UKŁAD

MIĘŚNIOW

Y

Tkanka mięśniowa (textus

muscularis) odznacza się

możliwością kurczenia, którą

zawdzięcza drobniutkim

włókienkom kurczliwym, tzw.

miofibrylom.

Tkanka mięśniowa występuje w ustroju

w trzech postaciach:

tkanka mięśniowa gładka,
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca,
tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana
szkieletowa

Tkanka mięśniowa gładka

występuje wszędzie tam, gdzie niezbędne

jest utrzymanie skurczu przez pewien czas,

tj. w trzewach, ścianach naczyń

krwionośnych, w skórze.

Tkanka ta jest unerwiona; kurczy się powoli

i powoli wraca do swej początkowej długości.

Komórki tkanki mięśniowej są

wrzecionowate, jądro jest owalne i leży w

środkowej jej części. Cytoplazma w

komórkach tkanki mięśniowej nazywa się

sarkoplazmą.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

serca.

Włókna mięśnia sercowego tworzą

charakterystyczne rozwidlenia, które służą do

połączenia się z sąsiednimi włóknami. Połączenia

te są za pomocą wstawek,

które są oddzielone od siebie podwójnymi

błonkami poprzecznymi. Jądro jest umieszczone

pośrodku

włókna mięśniowego. W sarkoplazmie miofibryle

składają się z odcinków izo- i anizotropowych.

Mięsień serca jest zbudowany z włókien poprzecznie

prążkowanych, których czynność jest niezależna

od naszej woli.

Tkanka mięśniowa poprzecznie

prążkowana szkieletowa funkcjonalnie jest

zależna od naszej woli.

Włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego jest

otoczone cienką błoną - sarkolemą. W cytoplazmie

wnętrze włókna zajmują włókienka kurczliwe -

miofibryle.

Miofibryle składają się z na przemian ułożonych

odcinków jaśniejszych, izotropowych, załamujących

światło pojedynczo i ciemniejszych, anizotropowych,

załamujących światło podwójnie.

Włókna mięśniowe mogą być ubogie w sarkoplazmę

(włókna białe) lub bogate w nią (włókna czerwone).
Sarkoplazma włókien czerwonych jest zaopatrzona

w większą liczbę mioglobiny, w związku z tym

włókna czerwone pracują wolniej,

ale też wolniej się męczą i odwrotnie.

Budowa i czynności

mięśni szkieletowych

Mięśnie szkieletowe nazwę swą zawdzięczają

przyczepom, które w przeważającej mierze

znajdują się na kościach szkieletu. Są one

zbudowane

z włókien mięśniowych poprzecznie

prążkowanych, kurczą się szybko, a czynność

ich jest uzależniona od naszej woli; unerwione

są bowiem przez układ nerwowy somatyczny.

Dzięki swym kostnym przyczepom mięśnie

szkieletowe podczas

skurczu powodują ruchy kośćca.

Poszczególne włókna mięśniowe są

zespolone

ze sobą luźną tkanką łączną, tzw.

śródmięsną (endomysium) w pęczki

mięśniowe. Tkanka łączna wiążąca pęczki

mięśniowe to omięsna wewnętrzna

(perimysium internum). W większych

mięśniach występuje omięsna zewnętrzna

(perimysium externum), tworząca grubsze

przegrody między pęczkami mięśniowymi.

Cały mięsień obejmuje włóknista błona -

namięsna (epimysium),

którą często pokrywa od zewnątrz

łącznotkankowa błona zwana powięzią

(fascia).

namięsn

a

omięsna

wewnętrzna

omięsna
wewnętrzn
a

włókna

mięśniowe

śródmięs
na

omięsna
wewnętrz
na

Schemat budowy małego mięśnia

szkieletowego

Ilość mięśni szkieletowych nie jest

ściśle określona ani stała.

Przeciętnie przyjmuje się, że w

skład czynnego narządu ruchu

wchodzi od 300 do 500 mięśni.

