Układ immunologiczny jest jednym z
głównych

układów

chroniących

nienaruszalność ustroju (od immunis –
odporny), wykształcających odporność na
wszystko, co obce. Może się jednak
zdarzyć,

że

ko-mórki

układu

odpornościowego mogą utracić zdol-ność
odróżniania własnych tkanek od obcych i
roz-wijać

reakcje

niszcząc

własne

narządy (autimmuni-zacja).

U dorosłego człowieka składowe układu
immunolo-gicznego stanowią około 10%
masy ciała. Tworzą go grasica, szpik
kostny

oraz

narządy

obwodowe

zawierające

różne

skupiska

tkanki

chłonnej, przede wszystkim śledziona i
węzły chłonne.

Odporność można podzielić na:
1) wrodzoną, czyli nieswoistą lub

naturalną,

2) nabytą, czyli swoistą, uwarunkowaną

wytworzeniem przeciwciał.

AD. 1) Odporność wrodzona, różna u
różnych ga-tunków, zapisana jest w
kodzie genetycznym;
odpowiedź na czynniki obce jest
nieswoista, w przy-bliżeniu taka sama na
różne bodźce.
Należą do niej:

a) bariery fizykochemiczne – skóra, błony

śluzowe,

wydzieliny: pot, łzy, sok żołądkowy,

nasienie;

b) komórki żerne (fagocytujące):monocyty/makro-

fagi, granulocyty obojętno- i kwasochłonne, pły-
tki krwi oraz komórki cytotoksyczne;

c) czynniki humoralne – opsoniny opłaszczające

antygen,

składowe

układu

dopełniacza,

substancje bakteriobójcze (np. lizozym we
łzach), interferon

(białko hamujące replikację

wirusów), białka

ostrej fazy (CRP, fibrynogen

i in.).

U niektórych osób mogą występować
defekty procesu fagocytozy. Znaczne
zmniejszenie

liczby

granulo-cytów

prowadzi do nawracających zakażeń
ropnych.

Inny

defekt

dotyczy

upośledzonego

wewnątrzkomór-kowego

zabijania

sfagocytowanych

bakterii.

Wystę-puje on w przewlekłej dziedzicznej
chorobie ziarni-niakowatej. Do innych
zaburzeń fagocytozy można zaliczyć
upośledzenie ruchliwości i chemotaksji
neutrofilów

prowadzące

także

do

przewlekłych zaka-żeń ropnych.

UKŁAD

DOPEŁNIACZA

UKŁAD

DOPEŁNIACZA

Układ dopełniacza jest to grupa ponad 20
różnych

białek

enzymatycznych

występujących

we

krwi

w

formie

proenzymów, których właściwości biolo-
giczne (uczestnictwo w procesie hemolizy
i niszcze-niu drobnoustrojów) ujawniają
się po ich aktywacji. Reakcja przebiega
łańcuchowo, a powstające frag-menty
oznacza się literami, np. C3a, C3b, C5e
itp.

Składniki

dopełniacza

są

produkowane przez nabło-nek jelit,
makrofagi, komórki wątroby.

c.d.
Aktywacja dopełniacza może odbywać się
na

drodze

klasycznej

przez

immunoglobiny

(kompleksy

immu-

nologiczne) i na drodze alternatywnej,
np. przez ba-kterie chorobotwórcze
(liposacharydy). Aktywacja dopełniacza
może przebiegać łącznie z aktywacją
krzepnięcia krwi, fibrynolizy i kinin.
Dopełniacz bierze udział zarówno w
odporności nieswoistej jak i swoistej.

c.d.
Uczestniczy w każdym zapaleniu i
uszkodzeniu tkanek. Uwalniane w czasie
aktywacji białek dopeł-niacza peptydy
mają działanie chemotaktyczne i wy-
kazują

cechy

substancji

naczynioaktywnych.

Opisano

kilka

rodzajów receptorów dla składowych
dopełnia-cza. W ostatnim czasie okazało
się, że mogą występo-wać dziedziczne
niedobory składowych układu dopeł-
niacza, np. C1, C2, C3. Występuje wtedy
zwiększona wrażliwość na zakażenia i
większa podatność na niektóre choroby.

