1

Marek Garbicz, Edward Golachowski

Elementarne modele makroekonomiczne

Oficyna Wydawnicza SGH , Warszawa 2008

Rok akad.

2008/2009

sem. letni

Literatura

Edward Golachowski

Katedra Teorii  Systemów Ekonomicznych

ul. Wiśniowa 41, pok. 81

tel.  (022) 564 86 99

e-mail  :  edgol@sgh.waw.pl

Notatki do  

przedmiotu 

MAKROEKONOMIA 

II

2

      Niniejsze    „Notatki  ...”    mają  pomóc  w  opanowaniu 
przedmiotu

MAKROEKONOMIA II  dzięki umożliwieniu koncentracji

podczas  wykładów  na  słuchaniu  i  myśleniu  (  a  nie  na 
notowaniu )

oraz  dzięki  ułatwieniu  samodzielnego  powtarzania 
materiału.

      „Notatki  ...”  są  wyciągiem  z  wykładów,  zawierają 
głównie  definicje,  formuły  oraz  analizy  automatycznego 
równoważenia  gospodarki    rynkowej  i  jej  reakcji  na 
politykę ekonomiczną.

      Zastosowana  w  „Notatkach  ...”  animacja  ułatwia 
zrozumienie omawianych zagadnień - jak na wykładach, 
szkice  graficzne  powstają  stopniowo  i  równie  stopniowo 
są komentowane. 

      W  „Notatkach”...  są  też  przykładowe  pytania 
egzaminacyjne.

3

Tytuły wykładów

( autorskie ujęcie przedmiotu )

1. Modele sektorowe

2. Modelowanie  IS - LM

3. Model rynku towarowego                             

          i rynku pieniężnego

4.  Analiza gospodarki według                      
        

n

     modelu  IS - LM

5.  Analiza skuteczności polityki                   
        

n

     ekonomicznej

6.  Rynek obrotów z zagranicą

  8.  Rynek pracy  –  część I

  9.  Rynek pracy  –  część II

10.  Kompleksowy model          

                                     

n 

krótkookresowej równowagi 
                                 

n 

makroekonomicznej

11.  Cykl koniunkturalny

12.  Teorie wzrostu                    

    

n

 gospodarczego

7.  Model  gospodarki 
otwartej                              

n

    - analizy

4

1. Wstęp do modelu prostego

Schemat ruchu okrężnego  wiąże trzy niezbędne w 

analizach makroekonomicznych kategorie  :

                     popyt  –  produkcja  –  dochód

Popyt (AD)

Produkcja (AS)

Dochód (Y)

Wniosek I :

Y  =  AD  =  AS

- produkcja podlega sprzedaży i tworzy dochody 

właścicieli firm    

  czyli gospodarstw domowych .

Ruch okrężny:

- plany wydatkowania dochodów, tworzone przez ich 

właścicieli    

  czyli gospodarstwa domowe, określają popyt ;

- popyt zgłoszony do producentów wywołuje 

produkcję ;

ad. Wykład I – Modele sektorowe

5

         W schemacie ruchu okrężnego są odroczenia  
                                             

                                ( opóźnienia reakcji )
                                    typu  A , B  i  C .

Typ A  –  pomiędzy otrzymaniem dochodu a jego 

wydaniem
Chodzi przede wszystkim o podział dochodu na        
     popyt aktualny  ( popyt konsumpcyjny  C )        
                           

    i popyt odroczony  ( oszczędności  S ).                   

                       

Decyzja o takim podziale dochodu wynika z 

przezorności gospodarstw domowych. 

Wniosek  II :

Y  =  C  +  S

6

Typ B – pomiędzy popytem a produkcją

Chodzi o czas wytworzenia produkcji jako 
odpowiedzi                    na zgłoszony popyt 
konsumpcyjny                                               oraz o 
zaspokojenie potrzeb produkcyjnych.

     Producenci określają podaż na cele konsumpcyjne  

C

        i na cele produkcyjne / inwestycyjne  I .

                                   Wniosek III : 

                                       AS  =  C  +  I

Typ C  –  pomiędzy podażą a dochodem

 Chodzi o czas realizacji  ( sprzedaży )  produkcji.
 Najczęściej zakłada się wysoką sprawność 

handlu                 i płatności, a więc 
minimalizację odroczenia typu  C .

 

7

              Z dotychczasowych 

wniosków :

  I.      AD = AS = Y
 II.      

K

Y = C + S

III.      AS = C + I

otrzymujemy rezultat dotyczący warunku równowagi :

C  +  S  =  C  +  I ,

S  =  I   lub   I  =  S

8

Model dwusektorowy

H

F

Y

C

B

S

I

Model trzysektorowy

( rozszerzenie o sektor rządowy Rz )

H

F

TR

Rz

T

G

2. Schematy

9

3. Funkcje w modelach

   Y

d

 = C + S,  

           Y = C + S ,
czyli   Y

d

 = C + S

 3 sektory

2 sektory

1. Dochód dyspozycyjny

czyli  Y

d

 = Y – T + TR

2. Funkcja konsumpcji

C = C + c Y

d

 C = C + c (Y – T + TR)

3. Funkcja oszczędności

S = Y

 

– C

czyli  S = - C + s Y

 

czyli  

 

S = - C + s (Y – T + TR)

S = Y

d 

– C

10

I = I 
 

( dotyczy tylko prywatnych
                inwestycji )

5. Funkcja popytu rządowego

G = G 

4. Funkcja inwestycji

I = I 
 

-

6. Funkcja transferów

-

TR = TR

7. Funkcja podatków

-

T = t Y

2 sektory

3 sektory

11

Przedstawione równania wyznaczają produkcję                

           w stanie równowagi, tj. Y

E

 

3 - sekt. 

Y

E 

 =

1

1 - c

  (C + I )

     1

1 – c (1- t)

   (C + I + G + c TR)

Y

E 

 =

2 - sekt.

         Jeśli w gospodarce brak równowagi ( tj.  Y

i

  Y

E

 ), 

automatycznie uruchamiają się działania zmieniające 

produkcję        

       - zgodnie z założeniem decyduje wielkość 

popytu.

12

4. Model czterosektorowy

(  -  rozszerzenie modelu trzysektorowego o sektor czwarty :
      wymiany z zagranicą , tj. uwzględniamy otoczenie 
      zewnętrzne Oz  ;

F

Oz

Import

Eksport

   -  z założenia tylko sektor  F ma związki z Oz )

Specyficzna interpretacja : badamy strumienie 

pieniężne,       
                                              a nie towarowe, 
tj.  eksport to strumień obcego popytu płynący do 

naszych firm, 
     import - strumień popytu naszych firm płynący za 

granicę.

13

Nowe funkcje w modelu :

8. Funkcja eksportu :

Exp

Y

Exp

Exp  =  Exp

-  pozostała część importu ma charakter zmienny,
           zależy od wielkości produkcji Y ;                  

                                                         

-  przyjmijmy tu pojęcie skłonności do importu  

( m ) :

 Imp

  Y

niech   m  =

 -  część importu ma charakter autonomiczny, 

9. Funkcja importu :

to  Imp  ;

Import zmienny = m Y

14

Dygresja :

Rozszerzanie modelu o kolejne sektory prowadzi m.in.   

       do coraz szerszego ujmowania popytu 

autonomicznego :

- w modelu 2-sektorowym to popyt konsumpcyjny i inwestycyjny,
     tj.       i       ;

C

I

- w modelu 3-sektorowym dochodzi popyt rządowy         ; 

G

- w modelu 4-sektorowym dochodzi popyt eksportowy 
  i autonomiczny popyt importowy             . 

Imp

Exp

     Różne rodzaje popytu autonomicznego mają wiele 
cech wspólnych, np. założoną stabilność w okresie 
krótkim.
Dla uproszczenia rozważań i zapisu wygodnie jest  
więc posługiwać się ogólną kategorią „popyt 
autonomiczny” , oznaczoną symbolem        .

A

15

Imp = Imp + m Y

Ogółem funkcja importu 
:

Imp +  m Y

Imp

m Y

Imp

Y

Exp

Imp

Y

Exp,
Imp

10. Funkcja obrotów z zagranicą :

     X = Exp –  Imp

= Exp – Imp – m Y

Interpretacja ekonomiczna punktu E oraz obszarów A i B

E

B

A

16

       Jeżeli  Y

i 

   Y 

E 

 czyli zgłoszony popyt jest mniejszy 

lub większy od produkcji, to zrównoważenie nastąpi 

dzięki zmianie produkcji  - decyduje popyt 

Produkcja w stanie równowagi 
:

Y

E

 =

     1

1 – c ( 1 – t ) + m

( C  +  I  +  G  +  c TR  +  Exp  -  Imp )

                                             ;   ( model 4-sektorowy, 
podobnie jak poprzednie, można wykorzystać do 
analiz        

n 

         automatycznego równoważenia 

gospodarki ).

Równowaga :    gdy  Y

i 

 =  Y

E

17

5. Wykorzystanie modeli sektorowych

a ) dostosowania automatyczne
       tj. obserwacja reakcji GR na odchylenia od równowagi 

potem punkt b :

b ) możliwości regulacji państwowej

       tj. narzędzia polityki gospodarczej

Metoda ( w punkcie a ) :

graficzne ujęcie zależności produkcji od popytu

według modelu

  2- sektorowego,

 3- sektorowego

i 4- sektorowego.

18

Y

AD

45

0

- oś pozioma : podaż AS  ( produkcja ) lub dochód Y

- oś pionowa : popyt AD

- linia 45

0

 : linia równowagi, tj. 

AD = Y

19

Y

AD

AD

II

= C + I =  C + c Y

d

 +  I 

AD

II

 - o nachyleniu funkcji 
AD

II

   decyduje składnik  cY

d

 

Model 2-sektorowy

- popyt C   jest 
autonomiczny,
więc linia 
pozioma,  I 

- podobnie   

20

Y

AD

AD

II

Y

 E II

Y

i

 x

E 

II

W lewo od punktu E

II

 popyt jest większy od podaży 

- produkcja rośnie !

Model 2-sektorowy

równowaga w E

II

21

Y

AD

AD

II

Y

 E II

Y

i

 x

E 

II

W prawo od punktu E

II

 popyt jest mniejszy od podaży 

- produkcja obniża się !

Model 2-sektorowy

równowaga w E

II

22

Y

AD

AD

II

Y

 E II

E 

II

Jeśli  Y

i

  Y

E

 , w gospodarce zostają uruchomione 

odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje 
wielkość popytu !

Model 2-sektorowy

równowaga w E

II

23

Y

AD

AD

II

AD

III

Y

 E II

AD

III

E 

III

Y

 E III

E 

II

Model 3-sektorowy

( tzn. AD

III  

równoległa

do AD

II 

,

ale wyżej )

równowaga w E

III

= C + I + G

Zał. : rząd zwiększa A o nowy popyt G

Jeśli  Y

i

  Y

E

 , w gospodarce zostają uruchomione 

odpowiednie działania zmieniające produkcję - 

decyduje 

wielkość popytu !

24

Y

AD

AD

II

AD

IV

Y

 E II

=  C + I + G + X

AD

III

AD

IV

Y

 E III

E 

IV

Y

 E IV

E 

II

E 

III

Model 4-sektorowy

Wzrost
produkcji
dzięki G

oraz X

tj. X = Exp - Imp
podnosi linię AD

IV 

,

zaś  mY  zmienia
kąt jej nachylenia

równowaga w E

IV

Zał. : otwarcie gospodarki zwiększa A o nowy popyt X

Jeśli  Y

i

  Y

E

 , w gospodarce zostają uruchomione 

odpowiednie działania zmieniające produkcję - 

decyduje 

wielkość popytu !

25

- na skłonność do konsumpcji  c  państwo nie ma  

wpływu bezpośredniego

    ( również  na skłonność do oszczędzania  s = 1 – 

c  ) ;

Mamy trzy grupy instrumentów rządowej polityki 

gospodarczej :

-  podatki, zamówienia rządowe, transfery.