Wszystkie mięśnie szkieletowe, z

wyjątkiem przepony i mięśni

międzykolcowych lędźwi, są

mięśniami parzystymi, a łączna

masa u dorosłego osobnika stanowi

około 38% całkowitej masy

ciała.

Można wyróżnić

mięśnie:

długie, krótkie i płaskie

Mięśnie długie są zlokalizowane głównie na

kończynach, mięśnie płaskie na tułowiu, a

mięśnie krótkie znajdują się wszędzie tam,

gdzie zakres ruchów jest nieduży (np. mięśnie

wokół kręgosłupa).

Każdy mięsień przyczepia się co

najmniej dwoma przyczepami, stąd

wyróżnia się tzw. przyczep początkowy

(origo) i przyczep końcowy mięśnia

(insertió). Przyczep początkowy leży

bliżej głównej osi ciała,

zaś przyczep końcowy zajmuje

położenie bardziej peryferyjne. Jako

przyczep początkowy określa się punkt

bardziej stały (punctum fixum), punkt

bardziej ruchomy przyczepu (punctum

mobile)

przyjmuje się za przyczep końcowy.

Najczęściej mięsień jest przymocowany do

miejsca swego przyczepu za pomocą

ścięgna. Ścięgno (tendo) jest bardzo

ważnym składowym elementem mięśnia,

dzięki niemu bowiem zostaje przeniesiona

praca mięśnia na części szkieletu. Ścięgna

mięśni przybierają różny kształt w obrębie

poszczególnych mięśni; mogą mieć kształt

walcowaty, wydłużonych taśm lub szerokich

płaskich błon, zwanych rozcięgnami

(aponeuroses). Ścięgna zbudowane są z

tkanki łącznej włóknistej zbitej, zabarwienie

ich jest

biało-srebrzyste. Ścięgna są bardzo

wytrzymałe,

a ich sprężystość jest ograniczona.

Każdy mięsień składa się z części kurczliwej

o ciemnoczerwonym zabarwieniu,

zbudowanej z włókien mięśniowych

poprzecznie prążkowanych zwanej brzuścem

(venter) oraz z umieszczonego na jednym

lub na obu końcach ścięgna (tendo), które

łączy mięsień z kośćcem. Część początkową

mięśnia można nazywać głową (caput). Są

mięśnie, które rozpoczynają się kilkoma

głowami: dwugłowym (m. biceps),

trójgłowym (m. triceps) lub czworogłowym

(m. quadriceps).

Układ włókien mięśniowych względem

ścięgna

W mięśniach o kształcie płaskim

i wrzecionowatym włókna

mięśniowe układają się równolegle

do siebie

i biegną w przedłużeniu włókien

ścięgnistych. Długie i niezbyt

liczne włókna takich mięśni mogą

wykonywać rozległe ruchy, siła

mięśnia zależy

od liczby włókien.

Mięśnie charakteryzujące się znaczną siłą mają

zupełnie odmienny układ włókien mięśniowych. Są

to tzw. mięśnie pierzaste (mm. bipeiinatf) i

półpierzaste (mm. unipennatf). W mięśniu

półpierzastym włókna mięśniowe łączą się

ze ścięgnem tylko z jednej strony, natomiast w

mięśniu pierzastym dochodzą do niego skośnie z

obu stron.



Są mięśnie, które prócz ścięgna początkowego

i końcowego posiadają dodatkowo tzw. ścięgno

pośrednie (tendo intermedius), dzielące mięsień na

dwa po sobie następujące brzuśce (m.

dwubrzuścowy). Spotyka się także mięśnie (np. m.

prosty brzucha), które są częściowo lub całkowicie

podzielone na odcinki przez krótkie smugi

ścięgniste (intersectiones tendineae).

Przekrój anatomiczny mięśnia jest to przekrój

przeprowadzony prostopadle do długiej osi

mięśnia w miejscu jego największego

obwodu.

Przekrój fizjologiczny jest to przekrój, a raczej

suma przekrojów, przeprowadzonych

prostopadle do wszystkich włókien

mięśniowych.