ODPORNOŚĆ

NABYTA

ODPORNOŚĆ

NABYTA

W przypadku gdy odporność nieswoista
jest niesku-teczna , czynnik obcy (antygen
wnikajacy do ustroju) działa bezpośrednio
na komórki układu immunolo-gicznego.
Pochłonięty i zdegradowany przez makro-
fag antygen zostaje zaprezentowany na
powierzchni

błony

komórkowej

limfocytom. W procesie tym bio-rą udział
wyspecjalizowane komórki, zwane komór-
kami prezentującymi antygen. W węzłach
chłonnych funkcję tę najczęściej spełniają
komórki dendrytycz-ne.

c.d.
Główną

komórką

układu

odpornościowego jest lim-focyt. Limfocyty
stanowią niejednorodną pod wzglę-dem
morfologicznym i czynnościowym grupę
ko-mórek. Dzielimy je na populację
limfocytów T, doj-rzewająca w grasicy, i
populację

grasiczoniezależną,

dojrzewającą u człowieka w szpiku –
limfocyty B.

c.d.
Limfocyty

B

są

komórkami

prekursorowymi

ko-mórek

plazmatycznych,

wytwarzających

immuno-globuliny, z których ok. 20%
stanowią przeciwciała. Limfocyty T biorą
udział w odpowiedzi immunolo-gicznej
komórkowej typu późnego, mają właści-
wości

regulacyjne,

współdziałają

z

limfocytami B, makrofagami i innymi
komórkami prezentującymi antygen.

c.d.
Odpowiedź

immunologiczna

może

przebiegać

jako

reakcja

wczesna

(humoralna) z udziałem przeciwciał
(immunoglobulin). Może też przebiegać
jako reakcja późna, czyli komórkowa, w
której biorą udział uczu-lone limfocytyT.
Zarówno w odczynie wczesnym, jak i
późnym

powstaje

pamięć

immunologiczna.

c.d.
Powtórne

podanie

antygenu

w

odpowiednim czasie od dawki uczulającej
(pierwszej)

powoduje

mocniej-szą

i

szybciej przebiegającą reakcję. Wszystkie
re-akcje immunologiczne zachodzą przy
udziale media-torów – cytokin, substancji
wytwarzanych przez różne komórki.

c.d.
Aktywowany

makrofag

uwalnia

interleukinę

1,

która

indukuje

wytwarzanie interleukiny 2 przez limfocy-
ty T pomocnicze (CD

4

). W ostatnich latach

okazało

się,

że

silne

własności

pobudzania

komórek

prezen-tujących

antygen

(immunomodulujące)

mają

krótkie sekwencje bakteryjnego DNA.

c.d.
Kontakt makrofagów z tym antygenem
wywołuje ich aktywację oraz syntezę i
uwalnianie do otoczenia wielu różnych
cytokin.

c.d.
Komórki wiążą antygen przez swoiste
receptory

po-wierzchniowe.

Na

limfocycie B rolę tę pełnią powie-
rzchniowe immunoglobuliny. Receptor
antygenowy limfocytów T rozpoznaje
antygen tylko w połącze-niu z cząsteczką
HLA (human leucocyte antigen). W
reakcjach,

w

których

uczestniczą

pomocnicze limfo-cyty T (CD

4

), biorą

udział antygeny klasy drugiej (HLA - D),
natomiast w reakcjach cytotoksycznych
limfocytów T- antygeny klasy I (HLA-A-B-
C).

c.d.
Poszczególne populacje limfocytów
charakteryzuje

także

ekspresja

powierzchniowych

antygenów

tzw.

antygenów różnicowania (CD – cluster of
differen-tation). Część tych antygenów
stanowią powierz-chniowe receptory.

c.d.
Ekspresja

antygenów,

połączona

z

funkcja

limfo-cytów

w

reakcjach

immunologicznych,

umożliwiła

identyfikację

poszczególnych

subpopulacji limfo-cytów u człowieka. I
tak, markerem limfocytów indukcyjno –
pomocniczych jest antygen CD

4

, limfo-

cytów cytotoksycznych i supresyjnych –
CD

8

.

c.d.
Oprócz

odpowiedzi

humoralnej

i

komórkowej istnieje nieraz sytuacja, w
której ustrój nie odpowia-da na antygen.
Jest to stan tzw. tolerancji immuno-
logicznej. W warunkach zdrowia ustrój
nie odpo-wiada na własne antygeny,
dopiero w stanach choro-bowych i
zmianach

konformacyjnych

własnych

antygenów

komórkowych

występuje

zaburzenie to-lerancji (ustrój odpowiada
na własne, lecz zmienione antygeny) i
prowadzi do reakcji zwanej autoimmuni-
zacją, w której dochodzi do niszczenia
własnych tkanek czy narządów.

ANTYGENY

ANTYGENY

Antygenami

są

najczęściej

wielocząsteczkowe sub-stancje białkowe,
rozpoznawane przez komórki ukła-du
immunologicznego jako składniki obce. W
na- stępstwie ich działania dochodzi do
wytworzenia

komplementarnych

przeciwciał lub uczulonych ko-mórek,
które reagują w sposób swoisty z tymi
anty-genami..

c.d.
Antygeny dzielimy na kompletne i
niekompletne, czyli hapteny. Hapten jest
substancją drobnocząste-czkową, która
sama nie ma zdolności wywoływania
przeciwciał in vivo. Może jednak nabierać
właści-wości

immunogennych

po

sprzężeniu z nosnikiem, np. z białkiem
wielocząsteczkowym.

