NOWOTWORY
NOWOTWORY
REGIONU GŁOWY I
REGIONU GŁOWY I
SZYI
SZYI
EPIDEMIOLOGIA
EPIDEMIOLOGIA
13% zachorowań na nowotwory
13% zachorowań na nowotwory
złośliwe
złośliwe
9% zgonów na nowotwory złośliwe
9% zgonów na nowotwory złośliwe
75% chorych stanowią mężczyźni
75% chorych stanowią mężczyźni
25% chorych stanowią kobiety
25% chorych stanowią kobiety
50% nowotworów regionu głowy i szyi
50% nowotworów regionu głowy i szyi
stanowią nowotwory krtani i
stanowią nowotwory krtani i
krtaniowej części gardła
krtaniowej części gardła
ETIOLOGIA
ETIOLOGIA
nikotynizm – 20 krotny wzrost ryzyka zachorowania
nikotynizm – 20 krotny wzrost ryzyka zachorowania
alkohol
alkohol
choroby weneryczne
choroby weneryczne
awitaminoza
awitaminoza
uszkodzenia mechaniczne błony śluzowej
uszkodzenia mechaniczne błony śluzowej
spożywanie gorących i pikantnych potraw, oraz żucie
spożywanie gorących i pikantnych potraw, oraz żucie
używek
używek
przewlekłe stany zapalne i zaniedbania higieniczne
przewlekłe stany zapalne i zaniedbania higieniczne
zanieczyszczenia środowiska
zanieczyszczenia środowiska
PONAD TO W PRZYPADKU
PONAD TO W PRZYPADKU
raka nosa i zatok przynosowych – narażenie na nikiel i
raka nosa i zatok przynosowych – narażenie na nikiel i
pył drzewny
pył drzewny
raka nosogardła – predyspozycje genetyczne, zakażenie
raka nosogardła – predyspozycje genetyczne, zakażenie
wirusem Epstein – Barr i spożywanie wędzonych ryb i
wirusem Epstein – Barr i spożywanie wędzonych ryb i
warzyw
warzyw
NOWOTWORY GŁOWY I SZYI
NOWOTWORY GŁOWY I SZYI
Anatomicznie – obszar twarzoczaszki i szyi
Anatomicznie – obszar twarzoczaszki i szyi
Stanowi 10-15% wszystkich nowotworów
Stanowi 10-15% wszystkich nowotworów
Ryzyko rozwoju 2-go nowotworu wynosi 3-7%
Ryzyko rozwoju 2-go nowotworu wynosi 3-7%
rocznie (około 20%/wyleczonego pacjenta)
rocznie (około 20%/wyleczonego pacjenta)
Field cancerisation – rozległe rakowacenie błony
Field cancerisation – rozległe rakowacenie błony
śluzowej górnego odcinka przewodu
śluzowej górnego odcinka przewodu
pokarmowego i oddechowego
pokarmowego i oddechowego
Klinicznie oznacza możliwość współistnienia
Klinicznie oznacza możliwość współistnienia
różnych ognisk raka inwazyjnego, in situ i
różnych ognisk raka inwazyjnego, in situ i
dysplazji
dysplazji
Wyleczenie jednego ogniska nie zabezpiecza
Wyleczenie jednego ogniska nie zabezpiecza
przed ponownym zachorowaniem
przed ponownym zachorowaniem
Nowotwory regionu
Nowotwory regionu
głowy i szyi
głowy i szyi
charakteryzują się względnie niskim ryzykiem
charakteryzują się względnie niskim ryzykiem
rozwoju przerzutów odległych, najczęstszą
rozwoju przerzutów odległych, najczęstszą
przyczyną niepowodzenia jest nawrót
przyczyną niepowodzenia jest nawrót
miejscowy lub niewyleczenie zmiany
miejscowy lub niewyleczenie zmiany
pierwotnej lub przerzutów w węzłach
pierwotnej lub przerzutów w węzłach
chłonnych.
chłonnych.
Mają niszczący wpływ na jakość życia
Mają niszczący wpływ na jakość życia
pacjentów, często jedzenie i mowa stają się
pacjentów, często jedzenie i mowa stają się
niemożliwe
niemożliwe
Szczególne wyzwanie z uwagi na złożoność
Szczególne wyzwanie z uwagi na złożoność
struktur anatomicznych i funkcji
struktur anatomicznych i funkcji
Nowotwory regionu
Nowotwory regionu
głowy i szyi
głowy i szyi
Różnorodność dyscyplin zaangażowanych
Różnorodność dyscyplin zaangażowanych
w prowadzenie pacjenta
w prowadzenie pacjenta
Ponad 30 lokalizacji w tej grupie, każda z
Ponad 30 lokalizacji w tej grupie, każda z
lokalizacji jest stosunkowo rzadka
lokalizacji jest stosunkowo rzadka
Większość wywodzi się z górnych dróg
Większość wywodzi się z górnych dróg
oddechowych i pokarmowych
oddechowych i pokarmowych
Inne okolice są rzadkie (ślinianki, nos,
Inne okolice są rzadkie (ślinianki, nos,
zatoki, ucho środkowe)
zatoki, ucho środkowe)
Npl z nerwów, kości głowy i szyi są
Npl z nerwów, kości głowy i szyi są
jeszcze rzadsze
jeszcze rzadsze
Objawy raków terenu
Objawy raków terenu
głowy i szyi
głowy i szyi
Najczęstsze objawy raka są też
Najczęstsze objawy raka są też
częstymi objawami infekcji
częstymi objawami infekcji
Różnica – objawy raka nie znikają po
Różnica – objawy raka nie znikają po
leczeniu zachowawczym
leczeniu zachowawczym
DIAGNOSTYKA
DIAGNOSTYKA
wywiad
wywiad
badanie przedmiotowe
badanie przedmiotowe
badanie laryngologiczne (również
badanie laryngologiczne (również
endoskopowe)
endoskopowe)
biopsja podejrzanych zmian
biopsja podejrzanych zmian
badania obrazowe (tomografia
badania obrazowe (tomografia
komputerowa, rezonans magnetyczny)
komputerowa, rezonans magnetyczny)
usg szyi
usg szyi
LECZENIE
LECZENIE
Chorzy z wczesnymi stopniami zaawansowania
Chorzy z wczesnymi stopniami zaawansowania
choroby zwykle leczeni są z zastosowaniem
choroby zwykle leczeni są z zastosowaniem
jednej metody leczenia : chirurgii lub radioterapii,
jednej metody leczenia : chirurgii lub radioterapii,
decyzja zależy od typu i lokalizacji zmian.
decyzja zależy od typu i lokalizacji zmian.