     1

1 – c (1- t)

   (C + I + G + c TR)

Y

E 

 =

c

-   na stopę podatkową  t  państwo ma wpływ 

decydujący, 
    według formuły wzrost podatków zmniejsza 

mnożnik ;

t

   (C + I + G + c TR)

- na części składowe popytu autonomicznego A 
    wpływ państwa jest zróżnicowany :            

- na C  i  I   tylko pośredni ;

- na G i TR bezpośredni ( sterowanie popytem ).

b ) możliwości regulacji państwowej

3 sektory

A

26

     Wszystkie możliwości regulacji, przedstawione w 
modelu    3-sektorowym, pozostają istotne też w 
modelu 4-sektorowym. Jakie są nowe możliwości, 
specyficzne dla tego modelu ?

Y

E

 =

     1

1 – c ( 1 – t ) + m

( C  +  I  +  G  +  c TR  +  Exp  -  Imp )

     1

1 – c (1- t)

   (C + I + G + c TR)

Y

E 

 =

     1

1 – c ( 1 – t ) + m

( C  +  I  +  G  +  c TR  +  Exp  -  Imp )

IV

III

4 sektory

27

                                         ( firmy prywatne mogą 
jednak być 

    przez rząd zachęcane

lub zniechęcane );

- Exp jest autonomiczny

- rząd jako właściciel firm sektora publicznego ma 
również   
  pewien wpływ bezpośredni ;

- Imp jest autonomiczny 

( ale zachęty i hamulce są możliwe ) ;

Szczegółowe możliwości regulacyjne 

( tj. elementy polityki handlu zagranicznego ) :

28

- rząd jako właściciel firm sektora publicznego ma 
również   
  pewien wpływ bezpośredni ;

- Imp jest autonomiczny 

m = m

t

 + m

a

( ale zachęty i hamulce są możliwe ) ;

m

a

 to główny instrument regulacji

( złożony ze wspomnianych wielu szczegółowych 

narzędzi )

- zależy od technologicznie koniecznej 

importochłonności  m

t

  ( stabilnej w okresie 

krótkim ) ;

   oraz od rządowych regulacji  administracyjnych   m

a

  

      ( np. cła, nakazy i zakazy ).

- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest 
technologicznie        

   i administracyjnie :

                                         ( firmy prywatne mogą 
jednak być 

    przez rząd zachęcane

lub zniechęcane );

- Exp jest autonomiczny

29

Podsumowanie  -  przegląd mnożników popytowych  



 :

     We wszystkich formułach produkcji w stanie 
równowagi          ( tj. Y

E II

 ,  Y

E III

   i    Y

E IV

  )   występują 

mnożniki popytowe   



 .

                       Przypomnienie istoty ich działania :   
gdy rośnie dochód Y, konsumenci mogą zakupić więcej 
dóbr czyli rośnie popyt konsumpcyjny ; 
to wywołuje potrzebę zwiększenia produkcji czyli wzrost 
popytu na czynniki produkcji  - rośnie popyt 
produkcyjny ;
rośnie produkcja i jej sprzedaż, a więc rosną dochody,
a to prowadzi do zwiększenia popytu, produkcji    itd. 
     Ostateczne produkcyjne skutki wzrostu dochodu są 
znacznie większe niż impuls początkowy ( zgodne z 
gasnącym postępem geometrycznym ) –  nazywamy to 
efektami mnożnikowymi.
     Oczywiście oprócz takiego efektu pozytywnego jest 
też identyczne zjawisko negatywne dla produkcji
                         – mnożnikowe obniżanie po obniżce 
dochodów.

30

- 



IV

 =                          ,   tj. kolejne osłabienie efektu 

mnożnikowego o import ( tzn. ucieczkę części popytu za granicę ).

1

1 – c (1- t ) + m 

- 



III

 =                    ,   tj. dalsze osłabienie efektu mnożnikowego

1

 1 – c (1 –  t)

jako skutek konieczności płacenia podatków ;

Y

E

 =

     1

1 – c ( 1 – t ) + m

 ( C  +  I  +  G  +  c TR  +  Exp  -  Imp )

- 

II

 =            =        ,     tj. wpływ wzrostu dochodu na wzrost

produkcji osłabiony jest przez oszczędzanie części dochodu;

1

1 - c

 1

 s

Podsumowanie  -  przegląd mnożników popytowych  



 :

31

Pytania :
1.  Wyznacz  wielkość  produkcji  w  stanie  równowagi 

( oblicz Y

E

 ) 

          wg.  modelu  2-sektorowego  /    3-sektorowego  /  4-

sektorowego.

2.  Przeprowadź  analizę  (  także  graficzną  )  dojścia 

gospodarki

      do równowagi z sytuacji, w której  Y

i

 < Y

E 

  ( lub  Y

i 

> 

Y

E

 ) 

            w  modelu    2-sektorowym  /  3-sektorowym  /  4-

sektorowym.

3.  Omów  postać  i  działanie  mnożnika  popytowego  w 

modelach 

      sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po  

 

      rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ? 
4. 

Przedstaw 

wszystkie 

możliwości 

regulowania 

gospodarki

            przez  państwo  zgodne  z  założeniami  modelu  3-

sektorowego/

      4-sektorowego.

32

ad. Wykład II  –  Modelowanie IS - LM 

1. Przedmiot 

Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim:

         -  na rynku towarowym ( IS ) z podziałem na 

              konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;

-  na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) z 

podziałem

    na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ;

-  na rynku pieniężnym ( LM )  -  obroty 

pomiędzy 
    agregatami M  a  B ;

-  na rynku pracy ( SR ) ;

-  związki pomiędzy równowagami różnych rynków.

a)  - analiza stanu równowagi ( E ) i jego warunków 

;b)  - analiza automatycznego procesu równoważenia 
        ( gdy  P    E, to  P    E ), gdzie P - stan 

praktyki ;

c)  - polityka stabilizacyjna ( gdy  P    E, to  E     P ) ;

d)  - szczególne cele polityki ( gdy P

0  

=  E

0 

   P

p 

 =  E

p 

,

       gdzie  P

p

 - pożądany stan praktyki,tj. cel gospodarczy ).

Rodzaje problemów :

33

2. Miejsce modelu IS - LM w 

makroekonomii

Pojawił się w roku 1937  ( J. R. Hicks – Nobel 1972 )            

jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa.

Ewolucja modelu ciągle trwa, a współczesny neo-

keynesizm  należy do głównego nurtu rozwoju 

makroekonomii.

Co było przed Keynesem ?

    Klasyczna koncepcja równowagi makroekonomicznej ujęta    

    w prawie rynków Say’a :

- podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje 

własny popyt  ; 

- wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz to 

„techniczny” pośrednik.

-  gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie 

zdolności produkcyjnych ), a popyt zależy od cen.

34

cena

AD

ilość

AS (= max.)

p

q

p

q

p

1

AD

1

E

1

Niech  AD < 0

Obniżenie popytu 

  doprowadziło      

   

  do spadku cen, 

  produkcja nie  

  uległa zmianie.

Popyt

Podaż

Q

p

 p

0

AD

AS

E

0

AD

0

wg. Say’a

( razem ) Klasyczny model równowagi

q

0

 = q

1

35

q

2

E

2

Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży,   

    a cena pozostała bez zmiany.

AS

2

Po takiej krytyce Keynes odrzucił rozumowanie 
klasyczne.

p

0

 

Q

q

0

E

0

AS

0

AD

0

AD

1

Przy tych ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie 

działa.

ceny = const. !

E

1

W czasach Keynesa ( i współcześnie ) większość cen i płac jest 

administrowana, ich ruchy są kontrolowane ( rola monopoli, 
ZZ i państwa ). Skutkiem jest wysoka „sztywność” cen i płac

           ( stąd keynesowskie założenie o stabilności cen ). 

36

3. Założenia modelowania  IS - LM

a)  meta – założenia  ( Keynesowskie )
- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega 

wstrząsom,              reaguje na bodźce

                                                        ale 
najważniejsze to 
      „zwierzęce” instynkty inwestorów

                                                             ( „stadne” 
decyzje, 
     irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;

-  gospodarka rynkowa może samoczynnie się 
zrównoważyć,

     to jednak wymaga czasu i przynosi koszty 
społeczne ;

-  polityka ekonomiczna państwa jest konieczna  ;

-  reakcje  ( dostosowania )  mają charakter ilościowy,  

     a nie cenowy  ( jak w ekonomii klasycznej ) .

                                       -  ale dąży do stabilności, 
równowagi ;
  -   przyczyny wstrząsów są różne,

37

b)

 założenia oczywiste      ( we współczesnej Polsce 

          

n

                                                  niezbędne )

- grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje 

ekonomiczne są podejmowane przez licznych       

producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ;

-   państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa 

regulując całość gospodarki oraz jako właściciel firm 

sektora publicznego ;

-   gospodarka jest mieszana ;
-   istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura służąca 

gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna, 

informacyjna oraz społeczna ) ;

-   brak zjawisk nadzwyczajnych  ( np. ekonomicznych,      

 społecznych, politycznych ).

   Gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta, 

zdrowa.

38

c) założenia idealizacyjne 

   ( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości )

-   istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji,
       można nimi manipulować ;
- dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem 
       ( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki );

- rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje     

       dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ;

-   dochody budżetu państwa to tylko 

podatki,

-   ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta .

                                                                      wydatki 

to tylko
    zamówienia państwowe  ( uproszczenie  -  brak  
    transferów, uwzględniamy tylko opodatkowanie 

netto ) ;

39

d)  założenia analityczne  ( cząstkowe )

-  rodzaju impulsu zewnętrznego lub wewnętrznego,   
     zmieniającego stan wyjściowy 
     i / lub warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ;

-  kolejności analiz rynków ( ceteris paribus  - tj. zasada 
analizy przyjmująca stabilność innych zmiennych / 
czynników / rynków ).

-  przebiegu linii równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ;

-  celu, rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej,
      wybranego instrumentu ekonomicznego ;

         Takie założenia są przyjmowane i uchylane 
stosownie                

                            do logiki analiz, dotyczą np. :

-  stanu wyjściowego  na 4 badanych rynkach

   ( równowaga czy jej brak – nadmiar czy niedobór ) ;

40

Pytania :

1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do
      gospodarki i jej modelowania.
2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich  

analiz

      modelowych nie można bezpośrednio stosować  

do

      współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej
      i ustabilizowanej gospodarce rynkowej / do 

dzisiejszej gospodarki polskiej ?

41

Część I - Model rynku towarowego 

Równowaga rynku    AD = AS = Y 

Trzy części popytu    AD = C + I + G

- konsumpcja:  C = C + c Y (1 – t )

I  =  I  
  i

gdzie – wrażliwość inwestorów
na zmianę stopy procentowej
      (  =  const., >  O )

- inwestycje:

- popyt rządowy

G  =   
G

ad. Wykład III  –  Model rynku towarowego

i rynku pieniężnego

( z założenia

brak transferów ! )

1. Wyprowadzenie funkcji równowagi

42

i

i

E

Y

E

Y

E

IS

formułę funkcji IS :

z równań  Y = AD oraz  AD = C + I + G ) po 
podstawieniu powyższych 3 funkcji otrzymujemy 

   =                     / tj. 

III 

/ 

1

 1 – c (1 –  t)

gdzie : A = C + I + G

oraz

i  =                             
    Y

         A                  1

     ___             ____

     

 

Każda para zmiennych   (i

E

, 

Y

E

)

spełnia warunek równowagi 

rynku           ( tj. punkt E leży 

na linii  IS ) .

