Adaptowana aktywność
Adaptowana aktywność
ruchowa w nadciśnieniu
ruchowa w nadciśnieniu
tętniczym
tętniczym
Katarzyna Szmigielska
Katarzyna Szmigielska
Zakład Medycyny Sportowej
Zakład Medycyny Sportowej
Uniwersytetu Medycznego w
Uniwersytetu Medycznego w
Łodzi
Łodzi
zależność ryzyka powikłań
zależność ryzyka powikłań
narządowych od podwyższonego
narządowych od podwyższonego
ciśnienia tętniczego ma charakter
ciśnienia tętniczego ma charakter
ciągły,
ciągły,
począwszy już od jego niskich
począwszy już od jego niskich
wartości, uznawanych przez
wartości, uznawanych przez
klinicystów za prawidłowe
klinicystów za prawidłowe
(od 115/75)
(od 115/75)
zależność ryzyka powikłań
zależność ryzyka powikłań
narządowych od podwyższonego
narządowych od podwyższonego
ciśnienia tętniczego ma charakter
ciśnienia tętniczego ma charakter
ciągły,
ciągły,
począwszy już od jego niskich
począwszy już od jego niskich
wartości, uznawanych przez
wartości, uznawanych przez
klinicystów za prawidłowe
klinicystów za prawidłowe
(od 115/75)
(od 115/75)
Modyfikacja stylu życia w
Modyfikacja stylu życia w
leczeniu nadciśnienia wg. JNC
leczeniu nadciśnienia wg. JNC
7
7
Modyfikacja stylu życia w
Modyfikacja stylu życia w
leczeniu nadciśnienia wg. JNC
leczeniu nadciśnienia wg. JNC
7
7
Modyfikacja
Modyfikacja
Zalecenia
Zalecenia
↓
↓
RR
RR
Redukcja masy
Redukcja masy
ciała
ciała
Utrzymanie prawidłowej masy
Utrzymanie prawidłowej masy
ciała
ciała
(BMI 18,5-24,9 kg/m2)
(BMI 18,5-24,9 kg/m2)
5-20mmHg/
5-20mmHg/
10kg utraty
10kg utraty
masy ciała
masy ciała
Dieta DASH
Dieta DASH
Bogata w owoce, warzywa i
Bogata w owoce, warzywa i
niskotłuszczowe produkty
niskotłuszczowe produkty
nabiałowe
nabiałowe
8-14 mmHg
8-14 mmHg
Zmniejszenie
Zmniejszenie
podaży sodu w
podaży sodu w
diecie
diecie
Ograniczenie spożycia sodu do
Ograniczenie spożycia sodu do
<100 mmol/dobę (2,4 g sodu lub 6
<100 mmol/dobę (2,4 g sodu lub 6
g chlorku sodu)
g chlorku sodu)
2-8 mmHg
2-8 mmHg
Aktywność
Aktywność
fizyczna
fizyczna
Regularne wysiłki aerobowe (co
Regularne wysiłki aerobowe (co
najmniej 30 min dziennie przez
najmniej 30 min dziennie przez
większość dni w tygodniu)
większość dni w tygodniu)
4-9 mmHg
4-9 mmHg
Umiarkowane
Umiarkowane
spożycie
spożycie
alkoholu
alkoholu
Ograniczenie spożycia do maks. 2
Ograniczenie spożycia do maks. 2
drinków (ok.30 ml etanolu) u
drinków (ok.30 ml etanolu) u
mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i
mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i
mężczyzn o drobnej budowie ciała
mężczyzn o drobnej budowie ciała
2-4 mmHg
2-4 mmHg
Następstwa redukcji
skurczowego ciśnienia
tętniczego o 2 mm Hg
Następstwa redukcji
skurczowego ciśnienia
tętniczego o 2 mm Hg
10% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu udaru
7% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu
choroby
wieńcowej
10% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu udaru
7% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu
choroby
wieńcowej
Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903
Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903
Mechanizmy wpływu aktywności
Mechanizmy wpływu aktywności
ruchowej na obniżenie ciśnienia
ruchowej na obniżenie ciśnienia
tętniczego krwi
tętniczego krwi
rozwój unaczynienia włókien mięśniowych,
rozwój unaczynienia włókien mięśniowych,
zwiększenie zdolności relaksacyjnych
zwiększenie zdolności relaksacyjnych
naczyń,
naczyń,
obniżenie gęstości β–receptorów,
obniżenie gęstości β–receptorów,
korzystny wpływ wysiłku fizycznego na
korzystny wpływ wysiłku fizycznego na
gospodarkę hormonalną
gospodarkę hormonalną
ekonomizacja pracy układu krążenia u osób
ekonomizacja pracy układu krążenia u osób
ćwiczących
ćwiczących
modyfikacja przez wysiłek fizyczny innych
modyfikacja przez wysiłek fizyczny innych
czynników zagrożenia chorób sercowo-
czynników zagrożenia chorób sercowo-
naczyniowych.