Wyróżniamy kilka typów antygenów:

 antygeny syngeniczne – występują w

organizmie o

identycznej strukturze

genetycznej;

 antygeny allogeniczne – występują w

obrębie gatunku;

 antygeny ksenogeniczne – występują u

osobników różnych gatunków.

Wykazują one najwyższy stopień

niezgodności w razie przeszczepów.

c.d.
Najbardziej

zmienną

właściwością

antygenu jest jego zdolność do reakcji z
przeciwciałem. Miejsce wiążące antygen
znajduje

się

w

części

zmiennej

cząsteczki

immunoglobulin.

Reakcje

immunolo-giczne

cechuje

wysoka

swoistość w stosunku do antygenów.

c.d.
Do komórek układu limfatycznego zalicza
się limfo-cyty, makrofagi i komórki
dendrytyczne. Jednak w reakcjach
immunologicznych biorą udział także
inne komórki, z których najważniejsze są
granulocyty i komórki tuczne.

c.d.
Wśród limfocytów wyróżnia się komórki
NK (natu-ral killers – naturalni zabójcy).
Są to naturalne ko-mórki cytotoksyczne
wyodrębnione ze względu na zdolność do
nieswoistego, spontanicznego niszcze-nia
komórek syngenicznych, allogenicznych i
kseno-genicznych, a także komórek
nowotworowych

oraz

komórek

zakażonych

wirusami.

Mają

one

ekspresję antygenu CD

2

.

c.d.
Wśród limfocytów T znajdują się też
komórki K (killer – zabójca) pochodzące
prawdopodobnie z tej samej linii, co
komórki NK. Nie mają jednak na swojej
powierzchni markerów limfocytów T i B,
maja natomiast receptor dla fragmentu
FC

immuno-globulin.

Stanowią

1%

limfocytów. Biorą udział w reakcjach
cytotoksyczności komórkowej.

IMMUNOGLOBULINY

IMMUNOGLOBULINY

Znaczną część immunoglobulin stanowią
przeciw-ciała.

Dzięki

badaniom

immunochemicznym ziden-tyfikowano 5
fizykochemicznie

i

biologicznie

odrębnych białek surowicy. Wyróżniamy
immuno-globuliny IgG, IgM, IgA, IgD,
IgE. Mimo hetero-genności, wykazują
podobieństwo budowy uwarun-kowane
wspólnym kodem genetycznym.

c.d.
Immunoglobiny znajdują się we krwi,
płynach

poza-naczyniowych,

w

wydzielinach

zewnętrznych

i

na

powierzchni komórek, stanowiąc 20%
białek osocza. Na przełomie lat 50. i 60.
poznano strukturę immu-noglobiny IgG i
opracowano jej model cząsteczko-wy.

Izotopy

immu-

noglobulin

Masa

cząsteczko

wa

Okres

połowiczneg

o zaniku

(dni)

Zawartość

w

surowicy

w mg /

100ml

Aktywność

IgG

gA

IgM

IgD

IgE

160 000

160 000

970 000

180 000

190 000

21

6

5

3

2

800 – 1000

140 – 400

20 - 200

0,3 - 30

0,0003 -

0,001

przeciwciała

anty-

akteryjne i

wiru-

sowe w

surowicy

przeciwciała

w

wydzielinach

przeciwciała

w

odpowiedzi

pierwotnej

właściwości

regulacyjne

reaginy

Niektóre najważniejsze cechy immunoglobulin

(Ig)

c.d.
Immunoglobuliny

są

glikoproteinami.

Składają się w 82 - 96% z łańcuchów
polipeptydowych

i

4

-18%

z

węglowodanów. W cząsteczce Ig znajdują
się 4 łańcuchy polipeptydowe, 2 ciężkie –
(H – heavy) i 2 lekkie (L – light).
Fragmenty ,,C” (constans) ozna-czają
część stałą a fragmenty ,,V” (variable)
część zmienną przeciwciał.

c.d.
Cząsteczki

immunoglobulin

pełnią

podwójną funkcję podstawową – wiązania
antygenu – fragment (Fab) i drugą –
powodującą wyzwalanie szeregu reakcji
nie-zależnych od swoistości antygenowej
(reagowania z dopełniaczem, receptorami
komórkowymi – fragment (Fc)

c.d.
Wiązanie antygenu przez fragment Fab
spełnia obronną rolę w walce z
zakażeniem i służy usuwaniu obcych
substancji.

