1

PIENIĄDZ I POLITYKA 

PIENIĘŻNA

PIENIĄDZ I POLITYKA 

PIENIĘŻNA

2

Czym jest pieniądz?

„

Pieniądz jest tylko tym, co się zwykle daje lub 

otrzymuje przy kupnie lub sprzedaży towarów, 
usług czy czegokolwiek innego”.

 

„Większość rzeczy w życiu − na przykład 
samochody, kochanki, choroba nowotworowa - 
jest ważna tylko dla tych, którzy je mają. W 
przeciwieństwie do tego pieniądz jest równie 
ważny dla tych, którzy go mają, jak i dla tych, 
którzy go nie posiadają. Jedni i drudzy są 
zainteresowani tym, by pojąć jego tajniki”.

 

John Kenneth Galbraith 

Pieniądz, pochodzenie i losy (1975)

„Ze  wszystkich  zajęć,  jakimi  się  człowiek 
oddaje,  a  więc  wojna,  polityka,  religia, 
hulaszcze  rozrywki,  bezinteresowny  sadyzm  − 
robienie  pieniędzy  jest  najmniej  szkodliwe 
społecznie”.

Adam Smith (1776)

3

Funkcje pieniądza

 



Środek wymiany

 

-- Aktywo wykorzystywane do 

nabywania dóbr i usług (towar – 

pieniądz – towar)



Środek płatniczy

 

-- Środek regulowania odroczonych 

płatności (zobowiązań)



Środek przechowywania 

wartości

-- Aktywo pozwalające na transfer 

siły nabywczej z jednego okresu na 

drugi



Jednostka rozliczeniowa

-- Jednostka miary wykorzystywana 

do wyrażania cen oraz prowadzenia 

rachunku przychodów i kosztów

4

Środek wymiany

• Bez wartości wewnętrznej

– Jego wartość jest określana przez to, co 

można za niego kupić (siłą nabywczą)

• Łatwy do wymiany

– Brak “podwójnej zbieżności potrzeb”, jaka 

jest potrzebna przy barterze  

• Podzielny

– Może być podzielony na mniejsze jednostki 

(„tzw. skala cen”)

5

Jednostka miary

• Środek wyrażania cen dóbr i usług
• Pozwala na porównywanie wartości,

relatywnych cen dóbr i usług

6

Środek gromadzenia 

wartości

(tezauryzacji)

• Otrzymanie dochodu i nabywanie dóbr 

nie następuje w tym samym czasie 

• Pieniądz jest trwały (nie psuje się)

7

Popyt na pieniądz

• Ile pieniędzy będziemy 

potrzebować?

• Decydują o tym dwa czynniki:

– Poziom dochodu (PKB)
– Poziom nominalnych stóp 

procentowych

8

Efekt dochodu

 Środek wymiany

 Im wyższy Twój dochód, tym 

wiecej gotówki potrzebujesz

 Ilość gotówki jest proporcjonalna 

do dochodu

9

Rola stóp procentowych

• Środek przechowywania wartości

 

• Pieniądz jest aktywem
• Gdy trzymasz pieniądz w gotówce, 

nie masz odsetek.

• Stopa procentowa jest kosztem 

alternatywnym trzymania gotówki

Rachunki

bankowe

Obligacje

Giełda

(akcje)

Pieniądz

Jak gromadzimy dochód?

To przynosi 
dochód, odsetki...

To przynosi 
dochód, odsetki...

Wzrost stóp 
procentowych 
powoduje spadek 
wielkości popytu na 
pieniądz..

...ale zwiększa 
wielkość popytu 
na inne aktywa, 
takie jak np. 
obligacje lub 
akcje.

Nominalna
stopa
proc. (r)

Mld zł

10%

  8%

  6%

10

12

14

Popyt na  
pieniądz

Nominalna
stopa
proc.

10%

  8%

  6%

10

12

14

MD

Każdy 2% spadek stopy proc. zwiększa
popyt na pieniądz o 2 mld zł

Mld zł

15

Dlaczego pieniądz jest 

cenny?

• Czynnik wpływający na to, że pieniądz ma 

wartość jest taki sam, jak w przypadku 
tego, który nadaje wartość innym towarom:



Ludzie zgłaszają popyt na pieniądz, 
ponieważ pieniądz zmniejsza koszty 
wymiany (tzw. koszty transakcyjne). 



Gdy podaż  pieniądza jest mała w stosunku 
do  popytu, pieniądz jest 
wysokowartościowy.

„

Wartość, czyli siła nabywcza pieniądza, zależy 

przede wszystkim od popytu i podaży. Podażą 
pieniądza jest cała ilość pieniądza w obiegu w danym 
czasie. Popyt na pieniądz składa się ze wszystkich 
dóbr oferowanych do sprzedaży”.