Mięśnie pierzaste i półpierzaste będą

reprezentowały znacznie większą siłę od

mięśni wrzecionowatych, zaś te będą zdolne

do wykonywania obszer niejszych ruchów.

Przekrój fizjologiczny przez mięsień

wrzecionowaty (a), pófpierzasty (b) i

pierzasty (c)

Narządy pomocnicze mięśni występują

pod różnymi postaciami jako:

 powiezie,

 kaletki maziowe,

 pochewki ścięgien,

 bloczki ścięgien,

 trzeszczki.

Narządy pomocnicze

mięśni

Powiezie (fasciae) są to silne błony

zbudowane

z tkanki łącznej włóknistej, otaczające

pojedynczy mięsień lub grupę mięśniową.

Powięź pojedynczego mięśnia tworzy

nieruchomy kanał. Powięź służy

do ustalenia położenia mięśnia (np. m.

krawiecki), grup mięśniowych i wreszcie całej

masy mięśniowej (powięź powierzchowna

ciała).

Włókna w powięzi przebiegają równolegle do

siebie, a prostopadle do kierunku włókien

mięśniowych.

W okolicach stawów ręki i stopy powiezie są

silnie rozwinięte i wzmocnione licznymi

włóknami

o przebiegu poprzecznym. Tkanka łączna

powięzi zawiera włókna sprężyste. Powiezie

obejmują

także ścięgna mięśni.

Kaletki maziowe (bursae synoviales)

najczęściej występują między kością a skórą,

pomiędzy kością a mięśniem lub ścięgnem,

między torebką stawową a ścięgnem, tzn.

wszędzie tam,

gdzie podczas pracy mięśni może nastąpić

tarcie lub ucisk. Zadanie ich polega na

zmniejszeniu

do minimum tarcia. Kaletka maziowa ma

podobną budowę do torebki stawowej.

Kształtem przypomina pęcherzyk różnej

wielkości, wypełniony mazią. Ściana

pęcherzyka składa się

z zewnętrznej warstwy zbudowanej

z tkanki łącznej włóknistej i wewnętrznej,

stanowiącej błonę maziową.

Pochewki ścięgien (uagirwe tendinum)

stanowią odmianę kaletek maziowych.

Pochewki mają kształt cewy i obejmują

ścięgna mięśni. Wyróżnia się zewnętrzną

błonę włóknistą oraz wewnętrzną - maziową,

która występuje tu w dwu warstwach.

Pierwsza warstwa - tzw. ścienna przylega do

błony włóknistej, druga - trzewna

bezpośrednio pokrywa ścięgno mięśnia i jest

przedłużeniem pierwszej; obie blaszki łączą

się poprzez tzw. krezkę ścięgna. Przestrzeń

między dwiema warstwami błony maziowej

jest wypełniona cieczą maziową.

Bloczki mięśni (trochleae musculares)

stanowią urządzenia służące do zmiany

kierunku działania mięśni. Wyróżnia się

bloczki więzadłowe, chrzestne i kostne.

Działają one mechanicznie

jako punkty podparcia (hypomochlion).



Trzeszczki (ossa sesamoidea) są to małe

kostki włączone w ścięgna mięśni blisko ich

przyczepu. Stanowią one ruchome bloczki.

Wszystkie mięśnie charakteryzują się

pewną sprężystością, można je

bowiem rozciągać

i wracają później do swej wyjściowej

długości. Sprężystość mięśni zmniejsza

się jednak w czasie pracy, gdy mięsień

jest zmęczony. Sprężystość mięśni w

dużej mierze jest uzależniona od wieku

osobnika.

Biologiczne właściwości

mięśni

Każde żywe włókno mięśniowe

oprócz sprężystości posiada

odpowiednie napięcie

spoczynkowe (tonus). Napięcie to

jest kontrolowane przez układ

nerwowy autonomiczny,

niezależnie od naszej woli. W

młodości napięcie jest większe niż

w wieku dojrzałym. W czasie snu

napięcie mięśniowe zmniejsza się.

Włókna mięśniowe mają zdolność skracania

się pod wpływem zadziałania dostatecznie

silnego bodźca. Bodźce te mogą być natury

chemicznej, mechanicznej, termicznej czy

elektrycznej.

