1

w2

w3

w4

Zmienna

docelow

a

Hipoteza Easterbrooka

• Pobudzenie emocjonalne ogranicza liczbę

wskazówek używanych do rozwiązania

problemu

• Ogranicza liczbę wskazówek

przetwarzanych przez system

• Przetwarzane są wskazówki „centralne” =

ważne dla rozwiązania problemu (dobre

predyktory)

• Wskazówki „peryferyczne” (mniej ważne)

są ignorowane

Mechanizm

Brunswika-Easterbrooka

w1

w2

w3

w4

Zmienna

docelow

a

Zagrożeni

e

Uciekać!

Wpływ stresu na pamięć

Pamięć długotrwała
• Ważne aspekty zdarzenia są

zapamiętywane dobrze

• Nieważne aspekty są

zapamiętywane słabo

Metody wspomagania

pamięci

• Wywiad poznawczy
• Mnemotechniki
• Ogólne wskazówki

– przy uczeniu się
– przy odpamiętywaniu

Wywiad poznawczy

Przesłuchiwanie świadków

– trafność
– kompletność

• Zeznania świadków – ważny dowód

– 28 spraw ponownie rozstrzygniętych
– 24/28 niesłusznie skazanych na podstawie

zeznań świadków

• Cognitive Interview (Geiselman i wsp.,

1986)

Wywiad poznawczy

Podstawowe zasady
1)

Wspomnienia składają się z wielu bodźców

Efektywność odpamiętania zależy od liczby
użytych wskazówek, które pokrywają się z
cechami wspomnienia

2)

Istnieje kilka różnych dróg dotarcia do
śladu pamięciowego

Efektywność (kompletność) odpamiętania zależy
od różnorodności użytych wskazówek

Wywiad poznawczy

Techniki przesłuchiwania
Zwiększenie zakresu wskazówek

wspólnych dla zapamiętywania i
odpamiętywania

–

Odtworzenie (mentalne) fizycznego,
osobistego kontekstu zdarzenia

–

Zachęcanie świadka do odpamiętania
wszystkich informacji, niezależnie od
przypisywanej im ważności

Wywiad poznawczy

Techniki przesłuchiwania
Wykorzystanie różnorodnych dróg

dotarcia do śladu pamięciowego

–

Odtwarzanie zdarzeń w różnych
porządkach czasowych

–

Odtwarzanie zdarzeń z różnych
perspektyw (przestępcy, ofiary)

Wywiad poznawczy jest stosowany z

powodzeniem w USA i Wielkiej Brytanii

Mnemotechniki

• Trudne i nudne zadania pamięciowe

–

skojarzenie twarz-nazwisko

• Ludzie zagrożeni deficytami pamięci

–

Ludzie starsi

–

pacjenci, np. z zespołem Korsakowa

• Pomoce zewnętrzne
• Techniki umysłowe

–

Rymy

–

Układanie i przeszukiwanie alfabetyczne

–

Techniki wyobrażeniowe

• Metoda miejsc

Mnemotechniki

• Efektywne
• Rzadko używane
• Wąska grupa zadań poznawczych
• Wymagają wysiłku w trakcie uczenia się

i używania

– np. pacjenci z zespołem Korsakowa szybko

zapominają wyuczonych mnemotechnik 

• Preferowane są pomoce zewnętrzne

Techniki

wspomagania pamięci

Ogólne wskazówki
• Zwróć uwagę (miej świadomość)

– Głębokie przetwarzanie
– Wizualizacja
– Integracja nowego materiału z posiadaną

wiedzą

• Podobne warunki zapamiętywania i

odpamiętywania

• Wypróbuj różne wskazówki do

odpamiętania tego samego materiału

Uwaga!

Kolokwium...

Kolokwium 3

1) Jak działa strategia sumy ważonej?
2) Co postuluje koncepcja ograniczonej

racjonalności Herberta Simona?

3) Jak działa heurystyka satisficing?
4) Jakie czynniki wpływają na tendencję

do stosowania prostych strategii
decyzyjnych?