 

 

J.S. Mill, Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej, 

t. II, PWN Warszawa 1966, str. 96-97.



Relacja 

popytu 

(na pieniądz)  

w stosunku do

 

podaży

16

Kto wynalazł pieniądz?

• Pieniądz nie został wynaleziony, wyłonił się sam, w 

miarę wzrostu skali produkcji i wymiany towarów 

(ok. 6 tys. lat temu) spośród wielu towarów, jako 

towar szczególny, ułatwiający wymianę.

„

Tak więc sól była pieniądzem w „królestwach” 

Górnego Senegalu i Górnego Nigru oraz w Abisynii, 

gdzie sześciany soli służyły zarówno jako pieniądz i 

jako pokarm. Grozi im niebezpieczeństwo, że 

pewnego dnia znajdą wszystkie swoje pieniądze 
rozpuszczone i zamienione w wodę

”

            

(Braudel F. „Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w.”, W-wa 1992)

• Pieniądz w formie monet został wynaleziony w VII 

w. p.n.e przez Lidyjczyków. Jako pieniądz ustanowili 

oni kawałek metalu określonego kształtu i wagi, ze 

stemplem, jako gwarancją ze strony państwa

. 

17

Trzy źródła pochodzenia 
pieniądza

1. Mennice
2. Ministerstwa finansów i skarbu

 

– Pieniądz papierowy emitowany przez rząd

− domena Amerykanów

– "Pieniądze, którymi operujemy, są wspaniałym 

instrumen-tem. Spełniają one zadanie, dla którego 

je emitujemy: opłacają i ubierają wojsko oraz 

zaopatrują je w żywność i amunicję. A kiedy 

jesteśmy zmuszeni do emitowania nad-miernej ich 

ilości, spłacają się same przez deprecjację."

 

(Benjamin 

Franklin, 1776).

• Banki

– Bankowość istniała już w czasach rzymskich, upadła w 

średniowieczu (potępienie lichwy przez religię), „odżyła” 

w renesansie wraz z odrodzeniem się handlu i uznaniem 

przewagi korzyści pieniężnych nad skrupułami 

religijnymi. 

– Banki komercyjne – domena Włochów, centralne – 

domena Brytyjczyków (Bank Angielski − 1694)

18

Teorie pieniądza

• Metalistyczna teoria pieniądza (metalizm

)



Dobro, które jest pośrednikiem w wymianie 

musi mieć pewną własną wartość zanim 

zostanie uznane przez ludzi za pieniądz. O 

jego wartości decyduje wartość materiału, z 

którego został wykonany.

• Nominalistyczna  (łac.  nomen)  teoria 

pieniądza



Pieniądz  jest  wyrazem  umowy  społecznej, 

środkiem  ułatwiającym  wymianę,  o  wartości 

wynikającej z samej umowy i sygnowanej przez 

wybity  znak  władcy:  nawet  kawałek  skóry 

trzeba  uznać  za  pieniądz,  jeśli  znajdzie  się  na 

nim odciśnięta pieczęć władcy (Albert Wielki).

19

Rodzaje pieniądza

• Pieniądz towarowy

: coś, co pełni 

funkcje pieniądza i jednocześnie ma 
alternatywne niepieniężne 
zastosowania (np. jako dobro 
konsumpcyjne).

– Przykłady:  złoto, srebro, papierosy, płótno 

bawełniane, 

• Pieniądz zdawkowy

, formalny (Fiat 

Money):  coś, co służy jako pieniądz i 
nie ma innych ważnych zastosowań.

– Przykłady:  monety, pieniądz papierowy

20

Zasób (podaż) 

pieniądza

• Zasób pieniądza (podaż 

pieniądza), to ilość pieniądza, 
która krąży w gospodarce.

• Różne agregaty pieniądza:

–  M

0

   

–  M

1

–  M

2

21

• M

0

 – szeroka baza 

monetarna, pieniądz 
wielkiej mocy - ilość 
pieniądza banku 
centralnego, obejmująca: 

– rezerwy minimalne
– rezerwy nadwyżkowe
– pieniądz gotówkowy w 

obiegu

Miary pieniądza

M

0

22

• M

1

 – najbardziej znana forma 

używanego pieniądza, która 
obejmuje:

– pieniądz gotówkowy w obiegu 

(poza kasami banków)

– depozyty bieżące złotowe i 

walutowe osób prywatnych, 
podmiotów gospodarczych 
sektora niefinasowego i 
niebankowych instytucji 
finansowych

– książeczki oszczędnościowe 

a’vista 

Miary pieniądza

M

1

23

Miary pieniądza

•

Szersza miara pieniądza niż M

1, 

obejmująca: 

– M1
– złotowe i walutowe: depozyty 

terminowe i zablokowane oraz 
bony oszczędnościowe i certyfikaty 
depozytowe (niezbywalne), 
pożyczki od funduszy i fundacji 
niefinansowych, kredyty i pożyczki 
od niebankowych instytucji 
finansowych, zobowiązania z 
tytułu sprzedaży papierów 
wartościowych z udzielonym 
przyrzeczeniem odkupu.

M

2

24

Karty kredytowe a pieniądz



Pieniądz jest aktywem.



Użycie karty kredytowej jest jedynie 

wygodnym sposobem pozyskania 

kredytu.



Saldo na rachunku kredytowym jest 

zobowiązaniem (pasywa).



Karty kredytowe nie są pieniądzem

.

25

Dwa rodzaje pieniądza we 

współczesnych systemach 

monetarnych

 

 

Kreowany przez bank centralny pieniądz 

rezerwowy (banku centralnego)



banknoty, monety i wkłady na rachunkach bieżących 
w banku centralnym



stanowi  jedyny  i  ostateczny  (tzn.  wyposażony  w 
prawny 

przymus 

akceptacji) 

środek 

płatniczy 

(formalnie  dotyczy  to  pieniądza  gotówkowego). 
Jedynym  emitentem  pieniądza  rezerwowego  jest 
bank centralny.

 

Kreowany przez instytucje kredytowe pieniądz 

żyrowy (bankowy, bezgotówkowy, wkładowy)

 



jest  rezultatem  aktywnych  i  pasywnych  operacji 
banków

26

Cztery podstawowe 

funkcje banku centralnego

 

Emituje pieniądz.

 Działa jako bank banków, udzielając 

pożyczek innym bankom i będąc 
pożyczkodawcą ostatniej instancji.

 Jest bankiem rządu.
 Kontroluje podaż pieniądza 

prowadząc politykę monetarną 
(pieniężną).

27

Narzędzia kontroli 

pieniądza

  Bank centralny ma do dyspozycji 4 instrumenty 

kontroli pieniądza:

• Operacje otwartego rynku:

  

– Kupowanie i sprzedawanie papierów 

wartościowych.

• Operacje na rynku walutowym:

– Kupowanie i sprzedawanie walut zagranicznych.

• Zmiana stopy rezerw obowiązkowych:  

– Podwyższanie bądź obniżanie jej poziomu.

• Zmiany stopy (stóp) banku centralnego:

  

– Stopy procentowe, według których bank pożycza 

pieniądze innym bankom.

28

Zmiana podaży pieniądza 

przez BC

• Operacje otwartego rynku:

  

Podstawowy sposób, w który BC zmienia 
podaż pieniądza w drodze zakupu lub 
sprzedaży papierów wartościowych 
(bonów pieniężnych, skarbowych, 
obligacji).



 Aby zwiększyć podaż pieniądza BC kupuje 
papiery na otwartym rynku.



 Aby zmniejszyć podaż pieniądza BC sprzedaje 
papiery wartościowe na otwartym rynku.

29

Banki i podaż pieniądza

• Działalność (czynności) banków 

wpływają na ilość pieniądza 
depozytowego w gospodarce, a tym 
samym na podaż pieniądza.

• System rezerw bankowych:  Banki 

utrzymują część zdeponowanego 
pieniądza jako rezerwę, a z pozostałej 
części udzielają kredytów (tworzą, 
kreują pieniądz).

30



Podejście keynesowskie – dominowało w 

latach  1950-tych i 1960-tych. 



Keynesiści dowodzili, że podaż pieniądza 

nie ma wielkiego znaczenia w 

gospodarce. 



Monetaryści podważyli keynesowski punkt 

widzenia w latach 1960-tych i 1970-tych. 



Według monetarystów, zmiany (wzrost) 

podaży pieniądza powodują inflację i 

niestabilność gospodarczą.



Nadal istnieją nieznaczne różnice w 

poglądach, ale  najnowszy, zasadniczy punkt 

widzenia na podaż pieniądza  jest zgodny:

   

-- 

Współcześni keynesiści i monetaryści 

uważają, że polityka pieniężna wywiera ważny 

wpływ na procesy w gospodarce.. 

Znaczenie polityki 

pieniężnej

• Ewolucja poglądów współczesnych

31

Kreacja pieniądza przez 

banki

• Depozyty (gotówkowe) złożone w banku (tzw. 

depozyty pierwotne) są rejestrowane 

podwójnie: jako aktywa oraz jako pasywa. 

Depozyty, które pozostają w banku, określa się 

jako rezerwy.  

• Na podaż pieniądza w gospodarce wpływa 

zarówno wielkość (wartość) depozytów 

utrzymywanych jako rezerwa oraz tych, z 

których bank udziela kredytów. Kredyty są 

aktywami banku (wierzytelnościami).

• Kreacja pieniądza w drodze udzielania 

kredytów nie tworzy dodatkowego bogactwa, 

ale pozwala bankom wielokrotnie pobierać 

odsetki od tego samego majątku.

32

Konto “T” w banku. 

Przykład

   Konto “T” ilustruje 

pozycję finansową 
banku, który 
przyjmuje 
depozyty, 
utrzymuje ich 
część jako rezerwę 
i resztę pożycza.

Aktywa

Pasywa

Pierwszy Bank Polski

Rezerwy

zł  10.00

Kredyty

zł  90.00

Depozyty

zł 100.00

Aktywa ogółem

zł 100.00

Pasywa ogółem

zł 100.00

33

Mnożnik pieniężny

• Kiedy jeden bank pożycza pieniądze, z 

reguły są one deponowane w innym 
bądź tym samym banku, w ten sposób 
tworzą się dodatkowe depozyty (tzw. 
depozyty wtórne) i rezerwy 
wykorzystywane do udzielania kredytów. 

• Mnożnik pieniądza to suma pieniędzy, 

która „powstaje” z każdej złotówki 
rezerw.

34

Mnożnik pieniądza

Aktywa

Pasywa

Pierwszy Bank Polski

Rezerwy

zł 10.00

Kredyty

zł 90.00

Depozyty

zł 100.00

Aktywa ogółem
           zł 100.00

Pasywa ogółem
             zł 100.00

Aktywa

Pasywa

Drugi Bank Polski

Rezerwy

zł 9.00

Kredyty

zł 81.00

Depozyty

zł 90.00

Aktywa ogółem

zł 90.00

Pasywa ogółem

zł 90.00

Ogólna podaż pieniądza = zł 
190.00!

35

Co determinuje poziom 

mnożnika pieniężnego?

• Mnożnik pieniądza

 

jest odwrotnością stopy 
rezerw obowiązkowych.

– Przy stopie rezerw 

obowiązkowych (R) 
równej   5% lub 1/20 . . .

– Mnożnik wynosi 20.

   
   
  
1 
   
  
R

M

 =

36

Problemy kontroli podaży 

pieniądza

• Dwa problemy, z którymi musi „borykać 

się” bank centralny, kontrolując podaż 

pieniądza:

Bank centralny nie kontroluje ilości 

pieniądza, którą gospodarstwa domowe 

postanawiają zdeponować w bankach.

Bank centralny nie kontroluje 

(bezpośrednio) ilości pieniądza, którą 

banki komercyjne decydują się pożyczyć.

37

Równanie wymiany

• Jednym z następstw obiegu okrężnego 

dochodu i produktu w gospodarce jest to, 
że każda transakcja obejmuje dwustronną 
wymianę. 

• Sprzedawca oddaje dobra i usługi w 

zamian za pieniądz, a kupujący zamienia 
pieniądz na dobra i usługi.

• Jednym ze sposobów wyrażenia tej 

wzajemnej relacji między podstawowymi 
zmiennymi w gospodarce jest równanie 
wymiany.

38

Równanie wymiany 

•

Podstawowa wersja równania (tożsamości) 

wymiany:

M

 x 

V

 = 

P

 x 

Q



M – ilość pieniądza w gospodarce



V – 

szybkość obiegu pieniądza

, przeciętna w roku 

ilość razy, z jaką każdy złoty jest używany do 

nabywania dóbr i usług 



P – poziom cen



Q – realny produkt krajowy brutto (PKB)

•

Iloczyn ilości pieniądza w obiegu i szybkości 

jego obiegu równy jest iloczynowi przeciętnego 

poziomu cen i realnego PKB P x Q = 

nominalny PKB

•

Po przekształceniu równania, prędkość obiegu 
pieniądza jest równa ilorazowi nominalnego 
PKB i zasobu pieniądza:
V = (P x Q) / M

39

Szybkość obiegu 

pieniądza

• Szybkość obiegu pieniądza zależy od zwyczajów i 

konwencji (porozumień) w handlu

– Elektroniczne przekazywanie funduszy zajmuje kilka 

sekund  ta sama ilość pieniędzy krąży dużo szybciej niż 

wcześniej obsługując więcej transakcji

– Szybkość obiegu wzrosła dzięki różnorodnym 

innowacjom handlowym – rozszerzeniu wachlarza form 

zapłaty i kart kredytowych, które usprawniają wymianę.