Fragment

Fc

natomiast

decyduje o przejściu np. immunoglobulin
G (IgG) przez ło-żysko. Immunoglobuliny
uczestniczą także w regu-lacji syntezy
przeciwciał.

c.d.
Duże znaczenie w tym procesie mają
powstające

in

vivo

kompleksy

immunologiczne

(antygen

+

prze-

ciwciało), w których fragment Fc reaguje
ze swois-tymi immunoglobulinami na
powierzchni limfocy-tów i na tej drodze
dochodzi

do

hamowania

syntezy

przeciwciał

c.d.
Znane

są

zespoły

chorobowe

przebiegające z zabu-rzeniem syntezy lub
funkcji immunoglobulin. Zabu-rzenia te
występują w wielu chorobach krwi i
układu krwiotwórczego:

- niedoborach odpornościowych,
- nadprodukcji immunoglobulin,
- wytwarzaniu defektywnych

immunoglobulin,

- chorobach autoimmunologicznych,
- alergii atopowej.

GŁÓWNY KOMPLEKS

ANTYGENÓW

ZGODNOŚCI

TKANKOWEJ

GŁÓWNY KOMPLEKS

ANTYGENÓW

ZGODNOŚCI

TKANKOWEJ

Jedną z najważniejszych cech układu
immunologicz-nego jest różnicowanie
antygenów własnych od ob-cych. Funkcje
tę pełnią antygeny zgodności tkanko-wej
zwane też antygenami
transplantacyjnymi kodo-wane przez
geny zgodności tkankowej. Ten zespół
genów nosi nazwę ,,głównego kompleksu
zgodności tkankowej” (MHC – major
histocompatibility com-plex).

c.d.
Geny zgodności tkankowej MHC kodują
białka

po-wierzchniowe,

które

umożliwiają rozpoznawanie ko-mórek
układu immunologicznego między sobą,
od-grywają więc główną rolę w jego
działaniu i regu-lacji.układ MHC u
człowieka nosi nazwę HLA (human
leucocytes antigens), a podobny u myszy-
H

2

. Kompleks genów HLA znajduje się na

6 chromoso-mie.

c.d.
MHC koduje trzy typy antygenów:

1.Antygeny klasy I. Są to klasyczne

antygeny transplantacyjne, związane z
odrzuceniem prze-szczepu. Znajdują się
prawie na wszystkich ko-mórkach
somatycznych człowieka. Należą do
nich antygeny HLA - A, HLA - B, HLA
-C.

c.d.
2.Antygeny klasy II – D występują
prawie wyłącz-

nie na powierzchni

komórek

biorących

udział

w

odpowiedzi

immunologicznej,

tj.

limfocytów B,

makrofagów, komórek

dendrytycznych

oraz

nie- których

limfocytów T.

3.Antygeny typu III – niektóre białka,

np. C

2

i C

4

, wchodzące w skład

klasycznej lub alternatywnej drogi
aktywacji dopełniacza i properdyn.

c.d.
Limfocyty B i T są głównymi składnikami
układu immunologicznego. Są to komórki
małe, o średnicy 5-15μm, z dość dużymi
jądrami i niewielką ilością
zasadochłonnej cytoplazmy, znajdujące
się w narzą-dach chłonnych (grasicy,
śledzionie, węzłach), we krwi i tkankach.

c.d.
Limfocyty B są prekursorami komórek

plazmatycz-nych (plazmocytów)
wytwarzających przeciwciała. Swoistym
receptorem dla antygenu na powierzchni
limfocytów B są powierzchniowe
immunoglobuliny klas IgG, IgM, IgD.L

c.d.
Limfocyty T dzielą się na kilka,
pełniących

odmien-ne

funkcje,

subpopulacji, z których każda mz chara-
kterystyczne antygeny różnicowania, np.:
- limfocyty pomocnicze – CD

4

,

- supresorowe – CD

8

,

- komórki cytotoksyczne NK i K,
- komórki pamięci posiadające fenotyp

CD

3

.

c.d.
Odporność na zakażenie stanowi jedną z
najważniej-szych form obrony ustroju
przed działaniem szkodli-wych czynników
środowiska. U człowieka w zwal-czaniu
zakażenia

biorą

udział

zarówno

mechanizmy

odporności

nieswoistej

(wrodzonej, naturalnej), jak i swoistej
(nabytej). Ponieważ ta pierwsza jest
często

nieskuteczna,

zetknięcie

się

organizmu

z

antygenem,

np.

bakteryjnym, prowadzi do powstania
odpowiedzi

nabytej

swoistej

(przeciwciał), w której duży udział ma
pamięć immunologiczna.

c.d.
Odróżniamy odporność swoistą czynną i
odporność

swoistą

bierną.