naczyniowych.
Zalecając aktywność ruchową osobie z
Zalecając aktywność ruchową osobie z
nadciśnieniem tętniczym należy brać
nadciśnieniem tętniczym należy brać
pod uwagę okres nadciśnienia
pod uwagę okres nadciśnienia
tętniczego, wcześniejsze
tętniczego, wcześniejsze
doświadczenie sportowe oraz
doświadczenie sportowe oraz
upodobania.
upodobania.
Aktywność ruchowa o charakterze
Aktywność ruchowa o charakterze
wytrzymałościowym nie tylko
wytrzymałościowym nie tylko
redukuje ciśnienie tętnicze krwi i
redukuje ciśnienie tętnicze krwi i
zmniejsza częstość diagnozy
zmniejsza częstość diagnozy
nadciśnienia tętniczego, ale także
nadciśnienia tętniczego, ale także
zapobiega wystąpieniu udaru mózgu.
zapobiega wystąpieniu udaru mózgu.
Zalecenia diagnostyczne dla osób z
Zalecenia diagnostyczne dla osób z
nadciśnieniem tętniczym, które
nadciśnieniem tętniczym, które
systematycznie trenują fizycznie,
systematycznie trenują fizycznie,
powinny obejmować badanie
powinny obejmować badanie
echokardiograficzne i test wysiłkowy.
echokardiograficzne i test wysiłkowy.
Badanie
Badanie
echokardiograficzne
echokardiograficzne
pozwala scharakteryzować budowę i
pozwala scharakteryzować budowę i
czynność serca, proces przebudowy serca
czynność serca, proces przebudowy serca
w tym m.in. przebudowę nadciśnieniową.
w tym m.in. przebudowę nadciśnieniową.
Pomaga ono w diagnostyce różnicowej
Pomaga ono w diagnostyce różnicowej
fizjologicznej przebudowy obserwowanej w
fizjologicznej przebudowy obserwowanej w
sercu zaadaptowanym do wysiłku i
sercu zaadaptowanym do wysiłku i
przebudowy nadciśnieniowej serca.
przebudowy nadciśnieniowej serca.
Test wysiłkowy
Test wysiłkowy
określa reakcję układu
określa reakcję układu
krążenia na wysiłek fizyczny, na
krążenia na wysiłek fizyczny, na
którą składają się:
którą składają się:
kliniczna reakcja na wysiłek,
kliniczna reakcja na wysiłek,
odpowiedź hemodynamiczna układu
odpowiedź hemodynamiczna układu
krążenia tj. częstość skurczów serca i
krążenia tj. częstość skurczów serca i
ciśnienie tętnicze krwi na każdym
ciśnienie tętnicze krwi na każdym
stopniu obciążenia i w okresie po
stopniu obciążenia i w okresie po
zakończeniu testu
zakończeniu testu
zapis czynności bioelektrycznej serca
zapis czynności bioelektrycznej serca
w celu oceny m.in. rezerwy wieńcowej,
w celu oceny m.in. rezerwy wieńcowej,
stanu ukrwienia mięśnia sercowego,
stanu ukrwienia mięśnia sercowego,
obecności zaburzeń rytmu serca i /lub
obecności zaburzeń rytmu serca i /lub
przewodnictwa nasilających się w
przewodnictwa nasilających się w
czasie bądź po wysiłku fizycznym
czasie bądź po wysiłku fizycznym
wielkość wydolności fizycznej
wielkość wydolności fizycznej
organizmu.
organizmu.