43

Analiza funkcji IS / rynku towarowego

    czyli  Polityka gospodarcza na rynku 

towarowym   

                           ( odizolowanym ! )

- skutki zmian stopy procentowej ;

- skutki zmian popytu ;

- skutki zmian stopy podatkowej.

czyli „ruchy na IS”

czyli „ruchy IS”

czyli zmiany kąta 
nachylenia 

44

2. Analiza funkcji  IS

E

1

E

2

Y

2

i

2

Y

1

IS

E

0

Y

Y

0

i

0

i

1

Przykład - skutki 

wzrostu  i

0

  do  i

1

 

:

-  podrożenie kredytu 
   inwestycyjnego, więc
   rezygnacja z najmniej
   opłacalnych projektów 
;

- obniżenie popytu inwestycyjnego,
  więc również obniżenie produkcji 
  dóbr inwestycyjnych ;

- obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników 
  zatrudnionych w tej sferze ;

- obniżenie  ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie 
produkcji    
   dóbr konsumpcyjnych ; dalsze efekty ...  

a)  zmiany położenia punktu  E  na  IS

        Przypadek 

obniżenia stopy procentowej

( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E

2

 ).

Równowaga w E

1 

.

45

2. Analiza funkcji  IS

E

1

E

2

Y

2

i

2

Y

1

IS

E

0

Y

Y

0

i

0

i

1

a)  zmiany położenia punktu  E  na  IS

Ostateczne skutki :

Interpretacja ekonomiczna : zmiana stopy procentowej wpływa
bezpośrednio na popyt inwestycyjny, lecz pośrednio na całą 
gospodarkę ; wzrost stopy to obniżenie całej produkcji,
spadek stopy to wzrost całej produkcji.

Interpretacja graficzna : zmiana stopy procentowej przesuwa
punkt E w górę lub w dół nieruchomej linii IS.

46

b)   zmiany położenia linii  
IS

To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu

 lub podwyższeniu zamówień rządowych.

Ale    :    C  =  const.  ,  I  =  const.  ,   =  const.
zmienić można tylko    G  =  G   !

Zgodnie z formułą  IS  zależą od zmian A  i   ,
      .            gdzie        A  =  C  +  I  +  G  .

( przesunięcia równoległe )

i  =                             
    Y

         A                  1

     ___             ____

     

 

47

Y

1

Y

2

IS

1

IS

2

Natomiast 

ekspansja fiskalna

  ( tj.   G  >  0 )  

zwiększa produkcję i 

przesuwa linię  IS  

równolegle w prawo

.

i

i

0

Y

Y

0

IS

0

Restrykcja fiskalna przesuwa linię IS równolegle w lewo.

Niech   G  <  0   ( obniżenie zamówień rządowych, 
                                  tj. restrykcja fiskalna )

Nowy punkt równowagi ma współrzędne   ( i

0

, Y

1 

) .

Skutkiem jest zmniejszenie  Y  bez zmian   i .                       

E

1

E

2

Nowy punkt równowagi ma współrzędne   ( i

0 

, Y

2 

) .

Po obniżce popytu

zmniejszy się produkcja.

Po wzroście

popytu

wzrośnie

też produkcja.

     Szczegółowych narzędzi polityki fiskalnej są 

tysiące,

ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o 

jednym :           o zmianie zamówień rządowych G 

.

48

c) zmiany kąta 
    nachylenia IS

Zgodnie z formułą  IS  kąt jej nachylenia zależy od  
  i  , gdzie                              1                             
                         

. . 

                            

1  -  c ( 1  -  t )

=



 = const., c = const. Można zmienić tylko t . Gdy t np. wzrośnie, 

to mnożnik obniży się, tj. linia IS zbliży się do pionu  ( IS

1 

).

i

IS

0

Y

IS

1

(t > 0)

IS

2

 (t <0)

Gdy t  obniży się,

linia IS zbliży się      

                               

   

  do poziomu  

( IS

2

 ).

i  =                             
    Y

         A                  1

     ___             ____

     

 

49

Podsumowanie : działanie różnych narzędzi polityki gospodarczej 

na rynku towarowym ( zmiany ekonomiczne i ich interpretacja 

graficzna ) : 

- zmiany  i  przesuwają punkt E
    na nieruchomej linii  IS

- zmiany G przesuwają linię IS 
    wraz z leżącym na niej 
punktem E

- zmiany t zmieniają kąt 
nachylenia IS              i położenie 
punktu E

i

IS

0

Y

. 

i

IS

0

Y

. 

i

IS

0

Y

. 

i

IS

0

Y

. 

 Zakres działań polityki 
gospodarczej :

P

p

P

p

P

p

. 

. 

. 

. 

powodując

ilościowe

zmiany

produkcji

powodując

ilościowe

zmiany

produkcji

powodując

ilościowe

zmiany

produkcji

P

p

 - praktyka pożądana

( cel gospodarczy )

50

Przykład

 

 :  jakich narzędzi polityki fiskalnej należy użyć, by   

 ze stanu E osiągnąć stan P

p

 czyli zmniejszenie produkcji   

      i wzrost stopy procentowej, tj. „ochłodzenie” 

gospodarki ?                                   

                                   ( patrz szkic poniżej )

• E

P

p

 •

IS

Y

i

Należy : -  podwyższyć 

 i 

oraz   -  zmniejszyć 

  G 

i / lub     -  zwiększyć     

t 

.

Polityka gospodarcza zmienia warunki 

równowagi

                 czyli położenie punktu E

            chodzi więc o ruch   E   



   P

p 

  !

51

Część II - Model rynku pieniężnego

Równowaga rynku : popyt na pieniądz = podaży pieniądza

- funkcja popytu na pieniądz

  Popyt transakcyjny ( L

tr 

) zależy od wielkości produkcji  Y 

  i od szybkości obiegu pieniądza  V, tu ujętej poprzez k 

              1

=

V

L

tr 

   =   k 

Y

 

Popyt spekulacyjny ( L

s

 ) zależy 

od :

- poziomu stopy procentowej  i ( reakcja 

przeciwna ) ;

- wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy 
procentowej, tj. współczynnika      (  = const., > 0 ) .

L

s

   =   -   

i

Łącznie      L  =   L

tr 

 +  

L

S

czyli          L   =   k  Y  -     i

1. Wyprowadzenie funkcji równowagi

52

- funkcja podaży pieniądza
Autonomiczna decyzja państwa  ( BC ),tj.  M = M.
Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom, tzn. konieczna 

korekta poprzez wskaźnik zmian poziomu cen  ( P

c 

) :

M = 

 M

P

c

-  formuła funkcji LM  ( z równania L = M otrzymujemy ) :

LM

Y

Y

E

i

E

i

E

Równowaga na rynku pieniężnym

i  =       Y 

  k             1 
 M

          

  P

c

53

2. Analiza funkcji  LM
a)

zmiany położenia punktu E na LM

i

1

Przykład - skutki 

wzrostu

 

produkcji do Y

1 

:

- produkcja rośnie, rośnie
więc popyt na pieniądz
( popyt transakcyjny ) ;

- przy danej podaży  M 
wzrost popytu wywoła 
wzrost „ceny 
pieniądza”      ( tj. 
stopy procentowej ) .

Oznacza to, że np. 

ucieczka                              

          od lokat zmusi banki 

do                                  

podniesienia ich 

atrakcyjności.

Y

2

i

2

i 

LM

Y

Y

0

i

0

Y

1

Przypadek 

obniżenia produkcji

( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E

2

 ).

E

0

E

1

E

2

( czyli wstępna analiza

odizolowanego

rynku pieniężnego )

54

     Szczegółowych narzędzi polityki monetarnej są 

tysiące,

ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o 
jednym :           o zmianie nominalnej podaży 

pieniądza  M .

 

b)  zmiany położenia linii  LM

Ale :   = const.  i  P

C 

= 

const.

Zmienić można tylko  
M , to decyzja  BC .

i  =       Y 

  k             1 
 M

          

  P

c

Zgodnie z formułą

przesunięcia równoległe 

LM

zależą od zmian   , P

C

  i  

M .

55

 

b)  zmiany położenia linii  LM

Ale :   = const.  i  P

C 

= 

const.
Niech  M < 0  ( tj. obniżenie podaży pieniądza w 

obiegu         

  czyli restrykcja monetarna ) .

    Mniej pieniądza w obiegu oznacza  ( przy stałej stopie  
 procentowej )  możliwość obsługi mniejszej liczby 
transakcji   czyli realizacji mniejszej produkcji.
    Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie 

produkcji.

Zmienić można tylko  
M , to decyzja  BC .

i  =       Y 

  k             1 
 M

          

  P

c

Zgodnie z formułą

przesunięcia równoległe 

LM

zależą od zmian   , P

C

  i  

M .

56

Restrykcja monetarna zmniejsza produkcję

 i przesuwa linię LM  równolegle w lewo.

          Nowy punkt równowagi ma współrzędne  ( i

0 

, Y

1 

) .

   Natomiast ekspansja monetarna  ( tj.  M  > 0 )          

   prowadzi do zwiększenia produkcji                               

                    ( większa ilość pieniądza może obsłużyć 

większą produkcję )

LM

1

Y

1

Y

2

LM

2

i

i

0

Y

Y

0

LM

0

E

0

E

1

E

2

i przesuwa linię  LM równolegle w prawo ( punkt E

2

 ).

57

c)  zmiany kąta nachylenia LM

Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od  k  i  . 

     Może zmieniać się wielkość  k . Nie jest to 

instrument polityki ekonomicznej. 
     Jest oczywiste, że obniżenie  k  zbliży linię LM 

  do poziomu, zaś zwiększenie  k - do pionu.

Wiemy, że z założenia    =  const.

                                 

LM

1

 (k< 0)

LM

2

 (k > 0)

i

LM

0

Y

i  =       Y 

  k             1 
 M

          

  P

c

58

Podsumowanie – działanie instrumentów polityki 
gospodarczej 
na rynku pieniężnym :

                                              
wpływają na przesunięcia     
punktu równowagi E                  
  na nieruchomej linii  LM

     przesuwają linię  LM 
     wraz z leżącym na 
niej 
     punktem równowagi 
E

Kąt nachylenia  LM ( zależy od k )

i 

LM

Y

.  

Zmiany stopy procentowej  i

Zmiany podaży 
pieniądza  M

__

i 

LM

Y

.  

powodując ilościowe 
zmiany
produkcji.

powodując 
ilościowe
zmiany produkcji.

.

nie poddaje się bezpośredniemu 
sterowaniu.

.

59

Należy :
          -  obniżyć  i 

oraz   -  zmniejszyć  M .

•

P

p

 •

i

Y

LM

E

Przykład  :  jakich narzędzi polityki monetarnej należy 

użyć,      by ze stanu E osiągnąć stan P

p

  o mniejszej 

produkcji              i niższej stopie procentowej ?         

 ( patrz szkic poniżej )

Polityka gospodarcza zmienia warunki 

równowagi

                 czyli położenie punktu E

            chodzi więc o ruch   E   



   P

p 

  !

60

Pytania :

1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację 

      graficzną funkcji równowagi na rynku towarowym / 

na rynku pieniężnym. 

2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną ) 

podstawową

     analizę funkcji równowagi ( zmienność położenia 

punktu E ) 

     na rynku towarowym / na rynku pieniężnym.
3. Wyjaśnij, dlaczego na odizolowanym rynku 

towarowym

      zależność między poziomem stopy procentowej        

            

      a wielkością produkcji jest negatywna ( wzrost 

jednej łączy

      się z obniżeniem drugiej ), a na odizolowanym 

rynku 

      pieniężnym – jest pozytywna.  

61

1. Model  IS - LM

Oba rynki są związane, zmiana na jednym z rynków

prowadzi do zmian na drugim. 

Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie  I = S   i  L = M .

LM

IS

i

i

E

E

Y

E

Y

   W punkcie E stopa procentowa określona na rynku 

pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i 

inwestycje,                że wytworzona zostanie produkcja,  

                                        której sprzedaż wywoła popyt 

na pieniądz równy jego podaży.

ad. Wykład IV  –  Analiza gospodarki

według modelu  IS - LM

62

2. Automatyczne równoważenie obu rynków

a)

 sytuacja wyjściowa

Punkty P oznaczające brak

równowagi mogą leżeć          

      w czterech różnych 

obszarach

3

i

Y

1

2

4

Omówimy sytuację 3, 

tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar 

produkcji

czyli „ przegrzanie koniunktury”. 

( w każdym z nich inny 

jest charakter 

nierównowagi ).