Czynna

powstaje w wyniku przeby-cia choroby
lub szczepienia, natomiast odporność
bierną

daje

przeniesienie

immunoglobulin do płodu przez łożysko
lub mleko matki, uzyskać ją można także
stosując

pozajelitowo

surowice

odpornościowe

(przeciwtężcową

lub

przeciwbłoniczą)

lub

frakcje

immunoglobulin.

c.d.
Wyróżniamy

odporność

przeciwbakteryjną, w której oprócz
swoistych przeciwciał dużą rolę
odgrywają komórki fagocytujące.

c.d.
W odporności przeciwwirusowej, w
hamowaniu

replikacji

wirusów

w

komórkach

gospodarza,

uczest-niczy

zarówno

odporność

humoralna

(przeciwciała),

jak

i

komórkowa.

Obserwuje

się

także

wzmożone

wytwarzanie interferonu gamma przez
limfocyty Th

4

, hamującego replikację

wirusów

c.d.
Układ immunologiczny wykazuje także
odporność

nowotworową,

biorącą

także udział w zwalczaniu nowotworów.
Na powierzchni komórek zmienio-nych
nowotworowo występują różne antygeny
różniące się zasadniczo od innych
tkankowych anty-genów. Indukują one
odpowiedź

immunologiczną,

tj.

powstanie

specyficznych

przeciwciał

niszczących komórkę nowotworową.

c.d.
Zdolność

do

zabijania

komórek

nowotworowych jest także jedną z funkcji
komórek NK. Aktywność cyto-toksyczną
wobec komórek nowotworowych wyka-
zują także monocyty. Niektóre cytokiny
produkowa-ne przez limfocyty T także
odgrywają ważną rolę w niszczeniu
nowotworów.

NADWRAŻLIWOŚĆ

NADWRAŻLIWOŚĆ

Nadwrażliwość

jest

reakcją

immunologiczną

prowa-dzącą

do

uszkodzenia tkanek gospodarza. Reakcja
występuje tylko wówczas, gdy ustrój już
uprzednio zatknął się z tym samym
antygenem, czyli kiedy istnieje tzw.
pamięć immunologiczna. Zjawisko to
zależy od rodzaju antygenu, czasu jego
ekspozycji i osobniczej reaktywności
immunologicznej.

c.d.
Nadwrażliwość dzielimy na reakcje typu
humoral-nego, czyli wczesne, i reakcje
typu komórkowego, czyli późne.
Rozróżniamy cztery typy reakcji nad-
wrażliwości:

1) typ I – anafilaktyczny,
2) typ II – cytotoksyczny,
3) typ III – kompleksów

immunologicznych,

4) typ IV – późny – komórkowy.

W typie anafilaktycznym antygeny są
substancjami powszechnie występującymi
w środowisku zew-nętrznym człowieka.
Pyłki roślin, zarodniki pleśni
i in. dostają się do organizmu drogą
oddechową, a składniki pokarmowe czy
leki, przez przewód po-karmowy. Reakcja
występuje

po

połączeniu

się

tych

antygenów

z

przeciwciałami

(immunoglobulinami E) opłaszczającymi
komórki tuczne czy bazofile krwi.

c.d.
Dochodzi do uwalniania z ziarnistości
komórek tucz-nych licznych mediatorów,
np.

histaminy,

prostaglan-dyn,

leukotrienów działających niekorzystnie
na po-szczególne tkanki czy narządy
człowieka.

c.d.
Immunoglobuliny E, występujące w
śladowych

ilo-ściach

w

stanach

fizjologicznych, są szczególnie łatwo
wytwarzane

u

osobników

predysponowanych

genetycznie,

co

prowadzi do zwiększonego ich stę-żenia
w surowicy krwi. Wówczas mówi się o
atopii. Do chorób atopowych należy
atopowa

postać

nie-żytu

spojówek,

nieżytu nosa, astmy oskrzelowej, po-
krzywki i innych chorób.

Reakcja nadwrażliwości typu II –
cytotoksyczna - powstaje najczęściej w
przebiegu reakcji przeciw-ciał klasy IgG i
IgM z antygenami błony komórko-wej. W
reakcji tej może uczestniczyć dopełniacz,
komórki

fagocytujące,

jak

i

cytotoksyczne (K).

c.d.
Dochodzi do zniszczenia komórek, np.
bakteryjnych,

przy

niezgodności

grupowej krwi do hemolizy ery-trocytów
czy uszkodzenia narządów. Reakcje typu
cytotoksycznego

obserwuje

się

w

przewlekłych cho-robach tarczycy, w
cukrzycy

1.

typu

lub

chorobach

autoimmunizacyjnych.