W bardziej zaawansowanych stadiach choroby
W bardziej zaawansowanych stadiach choroby
zwykle stosowane jest leczenie skojarzone –
zwykle stosowane jest leczenie skojarzone –
chirurgia z radioterapią, lub samodzielna
chirurgia z radioterapią, lub samodzielna
radioterapia.
radioterapia.
Ogólnymi wskazaniami do pooperacyjnej
Ogólnymi wskazaniami do pooperacyjnej
radioterapii jest nieradykalność zabiegu lub
radioterapii jest nieradykalność zabiegu lub
obecność przerzutów do węzłów chłonnych.
obecność przerzutów do węzłów chłonnych.
Samodzielna chemioterapia – rzadko właściwa
Samodzielna chemioterapia – rzadko właściwa
forma leczenia, ale często kojarzona z
forma leczenia, ale często kojarzona z
radioterapią w celu wzmocnienia efektu
radioterapią w celu wzmocnienia efektu
radioterapii
radioterapii
Korzyści z chirurgii w
Korzyści z chirurgii w
porównaniu z radioterapią
porównaniu z radioterapią
Uraz dotyczy mniejszego obszaru
Uraz dotyczy mniejszego obszaru
tkanek
tkanek
Leczenie jest krótsze
Leczenie jest krótsze
Brak odczynów popromiennych
Brak odczynów popromiennych
Brak działania kancerogennego
Brak działania kancerogennego
Korzyści z radioterapii w
Korzyści z radioterapii w
porównaniu z chirurgią
porównaniu z chirurgią
Brak ryzyka zgonu okołooperacyjnego
Brak ryzyka zgonu okołooperacyjnego
Brak defektu – ubytku tkanek
Brak defektu – ubytku tkanek
Możliwość leczenia obszaru
Możliwość leczenia obszaru
zagrożonego rakiem – elektywna
zagrożonego rakiem – elektywna
radioterapia
radioterapia
Ratująca chirurgia jest bardziej
Ratująca chirurgia jest bardziej
skuteczna niż ratująca radioterapia
skuteczna niż ratująca radioterapia
Można leczyć kilka ognisk raka
Można leczyć kilka ognisk raka
równocześnie
równocześnie
Lecznie niezaawansowanego raka
Lecznie niezaawansowanego raka
Chirurgia lub radioterapia
Chirurgia lub radioterapia
Raczej chirurgia gdy:
Raczej chirurgia gdy:
1.
1.
nowotwory nienabłonkowe
nowotwory nienabłonkowe
2.
2.
dojrzały rak płaskonabłonkowy
dojrzały rak płaskonabłonkowy
3.
3.
rak inny niż płaskonabłonkowy
rak inny niż płaskonabłonkowy
4.
4.
Młody wiek
Młody wiek
•
Raczej radioterapia gdy:
Raczej radioterapia gdy:
1.
1.
Rak płaskonabłonkowy G 2-3
Rak płaskonabłonkowy G 2-3
2.
2.
lymphoma
lymphoma
Chirurgia konkurencyjna wobec
Chirurgia konkurencyjna wobec
radioterapii
radioterapii
Rak krtani I i II st. kl.
Rak krtani I i II st. kl.
Skóra twarzy i szyi I i II st. kl.
Skóra twarzy i szyi I i II st. kl.
Warga i policzek I i II st. kl.
Warga i policzek I i II st. kl.
Język I st. kl.
Język I st. kl.
Zaawansowany rak
Zaawansowany rak
Gdy szansa na wyleczenie < 70%
Gdy szansa na wyleczenie < 70%
powinno być leczenie skojarzone
powinno być leczenie skojarzone
Chir + Rt
Chir + Rt
Wysoka skuteczność ale okaleczenie
Wysoka skuteczność ale okaleczenie
Radioterapia przedoperacyjna vs
Radioterapia przedoperacyjna vs
pooperacyjna
pooperacyjna
Więcej powikłań pooperacyjnych
Więcej powikłań pooperacyjnych
Można zrezygnować z chirurgii w
Można zrezygnować z chirurgii w
wybranych sytuacjach
wybranych sytuacjach
Planowanie radioterapii bez pełnej
Planowanie radioterapii bez pełnej
wiedzy (pTNM)
wiedzy (pTNM)
Odroczenie radioterapii zwiększa
Odroczenie radioterapii zwiększa
ryzyko nawrotu
ryzyko nawrotu
Indukcyjna chemioterpia z
Indukcyjna chemioterpia z
cisplatyną
cisplatyną
Wysoki odsetek odpowiedzi (85% OR
Wysoki odsetek odpowiedzi (85% OR
w tym 30-50% CR)
w tym 30-50% CR)
Odpowiedź na chemioterapię
Odpowiedź na chemioterapię
oznacza wyższą promieniowrażliwość
oznacza wyższą promieniowrażliwość
Po indukcyjnej chemioterapii można
Po indukcyjnej chemioterapii można
zaoszczędzić krtań u części chorych
zaoszczędzić krtań u części chorych
bez skrócenia czasu OS (dotyczy
bez skrócenia czasu OS (dotyczy
pacjentów z CR)
pacjentów z CR)
Równoczasowa radio i
Równoczasowa radio i
chemioterapia
chemioterapia
Wyższa promieniowrażliwość
Wyższa promieniowrażliwość
Wydłużenie OS i DFS
Wydłużenie OS i DFS
Szczególnie skuteczna u pacjentów
Szczególnie skuteczna u pacjentów
z rakiem nosogardła, ustnej części
z rakiem nosogardła, ustnej części
gardła i krtani
gardła i krtani
Jama nosowa i zatoki przynosowe
Jama nosowa i zatoki przynosowe
Najczęstszym typem histopatologicznym jest rak
Najczęstszym typem histopatologicznym jest rak
płaskonabłonkowy, zwykle wysoko zróżnicowany, o
płaskonabłonkowy, zwykle wysoko zróżnicowany, o
dość powolnym wzroście, z niewielką tendencją do
dość powolnym wzroście, z niewielką tendencją do
przerzutowania.
przerzutowania.