63

b)  dostosowania rozpoczęte od rynku 

towarowego

- punkt P jest ponad linią  IS ,

- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;

- decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się do Y

1  

;

E

1

Y

1

- na rynku pieniężnym nastąpiła poprawa sytuacji,       
     gdyż zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór 
pieniądza  ( punkt  E

1 

 jest bliżej linii  LM  niż punkt  

P ) ;

- ale rynek pieniężny jest nadal niezrównoważony ! 
( E

1 

 nie leży na  LM ) ;

- musi wzrosnąć stopa procentowa , a to spowoduje 
obniżenie produkcji ;

IS

i

Y

E

Y

P

P

LM

E

i

E

i

P

Y

.

( założenie analityczne )

- oba ruchy ujęte razem  ( dla 
uproszczenia )           oznaczać będą 
przesunięcie z E

1 

 do  E ;

64

b)  dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego

E

1

Y

1

- obniżanie produkcji zmniejszając transakcyjny popyt 
na pieniądz zlikwiduje jego niedobór czyli zahamuje 
wzrostową tendencję stopy procentowej.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch  P  →  E

1  

→  E

Ostateczne skutki :
- obniżenie produkcji  ( z  Y

P 

 do  Y

E 

) ;

- wzrost stopy procentowej  ( z  i

P 

 do  i

E 

) ;

- stabilna równowaga w  E .

IS

i

Y

E

Y

P

P

LM

E

i

E

i

P

Y

.

65

c) dostosowania rozpoczęte od rynku 

pieniężnego

- punkt  P  jest poniżej linii LM - niedobór pieniądza 
;

- stopa procentowa w tej sytuacji musi wzrosnąć 
( aż do spotkania z linią  LM ) ;

E

2

i

2

- na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ;

- ale wzrost stopy procentowej spowoduje obniżenie   
 popytu inwestycyjnego, a w konsekwencji też 
produkcji ;

- w miarę obniżania produkcji będzie obniżać się           
   popyt na pieniądz oraz jego „cena” ( stopa 
procentowa ) ;                         oba ruchy razem 
oznaczać będą przesunięcie  E

2 

 do  E ;

- spadkowa tendencja produkcji zostanie zahamowana 
  przez obniżającą się stopę procentową.

W praktyce gospodarczej nastąpił ruch  P →  E

2  

→  E

Ostateczne skutki :

- wzrost stopy procentowej  ( z  i

P 

 do  i

E 

) ;

- obniżenie produkcji  ( z  Y

P 

 do  Y

E 

) ;

- stabilna równowaga w  E .

i

Y

E

Y

P

P

LM

E

i

E

i

P

Y

IS

.

( założenie analityczne )

66

.

 P

R

d) dostosowania równoczesne

     Dojdzie do przekroczenia linii LM ( punkt R ), do 

sytuacji nierównowagi o innym charakterze, która 

uruchomi inne ruchy dostosowawcze.

LM

IS

i

Y

E

T

Potem nastąpi przekroczenie  IS ( punkt T )  –  i dalsze 

ruchy.

Z

Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać, 

kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze.

W końcu rynki ustabilizują się w punkcie  E .

( początek w P ; ruch równoczesny na obu rynkach

czyli wzdłuż wypadkowej, tj.  P       R ) 

67

3. Polityka ekonomiczna państwa

a )  uwagi wstępne

to trzeba uwzględnić :

- oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ;

- oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ).

             Stąd cztery poniższe warianty polityki.

Ponieważ punkty  P ( stan praktyki )  i  P

P  

( stan 

pożądany ) mogą leżeć w różnych obszarach ( 1, 2, 
3 lub 4 )

1

2

3

4

i

LM

IS

Y

i wymagać 

odmiennych 

kierunków 

i narzędzi 

działań 

polityki 

ekonomiczne

j,

68

Polityka fiskalna

Przypomnienie :

Politykę fiskalną omawiać będziemy                      

                                        - dla uproszczenia -        

                                            tylko na „grubym” 

przykładzie zmian G ,                     tj. 

manipulacji wielkością popytu rządowego

– bez wnikania w motywy i metody realizacji 

zmian

i w szczegółowe instrumenty polityki fiskalnej.

69

Y

1

Y

2

i

2

IS

1

Przy produkcji równej  Y

1 

 na rynku pieniężnym pojawi się 

niedobór pieniądza.

Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej, po 
którym nastąpi 

„niechciane”

 obniżenie produkcji

 

z   Y

1 

 

 do   Y

2 

.  

Y

LM

i

Y

0

i

0

IS

0

E

2

E

1

E

0

Gdy  G  > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja.

To „efekt wypychania”

  

( gruba czarna strzałka ),

tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę  

procentową zmniejszy prywatne inwestycje               

         

n

( „wypchnie” je z rynku ) .

Po uwzględnieniu

„efektu wypychania”

mamy następujące

skutki ostateczne :

Pierwsza

 i 

druga

reakcja rynków

czyli „zyg-zak”

n

b )  ekspansywna polityka fiskalna

70

b )  ekspansywna polityka fiskalna

Y

2

i

2

IS

1

Y

LM

i

Y

0

i

0

IS

0

E

2

E

0

Gdy  G  > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja.

Po uwzględnieniu

„efektu wypychania”

mamy następujące

skutki ostateczne :

n

ekonomiczne

skutki 

ekspansji fiskalnej :

- 

wzrost produkcji

 ;

 - 

wzrost stopy % .

graficzne

skutki 

ekspansji fiskalnej :

- przesunięcie IS w prawo ;

- przesunięcie punktu

  równowagi z E

0 

do E

2

Uwaga ! Po takiej 

analizie 

szczegółowej            

w bardziej 

złożonych

analizach 3 i 4 

rynków

uwzględniać 

będziemy tylko 

skutki ostateczne

(tj. bez „zyg-zak”).

71

c )  restrykcyjna polityka fiskalna

Y

2

Y

1

i

2

IS

1

Przy produkcji 
zmniejszonej         ( do 
Y

1 

) nadmiar pieniądza

spowoduje obniżenie 
stopy procentowej 

To przeciwieństwo 

efektu 

wypychania

                     

     

( efekt „wpychania” ? )

 

: miejsce zmniejszonych 

zamówień rządowych 

zajmują przedsiębiorcy 

prywatni.

Y

Y

0

i

0

LM

IS

0

i

E

0

E

1

E

2

                     i 

„niechciany”

  

wzrost produkcji  ( do Y

2 

) .

Gdy G < 0 , to obniżający się 

popyt

pociągnie za sobą spadek 

produkcji.

Po uwzględnieniu

„efektu wpychania”

mamy następujące

ostateczne skutki :

Pierwsza

 i 

druga

reakcja rynków

czyli ponownie

„zyg-zak”

n

72

Y

2

i

2

IS

1

Y

Y

0

i

0

LM

IS

0

i

ekonomiczne

skutki 

restrykcji fiskalnej :

- 

obniżenie produkcji

 ;

E

0

E

2

Gdy G < 0 , to obniżający się 

popyt

pociągnie za sobą spadek 

produkcji.

Po uwzględnieniu

„efektu wpychania”

mamy następujące

ostateczne skutki :

-

 

obniżenie stopy %

 .

graficzne

skutki 

restrykcji fiskalnej :

- przesunięcie IS w lewo ;

- przesunięcie punktu

  równowagi z E

0 

do E

2

Uwaga ! Po takiej analizie 

szczegółowej w bardziej 

złożonych

analizach 3 i 4 rynków 

uwzględniać będziemy tylko 

skutki ostateczne

(tj. bez „zyg-zak”).

c )  restrykcyjna polityka fiskalna

73

Polityka monetarna

Przypomnienie :

Politykę monetarną - dla uproszczenia -  

będziemy omawiać tylko                            

             na „grubym” przykładzie 

zmian podaży pieniądza przez BC,

bez wnikania w szczegółowe metody         

        i instrumenty dokonywania takich 

zmian. 

Uwaga wstępna :

po szczegółowym przedstawieniu polityki fiskalnej        

    prezentacja polityki monetarnej może być skrócona

( tj. wiemy, że powinien być „zyg-zak”,                          

         ale idziemy bezpośrednio do efektów 

ostatecznych). 

74

d )  ekspansywna polityka monetarna

 (z analizy rynku pieniężnego pamiętamy,
 że skutkiem jest ) przesunięcie LM w prawo 

tj. M > 0

LM

0

IS

i

Y

i

0

   

Y

0

E

0

      Zwiększenie podaży pieniądza prowadzi do 
obniżenia jego ceny czyli do spadku stopy procentowej, 
a w efekcie do wzrostu popytu i produkcji.

Skutki graficzne :

LM

1

E

1

i

1

Y

1

Ostateczne

skutki ekonomiczne 

ekspansji monetarnej :

- 

obniżenie stopy %

 ;

czyli przesunięcie punktu równowagi z E

0

 do 

E

1

- 

wzrost produkcji 

.

Uwaga !

 W bardziej 

złożonych

analizach 3 i 4 

rynków

uwzględniać 

będziemy tylko 

wskazane

skutki ostateczne

.

75

LM

0

i

i

0

Y

0

Y

IS

LM

1

i

1

Y

1

e )  restrykcyjna polityka monetarna

    Obniżenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu 
jego ceny
czyli do podniesienia stopy procentowej, a w efekcie do 
obniżenia popytu i produkcji.    

E

0

E

1

 tj.  M < 0

Skutki graficzne :

 (z analizy rynku pieniężnego pamiętamy,
 że skutkiem jest ) przesunięcie LM w lewo

czyli przesunięcie punktu równowagi z E

0

 do 

E

1

Ostateczne

skutki ekonomiczne 

restrykcji monetarnej :

- 

podniesienie stopy %

 ;

- obniżenie produkcji .

Uwaga !

 W bardziej 

złożonych

analizach 3 i 4 

rynków

uwzględniać 

będziemy tylko 

wskazane

skutki

 

ostateczne

.

76

Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd          

        ( np. ministerstwo finansów )

czyli partia polityczna / koalicja, która wygrała wybory, 

a politykę monetarną uprawia bank centralny,

niezależny od rządu.

Pomiędzy tymi autorami polityki gospodarczej               

   może być wiele różnic.

Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa          

         i gospodarki w ten sam sposób !

Mogą współpracować w realizacji wspólnych celów,

lecz mogą też dążyć do celów zupełnie innych.

Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony.

f )  polityka mieszana  -  policy 
mix

77

polityka fiskalna

p

o

lit

y

ka

 m

o

n

e

ta

rn

a

e

k

s

p

a

n

s

y

w

n

ar

e

s

tr

y

k

c

y

jn

a

restrykcyjna

ekspansywna

 - wzrost stopy 
procentowej

 - wzrost / spadek 
produkcji

 - spadek produkcji

 - wzrost / spadek stopy   

procentowej

 - wzrost produkcji

 - spadek / wzrost stopy      
procentowej

 - spadek stopy 
procentowej

- spadek / wzrost produkcji

Skutki policy mix :

Skutki poszczególnych wariantów polityki

- ekspansja fiskalna      : wzrost produkcji,    wzrost stopy ;
- restrykcja fiskalna       : spadek produkcji,   spadek stopy ;
- ekspansja monetarna : wzrost produkcji,    spadek stopy ;
- restrykcja monetarna  : spadek produkcji,   wzrost stopy.

                          - mogą osłabić ;

                          - mogą zredukować do zera ;

                          - mogą odwrócić                               

                                              

                            skutki działań strony drugiej !

Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC 

działania każdej ze 

stron :

78

Pytania :

1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu 
        równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych 

cenach.

        Rozpocznij analizę od rynku towarowego / od rynku 
        pieniężnego.  Jako punkt wyjścia przyjmij położenie 

P

        zgodne z sytuacją  1 / 2 / 3 / 4    ( por. slajd 62 ).
2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną ) 

powinno 

        zastosować państwo, by ( z wyjściowego punktu E ) 
        doprowadzić gospodarkę zamkniętą o stałych 

cenach do

        równowagi w punkcie  P

p

  ( tj. do stanu 

pożądanego ), 

        leżącego w obszarze   1 / 2 / 3 / 4    ( por. slajd 62 ).
3. Wyjaśnij skutki gospodarcze  ( tj. zmiany stopy 

procentowej 

       i produkcji )  różnych przypadków policy mix.