Reakcja nadwrażliwości typu III – tzw.
komple-ksów

immunologicznych.

Kompleksy immunolo-giczne (antygen +
przeciwciało)

powstają

w

ukła-dzie

krążenia lub tworzą się miejscowo w
tkankach. Wiążą również dopełniacz.
Krążące kompleksy po-wstają wówczas,
gdy swoiste przeciwciała łączą się z
rozpuszczalnym antygenem, najczęściej
zewnątrz-pochodnym

antygenem

bakteryjnym

lub

białkiem

obcogatunkowym.

c.d.
Antygeny mogą też być pochodzenia
wewnątrzpo-chodnego,

np.

produkty

rozpadu białek tkankowych czy kwasów
nukleinowych.

Przeciwciała

biorące

najczęściej udział w tej reakcji to IgG i
IgM,

rzadziej

IgA.

Kompleksy

immunologiczne mogą odkładać się w
ścianie

naczyń

włosowatych

i

przedwłosowatych,

w

kłębuszkach

nerkowych, w błonie maziowej sta-wów i
w skórze.

c.d.
Przykładem

może

być

choroba

posurowicza,

obja-wiająca

się

podwyższoną ciepłotą ciała, pokrzywką,
bólami

stawów,

białkomoczem

i

powiększeniem węzłów chłonnych. Ten
patomechanizm odgrywa też rolę w
patogenezie

kłębuszkowych

zapaleń

nerek.

Reakcja nadwrażliwości typu IV –
późnego lub komórkowego. Reakcja ta
jest wywołana przez różne antygeny
związane

ze

swoiście

uczulonymi

limfocytami T, które uwalniają limfokiny
uczestni-czące w reakcji nadwrażliwości.
Proces ten rozwija się powoli w ciągu 24
– 70 godzin od kontaktu z antygenem.
Nadwrażliwość typu późnego prowa-
dząca do uszkodzenia tkanek, występuje
np. w gruź-licy, trądzie, zakażeniach
grzybiczych,

w

sarkoidozie

lub

kontaktowym zapaleniu skóry.

AUTOIMMUNIZACJA

AUTOIMMUNIZACJA

Proces

autoimmunizacji

polega

na

złożonych

rea-kcjach

układu

immunologicznego

ze

składnikami

własnych komórek lub tkanek (autogeny).
Proces ten, jako zjawisko fizjologiczne
zachodzące stale w każdym żywym
ustroju, może być korzystny w trak-cie
eliminacji zużytych tkanek. Jako zjawisko
pato-logiczne prowadzi w określonych
sytuacjach do po-wstawania chorób.

łańcuch reakcji patologicznych

zakażenie hepatocytów przez wirus

pojawienie się nowych lub zmienionych antygenów

prezentacja antygenów i uczulenie limfocytów

przeciwciała, kompleksy

immunologiczne krążące

we krwi

powstawanie limfocytów

swoiście reagujących

z antygenami hepatocytów

(pobudzenie, reakcje cytotoksyczne

zmiany w naczyniach

stawach, nerkach

uszkodzenie hepatocytów

rozwój tkanki łącznej

Reakcje patologiczne w hepatocytach w procesach autoimmunizacyjnych

c.d.
W procesach autoimmunizacji biorą
udział zarówno czynniki środowiskowe,
jak i genetyczne. Nie jest wykluczone, że
niektóre

narządy

mogą

wykazywać

genetycznie

uwarunkowane

lub

chorobowo

zmienio-ne

struktury,

predysponujące do zmian chorobowych.
Zjawisko

takie

obserwowano

w

autoimmunologicz-nych

chorobach

tarczycy, wątroby i nerek.

c.d.
Najczęściej

dochodzi

w

nich

do

uszkodzenia

tkanek

w

reakcjach

nadwrażliwości typu cytotoksycznego i
kompleksów immunologicznych. Układ
immunolo-giczny (zarówno jego komórki,
jak i uwalniane przez nie mediatory)
bierze udział w wielu ostrych i prze-
wlekłych procesach zapalnych.

NIEDOBORY

IMMUNOLOGICZNE

NIEDOBORY

IMMUNOLOGICZNE

Niedobory

immunologiczne

stanowią

dużą

grupę

chorób

o

różnym

patomechanizmie. Często spowo-dowane
są defektem genetycznym sprzężonym z
płcią. Niektóre są następstwem zaburzeń
w różnico-waniu się komórek układu
immunologicznego

lub

defektów

enzymatycznych.

c.d.
Niedobory

immunologiczne

spowodowane

zaburze-niem

funkcji

limfocytów B stanowią tzw. niedobory
humoralne, a limfocytów T- niedobory
komórko-we.