Choroba zwykle jest zaawansowana w chwili
Choroba zwykle jest zaawansowana w chwili
rozpoznania, z tego powodu rokowanie jest
rozpoznania, z tego powodu rokowanie jest
niekorzystne – około 25% -przeżywa 5 lat.
niekorzystne – około 25% -przeżywa 5 lat.
Przerzuty do regionalnych w. chłonnych (przyduszne,
Przerzuty do regionalnych w. chłonnych (przyduszne,
szyjne górne) pojawiają się u około 20% pacjentów z
szyjne górne) pojawiają się u około 20% pacjentów z
rakiem przedsionka nosa i 10-15% pacjentów z
rakiem przedsionka nosa i 10-15% pacjentów z
nowotworami masywu szczękowo – sitowego.
nowotworami masywu szczękowo – sitowego.
Jama nosowa i zatoki przynosowe
Jama nosowa i zatoki przynosowe
Objawy
Objawy
Najczęstsze objawy
Najczęstsze objawy
nie gojące się owrzodzenia
nie gojące się owrzodzenia
okresowe krwawienie i jednostronna niedrożność nosa.
okresowe krwawienie i jednostronna niedrożność nosa.
Inne objawy (późniejsze) spowodowane są:
Inne objawy (późniejsze) spowodowane są:
naciekaniem w kierunku jamy ustnej (ból zębów, ich
naciekaniem w kierunku jamy ustnej (ból zębów, ich
rozchwianie).
rozchwianie).
w kierunku oczodołu (podwójne widzenie, nadmierne
w kierunku oczodołu (podwójne widzenie, nadmierne
łzawienie, wytrzeszcz).
łzawienie, wytrzeszcz).
naciekanie dołu skrzydłowego (silny ból, szczękościsk).
naciekanie dołu skrzydłowego (silny ból, szczękościsk).
naciekanie blaszki sitowej.
naciekanie blaszki sitowej.
przedniego dołu czaszki (anosmia, ból głowy),
przedniego dołu czaszki (anosmia, ból głowy),
zniekształcenia twarzy.
zniekształcenia twarzy.
Nosowa część gardła
Nosowa część gardła
Najczęstszym pierwszym objawem raka
Najczęstszym pierwszym objawem raka
nosogardła jest pojawienie się zmiany
nosogardła jest pojawienie się zmiany
guzowatej na szyi (90% przypadków),
guzowatej na szyi (90% przypadków),
ponad to zaburzenia słyszenia, szum w
ponad to zaburzenia słyszenia, szum w
uszach, niedrożność nosa, krwawienie z
uszach, niedrożność nosa, krwawienie z
nosa, ból.
nosa, ból.
W późniejszym okresie naciek przestrzeni
W późniejszym okresie naciek przestrzeni
przygardłowej i mięśni skrzydłowych
przygardłowej i mięśni skrzydłowych
powoduje szczękościsk, naciek w kierunku
powoduje szczękościsk, naciek w kierunku
podstawy czaszki i do zatoki jamistej może
podstawy czaszki i do zatoki jamistej może
prowadzić do uszkodzenia II – VI nerwów
prowadzić do uszkodzenia II – VI nerwów
czaszkowych.
czaszkowych.
Nosowa część gardła
Nosowa część gardła
Najczęstszy typ histopatologiczny to rak
Najczęstszy typ histopatologiczny to rak
płaskonabłonkowy (o różnym stopniu
płaskonabłonkowy (o różnym stopniu
zróżnicowania WHO I –III), o dużym
zróżnicowania WHO I –III), o dużym
potencjale do dawania przerzutów do
potencjale do dawania przerzutów do
węzłów chłonnych (WHO I- 60%, WHO II i III –
węzłów chłonnych (WHO I- 60%, WHO II i III –
90%).
90%).
Często zajęte są również węzły chłonne
Często zajęte są również węzły chłonne
pozagardłowe, i wzdłuż nerwu dodatkowego,
pozagardłowe, i wzdłuż nerwu dodatkowego,
w 53% przypadków węzły chłonne zajęte są
w 53% przypadków węzły chłonne zajęte są
obustronnie.
obustronnie.
5 letnie przeżycie w I stopniu
5 letnie przeżycie w I stopniu
zaawansowania – 67%, w IV stopniu – 15%
zaawansowania – 67%, w IV stopniu – 15%
Ustna część gardła
Ustna część gardła
Najczęstszymi objawami jest pojawienie się:
Najczęstszymi objawami jest pojawienie się:
guza w gardle
guza w gardle
zaburzeń połykania
zaburzeń połykania
bólu przy połykaniu
bólu przy połykaniu
samoistnego bólu promieniującego do ucha
samoistnego bólu promieniującego do ucha
uczucia ciała obcego w gardle
uczucia ciała obcego w gardle
owrzodzenia.
owrzodzenia.
Podstawa języka
Podstawa języka
Pacjenci diagnozowani są zwykle w
Pacjenci diagnozowani są zwykle w
zaawansowanych stadiach choroby:
zaawansowanych stadiach choroby:
Duża agresywności tej choroby
Duża agresywności tej choroby
Niewielkie dolegliwości
Niewielkie dolegliwości
Najczęstszymi pierwszymi objawami są:
Najczęstszymi pierwszymi objawami są:
ból i dysfagia,
ból i dysfagia,
zaburzenia mowy,
zaburzenia mowy,
pojawienie się guza na szyi,
pojawienie się guza na szyi,
przy większym zaawansowaniu może pojawiać się
przy większym zaawansowaniu może pojawiać się
ból ucha i zmiana głosu spowodowana naciekiem
ból ucha i zmiana głosu spowodowana naciekiem
krtani.
krtani.
Podstawa języka
Podstawa języka
Rak podstawy języka cechuje się dużą
Rak podstawy języka cechuje się dużą
skłonnością do przerzutowania, u 70%
skłonnością do przerzutowania, u 70%
pacjentów z cechą T1 guza występują
pacjentów z cechą T1 guza występują
klinicznie badalne przerzutowo zmienione
klinicznie badalne przerzutowo zmienione
węzły chłonne na szyi. U około 30% pacjentów
węzły chłonne na szyi. U około 30% pacjentów
zmiany na szyi są obustronne. Najczęściej
zmiany na szyi są obustronne. Najczęściej
zajęte są węzły chłonne grupy II i III.
zajęte są węzły chłonne grupy II i III.