W warunkach normalnych skurcz mięśnia

następuje pod wpływem bodźca

pochodzącego

z ośrodkowego układu nerwowego. Część

energii mięśnia zostaje przemieniona w

pracę mechaniczną, reszta energii uwalnia

się w postaci ciepła. Podczas pracy mięśnia

powstaje dwutlenek węgla i kwas mlekowy,

które to związki zmniejszają sprawność

mięśnia powodując

jego zmęczenie. Po długotrwałej pracy

jest on twardy i bolesny.

Stężenie pośmiertne (rigor mortis),

występujące w parę godzin po śmierci,

powstaje w wyniku zmian

fizykochemicznych białek mięśnia i

wytwarzania się

kwasu mlekowego.

Stężenie rozpoczyna się w mięśniach

żuchwy i rozszerza się na całe ciało.

Mięśnie można podzielić na:

 jednostawowe,

 dwustawowe,

 wielostawowe.

Mięśnie wielostawowe zazwyczaj leżą bardziej powierzchownie

od jednostawowych. Mięśni wielostawowowe mogą działać

jednokierunkowo na wszystkie stawy lub też odmiennie,

np. na jeden staw jako zginacze, zaś na drugi jako prostowniki.

Mięśnie działają jako: zginające, prostujące, odwodzące

i przywodzące. Mięśnie przebiegające skośnie lub poprzecznie

do podłużnej osi stawu wykonują ruchy obrotowe,

tj. nawracanie lub odwracanie.

Mechanika mięśni

Mięsień podczas skurczu działa na punkty

przyczepu, zbliżając je do siebie. Tego rodzaju

działanie

nosi nazwę pracy dynamicznej, w odróżnieniu

od pracy statycznej, w czasie której, mimo że

mięsień pracuje, nie zmienia jednak położenia

punktów przyczepów. Praca statyczna jest

sześciokrotnie bardziej uciążliwa od pracy

dynamicznej,

gdyż mięsień nie wypoczywa i w związku z tym

przepływ krwi jest bardzo utrudniony.

Najprostszy ruch jest udziałem całej

grupy mięśniowej, a często łańcucha

mięśniowego. Zespół mięśni,

wykonujących określone ruchy w

danym stawie, np. zginanie, nazywamy

mięśniami współdziałającymi, czyli

synergistycznymi; natomiast grupę

mięśni, które wykonują

ruch przeciwny, w omawianym

przypadku prostowanie stawu,

nazywamy mięśniami

przeciwdziałającymi,

antagonistycznymi.

Podczas wykonywania ruchu

zgięcia

w stawie biorą udział zarówno

mięśnie zginacze, jak i mięśnie

grupy antagonistycznej, czyli

prostowniki,

z tym że zginacze pracują znacznie

silniej od prostowników, których

zadanie polega na hamowaniu

ruchu zginania. Ruch harmonijny

jest wynikiem współpracy grup

synergistycznych i

antagonistycznych.

Człowiek musi się wyuczyć wszystkich ruchów

skoordynowanych; jedynie ruchy oddychania,

połykania, ssania i obronne są wrodzone.

Linia działania siły mięśni w czasie ich skurczu

stanowi linię prostą, biegnącą od przyczepu

początkowego do przyczepu końcowego

naturalnie tylko w tych przypadkach, gdy

mięsień

ma przebieg prostolinijny.

Najczęściej mięsień czy jego ścięgno,

napotykając na swej drodze na różnego

rodzaju wyrostki, guzki czy bloczki owija się

dookoła nich i zmienia kierunek przebiegu w

stosunku do kierunku początkowego.

Praca mięśnia wyraża się w dżulach

i jest uzależniona od siły mięśni i wielkości

skurczu. Praca jest iloczynem siły i drogi;

równa się zatem jego sile pomnożonej

przez wielkość skurczu.

Największą siłę może wykazać mięsień,

gdy jego skurcz jest poprzedzony

rozciągnięciem.

P R Z E R W A