Znane

są

niedobory

mieszane lub złożone spo-wodowane
zaburzeniem funkcji zarówno limfocy-tów
B , jak i T oraz defektem fagocytozy i/lub
ukła- du dopełniacza.

c.d.
Niedobory humoralne mogą dotyczyć
wszystkich klas immunoglobulin lub tylko
niektórych.

Są

to

tzw.

Hipogammaglobulinemie przy obniżeniu
się frakcji immunoglobulin w osoczu
poniżej 2,0 g/l.

c.d.
Poza

niedoborami

pierwotnymi

(genetycznie uwa-runkowanymi), istnieją
niedobory wtórne, współ-istniejące z
różnymi chorobami i ustępujące podczas
remisji

choroby

podstawowej.

W

niedoborach

typu

humoralnego,

przebiegających z zakażeniami, ko-
nieczne jest stosowanie odpowiednio
dobranych antybiotyków i preparatów
immunoglobulin

zwię-kszających

odporność.

NABYTY ZESPÓŁ

NABYTY ZESPÓŁ

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI – AIDS

ODPORNOŚCI – AIDS

(Acquired Immune

Deficiency Syndrome)

NABYTY ZESPÓŁ

NABYTY ZESPÓŁ

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI – AIDS

ODPORNOŚCI – AIDS

(Acquired Immune

Deficiency Syndrome)

AIDS jest najgroźniejszą chorobą XX
wieku, wykry-tą w roku 1980 w Stanach
Zjednoczonych, na Haiti i w Zairze. W
1983 roku zidentyfikowano czynnik
zakaźny tej choroby jako retrowirus RNA,
obecnie

nazywany

HIV.

Ma

on

powinowactwo do ludzkich limfocytów T,
zwłaszcza populacji komórek pomo-
cniczo – indukcyjnych o fenotypie CD

4

.

c.d.
Cząsteczka retrowirusa ma średnicę
około 100 mm, a na powierzchni otoczkę
lipidową

zawierajacą

gli-koproteinę,

określoną jak antygen gp 160. W jego
skład wchodzą dwie inne glikoproteiny:
gp 120 i gp 141. Antygen gp 120
indukuje odpowiedź im-munologiczną i
wykazuje powinowactwo do limfo-cytów T
pomocniczych o fenotypie CD

4

.

c.d.
Pod otoczką wirusa znajduje się osłonka
rdzenna z antygenami p18 i p24. W
rdzeniu wirusa znajduje się kwas
rybonukleinowy (RNA) i enzym, zwany
poli-merazą

DNA

lub

odwrotną

transkryptazą.

c.d.
W AIDS obniżenie odporności prowadzi
do powsta-nia każdego rodzaju ciężkich
zakażeń,

najczęściej

drobnoustrojami

oportunistycznymi, tj. takimi, które w
ustroju zdrowym nie wywołują choroby i
istnieje

stan

równowagi

między

gospodarzem a drobnoustro-jem.

c.d.
Do

najbardziej

typowych

należą

zakażenia pierwot-niakami, grzybami i
wirusami prowadzące zarówno do zmian
typu komórkowego (limfocyty T), jak i
wtórnie typu humoralnego (limfocyty B).
Rozwijają się również szczególnego
rodzaju nowotwory. Prze-bieg choroby
jest długi, ciężki i wyniszczający o za-
wsze złym rokowaniu.

c.d.
Zakażenie przenosi się drogą kontaktów
seksualnych, przez krew i preparaty
krwiopodobne. Diagnostyka AIDS w
badaniach o charakterze przesiewowym
po-lega na wykrywaniu przeciwciał anty –
HIV

za

po-mocą

testów

immunoenzymatycznych (ELISA).

c.d.
Powstające

w

toku

zakażenia

przeciwciała, jak rów-nież cytotoksyczne
limfocyty T czy komórki NK nie mają
wiekszego znaczenia w opanowaniu
choroby. W chwili obecnej AIDS należy
do chorób nieule-czalnych, aczkolwiek
ukazały się już szczepionki te-stowane na
zwierzętach, które jednak do tej pory nie
znalazły zastosowania u ludzi.

Schemat wirusa

HIV

c.d.
W układzie immunologicznym istnieją
pewne media-tory, które zapewniają
przekazywanie

informacji

między

rozproszonymi

w

całym

organizmie

komór-kami.

Dużą

grupę

takich

mediatorów

stanowią

inter-leukiny.

Główną role odgrywa interleukina-1 (IL-
1), gdyż indukuje ona wytwarzanie innych
cytokin.

c.d.
IL-1

wytwarzają

przede

wszystkim

monocyty/ma-krofagi,

granulocyty

i

komórki

śródbłonka.