Przeżycie 5 letnie w stopniu I, II, III i IV wynosi
Przeżycie 5 letnie w stopniu I, II, III i IV wynosi
60%, 40%, 30% i 15% .
60%, 40%, 30% i 15% .
Migdałki
Migdałki
Rak migdałka rozpoznawany jest w
Rak migdałka rozpoznawany jest w
późnym stadium, około 75%
późnym stadium, około 75%
pacjentów diagnozowanych jest w
pacjentów diagnozowanych jest w
stopniu III i IV choroby.
stopniu III i IV choroby.
Najwcześniejszym objawem jest
Najwcześniejszym objawem jest
uczucie przeszkody przy połykaniu.
uczucie przeszkody przy połykaniu.
Później pojawiają się ból, dysfagia,
Później pojawiają się ból, dysfagia,
utrata masy ciała i obecność guza na
utrata masy ciała i obecność guza na
szyi, a w przypadku szerzenia się na
szyi, a w przypadku szerzenia się na
mięśnie skrzydłowe – szczękościsk.
mięśnie skrzydłowe – szczękościsk.
Migdałki
Migdałki
Przerzuty do regionalnych węzłów
Przerzuty do regionalnych węzłów
chłonnych są częste i przy
chłonnych są częste i przy
zaawansowaniu T2 występują w 68%
zaawansowaniu T2 występują w 68%
przypadków. U około 20% pacjentów
przypadków. U około 20% pacjentów
przerzuty są obustronne. U 55%
przerzuty są obustronne. U 55%
pacjentów w chwili rozpoznania
pacjentów w chwili rozpoznania
występuje cecha N2 lub N3.
występuje cecha N2 lub N3.
5 letnie przeżycie waha się od 93% w I
5 letnie przeżycie waha się od 93% w I
stopniu do 17% w IV stopniu.
stopniu do 17% w IV stopniu.
Krtaniowa część gardła
Krtaniowa część gardła
Najczęstszy jest rak płaskonabłonkowy,
Najczęstszy jest rak płaskonabłonkowy,
charakteryzujący się agresywnym przebiegiem,
charakteryzujący się agresywnym przebiegiem,
o intensywnym miejscowym wzroście,
o intensywnym miejscowym wzroście,
wczesnym rozsiewem chłonnym i stosunkowo
wczesnym rozsiewem chłonnym i stosunkowo
wysokim prawdopodobieństwem tworzenia
wysokim prawdopodobieństwem tworzenia
przerzutów odległych.
przerzutów odległych.
Ryzyko zajęcia węzłów chłonnych wynosi 75%
Ryzyko zajęcia węzłów chłonnych wynosi 75%
dla raka zachyłka gruszkowatego, 60% dla tylnej
dla raka zachyłka gruszkowatego, 60% dla tylnej
ściany gardła i 40% dla okolicy zapierściennej.
ściany gardła i 40% dla okolicy zapierściennej.
Najczęstszymi objawami są zaburzenia
Najczęstszymi objawami są zaburzenia
połykania, ból, zachłystywanie, duszność,
połykania, ból, zachłystywanie, duszność,
kaszel.
kaszel.
5 letnie przeżycia – około 20%
5 letnie przeżycia – około 20%
Krtań
Krtań
Histopatologicznie najczęstszy jest rak
Histopatologicznie najczęstszy jest rak
płaskonabłonkowy, który różni się w zależności od
płaskonabłonkowy, który różni się w zależności od
lokalizacji zmiany.
lokalizacji zmiany.
W części nadgłośniowej najczęściej są to zmiany
W części nadgłośniowej najczęściej są to zmiany
nierogowaciejące, niskozróżnicowane, cechujące
nierogowaciejące, niskozróżnicowane, cechujące
się większą agresywnością miejscową.
się większą agresywnością miejscową.
W obrębie głośni zmiany mają częściej charakter
W obrębie głośni zmiany mają częściej charakter
mniej agresywnego, wysoko dojrzałego raka.
mniej agresywnego, wysoko dojrzałego raka.
Najlepsze rokowanie jest przy lokalizacji w głośni (
Najlepsze rokowanie jest przy lokalizacji w głośni (
90% przy ruchomych strunach), następnie
90% przy ruchomych strunach), następnie
nagłośni – około 80% gdy N-, najgorsze w raku
nagłośni – około 80% gdy N-, najgorsze w raku
pogłośni.
pogłośni.
Nadgłośnia
Nadgłośnia
Tendencja do naciekania sąsiednich struktur,
Tendencja do naciekania sąsiednich struktur,
przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych
przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych
w chwili rozpoznania u 23% do 50%
w chwili rozpoznania u 23% do 50%
pacjentów. Prawdopodobieństwo wystąpienia
pacjentów. Prawdopodobieństwo wystąpienia
przerzutów do węzłów chłonnych szyi jest
przerzutów do węzłów chłonnych szyi jest
wprost proporcjonalne do wielkości guza
wprost proporcjonalne do wielkości guza
pierwotnego (T1- 63%, T2- 70%, T3 i T4 –
pierwotnego (T1- 63%, T2- 70%, T3 i T4 –
79%). W 20% przypadków przerzuty są
79%). W 20% przypadków przerzuty są
obustronne.
obustronne.
Najwcześniejsze objawy to podrażnienie w
Najwcześniejsze objawy to podrażnienie w
gardle, uczucie przeszkody przy połykaniu,
gardle, uczucie przeszkody przy połykaniu,
zaburzenia połykania, później chrypka, ból
zaburzenia połykania, później chrypka, ból
gardła, guz na szyi.
gardła, guz na szyi.
Głośnia
Głośnia
Ubogie unaczynienie limfatyczne
Ubogie unaczynienie limfatyczne
(poza spoidłem tylnym) - rzadko
(poza spoidłem tylnym) - rzadko
przerzutuje.
przerzutuje.
Wczesnym objawem jest chrypka, w
Wczesnym objawem jest chrypka, w
późniejszym okresie dołącza się ból,
późniejszym okresie dołącza się ból,
duszność, zaburzenia połykania.
duszność, zaburzenia połykania.
Podgłośnia
Podgłośnia
Wyjątkowo rzadki stanowi 1 -8% raków krtani.
Wyjątkowo rzadki stanowi 1 -8% raków krtani.
Zwykle nisko zróżnicowany, rośnie naciekając
Zwykle nisko zróżnicowany, rośnie naciekając
okoliczne tkanki (często naciek tchawicy).
okoliczne tkanki (często naciek tchawicy).
Długo przebiega bezobjawowo, najczęściej
Długo przebiega bezobjawowo, najczęściej
zgłaszaną dolegliwością jest duszność
zgłaszaną dolegliwością jest duszność
wysiłkowa.
wysiłkowa.
Przerzuty do węzłów chłonnych ( głównie
Przerzuty do węzłów chłonnych ( głównie
przed i okołotchawiczych ) w 20 – 30%
przed i okołotchawiczych ) w 20 – 30%
przypadków.
przypadków.
Jama ustna
Jama ustna
Najwcześniejsze zmiany związane z rakiem
Najwcześniejsze zmiany związane z rakiem
płaskonabłonkowym to zaczerwienienie i
płaskonabłonkowym to zaczerwienienie i
lekkie nierówności powierzchni śluzówki, w
lekkie nierówności powierzchni śluzówki, w
miarę progresji nowotworu pojawiają się
miarę progresji nowotworu pojawiają się
zmiany charakterystyczne dla wzrostu
zmiany charakterystyczne dla wzrostu
typowo egzo- lub endofitycznego. Zmiany
typowo egzo- lub endofitycznego. Zmiany
egzofityczne cechują się mniej agresywnym
egzofityczne cechują się mniej agresywnym
wzrostem.
wzrostem.
Najczęstszymi objawami jest pojawienie się
Najczęstszymi objawami jest pojawienie się
guza lub owrzodzenia w jamie ustnej,
guza lub owrzodzenia w jamie ustnej,
zaburzeń połykania, ograniczenie
zaburzeń połykania, ograniczenie
ruchomości języka, ból i rozchwianie zębów.
ruchomości języka, ból i rozchwianie zębów.
Dziąsło i trójkąt zatrzonowcowy
Dziąsło i trójkąt zatrzonowcowy
Rośnie naciekająco, w późniejszym okresie u 58%
Rośnie naciekająco, w późniejszym okresie u 58%
pacjentów dochodzi do destrukcji kości.
pacjentów dochodzi do destrukcji kości.
Najczęstsze objawy to ból nasilający się przy
Najczęstsze objawy to ból nasilający się przy
żuciu, okresowe krwawienie, rozchwianie i utrata
żuciu, okresowe krwawienie, rozchwianie i utrata
zębów. W przypadku pacjentów bezzębnych
zębów. W przypadku pacjentów bezzębnych
pierwszym objawem jest źle dopasowana proteza.
pierwszym objawem jest źle dopasowana proteza.
Zmiany lokalizują się częściej w obrębie dolnego
Zmiany lokalizują się częściej w obrębie dolnego
dziąsła w okolicy przed i trzonowej.
dziąsła w okolicy przed i trzonowej.
Charakterystyczne jest opóźnienie w diagnostyce
Charakterystyczne jest opóźnienie w diagnostyce
spowodowane obecnością stanu zapalnego i
spowodowane obecnością stanu zapalnego i
rozpoznaniem gingivitis i periodontitis.
rozpoznaniem gingivitis i periodontitis.
Prawdopodobieństwo przerzutów do węzłów
Prawdopodobieństwo przerzutów do węzłów
chłonnych wynosi 30% (głównie podbródkowe,
chłonnych wynosi 30% (głównie podbródkowe,
podżuchwowe, nadgnykowe – szyjne górne).
podżuchwowe, nadgnykowe – szyjne górne).
5 letnie przeżycie wynosi 85%, 80%, 60% i 20%
5 letnie przeżycie wynosi 85%, 80%, 60% i 20%
dla odpowiednio guzów T1-T4
dla odpowiednio guzów T1-T4
Dno jamy ustnej
Dno jamy ustnej
Rak płaskonabłonkowy dna jamy ustnej rośnie
Rak płaskonabłonkowy dna jamy ustnej rośnie
naciekając okoliczne tkanki, do przodu - kość, w
naciekając okoliczne tkanki, do przodu - kość, w
głąb – mięśnie dna jamy ustnej, do tyłu – język.
głąb – mięśnie dna jamy ustnej, do tyłu – język.
Częstość przerzutów do węzłów chłonnych
Częstość przerzutów do węzłów chłonnych
(najczęściej podżuchwowe i podbródkowe)
(najczęściej podżuchwowe i podbródkowe)
wynosi 12%, 30%, 47% i 53% w przypadkach
wynosi 12%, 30%, 47% i 53% w przypadkach
T1 –T4.
T1 –T4.
5 letnie przeżycie wynosi 85-90%, 80%, 66%,
5 letnie przeżycie wynosi 85-90%, 80%, 66%,
32% dla stopni zaawansowania choroby I –IV.
32% dla stopni zaawansowania choroby I –IV.
Złymi czynnikami rokowniczymi oprócz
Złymi czynnikami rokowniczymi oprócz
przerzutów do węzłów chłonnych jest szerzenie
przerzutów do węzłów chłonnych jest szerzenie
się okołonerwowe, głębokość nacieku guza
się okołonerwowe, głębokość nacieku guza
pierwotnego, stopień zróżnicowania guza.
pierwotnego, stopień zróżnicowania guza.
Trzon języka
Trzon języka
Najczęstszym objawem pierwotnym jest ból, problemy
Najczęstszym objawem pierwotnym jest ból, problemy
z mową i połykaniem.
z mową i połykaniem.
Rozwój tego nowotworu jest najbardziej gwałtowny
Rozwój tego nowotworu jest najbardziej gwałtowny
spośród wszystkich nowotworów jamy ustnej i cechuje
spośród wszystkich nowotworów jamy ustnej i cechuje
się największą skłonnością do przerzutowania drogami
się największą skłonnością do przerzutowania drogami
chłonnymi (od 15% do 75% w zależności od wielkości
chłonnymi (od 15% do 75% w zależności od wielkości
guza pierwotnego, najczęściej zajęte są węzły chłonne
guza pierwotnego, najczęściej zajęte są węzły chłonne
poddwubrzuścowe, w 25% przypadków zajęte są
poddwubrzuścowe, w 25% przypadków zajęte są
obustronnie węzły chłonne).
obustronnie węzły chłonne).