• Innym czynnikiem instytucjonalnym, który 

wpływa na szybkość obiegu pieniądza jest 

częstotliwość, z jaką pracownicy otrzymują 

wynagrodzenie, 

– im częściej wypłaca się pracownikom wynagrodzenie, 

tym mniejsza jest przeciętna ilość pieniądza wyłączona z 

obiegu a on sam szybciej krąży

• Im lepiej pieniądz służy jako środek 

przechowywania wartości, tym bardziej ludzie są 

skłonni go utrzymywać  

– W czasie inflacji pieniądz jest słabym środkiem 

gromadzenia wartości  szybkość obiegu wzrasta wraz 

ze wzrostem stopy inflacji 

40

Ilościowa teoria 

pieniądza

• Jeśli szybkość obiegu pieniądza jest stabilna w 

czasie, lub możliwa do przewidzenia, równanie 

obiegu pieniądza z tożsamości zamienia się w 

teorię – 

ilościową teorię pieniądza

 – którą 

można zastosować do przewidywania efektu, 

jaki zmiana podaży pieniądza wywrze na 

poziom nominalnego PKB

(

P

 x 

Q

).

• Przykładowo, jeśli M wzrośnie o 5

% a V będzie 

stałe, to P x

 

Q musi także wzrosnąć o 5%.

 

• Zakładając, że produkcja (Q) nie zmienia się 

oraz szybkość obiegu pieniądza (V) jest 

względnie stała lub da się przewidzieć, wzrost 

zasobu (podaży) pieniądza przekłada się 

bezpośrednio na wyższy poziom cen.

W długim okresie czasu, zwiększenie  podaży 

pieniądza powoduje jedynie wzrost cen 

(inflację)!

44

Monetaryzm

• Szybkość obiegu pieniądza daje się 

przewidzieć 

• Popyt globalny (AD) zależy od podaży 

pieniądza i szybkości jego obiegu

• Krótkookresowa krzywa podaży globalnej 

(SRAS) jest dodatnio nachylona

• Gospodarka podlega samoregulacji (ceny i 

płace są giętkie, elastyczne)

Według monetarystów, zmiany szybkości obiegu 

pieniądza oraz jego podaży powodują zmianę 

poziomu cen i realnego PKB wyłącznie w 

krótkim okresie, natomiast w długim okresie 

wywołują jedynie zmianę poziomu cen. 

49

Inflacja

• Dochody nominalne ludności 

(także Twoje) rosną

– Myślisz, że jesteś bogatszy
– Ale koszty utrzymania rosną, 

powodując spadek siły nabywczej 
dochodu (możesz mniej towarów 
kupić za swój dochód nominalny)

51

Realna a nominalna stopa 

procentowa

• Realna stopa procentowa

– Koszt alternatywny wydania pieniądza

• Oczekiwana inflacja

– Antycypowany wzrost poziomu cen 

• Nominalna stopa procentowa

= Realna stopa + oczekiwana stopa inflacji
Realna stopa = Nominalna stopa – 

oczekiwana inflacja

Ex ante (expected) vs Ex post (actual)

52

• Nominalna stopa procentowa

= realna stopa + oczekiwana stopa 

inflacji, lub

Realna stopa procentowa 

= stopa nominalna – stopa inflacji 

Ex ante (oczekiwana) vs Ex post (rzeczywista)

• Premia inflacyjna

 

=

Nominal
na
stopa 
proc.
5%

Realna stopa procentowa 3%

+

Premia inflacyjna 2%

53

Redystrybucja dochodu przez 

inflację

• Nominalny a realny dochód

– Jeśli procentowy wzrost płacy  < stopy inflacji 

→ utrata siły nabywczej 

• Ludzie o stałych dochodach nominalnych 

– 

„ukarani”, tracą

• Oszczędzający 

– tracą

• Dłużnicy

 – mają korzyści z nieantycypowanej 

inflacji

• Wierzyciele 

– mają straty w wyniku 

nieantycypowanej inflacji

55

Pieniądz a stopy 

procentowe

• Efekt płynności 

– Zmiany stóp procentowych w wyniku 

zmiany podaży funduszy pożyczkowych 

• Efekt dochodowy

– Zmiany stóp procentowych w wyniku 

zmiany realnego PKB

• Efekt cenowy

– Zmiany stóp procentowych w wyniku zmian 

poziomu cen 

• Efekt oczekiwań 

– Zmiany stóp procentowych w wyniku zmian 

antycypowanej stopy inflacji.