IL-1

po-budza

proliferację limfocytów T, które z kolei
wy-twarzają interleukinę 2 (IL-2), będącą
czynnikiem wzrostowym zarówno dla
limfocytów T, jak i B.

c.d.
Zaktywowane limfocyty T i inne komórki
tego ukła-du wytwarzają jeszcze dalsze
interleukiny

3,

4,

5,

6,

czynnik

nekrotyczny guza (TNF) i interferony, bio-
rące

udział

w

odpowiedzi

immunologicznej.

Wiedza

na

temat

interleukin pochodzi głównie z badań
hodo-wli komórkowych in vitro.

c.d.
Na poznanych mechanizmach odporności
przeciw-zakaźnej organizmu człowieka
oparte

jest

stosowa-nie

szczepień

ochronnych. Stosowane od wielu lat
szczepienia

są

ogromnym

dobrodziejstwem dla lu-dzkości, gdyż
doprowadziły do eliminacji niektórych
chorób

zakaźnych,

jak

np.

ospy

prawdziwej, lub zna-cznie zmniejszyły
liczbę zachorowań na inne choro-by
zakaźne.

c.d.
Szczepienia polegają na podawaniu
zwykle pozaje-litowo zawiesiny bakterii
lub wirusów (tzw. antyge-nów), zabitych
lub żywych, ale osłabionych (pozba-
wionych

toksyczności)

do

ustroju

człowieka,

gdzie

indukują

syntezę

swoistych przeciwciał i wzmacnia-ją jego
odporność.

c.d.
Niektóre szczepionki, jak np. przeciwko
poliomie-litis

(chorobie

Hainego

–

Medina), podaje się do-ustnie.w celu
zwiększenia odporności można poda-wać
także otrzymywane z toksyn bakteryjnych
ana-toksyny, np. błoniczą i tężcową.

c.d.
Antygenami stosowanymi do szczepień
mogą być także frakcje antygenowe,
izolowane

z

komórek

na

drodze

chemicznej oraz otrzymywane na drodze
inżynierii genetycznej czyste swoiste
białka,

tzw.

re-kombinowane,

np.

szczepionka

przeciwko

wiruso-wemu

zapaleniu wątroby typu B (wzw-B)
(Engerix).

c.d.
Dzieci i młodzież na terenie całego kraju
poddawana jest obowiązkowym
szczepieniom przeciwko:

 wzw typu B,
 gruźlicy,
 błonicy,
 tężcowi,
 poliomielitis,
 odrze,
 różyczce (13-letnie dziewczęta).

c.d.
Istnieją specjalne kalendarze szczepień
ochronnych modyfikowane co kilka lat,
zależnie od wprowadza-nia ulepszonych
szczepionek

lub

zmieniających

się

warunków epidemiologicznych. Podczas
szczepienia stosuje się dawkę tzw.
pierwotną (1), a następnie w określonych
odstępach czasu kilkakrotne dawki uzu-
pełniające i przypominające.

c.d.
W 12. roku życia, po uprzednio po
uprzednio

prze-prowadzonych

szczepieniach

ochronnych

przeciwko

gruźlicy,

kontroluje

się

uzyskanie

odporności

prze-ciwko

tej

chorobie

stosując

tzw.

próbę

tuberkulinową.

Wystąpienie na skórze odczynu po
podaniu

tuberku-liny

przemawia

za

istnieniem

tzw.

odporności

prze-

ciwzakaźnej.

c.d.
Nie ma zatem potrzeby stosowania
dalszych szcze-pień przeciwko gruźlicy.
Próbę tuberkulinową wyko-nuje się także
u dzieci ze znanego kontaktu z chorym na
gruźlicę.

Istnieją

także

szczepionki

mieszane, np. przeciwko błonicy, tężcowi
i krztuścowi (Di Te Per), po której
zastosowaniu uzyskuje się odporność od
razu przeciwko tym trzem chorobom.

c.d.
Istnieją także szczepionki zalecane
(odpłatne) w szczególnych rodzajach
zagrożeń

epidemiologicz-nych,

np.

przeciw grypie, kleszczowemu zapaleniu
mózgu czy np. żółtej febrze w razie
podróży do kra-jów egzotycznych.

c.d.
Wszelkie przeprowadzone szczepienia
powinny być odnotowane w książeczce
zdrowia dziecka. Ze wszystkich czynności
profilaktycznych najlepszy egzamin zdały
szczepienia ochronne. Są one pew-nym,
najłatwiejszym i najtańszym sposobem
profi-laktyki i ochrony ludności przed
niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi.