1

Wykład 1

Geografia dosłownie oznacza opis

Ziemi.

Obecnie zaś pojmowana jest jako

nauka dotycząca przestrzennego

zróżnicowania powłoki ziemskiej

oraz wzajemnych związków między

jej składnikami a działalnością

człowieka.

2

Geografia

• Ogólna, stanowi o zróżnicowaniu powłoki

ziemskiej i działalności ludzkiej,

• Regionalna, charakteryzuje poszczególne

krainy i regiony.

Inny podział dokonuje się według składnika

powłoki Ziemi.

• Fizyczną, zajmuje się naturalnymi

składnikami powłok ziemskiej,

• Społeczno-ekonomiczną, poświęcona

politycznej i gospodarczej działalności

społeczeństw.

3

Przestrzeń i jej

zróżnicowanie

Przestrzeń (łac. spatinum) jest

rozumiana jako

trójwymiarowy obszar.

Ograniczona jest ona trzema

wymiarami tj. długością,

szerokością i wysokością.

4

Zróżnicowanie przestrzenne

Jest wynikiem związków przyczynowo-

skutkowych. Indywidualizacja
przestrzeni jest rezultatem
oddziaływania wysoce złożonego
zespołu czynników: przyrodniczych,
funkcjonalnych, technologicznych.

5

1.

Przestrzeń geodezyjna –wynika z

pomiarów wielkości i kształtu kuli

ziemskiej. Jest przestrzenia jednorodną

2.

Przestrzeń geograficzna- jest

niejednorodna pod względem

fizycznym, biologicznym i

geochemicznym. Jest ograniczona

granicami fizycznymi lub umownymi

3.

Przestrzeń społeczno-ekonomiczna

– przestrzeń, w której człowiek

prowadzi działalność produkcyjną,

usługowa, konsumpcyjną i społeczna

6

• Anekumena- niewykorzystana

gospodarczo i niezamieszkała część
przestrzeni geograficznej

• Ekumena – część przestrzeni

geograficznej w której człowiek żyje i
prowadzi działalność produkcyjną,
usługowa, społeczną

• Subekunema- część przestrzeni

geograficznej w której człowiek żyje i
prowadzi działalność produkcyjną,
usługowa, społeczną okresowo

7

Zależności miedzy

środowiskiem geograficznym a

działalnością człowieka

1) Determinizm geograficzny,
2) Indeterminizm (nihilizm)

geograficzny,

3) Posybilizm geograficzny,
4) Probabilizm geograficzny
5) Neodeterminizm geograficzny

8

Oddziaływanie człowieka na

środowisko odbywa się na

trzech poziomach:

1) osobniczym,
2) Populacyjnym,
3) społecznym

9

Rodzaje oddziaływań człowieka

na środowisko:

1) Zmiany supletywne, wzbogacanie i

powiększanie pojemności ekologicznej,

2) Zmiany kompensacyjne, wyrównywanie

braków w przydatności środowiska,

3) Zmiany redukcyjne, ograniczające do

minimum rolę niektórych elementów
środowiksa przyrodniczego,

4) Działania destrukcyjne

10

11

Formy przestrzenne

działalności człowieka

• Działalność punktowa

• Działalność liniowa

• Działalność powierzchniowa

12

Struktura przestrzenna

• Oznacza realnie istniejące,

rozmieszczone w pewien
uporządkowany sposób, układy
jednostek gospodarczych lub
społecznych wraz z różnorodnymi
wzajemnymi powiązaniami
ekonomiczno-przestrzennymi
zachodzącymi w zbiorze jednostek
tworzących te układy.

13

Charakter przestrzeni

ekonomicznej

1. pierwotna
2. zamknięta
3. kompleksowa
4. w pełni

zagospodarowana

5. ciągła
6. zwarta
7. zintegrowana
8. stabilna
9. jednorodna

• wtórna
• otwarta
• selektywna
• nie w pełni

zagospodarowana

• nieciągła
• rozczłonkowana
• niezintegrowana
• niestabilna
• zróżnicowana

14

Podział przestrzeni

• Przestrzeń geograficzną można podzielić na

różnej wielkości jednostki fizjograficzne.
Układ ma charakter hierarchiczny. Jednostka
elementarna (taksony I)– jest homogeniczna
i może nią być krajobraz lub ekosystem.
Łącząc je w zespoły otrzymujemy jednostki
taksonomiczne II. Np.. Jednostka
elementarna to mikroregion, a kolejne to np.
mezoregiony, makroregiony, itd..

