Wykład 10

30 kwietnia 2009

Wydobywanie 

informacji 

z pamięci

Plan wykładu

• Uwagi wstępne
• Rozpoznawanie a reprodukcja
• Zjawisko „końca języka”
• Rola wskazówek – zasada specyficzności 

kodowania

• Zależność od kontekstu zewnętrznego, od 

stanu wewnętrznego i zgodności nastroju

• Modele wydobywania informacji z pamięci
• Wiarygodność zeznań naocznych świadków

Czym jest wydobywanie?

• Złożony wieloetapowy proces, w 

którym podstawową rolę odgrywa 

aktywność poznawcza jednostki

• W wydobywanie zaangażowany 

jest cały aparat poznawczy

• Efekty wydobywania zależą od 

interakcji właściwości podmiotu 

oraz cech sytuacji i treści

Determinanty 

wydobywania

• Wiedza jednostki: ogólna, np. schematy; 

wiedza i domniemywane oczekiwania odbiorcy

• Metapamięć
• Poziom organizacji treści
• Stopień utrwalenia
• Zgodność testu pamięciowego z 

oczekiwaniami

• Cechy sytuacji wydobywania: presja czasowa; 

rodzaj testu pamięciowego

Rozpoznawanie a 

reprodukcja

• Na ogół rozpoznawanie daje lepsze wyniki 

niż reprodukcja

• Reprodukcja: samodzielne wydobywanie 

informacji zawartej w śladzie pamięciowym

• Rozpoznawanie: jednostka otrzymuje zbiór 

możliwych odpowiedzi na dane pytanie i jej 

zadanie polega na wskazaniu poprawnej 

odpowiedzi

• Rozpoznawanie tym trudniejsze, im bardziej 

są do siebie podobne odpowiedzi

Przypadki dysocjacji 

reprodukcji i 

rozpoznawania

• Na ogół gdy jednostka coś sobie przypomina, 

rozpoznaje to jako coś znanego, ale...

• Nieświadomy plagiat czyli przypominanie 

bez rozpoznania

• Paramnezja czyli rozpoznawanie bez 

przypominania; pokrewna „zjawisku końca 

języka”

• Déjà vu czyli rozpoznawanie bez 

przypominania, ale jest błędne 

• Jamais vu czyli błędne rozpoznawanie bez 

przypominania

Czynniki wpływające w 

odmienny sposób na 

rozpoznawanie i reprodukcję

• Frekwencyjność słów (częstość 

występowania): wysoka łatwiejsza 
reprodukcja, niska łatwiejsze rozpoznawanie

• Uczenie się zamierzone i niezamierzone: dla 

reprodukcji przeważnie korzystniejsze 
uczenie się zamierzone niż niezamierzone; 
przy rozpoznawaniu brak różnic

• Strategie uczenia się stosowane przy 

zapamiętywaniu

Zjawisko końca języka

• Zjawisko polegające na poczuciu 

pamiętania przy niemożliwości reprodukcji

• W przypadku słów pamiętanie niektórych 

cech fizycznych i fonemicznych, np. 

długość, liczba sylab, rym

• Procedura badania
• Ogólnie ludzie trafnie oceniają zawartość 

swojej pamięci

• Zjawisko „końca nosa”

Rola wskazówek – zasada 

specyficzności kodowania

• Sformułowana przez Endela Tulvinga teoria 

ekforii synergistycznej

• Ekforia to aktywowanie ukrytego engramu, 

polegające na współdziałaniu informacji 

zakodowanej w śladzie pamięciowym z 

informacją zawartą we wskazówce do 

odtwarzania

• Zgodność informacji zakodowanej z informacją 

ze wskazówki – najlepsze efekty wydobywania

• Przy odpowiednich wskazówkach reprodukcja 

może być skuteczniejsza od rozpoznawania  

Rola wskazówek – 

eksperyment Tulvinga i 

Psotki

Zasada specyficzności 

kodowania

• Każde wspomnienie jest rejestrowane 

w pamięci w sposób unikatowy

• Zawiera informację o samym 

materiale oraz o wytworzonych 
skojarzeniach, sposobie organizacji 
treści, różnych elementach sytuacji 
zapamiętywania

• Po co poszłam do kuchni? 

Zależność od kontekstu 

zewnętrznego

• Badania Goddena i Baddeleya nad nurkami
• Muzyka jako kontekst
• Zapachy jako kontekst – efekt Prousta
• Sala jako kontekst
• Kiedy kontekst zewnętrzny może być 

skuteczną wskazówką dla wydobywania?