Test wysiłkowy
Test wysiłkowy
pozwala
pozwala
scharakteryzować odpowiedź tensyjną
scharakteryzować odpowiedź tensyjną
organizmu na wysiłek fizyczny.
organizmu na wysiłek fizyczny.
Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi
Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi
mierzone w czasie testu wysiłkowego
mierzone w czasie testu wysiłkowego
powinno podwyższać się wraz ze
powinno podwyższać się wraz ze
wzrostem obciążenia, ale nie
wzrostem obciążenia, ale nie
przekraczać wartości 230 – 250 mmHg.
przekraczać wartości 230 – 250 mmHg.
Kontrolę odpowiedzi tensyjnej
Kontrolę odpowiedzi tensyjnej
organizmu na wysiłek fizyczny na
organizmu na wysiłek fizyczny na
każdym stopniu obciążenia ułatwia wzór
każdym stopniu obciążenia ułatwia wzór
H.Hecka, który określa maksymalną
H.Hecka, który określa maksymalną
wartość skurczowego ciśnienia
wartość skurczowego ciśnienia
tętniczego krwi dla określonego
tętniczego krwi dla określonego
obciążenia:
obciążenia:
RRs (mmHg) = 147 + 0.334 ∙ obciążenie
RRs (mmHg) = 147 + 0.334 ∙ obciążenie
(W) + 0.31 ∙ wiek (lata)
(W) + 0.31 ∙ wiek (lata)
Prawidłowe wartości skurczowego ciśnienia tętniczego krwi w
czasie wysiłku u osób zdrowych (H. Heck i wsp. 1984)
Według reguły R.Rosta skurczowe
Według reguły R.Rosta skurczowe
ciśnienie tętnicze u zdrowych ludzi nie
ciśnienie tętnicze u zdrowych ludzi nie
powinno przekraczać 200 mmHg przy
powinno przekraczać 200 mmHg przy
obciążeniach mniejszych od ilości
obciążeniach mniejszych od ilości
Watów uzyskanej przez odjęcie od
Watów uzyskanej przez odjęcie od
liczby 200 wieku badanego.
liczby 200 wieku badanego.
Odpowiedź hypertensyjna organizmu
Odpowiedź hypertensyjna organizmu
na wysiłek fizyczny jest nie tylko
na wysiłek fizyczny jest nie tylko
potwierdzeniem rozpoznania
potwierdzeniem rozpoznania
nadciśnienia tętniczego, ale stanowi
nadciśnienia tętniczego, ale stanowi
również powód do stwierdzenia
również powód do stwierdzenia
nieskuteczności leczenia. Wynik testu
nieskuteczności leczenia. Wynik testu
wysiłkowego może być wykorzystany
wysiłkowego może być wykorzystany
również do określenia intensywności
również do określenia intensywności
treningu fizycznego zalecanego
treningu fizycznego zalecanego
osobie z nadciśnieniem tętniczym.
osobie z nadciśnieniem tętniczym.
Wysiłek fizyczny dla osoby
Wysiłek fizyczny dla osoby
z nadciśnieniem tętniczym
z nadciśnieniem tętniczym
Rodzaj ćwiczeń
Rodzaj ćwiczeń
Ćwiczenia aerobowe: m.in. marsz,
Ćwiczenia aerobowe: m.in. marsz,
biegi długie, jazda na rowerze
biegi długie, jazda na rowerze
Unikanie ćwiczeń izometrycznych
Unikanie ćwiczeń izometrycznych
Intensywność
Intensywność
wysiłków
wysiłków
fizycznych
fizycznych
Umiarkowana
Umiarkowana
od 40% do 60% możliwości
od 40% do 60% możliwości
wysiłkowych organizmu (VO2max)
wysiłkowych organizmu (VO2max)
Częstość
Częstość
ćwiczeń
ćwiczeń
Minimum 3 – 4 razy w tygodniu
Minimum 3 – 4 razy w tygodniu
Czas trwania
Czas trwania
treningu.