•

15

• przestrzeń ekonomiczna można

podzielić uwzględniając formy

działalności społeczno-gospodarczej

człowieka na regiony typu :

loco,
Mikro
Submezo
Mezo,
Makro
Lub na rejony występowania np. upraw

winorośli, rejony hodowli bydła

16

Region ekonomiczny

to część większej całości, zdecydowanie się z

niej wyodrębniający geograficznie zwarty
zespół elementarnych jednostek
przestrzennych mających pewne cechy
wspólne oraz wyraźnie ukształtowany lub
kształtujący się układ ekonomiczny, którego
elementy powiązane są ze sobą i ze
środowiskiem przyrodniczym relacjami
współwystępowania i współzależności, a z
otoczeniem zewnętrznym relacjami
współzależności – o silnym nasileniu.

17

Rodzaje regionu

ekonomicznego

1. Region strefowy - (powierzchniowy,

homogeniczny) obszar pod pewnymi
względami jednorodny

2. Region węzłowy - obszar ciążeń lub powiązań

ekonomicznych z pewnym ośrodkiem
centralnym dla danego regionu

3. Region kompleksowy - terytorialnie

wykształcony kompleks produkcyjny o
określonej specjalizacji produkcyjno-
usługowej

18

Region strefowy

Typologia:
• Regiony specjalne,
• Regiony grupowe
• Regiony uniwersalne

19

Typologia kompleksowych

regionów ekonomicznych

• regiony przemysłowe

• regiony rolnicze

• regiony przemysłowo-rolnicze

• regiony rolniczo-przemysłowe

• regiony turystyczno –rekreacyjne

• region miejski

20

Modele regionów

ekonomicznych

• Model bazy ekonomicznej miast
 Podstawą rozwoju regionu ekonomicznego

jest istnienie funkcji zewnętrznych

(egzogenicznych) tj. rodzajów

wytwórczości i usług przeznaczonych na

zaspokajanie popytu zgłaszanego w innych

regionach.

Siła danego regionu, stopień rozwoju i rola

jest zależna od siły i zasięgu oddziaływania

funkcji egzogenicznych.

21

Układ ekonomiczny regionu posiada

funkcje egzogeniczne o charakterze:

dominującym (podstawowym),
uzupełniającym (komplementarne).
W zależności od potrzeb wynikających

z funkcji egzogenicznych w regionie
rozwijają się funkcje endogeniczne

22

Zależność miedzy stopniem rozwoju

sfery egzogenicznej a endogenicznej

układu ekonomicznego można

przedstawić za pomocą modeli.

Jednym z takich modeli jest model

biegunów wzrostu oparty na
teorii polaryzacji F. Perroux.

23

Teoria polaryzacji

• Rozwój pojawia się nie wszędzie i w różnym

czasie, pojawia się w punktach lub

biegunach rozwoju i ma różną intensywność,

rozprzestrzenia się różnymi kanałami i

wywiera różny wpływ na gospodarkę.

• Teoria biegunów zakłada ex definitione

nierównowagę gałęziową, czasową i

przestrzenną. To jest z kolei siłą napędową

rozwoju gospodarczego regionu.

• Wiodące ogniwa gospodarki rozwijają się

szybciej i przez układ powiązań wywierają na

nie wpływ stymulujący lub destymulujący.

24

• Nośnikiem impulsu są innowacje

(techniczne, ekonomiczne i
organizacyjne) wytwarzane przez
wiodące ogniwa gospodarki, nazywane
biegunami wzrostu.

• Struktura układu ekonomicznego opiera

się na zasadzie współzależności
poszczególnych działów gospodarki oraz
dominacji niektórych.

• Aby jakaś gałąź stała się dominująca

muszą być spełnione pewne warunki:

25

• Sprzężenia regresywne

• Sprzężenia progresywne

26

1.

Gałąź dominująca to ta, która ma silne i
liczne powiązania regresywne,

2.

Działalność, która ma być dominująca
musi decydować o kształcie relacji miedzy
rozwojem wywołanym w gałęziach od
siebie zależnych a rozwojem własnym,

3.

Musi mieć charakter dynamiczny, tzn.
cechować się dużą innowacyjnością i
zdolnością do przekazywania innym
gałęziom ekonomiczne, techniczne i
organizacyjne impulsy.

27

• Występują także autonomiczne

rodzaje działalności, które tworzą
skupiska wokół bieguna wzrostu,
którego rdzeń stanowi gałąź wiodąca.
Oznacza to istnienie pośrednich
sprzężeń regresywnych lub tzw.
„korzyści aglomeracji”

28

Proces rozwoju regionalnego

Przebiega etapami:
1. Formowanie się biegunów wzrostu,
2. Różnicowanie się struktury układu

ekonomicznego,

3. Polaryzacja
4. Rozprzestrzenianie się innowacji i

impulsów rozwojowych,

5. Ewolucja
6. Zanikanie
7. Powstawanie nowych biegunów wzrostu

29