Przeżycie 5 letnie waha się od 75% we wczesnych
Przeżycie 5 letnie waha się od 75% we wczesnych
przypadkach, bez zajęcia węzłów chłonnych do 30% w
przypadkach, bez zajęcia węzłów chłonnych do 30% w
przypadkach zaawansowanych. Negatywnymi
przypadkach zaawansowanych. Negatywnymi
czynnikami są inwazja naczyń i nerwów, granice guza
czynnikami są inwazja naczyń i nerwów, granice guza
o typie naciekającym vs rozpychającym, głębokości
o typie naciekającym vs rozpychającym, głębokości
naciekania.
naciekania.
Podniebienie twarde
Podniebienie twarde
Rak płaskonabłonkowy - najrzadziej
Rak płaskonabłonkowy - najrzadziej
przerzutujący spośród pozostałych
przerzutujący spośród pozostałych
npl jamy ustnej. Częstość
npl jamy ustnej. Częstość
przerzutów od 6% do 29%, przerzuty
przerzutów od 6% do 29%, przerzuty
odległe również należą do rzadkości.
odległe również należą do rzadkości.
5 letnie przeżycie 75%, 46%, 36% i
5 letnie przeżycie 75%, 46%, 36% i
11% dla stopni zaawansowania od I
11% dla stopni zaawansowania od I
do IV
do IV
Policzek
Policzek
Najczęściej rośnie w sposób egzofityczny.
Najczęściej rośnie w sposób egzofityczny.
Początkowo nie daje objawów, dlatego rzadko
Początkowo nie daje objawów, dlatego rzadko
rozpoznawany w stopniu T1.
rozpoznawany w stopniu T1.
Najczęściej zgłaszanym pierwszym objawem jest
Najczęściej zgłaszanym pierwszym objawem jest
ból, następnie pojawia się krwawienie i problemy z
ból, następnie pojawia się krwawienie i problemy z
żuciem. W przypadku naciekania mięśni
żuciem. W przypadku naciekania mięśni
skrzydłowych pojawia się szczękościsk. W
skrzydłowych pojawia się szczękościsk. W
późniejszym rozwoju może naciekać dziąsło i
późniejszym rozwoju może naciekać dziąsło i
żuchwę.
żuchwę.
U 10% pacjentów pojawiają się przerzuty do
U 10% pacjentów pojawiają się przerzuty do
węzłów chłonnych nadgnykowych (poziom I i II).
węzłów chłonnych nadgnykowych (poziom I i II).
Przeżycie 5 letnie waha się od 18 do 77%, w
Przeżycie 5 letnie waha się od 18 do 77%, w
zależności od stopnia zaawansowania choroby
zależności od stopnia zaawansowania choroby
(głębokość nacieku powyżej 6 mm jest złym
(głębokość nacieku powyżej 6 mm jest złym
czynnikiem rokowniczym).
czynnikiem rokowniczym).
Ślinianki
Ślinianki
Najczęstszym objawem jest
Najczęstszym objawem jest
asymptomatyczne powiększenie ślinianki,
asymptomatyczne powiększenie ślinianki,
pojawienie się bólu wskazuje na złośliwy
pojawienie się bólu wskazuje na złośliwy
charakter guza ślinianki.
charakter guza ślinianki.
W śliniance przyusznej najczęściej
W śliniance przyusznej najczęściej
występują zmiany łagodne, w drobnych
występują zmiany łagodne, w drobnych
gruczołach ślinowych i podżuchwowej
gruczołach ślinowych i podżuchwowej
dominują zmiany złośliwe.
dominują zmiany złośliwe.
Najczęściej występujące typy
Najczęściej występujące typy
histopatologiczne to:
histopatologiczne to:
gruczolakorak,
gruczolakorak,
rak śluzowo-naskórkowy,
rak śluzowo-naskórkowy,
rak płaskonabłonkowy,
rak płaskonabłonkowy,
oblak (cylindroma, rak gruczołowo-torbielowaty),
oblak (cylindroma, rak gruczołowo-torbielowaty),
rak zrazikowy,
rak zrazikowy,
złośliwy guz mieszany.
złośliwy guz mieszany.
Ślinianki
Ślinianki
Złośliwe guzy ślinianek wykazują miejscowo
Złośliwe guzy ślinianek wykazują miejscowo
naciekający wzrost, który prowadzi do zajęcia
naciekający wzrost, który prowadzi do zajęcia
nerwu twarzowego, skóry, kości i
nerwu twarzowego, skóry, kości i
otaczających tkanek miękkich.
otaczających tkanek miękkich.
Prognoza jest związana z wielkością guza i
Prognoza jest związana z wielkością guza i
stopniem jego złośliwości (gorsze rokowanie
stopniem jego złośliwości (gorsze rokowanie
rak gruczołowo-torbielowaty i mieszanym
rak gruczołowo-torbielowaty i mieszanym
guzem złośliwym)
guzem złośliwym)
5 letnie przeżycie jest lepsze w przypadku
5 letnie przeżycie jest lepsze w przypadku
raka przyusznicy niż ślinianki podżuchwowej
raka przyusznicy niż ślinianki podżuchwowej
50-81% vs 30-50%. Gorsze rokowanie w
50-81% vs 30-50%. Gorsze rokowanie w
przypadku lokalizacji w śliniance
przypadku lokalizacji w śliniance
podżuchwowej wiąże się z częstszym
podżuchwowej wiąże się z częstszym
występowaniem w tej lokalizacji raka
występowaniem w tej lokalizacji raka
gruczołowo-torbielowatego.
gruczołowo-torbielowatego.
Ślinianki
Ślinianki
Rokowanie:
Rokowanie:
rak zrazikowy zlokalizowany w dużych śliniankach
rak zrazikowy zlokalizowany w dużych śliniankach
(powyżej 75% przeżyć 5 letnich),
(powyżej 75% przeżyć 5 letnich),
wysoko dojrzały rak śluzowo-naskórkowy 76 -95%,
wysoko dojrzały rak śluzowo-naskórkowy 76 -95%,
nisko dojrzały rak śluzowo-naskórkowy 30-50%,
nisko dojrzały rak śluzowo-naskórkowy 30-50%,
rak gruczołowo-torbielowaty 50-90% 5 letnich i 30-67%
rak gruczołowo-torbielowaty 50-90% 5 letnich i 30-67%
10 letnich i 25% 15 letnich,
10 letnich i 25% 15 letnich,
złośliwe guzy mieszane 31-65% 5 lat i 23-30% 10 lat.
złośliwe guzy mieszane 31-65% 5 lat i 23-30% 10 lat.
U około 40% pacjentów z rakiem gruczołowo-
U około 40% pacjentów z rakiem gruczołowo-
torbielowatym i 26-32% z mieszanym guzem
torbielowatym i 26-32% z mieszanym guzem
złośliwym pojawiają się przerzuty odległe.
złośliwym pojawiają się przerzuty odległe.
Przerzuty chłonne pojawiają się u 34%-49% z
Przerzuty chłonne pojawiają się u 34%-49% z
nisko dojrzałymi nowotworami i tylko u 2%-7% z
nisko dojrzałymi nowotworami i tylko u 2%-7% z
wysoko dojrzałymi.
wysoko dojrzałymi.
Przeżycia 10 letnie w I i II stopniu zaawansowania
Przeżycia 10 letnie w I i II stopniu zaawansowania
– powyżej 90%, w III i IV stopniu 22%.
– powyżej 90%, w III i IV stopniu 22%.
Tu capitis reg frontalis St. post operationem
Tu capitis reg frontalis St. post operationem
Hist.pat.z 08.2006r.:Carcinoma
Hist.pat.z 08.2006r.:Carcinoma
indifferentiatum
indifferentiatum
TK z 13.07.2006r./obce/:
TK z 13.07.2006r./obce/:
Patologiczna masa guzowata średnicy ok. 4cm w powłokach skórnych
Patologiczna masa guzowata średnicy ok. 4cm w powłokach skórnych
twarzoczaszki w linii pośrodkowej na wysokości zatoki czołowej z
twarzoczaszki w linii pośrodkowej na wysokości zatoki czołowej z
cechami osteolizy kości Cechy penatracji sitowia, zatoki czołowej oraz
cechami osteolizy kości Cechy penatracji sitowia, zatoki czołowej oraz
najpewniej struktur wewnątrzczaszkowych u podstawy przedniego dołu
najpewniej struktur wewnątrzczaszkowych u podstawy przedniego dołu
czaszki.Poza tym mózgowie bez wyodrębniających się zmian
czaszki.Poza tym mózgowie bez wyodrębniających się zmian
ogniskowych. Nie mona w 100% określić punktu wyjścia zmiany - może
ogniskowych. Nie mona w 100% określić punktu wyjścia zmiany - może
również wychodzić z zatok przynosowych z naciekiem tkanek miękkich.
również wychodzić z zatok przynosowych z naciekiem tkanek miękkich.
Dgn: Tu regionis frontalis susp
Dgn: Tu regionis frontalis susp
OPIS ZABIEGU OPERACYJNEGO z 24.07.2006r.:
OPIS ZABIEGU OPERACYJNEGO z 24.07.2006r.:
Na powierzchni czaszki, tuż powyej nosa uwidoczniły się masy guza.
Na powierzchni czaszki, tuż powyej nosa uwidoczniły się masy guza.
Zgryzaczem poszerzono ubytek kości do makroskopowo niezmienionej
Zgryzaczem poszerzono ubytek kości do makroskopowo niezmienionej
kości. Okazalo się, że guz nie przekraczał zatoki strzałkowej.
kości. Okazalo się, że guz nie przekraczał zatoki strzałkowej.
Posługując się łyżkami kostnymi usunięto w całości guz. W kilku
Posługując się łyżkami kostnymi usunięto w całości guz. W kilku
miejscach guz niszczył również kość i powodował destrukcję oczodołu i
miejscach guz niszczył również kość i powodował destrukcję oczodołu i
podstawy czaszki. W obrębie guza znajdowały się torbiele wypełnione
podstawy czaszki. W obrębie guza znajdowały się torbiele wypełnione
treścią podobną do ropy. Guz pobrano na badanie hist.pat. Ubytki kości
treścią podobną do ropy. Guz pobrano na badanie hist.pat. Ubytki kości
uszczelniono spongostanem. Zatokę czołową wypełniono cementem
uszczelniono spongostanem. Zatokę czołową wypełniono cementem
kostnym. Następnie usunięto fragment skóry nacieczony przez guz w
kostnym. Następnie usunięto fragment skóry nacieczony przez guz w
granicach możliwych do resekcji. Ubytek skóry zszyto. dren nad kość.
granicach możliwych do resekcji. Ubytek skóry zszyto. dren nad kość.
Szycie warstwowe, opatrunek jałowy.
Szycie warstwowe, opatrunek jałowy.
IMRT
IMRT
Intensywnie modulowana radioterapia
Intensywnie modulowana radioterapia
Zmiana kształtu pola
Zmiana kształtu pola
napromieniowanego w czasie
napromieniowanego w czasie
ekspozycji
ekspozycji
Sliding window
Sliding window
Step and shoot
Step and shoot
Odwrotne planowanie
Odwrotne planowanie
IMRT
IMRT
Lekarz wyznacza kontury (nie mogą
Lekarz wyznacza kontury (nie mogą
na siebie zachodzić obszary do
na siebie zachodzić obszary do
napromieniania i narządy krytyczne)
napromieniania i narządy krytyczne)
i dawki dla PTV i narządów
i dawki dla PTV i narządów
krytycznych.
krytycznych.
Fizyk wybiera izocentrum, liczbę
Fizyk wybiera izocentrum, liczbę
wiązek, kierunki wejścia wiązek.
wiązek, kierunki wejścia wiązek.
DYNAMICZNE MLC
DYNAMICZNE MLC
multi-leaf-colimator
multi-leaf-colimator
Kurs CMKP, Gliwice
Kurs CMKP, Gliwice
2004
2004
Ca hypopharyngis T3 N0
Ca hypopharyngis T3 N0
Hist.pat. z 04.2006r.:1. tylna ściana gardła, 2.
Hist.pat. z 04.2006r.:1. tylna ściana gardła, 2.
zachyłek gruszkowaty prawy:
zachyłek gruszkowaty prawy:
Carcinoma planoepitheliale akeratodes.
Carcinoma planoepitheliale akeratodes.