• Znaczenie związków z materiałem
• Rola sposobu wydobywania – reprodukcja 

versus rozpoznawanie

Zależność od kontekstu – 

badania Goddena i Baddeleya z 

udziałem płetwonurków

Zależność od stanu 

wewnętrznego

• Wpływ nastroju: zapamiętywanie i 

wydobywanie tekstów przygnębiających i 
humorystycznych

• Wpływ alkoholu, tlenku azotu i marihuany 

na etapie zapamiętywania i wydobywania

• Potwierdzenie występowania efektu 

kontekstu, ale zapamiętywanie pod 
wpływem środków odurzających ogólnie 
gorsze

Zależność od stanu 

wewnętrznego – przykład 

badania

Zgodność nastroju w 

chwili zapamiętywania i 

wydobywania

Zgodność nastroju

• Łatwiej wydobywane przyjemne 

wspomnienia w nastroju wesołym

• Łatwiej wydobywane smutne wspomnienia, 

gdy nastrój jest negatywny

• Teasdale i Russell (1983): lepsze 

wydobywanie słów o pozytywnym 

zabarwieniu emocjonalnym w dobrym 

nastroju, słów o negatywnym zabarwieniu 

emocjonalnym w depresyjnym, brak 

istotnego wpływu nastroju na wydobywanie 

słów neutralnych 

Zgodność nastroju c.d.

• Laird, Wagner, Halal i Szegda (1982): 

irytujący artykuł i humorystyczne 

opowiadanie Woody Allena

• Związki z depresją
• Czy zawsze w przypadku obniżonego 

nastroju wydobywane są negatywne 

wspomnienia?

• Strategie poprawiania nastroju

Modele wydobywania 

informacji

• Punkt wyjścia: wyróżnienie dwóch 

sposobów aktualizowania

Rozpoznawanie
Reprodukcja
• Założenie o wyższej efektywności 

rozpoznawania w stosunku do 
reprodukcji

Teoria detekcji sygnału

• Pozwala na opis rozpoznawania
• Każda ekspozycja prowadzi do 

podwyższenia stopnia trwałości śladu 
informacji w pamięci

• Podmiot jest w stanie ocenić stopień 

znajomości elementu i podjąć decyzję: 
znany lub nieznany

• Kryteria oceny trwałości elementów są 

indywidualne

Teoria detekcji sygnału

Odpowiedź

Tak

Nie 

Sygnał + 

szum

Trafienie

Opuszczenie

Szum

Fałszywy 

alarm

Prawidłowe 

odrzucenie

Teoria detekcji sygnału

Hipoteza progu

• Wynik rozpoznawania i odtwarzania 

zależy od trwałości elementów czyli 

siły śladów pamięciowych

• Próg rozpoznawania jest niższy niż 

próg reprodukcji

• Jednak niektóre czynniki działają 

odmiennie na rozpoznawanie i 

reprodukcję, np. frekwencyjność słów

Hipoteza dwóch śladów

• Zakłada, że występują dwa rodzaje 

śladów pamięciowych: werbalne i 
obrazowe

• Rozpoznawanie zachodzi na 

podstawie śladów obrazowych

• Reprodukcja zachodzi na 

podstawie śladów werbalnych

Hipoteza dwóch procesów

• Reprodukcja polega na 

poszukiwaniu w pamięci oraz 
rozpoznawaniu

• Rozpoznawanie jest więc 

podejmowaniem decyzji 
„znany/nieznany”

Hipoteza czterech 

procesów

• Wydobywanie informacji z pamięci może być 

opisane za pomocą czterech procesów:

1. Badanie szlaków skojarzeniowych
2. Badanie informacji kontekstowej, aby 

sprawdzić, czy znaleziony element poddaje się 

odtwarzaniu

3. Wypowiadanie elementu po znalezieniu jego 

sensu

4. Znajdowanie sensu po wydobyciu elementu
• 1 + 3 = reprodukcja
• 2 + 4 = rozpoznawanie

Wiarygodność zeznań 

naocznych świadków

•

Wpływ stresu w chwili kodowania

•

Wpływ przemocy w chwili kodowania

•

Hipoteza koncentracji na broni

•

Pamięć twarzy i identyfikacja osób innej rasy

•

Identyfikacja podejrzanych

•

Wpływ czynników działających po zdarzeniu: 
podawane informacje; sposoby odtwarzania

•

Sposoby zwiększania trafności zeznań