79

ad. Wykład V 

 -  Analiza 

skuteczności

polityki ekonomicznej

  Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do  

oczekiwanych przez jej autora zmian produkcji, 

                                            tj. do :

   -  obniżenia produkcji po restrykcji  fiskalnej / 
monetarnej ;

         -  wzrostu produkcji po ekspansji  fiskalnej / 

monetarnej.

Miarą skuteczności polityki jest  zmiana 

produkcji .                              

Przy danej  



G  lub  



M  polityka jest tym 

bardziej  

skuteczna, im większa jest  



Y .

80

1. Skuteczność a współzależność polityki fiskalnej     

            i monetarnej 

Politykę fiskalną uprawia rząd,
                     a politykę monetarną bank centralny  

( BC ).  

Między nimi może być wiele różnic :
   - inny horyzont czasowy ;
   - inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;
   - często inna opcja polityczno-ekonomiczna                       

        ( np. sprawa poglądów o roli sektora publicznego, 
wysokości podatków, wielkości budżetu ) ;

   - a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem       

     czy z inflacją ? ).

Konflikt ? Współpraca ?

81

Przykład :   restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia 

produkcji przez zmniejszenie popytu  G

IS

1

Y

1

i

2

Y

2

E

1

E

2

Po restrykcji fiskalnej linia IS

 przesuwa się w lewo, do IS

1 

, 

  produkcja obniża się do Y

1  

.

Ale nadmiar pieniądza w  

E

1        

obniży stopę 

procentową                   i 

spowoduje pewien wzrost 

  produkcji, 

niepożądany

.

Ostateczny skutek : produkcja obniży się z  Y

0 

 do  Y

2

 

-  restrykcja fiskalna jest skuteczna.

Ale w punkcie  E

1

  była bardziej skuteczna, gdyż  Y

1

 <  

Y

2

 .

Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt 
nadmiaru pieniądza w punkcie  E

1  

- a tu BC może coś 

zmienić !

a )  zgodność, współpraca

LM

0

IS

0

i

0

Y

0

i

Y

E

0

82

To przykład 

monetarnego wspomagania polityki 

fiskalnej

, podnoszącego jej skuteczność :

             gospodarka zatrzyma się w  E

1 

,                        

       

  

              

                    nie dojdzie do  E

2  

o większej produkcji.

LM

1

Jeśli  BC  współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić 
do      obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć 
nadwyżkę                  

                                       

                                         podaży pieniądza, która 

wystąpiła w E

1

. 

Oznacza to zastosowaną 

  w odpowiednim 

momencie restrykcję 

monetarną,        tj. 

przesunięcie LM

0              

  w 

lewo do  LM

1

 .

IS

1

Y

1

i

2

Y

2

E

1

E

2

LM

0

IS

0

i

0

Y

0

i

Y

E

0

83

LM

1

Oznacza to zastosowaną 

  w odpowiednim 

momencie restrykcję 

monetarną,        tj. 

przesunięcie LM

0              

  w 

lewo do  LM

1

 .

LM

0

IS

0

IS

1

Y

1

i

0

Y

0

i

Y

E

0

E

1

To przykład 

monetarnego wspomagania polityki fiskalnej

, 

podnoszącego jej skuteczność :

             gospodarka zatrzyma się w  E

1 

,                               

  

      

        

                    nie dojdzie do  E

2  

o większej produkcji.

Jeśli  BC  współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić 
do      obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć 
nadwyżkę                  

                                       

                                         podaży pieniądza, która 

wystąpiła w E

1

. 

84

IS

1

E

2

E

1

Y

1

Y

2

Ekspansja fiskalna przesunie

 linię  IS

0 

 w prawo do  IS

1 

,

 produkcja wzrośnie z  Y

0 

 do 

Y

1

.

Niedobór pieniądza w  E

1 

podniesie stopę procentową,

nastąpi znany

efekt wypychania

,

produkcja obniży się do  Y

2 

.

i

Y

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

Skutek ekspansji fiskalnej

to wzrost produkcji

z  Y

0

  do Y

2

 .

b )  bankowe przeciwdziałanie polityce rządu

Przykład: rząd chcąc ożywić produkcję stosuje ekspansję 

fiskalną, ale bank inaczej ocenia stan gospodarki i inny 

kierunek polityki gospodarczej uważa za niezbędny !

85

Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia 

produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za 

niesłuszną                       -     może ją skontrować !

W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej       

   bank może zastosować restrykcję monetarną,     

            a więc przesunąć  LM

0 

 w lewo do  LM

1 

.

Gospodarka 

znajdzie się w  E

3

 ,

LM

1

E

3

wyjściowe  Y

0  

mimo

ekspansji fiskalnej 

  nie ulegnie 

zmianie  !

IS

1

E

2

E

1

Y

1

Y

2

i

Y

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

Po kontrze banku

skuteczność polityki rządu

okazała się zerowa.

86

Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać 

zredukowane przez bank

- w naszym przykładzie zniwelowane do zera !

Może też być odwrotnie - to rząd może redukować     

skuteczność polityki banku centralnego.

Skuteczność polityki ekonomicznej zależy            

           od współpracy  bądź  konfliktu

pomiędzy autorami pociągnięć fiskalnych i 

monetarnych.

87

2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki 
ekonomicznej

a )  zmiany w modelu
Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy 

założeniu : ceny  =  const.  

Teraz usuwamy to ważne założenie.

W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia       

          z powszechnym ruchem cen w górę,                 

                   tj. z inflacją – i tylko taki ruch cen 

uwzględnimy .

Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza  
( funkcja LM ! ) 

     oraz obniżenie dochodu i popytu realnego  ( funkcja IS 
 ! ) .

          Zmieni się więc położenie obu funkcji równowagi .

88

Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje 

szkic :

Y

0

Y

1

IS

1

LM

1

E

1

   Zmniejsza się popyt realny czyli obniża się produkcja
( jak przy restrykcji fiskalnej ),
 Zmniejsza się realna podaż pieniądza czyli obniża się 

produkcja
( jak przy restrykcji monetarnej ), 

Inflacja 

zmniejsza

realną 

produkcję !

więc  

IS

  w lewo !

więc  

LM

  też w lewo  !

Inflacyjny wzrost 

cen to wzrost 

produkcji 

- tylko pozorny !

i

Y

IS

0

LM

0

E

0

89

b )  przykład ekspansji fiskalnej

Y

0

Ekspansja fiskalna przesunie linię  IS

0 

 w prawo do 

IS

1 

.

IS

1

E

1

Y

1

Ekspansja jest skuteczna, produkcja rośnie do  Y

1 

, 
równowaga w  E

1 

.

Ale inflacja przesunie obie linie w 
lewo !

E

2

IS

2

LM

1

Teraz punktem równowagi jest  E

2 

. Produkcja powróciła 

do  Y

0 

,

ekspansja fiskalna okazała się zupełnie nieskuteczna.

i

Y

IS

0

LM

0

E

0

Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji.

-  w tym przykładzie do zera !

Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki 
ekspansji fiskalnej

90

c )  przykład ekspansji monetarnej

Ekspansja monetarna przesunie  LM

0 

 w prawo do  

LM

1 

, 

produkcja osiągnie  Y

1 

, skuteczność  O.K !

LM

1

E

1

Y

1

Ale inflacja przesunie obie linie w lewo !

E

2

IS

1

LM

2

Teraz punktem równowagi jest  E

2 

.

 Produkcja powróciła do  Y

0 

, 

ekspansja monetarna okazała się zupełnie 
nieskuteczna.

i

IS

0

E

0

LM

0

Y

0

Y

Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji 

monetarnej  

- w tym przykładzie do zera !

Wzrost podaży pieniądza nie przyniósł wzrostu produkcji, 

lecz wyłącznie wzrost cen.

91

a )  zmiany kąta nachylenia IS
Zgodnie z formułą  IS  zależą one od parametru           

      ( wrażliwość inwestorów )  i od poziomu  t           
             ( stopa podatkowa, składnik mnożnika   ) .

3. Kąt nachylenia linii równowagi a skuteczność

Wpływ zmian stopy  t  na nachylenie  IS  był już 

omówiony     przy analizie rynku towarowego.

Tam zakładaliśmy, że  



  =  const.

Teraz załóżmy, że 

 



  też może ulegać zmianom.

     
                                         1       

                                              

 

gdzie.  

         =                         

                                              

 .

  

                           1  -  c ( 1  -  t )

gdzie :

c = const. z założenia

i  =                             
    Y

         A                  1

     ___             ____

     

 

92

Z funkcji IS  wynika, że im 
większa 



,

zaś im mniejsza 



, tym IS bliższa jest pionu,

( np. o inwestycjach decydują inne czynniki niż koszt 

kredytu,tj. bardzo wysoka efektywność czy konieczność 

technologiczna ).

Wrażliwość inwestorów 



 nie jest instrumentem 

polityki,

to rezultat oceny sytuacji gospodarczej przez 

przedsiębiorców prywatnych, to odbicie ich 

optymizmu.

tym IS bliższa jest poziomu,

   Wzrost wrażliwości inwestorów 



 oznacza, że każde 

drgnięcie stopy procentowej coraz wyraźniej wpływa na 
popyt inwestycyjny
          ( np. inwestycje są finansowane głównie z 
kredytów ).

93

b )   zmiany kąta nachylenia   LM

                  Zgodnie z formułą  LM  zależą one od :

- parametru  k  ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza 
) ;

- parametru    ( wrażliwość popytu pieniężnego na 
zmianę stopy procentowej,  „wrażliwość spekulantów” ) .

Wpływ wielkości k na nachylenie LM był już omówiony       

      przy analizie modelu rynku pieniężnego i linii LM .

Tam zakładaliśmy, że  



  =  const.

Teraz załóżmy, że    też może ulegać zmianom.

i  =       Y 

  k             1 
 M

          

  P

c

94

Z funkcji LM wynika, że im 
większa ,

zaś im mniejsza , tym linia LM bliższa jest pionu,

( np. niskie zaufanie do banków, wysoka preferencja 

gotówki ).

tym linia LM bliższa jest poziomu,

   Wzrost wrażliwości  oznacza, że poziom stopy 

procentowej decyduje o lokatach i zakupach obligacji 

czyli też o popycie na pieniądz

( tj. posiadacze aktywów finansowych wolą spekulować    

        niż trzymać gotówkę ).

                Rząd nie reguluje   , jej wysokość zależy :  
   - od ocen stanu i perspektyw gospodarki przez 

prywatnych            
      posiadaczy aktywów finansowych, od ich 

optymizmu,
                     - od ich skłonności do ryzyka,
                                     - od ich zaufania do lokat i 

obligacji ...

95

c )  skrajności
Przypadek  I  –  pionowa  IS , pozioma  LM

Y

i

IS

LM

                             jest maksymalnie skuteczna,
każde zmiana G ( tj. przesunięcie  IS ) to  zmiana produkcji ;

                              jest absolutnie nieskuteczna,

zmiana podaży pieniądza nie daje efektów produkcyjnych

( nie da się przesunąć  LM  w lewo lub w prawo ! )

- polityka monetarna

Polityka fiskalna : im bardziej stroma linia  IS , tym 

większa   

skuteczność polityki fiskalnej ( przy każdej linii LM ).

- polityka fiskalna

?

96

Przypadek  II  –  pozioma  IS , pionowa  LM

Y

i

LM

IS

jest absolutnie 
nieskuteczna ;

                                  
jest 
maksymalnie 
skuteczna,
każda zmiana podaży 
pieniądza 
( przesunięcie  LM ) to 
zmiana produkcji.

- polityka fiskalna

- polityka monetarna

Polityka monetarna :

im bardziej stroma linia LM ,

tym większa skuteczność polityki monetarnej

( przy każdej linii IS ).