TK TWARZOCZASZKI z 25.07.2006r./obce/:
TK TWARZOCZASZKI z 25.07.2006r./obce/:
Badanie TK wykazuje pogrubienie tkanek miękkich ku
Badanie TK wykazuje pogrubienie tkanek miękkich ku
przodowi od nagłośni przechodzące na prawą ścianę części
przodowi od nagłośni przechodzące na prawą ścianę części
krtaniowej gardła, gdzie widoczne jest uwypuklenie guzowate
krtaniowej gardła, gdzie widoczne jest uwypuklenie guzowate
dochodzące do wymiaru 1 cm. Zmiana powoduje zwężenie
dochodzące do wymiaru 1 cm. Zmiana powoduje zwężenie
wejścia do jamy krtani. Badanie TK wykazuje w okolicy obu
wejścia do jamy krtani. Badanie TK wykazuje w okolicy obu
mięśni mostkowo-obojczykowo- sutkowych po kilka węzłów
mięśni mostkowo-obojczykowo- sutkowych po kilka węzłów
chłonnych, z których największe dochodzą do wymiru 1,3 cm
chłonnych, z których największe dochodzą do wymiru 1,3 cm
Poza tym obraz struktur anatomicznych szyi w granicach
Poza tym obraz struktur anatomicznych szyi w granicach
normy.
normy.
Badani ORL
Badani ORL
Guz gardła dolnego po stronie prawej obejmujący zachyłek
Guz gardła dolnego po stronie prawej obejmujący zachyłek
gruszkowaty i boczną ścianę gardła dolnego, z
gruszkowaty i boczną ścianę gardła dolnego, z
unieruchomieniem struny głosowej po tej stronie. Węzły
unieruchomieniem struny głosowej po tej stronie. Węzły
chłonne szyjne niewyczuwalne. CS T3 Nx
chłonne szyjne niewyczuwalne. CS T3 Nx
I etap
I etap
II etap
II etap
Odczyny popromienne
Odczyny popromienne
Zarówno w trakcie, jak i po
Zarówno w trakcie, jak i po
radioterapii dochodzi do ujawniania
radioterapii dochodzi do ujawniania
się odczynów popromiennych.
się odczynów popromiennych.
Nasilenie odczynów zależy między
Nasilenie odczynów zależy między
innymi od objętości napromienianych
innymi od objętości napromienianych
tkanek, wysokości dawki frakcyjnej i
tkanek, wysokości dawki frakcyjnej i
całkowitej, wieku pacjenta, obecności
całkowitej, wieku pacjenta, obecności
chorób współistniejących.
chorób współistniejących.
Ostre odczyny popromienne pojawiające
Ostre odczyny popromienne pojawiające
się w trakcie radioterapii i bezpośrednio
się w trakcie radioterapii i bezpośrednio
po jej zakończeniu powodują
po jej zakończeniu powodują
powstawanie:
powstawanie:
nieswoistych stanów zapalnych błony
nieswoistych stanów zapalnych błony
śluzowej jamy ustnej o różnym nasileniu,
śluzowej jamy ustnej o różnym nasileniu,
kserostomii, co może prowadzić do
kserostomii, co może prowadzić do
zaburzeń w odżywianiu
zaburzeń w odżywianiu
infekcji
infekcji
zaburzeń smaku i niedożywienia
zaburzeń smaku i niedożywienia
Późne odczyny popromienne ujawniają się w
Późne odczyny popromienne ujawniają się w
różnym czasie po zakończeniu radioterapii (od
różnym czasie po zakończeniu radioterapii (od
kilku miesięcy do kilkunastu lat) i mogą być
kilku miesięcy do kilkunastu lat) i mogą być
konsekwencją procesów toczących się w fazie
konsekwencją procesów toczących się w fazie
ostrej.
ostrej.
Ujawnienie się późnego odczynu popromiennego
Ujawnienie się późnego odczynu popromiennego
jest najczęściej poprzedzone urazem
jest najczęściej poprzedzone urazem
mechanicznym, chemicznym lub termicznym.
mechanicznym, chemicznym lub termicznym.
Późne odczyny najczęściej przebiegają pod
Późne odczyny najczęściej przebiegają pod
postacią ścieńczenia i zaniku błony śluzowej i
postacią ścieńczenia i zaniku błony śluzowej i
podśluzowej, zwłóknień w tkance podskórnej i
podśluzowej, zwłóknień w tkance podskórnej i
głębszych warstwach skóry, jamy ustnej i gardła
głębszych warstwach skóry, jamy ustnej i gardła
oraz próchnicy, może nawet dojść do zwłóknienia
oraz próchnicy, może nawet dojść do zwłóknienia
mięśni i popromiennej martwicy kości (żuchwa
mięśni i popromiennej martwicy kości (żuchwa
jest częściej uszkodzona niż szczęka).
jest częściej uszkodzona niż szczęka).
NOWOTWORY REGIONU GŁOWY I SZYI
NOWOTWORY REGIONU GŁOWY I SZYI
Wszyscy pacjenci , u których jest
Wszyscy pacjenci , u których jest
przewidywane napromienianie ślinianek i/lub
przewidywane napromienianie ślinianek i/lub
żuchwy, wymagają konsultacji
żuchwy, wymagają konsultacji
stomatologicznej.
stomatologicznej.
Leczenie zębów lub ich ekstrakcja (gdy jest
Leczenie zębów lub ich ekstrakcja (gdy jest
taka potrzeba) powinny mieć miejsce przed
taka potrzeba) powinny mieć miejsce przed
radioterapią.
radioterapią.
Profilaktyka próchnicy zębów ( z
Profilaktyka próchnicy zębów ( z
zastosowaniem fluorków) powinna być
zastosowaniem fluorków) powinna być
wdrożona tak szybko jak to jest możliwe.
wdrożona tak szybko jak to jest możliwe.
Spadek produkcji śliny jest częstym
Spadek produkcji śliny jest częstym
następstwem radioterapii nowotworów
następstwem radioterapii nowotworów
regionu głowy i szyi, i może prowadzić do
regionu głowy i szyi, i może prowadzić do
rozwoju próchnicy.
rozwoju próchnicy.
Nawet pacjenci którzy mają napromienianą
Nawet pacjenci którzy mają napromienianą
niewielką objętość ślinianek, albo otrzymują
niewielką objętość ślinianek, albo otrzymują
niewielkie dawki radioterapii również
niewielkie dawki radioterapii również
odnoszą korzyść z regularnej terapii
odnoszą korzyść z regularnej terapii
fluorkami.
fluorkami.
W sytuacjach łagodnej kserostomii, żel
W sytuacjach łagodnej kserostomii, żel
fluorkowy może być stosowany przy użyciu
fluorkowy może być stosowany przy użyciu
szczoteczki do zębów.
szczoteczki do zębów.