treningu.
od 30 do 45 min
od 30 do 45 min
Większość autorów zaleca wysiłki
Większość autorów zaleca wysiłki
dynamiczne np. marsz, marszo-
dynamiczne np. marsz, marszo-
trucht, jazdę na rowerze, które
trucht, jazdę na rowerze, które
powinny charakteryzować się
powinny charakteryzować się
umiarkowaną intensywnością
umiarkowaną intensywnością
to jest
to jest
odpowiadającą od
odpowiadającą od
40% do 60%
40% do 60%
maksymalnych
maksymalnych
możliwości organizmu.
możliwości organizmu.
Zwiększenie intensywności ćwiczeń
Zwiększenie intensywności ćwiczeń
fizycznych wcale nie daje większych
fizycznych wcale nie daje większych
efektów hipotensyjnych, a tylko
efektów hipotensyjnych, a tylko
nasila częstość powikłań sercowo-
nasila częstość powikłań sercowo-
naczyniowych i zmian
naczyniowych i zmian
przeciążeniowych w organizmie.
przeciążeniowych w organizmie.
Osobom z nadciśnieniem tętniczym
Osobom z nadciśnieniem tętniczym
nie zaleca się wysiłków statycznych
nie zaleca się wysiłków statycznych
np.
np.
kulturystyki (body-building),
kulturystyki (body-building),
dyscyplin siłowych w lekkoatletyce,
dyscyplin siłowych w lekkoatletyce,
podnoszenia ciężarów.
podnoszenia ciężarów.
Z treningu osoby z nadciśnieniem
Z treningu osoby z nadciśnieniem
tętniczym należy eliminować
tętniczym należy eliminować
współzawodnictwo oraz dyscypliny
współzawodnictwo oraz dyscypliny
sportowe, które wiążą się z silnym
sportowe, które wiążą się z silnym
oziębieniem organizmu (sporty
oziębieniem organizmu (sporty
zimowe, skoki do zimnej wody).
zimowe, skoki do zimnej wody).
W warunkach niskiej temperatury, u
W warunkach niskiej temperatury, u
osoby z nadciśnieniem tętniczym
osoby z nadciśnieniem tętniczym
może dojść do skurczu naczyń
może dojść do skurczu naczyń
mózgowych lub wieńcowych i w
mózgowych lub wieńcowych i w
następstwie tego do groźnych
następstwie tego do groźnych
powikłań.
powikłań.
U osób trenujących
U osób trenujących
pływanie
pływanie
niektórzy
niektórzy
autorzy rozpoznają tzw.
autorzy rozpoznają tzw.
„swimmers
„swimmers
hypertension”.
hypertension”.
Zespół ten występuje u
Zespół ten występuje u
osób często nurkujących, a związany jest
osób często nurkujących, a związany jest
ze wzrostem wydzielania katecholamin
ze wzrostem wydzielania katecholamin
w organizmie i niską temperaturą wody.
w organizmie i niską temperaturą wody.
Z kolei u osób z nadciśnieniem tętniczym
Z kolei u osób z nadciśnieniem tętniczym
i współistniejącą otyłością pływanie
i współistniejącą otyłością pływanie
powinno być dyscypliną sportową z
powinno być dyscypliną sportową z
wyboru.
wyboru.
Ograniczenia w uprawianiu narciarstwa
Ograniczenia w uprawianiu narciarstwa
zjazdowego – formułowane przez wielu
zjazdowego – formułowane przez wielu
lekarzy pod adresem osób z
lekarzy pod adresem osób z
nadciśnieniem tętniczym – mają związek
nadciśnieniem tętniczym – mają związek
z uprawianiem tego sportu na dużej
z uprawianiem tego sportu na dużej
wysokości i w bardzo niskiej
wysokości i w bardzo niskiej
temperaturze, co zwiększa
temperaturze, co zwiększa
prawdopodobieństwo uszkodzenia
prawdopodobieństwo uszkodzenia
naczyń, w tym również naczyń
naczyń, w tym również naczyń
wieńcowych.
wieńcowych.
U osób z nadciśnieniem tętniczym
U osób z nadciśnieniem tętniczym
uprawiających sport ważne jest
uprawiających sport ważne jest
określenie powikłań narządowych. I
określenie powikłań narządowych. I
chociaż nadciśnienie tętnicze może
chociaż nadciśnienie tętnicze może
łączyć się z podwyższonym ryzykiem
łączyć się z podwyższonym ryzykiem
złożonych komorowych arytmii i
złożonych komorowych arytmii i
nagłego zgonu, to jednak ta jednostka
nagłego zgonu, to jednak ta jednostka
chorobowa nie obciąża
chorobowa nie obciąża
per se
per se
salda
salda
przyczyn nagłej śmierci młodych
przyczyn nagłej śmierci młodych
sportowców
sportowców
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u
około 4,5% sportowców. Tylko 0,5% to
około 4,5% sportowców. Tylko 0,5% to
prawdziwe nadciśnienie tętnicze,
prawdziwe nadciśnienie tętnicze,
natomiast około 4% to nadciśnienie
natomiast około 4% to nadciśnienie
„białego fartucha”.
„białego fartucha”.
Dużo częstszym zjawiskiem u
Dużo częstszym zjawiskiem u
sportowców jest hypertensyjna
sportowców jest hypertensyjna
odpowiedź na wysiłek fizyczny.
odpowiedź na wysiłek fizyczny.
W Europie można orzec zdolność do
W Europie można orzec zdolność do
treningu fizycznego u sportowców z
treningu fizycznego u sportowców z
nadciśnieniem tętniczym, ale bez
nadciśnieniem tętniczym, ale bez
powikłań narządowych i bez
powikłań narządowych i bez
towarzyszących innych chorób. W
towarzyszących innych chorób. W
tym celu wymagane jest wykonanie
tym celu wymagane jest wykonanie
szeregu badań dodatkowych, takich
szeregu badań dodatkowych, takich
jak:
jak:
elektrokardiogram,
elektrokardiogram,
echokardiogram,
echokardiogram,
test wysiłkowy,
test wysiłkowy,
badanie dna oka,
badanie dna oka,
badanie moczu,
badanie moczu,
określenie stężenia hemoglobiny,
określenie stężenia hemoglobiny,
glukozy,
glukozy,
elektrolitów,
elektrolitów,
wskaźników czynności nerek i
wskaźników czynności nerek i
cholesterolu w surowicy krwi.
cholesterolu w surowicy krwi.
Kwalifikując osobę z nadciśnieniem tętniczym do sportu,
Kwalifikując osobę z nadciśnieniem tętniczym do sportu,
należy zawsze pamiętać że:
należy zawsze pamiętać że:
obciążenie wysiłkiem fizycznym w sporcie jest o wiele
obciążenie wysiłkiem fizycznym w sporcie jest o wiele
większe niż obciążenie zalecane w niefarmakologicznym
większe niż obciążenie zalecane w niefarmakologicznym
leczeniu nadciśnienia tętniczego
leczeniu nadciśnienia tętniczego
trening wyczynowy zawiera w sobie zawsze dwie
trening wyczynowy zawiera w sobie zawsze dwie
składowe wysiłku fizycznego, dynamiczną i statyczną
składowe wysiłku fizycznego, dynamiczną i statyczną
(która to jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym)
(która to jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym)
trening wyczynowy niesie ze sobą współzawodnictwo,
trening wyczynowy niesie ze sobą współzawodnictwo,
które
które
w naturalny sposób zwiększa napięcie układu
w naturalny sposób zwiększa napięcie układu
współczulnego, co jest również niekorzystne u osób z
współczulnego, co jest również niekorzystne u osób z
nadciśnieniem tętniczym.
nadciśnieniem tętniczym.