( nie da się przesunąć  IS  w lewo lub w prawo ! )

97

d )  tzw. pułapka płynności

IS

1

i

IS

0

LM

Y

                              jest 
maksymalnie skuteczna,
każda zmiana  G 
to zmiana produkcji, 
brak efektu wypychania
( stopa procentowa
nie ulega zmianie ) .

                                   nie daje efektu, np. dodatkowe 
pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki  
( stąd „pułapka” ) .

tj. typowa  IS , pozioma  LM

Gospodarkę reguluje wyłącznie popyt na 

towary, 

manipulowanie podażą pieniądza nie jest 

skuteczne

–  to ekstremalny przypadek keynesowski.

IS

2

Polityka fiskalna

Polityka monetarna

98

e )  przypadek klasyczny

tj. typowa  IS , pionowa  LM

LM

Y

IS

i

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji  – 
jest nieskuteczna  ( maksymalny efekt wypychania ) . 

99

e )  przypadek klasyczny

tj. typowa  IS , pionowa  LM

LM

Y

IS

i

Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji  – 
jest nieskuteczna  ( maksymalny efekt wypychania ) . 

Polityka monetarna jest 
maksymalnie 
skuteczna.

Produkcję reguluje 

pieniądz,       a nie popyt 

na towary                –  to 

podejście monetarystów.

LM

1

LM

2

100

Pytania :

1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank
        centralny chcąc pomóc  ( - chcąc przeciwdziałać ) 

akcji

        rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną
        ( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia 

produkcji

        ( - do obniżenia produkcji ) ?  Przedstaw 

interpretację

        i analizę  ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich 
        ostatecznych skutków.
2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd 

chcąc

        pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku 

centralnego,

        zamierzającego poprzez ekspansję monetarną
        ( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do 

ożywienia

        produkcji   ( - do obniżenia produkcji ) ?  

       Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) 
       obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.

101

3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki 

ekonomicznej
      w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji 
      ( - restrykcji )  fiskalnej  ( - monetarnej ).
      Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej
      ( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o 

stałych
      cenach, gdy linia IS  ( - linia LM ) zmienia kąt 
      nachylenia od poziomu ku pionowi ? 
      Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
5. Porównaj ekstremalny przypadek keynesowski 

( „pułapka
      płynności” ) z przypadkiem klasycznym
        ( por. slajdy 97 - 99 ). 

102

ad. Wykład VI  –   Rynek obrotów z zagranicą

Z założenia bilans płatniczy ( BP ) ujęty jest wąsko,
obejmuje tylko :     obroty bieżące       ( X )

             plus      obroty kapitałowe   ( R )

                                       BP = X + R .

Szczególna interpretacja równowagi i nierównowagi :  

                        BP  =  0   ( równowaga  BP )

                 BP  >  0   ( nadwyżka  BP )

                        BP  <  0   ( deficyt  BP ) 

Jeśli  BP to suma tylko X plus R , to z założenia nie 

może być równoważony 

              ani oficjalnymi transakcjami  

wyrównawczymi (OFF),

                          ani obrotami tzw. II gospodarki . 
  Nierównowaga BP wymaga dostosowań 

wewnętrznych

       ( tj. zmian na rynku towarowym i na rynku 

pieniężnym ).

103

1. Wyprowadzenie funkcji BP

Saldo obrotów bieżących :

     

X  =  Exp  –  Imp  –  

m  Y

Saldo obrotów kapitałowych :     R  =  a  (  i  –  i’ )

gdzie :  a  -  wrażliwość ruchów kapitałowych na 

zmiany         
                    stopy procentowej  ( a > 0 )

 i’ -  przeciętna światowa stopa 
procentowa

-  krótkookresowo  a oraz i’   =  const.

i

i

E

E

Y

E

BP

Y

nadwyżka BP

deficyt BP

BP  =  X  +  R  =  0

więc :

                 

i =         Y                               +   i’

m

Exp – Imp

a

a

104

2. Analiza funkcji  BP
a )  zmiany położenia punktu  E  na  BP

i

i

0

E

0

Y

0

BP

Y

E

1

Y

1

i

1

Przykładowa sytuacja :
–  obniżenie stopy procentowej ;

- czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt  BP 

;

-   wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ;

-   obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ;

-   równowaga w  E

1 

.

A po podwyższeniu stopy 
i ...

i

2

Y

2

E

2

( rynek odizolowany !!! )

105

b )  zmiany położenia linii  BP

Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji  BP .

       Ale eksport i import są autonomiczne, 

niezmienne,                                     zaś  i’ oraz  a  z 

założenia są stałe.
                         Czy  BP  jest nieruchoma ? 
       W naszych analizach – w zasadzie tak , bo 

niezmienny krótkookresowo jest volumen 

autonomicznych obrotów          z zagranicą.
       Ale może zmienić się ich wartość, nawet w 

okresie krótkim,  jeżeli dopuścimy zmienność kursu 

walutowego                          
                -  wtedy linia  BP  zmieni położenie.

                 

i =         Y                               +   i’

m

Exp – Imp

a

a

106

Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona  

      w walucie krajowej.

Na przykład  1 USD  =  3,0  PLN                                        

   Jest to tzw. notowanie proste.                                    

 Przy notowaniu prostym wzrost kursu ( tj. wzrost ceny ) 

oznacza osłabienie waluty krajowej                               
          ( np.  1  USD  =  4,0  PLN ) .

Wtedy za ten sam volumen obrotów autonomicznych 

mamy więcej złotówek, następuje ruch BP w prawo.

Y

2

Y

1

BP

2

BP

1

Przy spadku kursu                     

     ( tj. wzmocnieniu waluty 

krajowej ) –  ruch  BP  w lewo.

i

0

i

Y

0

BP

0

Y

107

Zależą od  m  i od  a , ale   a  =  const.
Wielkość  m  ( mobilność  ) zależy                        

                        od ograniczeń 
technologicznych ( m

t 

)  

      i od ograniczeń administracyjnych ( m

a 

) .

                     m  =  m

t 

 +  m

a

Wielkość  m

t 

 jest w krótkim okresie stała .

Wielkością  m

a 

 państwo może manipulować.

c )  zmiany kąta nachylenia  BP

                 

i =         Y                               +   i’

m

Exp – Imp

a

a

108

Wzrost mobilności  ( tj. rozluźnienie ograniczeń 

administracyjnych )  zbliża  BP  do poziomu – linia  
BP

1 

.

BP

2

i

Y

BP

0

BP

1

Obniżenie mobilności  –   BP  do pionu ( linia  BP

2

 ) .

109

Z założeń i analizy wynika jednak, że :
- nie są instrumentami :   a ,  i’ ani  m

t       

( m = m

a 

+ 

m

t

 )                   

     

           ___        

____

                       a także

Exp  oraz   Imp    ;

- instrumentem może być kurs walutowy                     

            ( jeśli regulowany przez państwo ) ;

- zmianie ulega wtedy wartość obrotów 

autonomicznych            i równolegle przesuwa się 

linia BP ;

- instrumentem jest  m

a 

 –  ale tu ważna reakcja 

partnerów

                          ( retorsje za protekcjonizm ).

3. Instrumenty polityki ekonomicznej 

W formule BP występują różne wielkości – potencjalne 
narzędzia polityki .

                 

i =         Y                               +   i’

m

Exp – Imp

a

a

110

4. Współzależność 3 rynków

przykład napływu obcych 

kapitałów :

- po wymianie na pieniądz 

krajowy oznacza to wzrost

podaży pieniądza, a więc 

obniżenie stopy procentowej 

 ( rynek pieniężny ) ,

- czyli wzrost produkcji 

 ( rynek towarowy ) ,

- a więc wzrost importu 

 ( rynek obrotów z 

zagranicą ) .

Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe 

rynki           - towarowy i pieniężny.

Przykłady :

Obroty kapitałowe  -

Obroty bieżące  -  
przykład obniżenia eksportu :
- to spadek popytu ogólnego,
a więc spadek produkcji 
  ( rynek towarowy ) ,
- czyli spadek popytu na 
  pieniądz i obniżenie stopy 
  procentowej
  ( rynek pieniężny ) ,
- czyli ucieczka obcych 

kapitałów

   ( rynek obrotów z zagranicą ) .

W obu przykładach zaczynamy od  BP, przechodzimy 

na  IS    ( lub  LM ), potem na  LM  ( lub  IS )                    

                       -  a powrót do  BP następuje od drugiej 

strony !

111

Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie.

( do modelu  IS – LM  dodajemy linię BP )

To model IS  -  LM  -  BP

[ zwany modelem  Fleminga  -  Mundella  ( Nobel 1999 ),

wprowadzony do światowej ekonomii w 1962 roku ].

Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy, 

gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki.

LM

IS

Y

i

E

i

E

Y

E

BP

112

Pytania :
1. Omów wyprowadzenie i  podstawową analizę
        ( zmienność położenia punktu E )  funkcji 

równowagi

        na rynku obrotów z zagranicą ( linii BP ) .
        Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.
2. Omów podstawowe instrumenty polityki 

ekonomicznej,

        jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank 

centralny )

        na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną 
        interpretację skutków działania tych instrumentów.  

113

1. Automatyczne równoważenie gospodarki 
otwartej 

a )  założenia :
- ogólne dla  IS – LM   ( okres krótki, ceny stałe,                

        produkcja elastycznie podąża za popytem ) ;

- specyficzne dla  BP   ( kraj mały, kurs walutowy stały,   

       mobilność obrotów stała, eksport i import 
autonomiczny również stałe ) .

Część I   -   Gospodarka o sztywnym kursie walutowym

Interpretacja ekonomiczna : analiza dostosowania 
rynku towarowego i pieniężnego do stanu rynku obrotów 
z zagranicą.
Interpretacja graficzna : krzywa  BP  nieruchoma 
( brak prze-sunięć, brak zmiany kąta nachylenia ), inne 
krzywe zmienne.

ad. Wykład VII  –  Model gospodarki 
otwartej

- analizy

114

Założenia cząstkowe  ( analityczne ) :

- stany nierównowagi gospodarki otwartej mogą być różne     

        

          ( kombinacje 3 możliwych stanów na 3 rynkach ) 

             – analiza obejmie tylko 3 wybrane sytuacje ;

- zaczynamy od nierównowagi dotyczącej wyłącznie BP ;

    będzie to sytuacja 1 –  nadwyżka BP,

    a  potem  sytuacja 2 –  deficyt BP ; 

- a następnie przejdziemy do sytuacji 3 –  

    równoczesna nierównowaga na wszystkich trzech rynkach .

115

E

BP

LM

1

Y

P

Y

E

b )  sytuacja 1                                                    
                   

(symbolicznie :  I  =  S , L =  M , BP  

 

 0 , BP > 0 )

Skutki dostosowań automatycznych :

- istniejąca w P

1   

nadwyżka  BP  stworzy presję na 

obniżenie kursu walutowego, a ten ma pozostać stały  
( z założenia ) ;

-   broniąc kursu walutowego system bankowy skupi obce pieniądze  

( część tej nadwyżki ),  a to spowoduje wypływ pieniądza 
krajowego na rynek ;

- otrzymamy ekspansję monetarną  ( wymuszoną ! )  

i linia  LM  przesunie się w prawo ;

- wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ;

i

p

 i

1

-  a to spowoduje serię znanych skutków,              

        w wyniku których wzrośnie produkcja.

W punkcie  E  otrzymamy                                        

    stabilną równowagę gospodarki otwartej.

Y

i

IS

P

1

LM

116

                                              jest rezultatem trzech 

dostosowań rynkowych, „konsumujących” części tej 

nadwyżki : 

1 - wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz 

krajowy ; 

Zniwelowanie nadwyżki  BP

2 - odpływu części obcych kapitałów ze względu na 
obniżkę      
      stopy procentowej ;

3 - wzrostu wydatków na import spowodowanego  
             
      wzrostem produkcji.

1

2

3

E

BP

LM

1

Y

P

Y

E

i

p

 i

1

Y

i

IS

P

1

LM

117

Ostateczne skutki zrównoważenia rynku obrotów z 
zagranicą - po nadwyżce BP  - to :

- wzrost produkcji ( rynek towarowy )

- obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny )

      czyli zrównoważone „ożywienie” gospodarki.