Wzrastająca składowa dynamiczna
Wzrastająca składowa dynamiczna
A. Mała
A. Mała
< 40% VO
< 40% VO
2
2
max
max
B. Umiarkowana
B. Umiarkowana
40-70% VO
40-70% VO
2
2
max
max
C. Duża
C. Duża
> 70% VO
> 70% VO
2
2
max
max
I. Mała
I. Mała
< 20%
< 20%
MVC
MVC
kręgle
kręgle
krykiet
krykiet
golf
golf
strzelectwo
strzelectwo
bilard
bilard
szermierka
szermierka
tenis stołowy
tenis stołowy
tenis ziemny (pary)
tenis ziemny (pary)
piłka siatkowa
piłka siatkowa
baseball
baseball
a
a
/softball
/softball
a
a
badminton
badminton
chodzenie
chodzenie
bieg maratoński
bieg maratoński
narciarstwo biegowe
narciarstwo biegowe
(klasyczne)
(klasyczne)
squash
squash
biegi na orientację
biegi na orientację
II.Śred
II.Śred
nia
nia
20-
20-
50%
50%
MVC
MVC
sporty
sporty
samochodowe
samochodowe
ab
ab
nurkowanie
nurkowanie
b
b
sporty
sporty
motocyklowe
motocyklowe
gimnastyka
gimnastyka
a
a
karate/judo
karate/judo
a
a
żeglarstwo
żeglarstwo
łucznictwo
łucznictwo
jeździectwo
jeździectwo
ab
ab
LA skoki
LA skoki
jazda figurowa na
jazda figurowa na
lodzie
lodzie
a
a
biegi krótkie
biegi krótkie
koszykówka
koszykówka
a
a
biathlon
biathlon
hokej na lodzie
hokej na lodzie
a
a
hokej na trawie
hokej na trawie
a
a
rugby
rugby
a
a
soccer
soccer
a
a
narciarstwo biegowe
narciarstwo biegowe
(łyżwowe)
(łyżwowe)
biegi średnie i długie
biegi średnie i długie
pływanie
pływanie
tenis ziemny
tenis ziemny
piłka ręczna
piłka ręczna
a
a
III.
III.
Duża
Duża
50%
50%
MVC
MVC
bobsleje
bobsleje
ab
ab
LA rzuty
LA rzuty
saneczkarstwo
saneczkarstwo
ab
ab
wspinaczka
wspinaczka
ab
ab
narty wodne
narty wodne
ab
ab
podnoszenie
podnoszenie
ciężarów
ciężarów
a
a
windsurfing
windsurfing
ab
ab
kulturystyka
kulturystyka
a
a
narciarstwo
narciarstwo
zjazdowe
zjazdowe
ab
ab
zapasy
zapasy
a
a
deska
deska
snowbordowa
snowbordowa
(snow boarding)
(snow boarding)
ab
ab
boks
boks
a
a
kanadyjki / kajaki
kanadyjki / kajaki
wioślarstwo
wioślarstwo
kolarstwo
kolarstwo
ab
ab
dziesięciobój
dziesięciobój
ab
ab
triathlon
triathlon
ab
ab
łyżwiarstwo
łyżwiarstwo
szybkie
szybkie
W
zr
a
s
ta
ją
c
a
s
k
ła
d
o
w
a
s
ta
ty
c
z
n
a
W
zr
a
s
ta
ją
c
a
s
k
ła
d
o
w
a
s
ta
ty
c
z
n
a
a niebezpieczeństwo urazu VO2max – maksymalne pobieranie tlenu
b wzrasta ryzyko omdlenia MVC – maksymalna siła skurczu dowolnego
Zmniejszenie intensywności wysiłku
Zmniejszenie intensywności wysiłku
stosujemy u pacjentów z wysokim
stosujemy u pacjentów z wysokim
ryzykiem powikłań ostrych (świeżo
ryzykiem powikłań ostrych (świeżo
po ostrych incydentach sercowo-
po ostrych incydentach sercowo-
naczyniowych, po wystąpieniu
naczyniowych, po wystąpieniu
powikłań ostrych HA)
powikłań ostrych HA)
Jeżeli wartość ciśnienia w czasie próby
wysiłkowej przekracza wartość 220
mmHg należy obniży intensywność
wysiłku aby nie było ryzyka ostrych
powikłań.
Wyliczamy tętno treningowe na
poziomie
60% rezerwy tętna z ostatniego
obciążenia lub
80% rezerwy tętna z przedostatniego
obciążenia.