1

2

3

E

BP

LM

1

Y

P

Y

E

i

p

 i

1

Y

i

IS

P

1

LM

118

BP

LM

2

E

c )  sytuacja 2

 ( symbolicznie : I = S,  L = M,  BP  

 

 0, BP  

<  0 )

Skutki dostosowań automatycznych :

- brak obcych walut stworzy presję na wzrost kursu,   
   który z założenia ma być niezmienny ;

- system bankowy broniąc kursu musi sprzedać obce 
waluty,    a to spowoduje obniżenie ilości pieniądza 
krajowego na rynku ;

-  otrzymamy restrykcję monetarną   ( wymuszoną 

! )              i linia  LM  przesunie się w lewo ;

-  stopa procentowa zostanie podwyższona ;

-  a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie 

produkcji.

W punkcie  E  gospodarka otwarta zostanie zrównoważona.

i

IS

LM

P

2

Y

119

Zniwelowanie deficytu  BP  jest rezultatem trzech 

dostosowań rynkowych :

   -  sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ;
   -  napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy 

procentowej ;

   -  ograniczenie wydatków na import ze względu na 

obniżenie  

        produkcji.

Rezultaty ostateczne 
   to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc 
 „ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek 

ujemnego  BP .

120

d )  sytuacja 3 ( symbolicznie : I  

 

 S , L  

 

 M , BP  

 

 0 )

Jest wiele możliwości takiej sytuacji :

BP

2

1

4

3

Y

i

LM

IS

5

6

7

8

BP

Y

i

IS

LM

- na rynku towarowym nadmiar towarów ;
- na rynku pieniężnym niedobór pieniądza ;
- na rynku obrotów z zagranicą nadwyżka.

Przy nadwyżce  BP

: stany  1 – 4 ,

a stany  5  -  8  przy deficycie  BP .

Przykładowa interpretacja stanu  3 :

121

Y

i

LM

BP

IS

P

•

                    Nierównowaga w  P  oznacza :
                     -  niedobór towarów ;
                     -  niedobór pieniądza ;
                     -  nadwyżkę BP .

Gospodarka „wewnętrzna” jest zagrożona kryzysem,

 nadzieja w dobrym stanie  BP .

Do analizy 
wybrany stan 4 

- punkt P

 „poza liniami 
równowagi”

122

W praktyce dostosowania na wszystkich rynkach 

zachodzą              

n

                                 równocześnie.

Dla jasności analiz załóżmy jednak następujący ich 

przebieg :

                  -

najpierw rynek towarowy,

                  -

potem rynek pieniężny,

                  -

potem rynek obrotów z zagranicą

                  -

i powrót na pozostałe rynki.

123

1 -  w punkcie  P  jest niedobór towarów,                      

 musi wzrosnąć produkcja, umożliwia to założenie    
   o elastycznym podążaniu produkcji za popytem ;

. E

1

2 -  interpretacja punktu  E

1 

  -   stan trzech rynków ;

3 -  wzrost niedoboru pieniądza oznacza potrzebę 
wzrostu stopy procentowej ( podaż pieniądza nie ulega 
zmianie ! ) ;

4 -  a w konsekwencji obniży się produkcja ;

E

2

5 -  interpretacja punktu  E

2  

 -   stan trzech rynków ;

6 -  nadwyżka   BP   w punkcie  E

2  

 to znana już 

sytuacja prowadząca do skupu walut obcych i wzrostu 
podaży pieniądza krajowego  ( BC broni kursu 
walutowego ! ) ;

7 -  co przesunie linię  LM  w prawo ( wymuszona 
ekspansja   monetarna ) ;

LM

1

8 -  wobec dodatkowej podaży pieniądza obniży się 
stopa procentowa ;

9 -  a w konsekwencji nastąpi wzrost produkcji

E

3

10 -  i gospodarka znajdzie się w punkcie  E

3  

.

i

IS

LM

BP

Y

P

•

124

Zgodnie z analizą po przejściu  P  E

1

  E

2

  E

3                  

 

 w gospodarce nastąpi ostatecznie :

   -  wzrost produkcji i równowaga  IS ;
   -  wzrost podaży pieniądza oraz wzrost stopy 

procentowej 
     i równowaga  LM ;

   -  zanik nadwyżki  BP  i równowaga  BP .

Dobry stan  BP  pozwolił na zrównoważenie 

gospodarki.

 „Kraj mały” dostosował swoją gospodarkę do 

stanu  BP 

- automatycznie, bez inicjatywy państwa                 

           ( interwencja BC była wymuszona obroną 

kursu ).

125

2. Polityka ekonomiczna w gospodarce 
otwartej

Założenia :
- pozostają ogólne dotyczące  IS – LM  ( tj.: okres krótki, 

ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za 
popytem ) ;

- pozostają specyficzne dotyczące  BP  ( tj.: kraj mały, 

kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport 
i import autonomiczny również stałe ) .

- założenia analityczne :
         -  w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech 

rynków ;
     -  ale według zgodnej oceny rządu i banku 
centralnego        

            poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem .

Trzeba zastosować politykę restrykcyjną,                          

       żeby „ochłodzić” gospodarkę .

126

a )  restrykcja fiskalna

Punkt wyjścia :

wysoka

równowaga

1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie 

popytu rządowego  (  G  <  0 ) ;

2 – po obniżeniu popytu nastąpi obniżenie 

produkcji,  tzn. linia  IS

0 

 przesuwa się w lewo do  

IS

1 

;

IS

1

E

1

3 - a punkt równowagi rynku towarowego i 

pieniężnego przesuwa się do  E

1  

;

4 -  deficyt  BP  w punkcie  E

1 

 wymusi obronę kursu 

walutowego  czyli spowoduje sprzedaż walut obcych 
przez system bankowy,  co zmniejszy podaż pieniądza 
krajowego ;

5 - nastąpi wymuszona restrykcja monetarna
i LM

0 

 przesunie się w lewo, do  LM

1

  ;

LM

1

6 -  wobec obniżenia podaży pieniądza krajowego 
wzrośnie stopa procentowa ;

7 -  a w konsekwencji nastąpi zmniejszenie produkcji

8 -  i gospodarka znajdzie się w punkcie  E

2  

.

Y

Y

0

i

0

i

IS

0

LM

0

BP

E

0

E

2

127

Wyniki analizy mówią, że po przejściu    E

0

  E

1

  E

2          

   

   w gospodarce nastąpi ostatecznie :

   - obniżenie produkcji ;

IS

1

E

1

LM

1

Y

Y

0

i

0

i

IS

0

LM

0

BP

E

0

E

2

 - obniżenie stopy procentowej ;

- stabilna równowaga w  E

2 

 

( tj. w punkcie przecięcia trzech linii równowagi ).

Wniosek : 

polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest skuteczna,  
 restrykcja doprowadziła do pożądanego przez rząd 
obniżenia produkcji
                                    - przy stabilnym kursie 

walutowym !

128

b )  restrykcja monetarna

1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży 

pieniądza       ( M  <  0 ) ;

2 - krzywa  LM

0 

 przesuwa się do  LM

1 

 (w lewo),         

następuje wzrost stopy procentowej i obniża się 
produkcja ;

LM

1

E

1

3 - interpretacja punktu  E

1 

 -  stan trzech rynków ;

4 -  jak dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna      

           ( obniżyła się produkcja ) , ale w  E

1 

 mamy 

nadwyżkę  BP ;

5 – broniąc kursu bank skupi nadwyżki 

walutowe,                                nastąpi wypływ 

pieniądza krajowego na rynek ;

6 -  przesunie to krzywą  LM

1 

 w prawo  ( wymuszona 

ekspansja monetarna ) ;

7 -  nastąpi obniżenie stopy procentowej ;

8 -  oraz wzrost produkcji ;

9 -  gospodarka znajdzie się ponownie w punkcie  E

0    

!!!

    Polityka monetarna w gospodarce otwartej okazała 

się nieskuteczna, po restrykcji produkcja nie uległa 
zmianie.

i

Y

0

i

0

Y

E

0

IS

0

LM

0

BP

129

Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała,         

         że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona 
ekspansja.

Przykład to skrajność - skuteczność została zredukowana 

          

                                           do zera !

Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu 

walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej

-  niekoniecznie do zera.

Natomiast płynny kurs walutowy zmieni 

skuteczność polityki monetarnej, a także polityki 

fiskalnej.

130

  Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i 

importu, lecz również wpłynie na ich rozmiary.

1. Skutki zmian kursu walutowego

   Po wzroście kursu eksport staje się  tańszy dla zagranicznych
nabywców. Rośnie więc popyt eksportowy. Import staje się
droższy dla krajowych nabywców - obniża się popyt importowy.
   Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X, czyli rośnie popyt
ogólny - linia IS przesuwa się w prawo !

   Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy obcych
walut do ich sprzedaży. Do systemu bankowego wpłyną obce
pieniądze, a wypłynie pieniądz krajowy. Zwiększy się podaż
pieniądza ( jak przy ekspansji monetarnej ), a więc linia LM
również przesunie się w prawo !

Część II  -  Równowaga w gospodarce 

otwartej

                          - świat płynnego kursu 

walutowego

        Z analiz linii BP wiemy, że zmiany kursu walutowego 

przesuwają ją równolegle w lewo lub w prawo.  A linie IS i 

LM ?

131

Skutkiem wzrostu kursu walutowego                        

           ( tj. osłabienia waluty krajowej )                 
                jest  

ożywienie gospodarcze

                  

                                ( wzrost produkcji i obniżka 

stopy procentowej ).

BP

0

LM

0

IS

0

Y

i

E

0

i

0

Y

0

IS

1

LM

1

E

1

BP

1

- ceny krajowe ulegną zmianie  ( wzrosną po wzroście    

    kursu walutowego, co najmniej stosownie do 

podrożenia            tzw. wsadu importowego ) ;

-   na zmiany naszego kursu i naszych obrotów towarowych

    i kapitałowych zareagują partnerzy zagraniczni

      ( by na tych zmianach nie stracić ).

trzy rynki

IS w prawo

LM w prawo

BP w prawo

Jednak tylko krótkookresowe, ponieważ :

Wzrost kursu walutowego przemieści trzy 

powiązane    linie równowagi w prawo .

132

BP

0

LM

0

IS

0

Y

i

E

0

i

0

Y

0

IS

2

LM

2

BP

2

E

2

Natomiast obniżka kursu

przesunie trzy związane linie  w lewo.

133

                                        Podsumowanie
W warunkach płynnego kursu walutowego automatyczne 
zrównoważenie gospodarki otwartej następuje poprzez :
- zmiany produkcji ( np. wzrost jako wynik produkcyjnego 
wykorzystania nadwyżki walutowej );
- zmiany stopy procentowej ( np. obniżenie w wyniku 
wymiany nadwyżki walutowej na pieniądz krajowy );
- zmiany kursu walutowego, prowadzące do zmian 
wartości          eksportu i importu oraz zmian volumenu 
obrotów z zagranicą .

      Graficzną interpretacją takich zmian są równoległe 

przesunięcia funkcji BP, a także IS i LM :

- w prawo po wzroście kursu                                         

                 ( tj. po osłabieniu pieniądza krajowego );

- w lewo po obniżeniu kursu                                          

                 ( tj. po wzmocnieniu pieniądza krajowego). 

134

Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz 

gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą. 

Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki. 
Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego 

kursu można podnieść, jeśli bank centralny przeprowadzi   
specyficzną  operację na „otwartym rynku”.

2. Zanim nastąpi zmiana kursu

W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka 
fiskalna  
   była skuteczna, natomiast polityka monetarna 
okazała się 
   nieskuteczna  –  lub mało skuteczna, ponieważ 
obrona
   kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza, 
   wymuszonych i przeciwnie skierowanych.

Polityka ekonomiczna

135

                              -

restrykcja monetarna doprowadziła       

   do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ;

- obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ;

-

pojawiła się więc nadwyżka  BP, a wraz z nią presja na 
zmianę kursu walutowego ;

-

broniąc stabilności kursu BC musiał skupić tę nadwyżkę ;

- wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza 

krajowego podziałała jak ekspansja monetarna                       
i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji .

Ale można zatrzymać pieniądz krajowy w systemie bankowym  

                sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B            
                 ( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe )

     i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza  !
  To tzw. polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca      

              skuteczność polityki monetarnej.

Przykład :

136

3. Polityka monetarna przy płynnym kursie 
                          - na przykładzie restrykcji

Restrykcja przesunie linię  LM  w lewo, podniesie 

stopę procentową i obniży produkcję do Y

1

Przy płynnym kursie walutowym nadwyżka  BP  

doprowadzi do wzmocnienia waluty krajowej             
   i cały układ trzech powiązanych funkcji przesunie 
się w lewo  ( jak wiemy z poprzednich analiz ) .

IS

1

LM

1

E

1

BP

1

Y

1

Powstanie jednak nadwyżka  BP  ( punkt E

1

 ) .

Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi 
nadwyżkę,            nastąpi wypływ pieniądza krajowego i 
linia LM przesunie się                     w prawo redukując 
skuteczność restrykcji monetarnej.

Równowaga ustali się w punkcie E

2

 ,

E

2

a produkcja obniży się do Y

2

 .

Y

2

Zmienny kurs 

walutowy

zwiększa skuteczność

polityki monetarnej.

Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie 
przesunięcie                                            
                                            E

0

  do  E

2

 .

LM

2

i

Y

IS

0

LM

0

BP

0

E

0

Y

0

137

( na przykładzie restrykcji )

Y

i

IS

0

LM

0

BP

0

E

0

Y

0

IS

1

E

1

Y

1

IS

2

LM

1

BP

1

E

2

Y

2

Restrykcja fiskalna  ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS

1

 .

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y

1

.

Ale w E

1  

jest deficyt BP, wzrośnie więc kurs walutowy,

co przesunie trzy powiązane linie w prawo ! 

Równowaga ustali się w E

2 

, przy produkcji Y

2

 .

Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y

2

 .

Przy wysokiej mobilności

( BP bliska poziomu )

płynny kurs walutowy

obniża skuteczność polityki fiskalnej !

4. Polityka fiskalna przy płynnym kursie

138

W podręczniku ( punkt 5.6 ) jest też omówiona          

polityka fiskalna przy niskiej mobilności

( tj. BP bliska pionu ).

To problem do samodzielnego zbadania przez 

czytelnika.

Wniosek z analizy jest wtedy inny : 

Przy niskiej mobilności płynny kurs 

walutowy

podnosi skuteczność polityki fiskalnej !

139

Pytania :
1. Omów przebieg dostosowań automatycznych,
        przywracających równowagę w gospodarce 

otwartej

        o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym
        – jako punkt wyjścia przyjmij sytuację  1 
        ( - 2  ; - 3  ; - 4  ; - 5  ; - 6  ; - 7  ; - 8 )  ( por. slajd 

120 ). 

        Przedstaw też graficzną interpretację analizy.
2. Omów  ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki 

ekspansji

        ( - restrykcji )  fiskalnej  ( - monetarnej ) w 

gospodarce

        otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie 

walutowym.

        Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy 

wprowadzimy

        założenie o jednorazowym niewielkim szoku 

inflacyjnym ?

140

3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią
        na rynku towarowym  ( - na rynku pieniężnym ;  
        - na rynku obrotów z zagranicą ; 
        - na trzech powiązanych rynkach )
       w wyniku wzrostu  ( - obniżenia ) kursu walutowego.
4. Porównaj  ( też graficznie )  skuteczność polityki  

ekspansji

       ( - restrykcji )  fiskalnej  ( - monetarnej ) w 

gospodarce

       zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym 
       ( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej 
       ( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej.
       Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy 

wprowadzimy

       założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?  

141

ad. Wykład VIII  –  Rynek pracy  
( część I )

   Włączenie rynku pracy do modelu  IS – LM – BP 
następuje poprzez krótkookresową funkcję produkcji

Y  =  f ( N , 
K )

1. Cechy rynku pracy

- uwarunkowania pozaekonomiczne ;

- segmentacja ;

- ograniczona mobilność ;

- ograniczona konkurencja ;

- skłonność do monopolizacji.

142

a )  funkcja popytu na 
pracę :  

     W  =  P

C  

 MP

N        

 (N

D

)

N

D

N

W
P

C

gdzie MP

N

 to krańcowy produkt pracy

   Niech  g (N

S

)  oznacza funkcję

ujmującą indywidualne czynniki 
określające podaż pracy.
   Podaż pracy ustabilizuje się,
gdy krańcowa  g (N

S

) wyrówna się 

z płacą realną, tj.  W / P

c  

.

Stąd        W  =  P

C  

 g (N

S

)

b )  funkcja podaży pracy :

N

s

N

W
P

C

2. Model rynku pracy

143

c )  równowaga rynku pracy

Popyt równy podaży  ( N

D

  =  N

S

 ) , czyli po 

uproszczeniu

MP

N 

 (N

D

)  =  g (N

S

)

Krótkookresowa stabilizacja rynku pracy następuje,
   - gdy poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców 

                i akceptowany przez pracowników ;

   - gdy „przykrość” pracy zrówna się z przyjemnością 

konsumpcji  

    oraz - co ważne dla IS - LM – gdy powstająca dzięki 

pracy produkcja zrównoważy rynek towarowy .

Przesunięcia
linii podaży
- przykłady

Przesunięcia
linii popytu
- przykłady

N

s

W

E

  E

N

D

N

E

Elementy analizy 
:

Ruch na liniach N

D

 i N

S

  

zależy od poziomu płac.

W
P

C

N

144

3. Nierównowaga na rynku pracy

Dwa kierunki :                                                                 

             - za duża podaż, niedobór miejsc pracy          
                   -

za duży popyt, nadmiar miejsc pracy.

Największym problemem jest bezrobocie .

stopa bezrobocia  = 

bezrobotni

bezrobotni plus pracujący
      czyli zasoby pracy

Poważne znaczenie mają  definicje.

Bez ich jednoznaczności  -

 pole do nieporozumień

i różnorodnych manipulacji.

145

Bezrobotny nie pracuje, ale :
- jest do pracy zdolny  ( odpowiedni wiek,                      

odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;

- chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ;
- gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy .
                                  To są aspekty realne, 
                          często dodaje się też aspekt prawny                

                                    

                     ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy ) 
oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ).
Konkretne rozwiązania ( przyjęte w danym kraju i w danym 

czasie ) mogą być różnorodne,

    prowadzą więc do innej definicji licznika stopy bezrobocia       

     ( „właściwi”  bezrobotni )

i jej mianownika  ( zasoby pracy, tj. bezrobotni plus pracujący )
- a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia !

146

- praca dorywcza ;

- pracujący młodociani i staruszkowie ;

- pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;

- prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ; 

- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;

- praca za granicą .

Pracujący -  przykładowe problemy definicyjne :

147

          W porównaniach międzynarodowych  ( zgodnie       

     z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy )  

        odchodzi się od lokalnych definicji i przepisów

- w Polsce to Badania Aktywności Ekonomicznej 

Ludności  ( BAEL ), prowadzone przez GUS .

                                Według  BAEL  :
- pracujący : w tygodniu poprzedzającym badanie 

przepracował zarobkowo przynajmniej 1 

godzinę, niezależnie od statusu tej pracy ;

- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka 

pracy zarobkowej  ( niezależnie od wieku, zdrowia  itp. 

) ;

- pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy                 

    ( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .

Wyniki  BAEL  są różne od oficjalnych, ale :
- są porównywalne międzynarodowo, 
- są realistyczne, 
- są wolne od manipulacji politycznych.

148

Pytania :

1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada   

 

        rynek pracy w porównaniu do innych rynków 

objętych 

        modelowaniem typu IS-LM ? 

2. Przedstaw  ( też graficznie ) wyprowadzenie funkcji 

popytu /

        funkcji podaży / obu linii równowagi na rynku 

pracy. 

149

ad. Wykład IX  –  Rynek pracy  
( część II )

1. Płace a 
bezrobocie

a )  płace elastyczne  

W

1

Pracujący to  N

E 

, 

bezrobotni to  ( N

L 

 -  N

E 

) .

Szukają tylko dobrej pracy i płacy. To bezrobocie 

dobrowolne. Przyczyna – za wysokie żądania płacowe

Natomiast 

wzrost 

płac

N

L

N

L

  to maksymalna podaż pracy.

W

2

W

N

D

N

S

N

W

E

N

E

prowadzi do wzrostu zatrudnienia aż do N

L

.

Nie pracują, bo 

warunkiem 

podjęcia pracy jest 

zgoda na obniżkę płac 

do  W

1

.

150

b )  płace nieelastyczne   ( za wysokie )
Przyczyny  -  np. siła ZZ, decyzje państwa o wysokiej  
                                                          płacy minimalnej

Poziom płac  W

E   

równoważy rynek pracy,

ale usztywnienie nastąpiło 

przy  W

1 

.

W

1

N

1

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

Wtedy pracuje  N

1 

,  

   a chce pracować  

N

2

 .             

Różnica  ( N

2

  -  N

1 

)  to bezrobocie wymuszone : 

bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale 
nie mogą znaleźć pracy.

N

2

Przyczyna bezrobocia : wygórowane 
płace.

B

Z

E

151

c )  płace nieelastyczne  ( za niskie )
Przyczyny  -  np. silni pracodawcy

W

2

N

3

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

N

2

Poziom płac  W

E 

równoważy rynek.

Pracuje  N

2  

 pracowników.

Ale usztywnienie 
nastąpiło przy  W

2

 .

A przedsiębiorcy chcą zatrudnić  
N

3

 .

Różnica  ( N

3 

– N

2

 )

to nadwyżka miejsc 
pracy,

z reguły krótkookresowa .

Przyczyna nierównowagi : zaniżone płace.

E

C

D

152

2. Podaż pracy a bezrobocie

a )  ograniczenie podaży pracy                
     Przyczyna  - np.  jakakolwiek dyskryminacja na rynku 

pracy

Zmniejszenie podaży 
pracy  ( tj. N

S

  w lewo ),

Przy płacach  W

1 

 chce pracować  N

2 

 osób,

W

1

N

2

N

1

N

S 1

W

E

W

N

E

N

N

S 0

N

D

podnosi płace do  
W

1

i ogranicza 

zatrudnienie              

        do  N

1

 .

lecz pracuje tylko  
N

1

 .

Różnica  ( N

2

 – N

1

 )  

to bezrobocie 
wymuszone.

Przyczyna :  j.w.

Z

C

E

153

b )  wzrost podaży pracy 
( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego                   

                                           

                                                            czy wojskowego )

 Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie 

wymuszone równe  ( N

1 

 -  N

E 

) .

Zwiększenie podaży pracy 

przesuwa  N

S 

 w prawo.

W

1

N

2

N

1

N

S 1

W

E

W

N

N

D

N

E

N

S 0

Jeśli płace obniżą się do  
W

1

,

zatrudnienie wzrośnie do 
N

2 

.

Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie     
              i bezrobocie wyniesie  ( N

1

  -  N

2

 ) .

Przyczyny : wzrost podaży 
                            + usztywnienie 
płac.

D

C

Przy płacach  W

E

  chce

pracować N

1

  osób.

E

154

3. Popyt na pracę a bezrobocie

a )  obniżenie popytu
      np. skutek obniżenia popytu na towary 

będzie bezrobocie wymuszone równe  ( N

E 

 -  N

2 

) .

Obniżenie popytu przesuwa

linię  N

D

 w lewo.

W

1

N

1

N

D1

N

2

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D0

Jeśli płace obniżą się   
do  W

1

 ,

          to 
zatrudnienie

   spadnie do  N

1

 ,

a bezrobocie 

wyniesie   ( N

E 

 -  N

1

  ) 

.

Przyczyny : recesja + sztywne 
płace.

K 

Jeśli płace nie ulegną obniżce,

Z 

E

155

b )  wzrost popytu na pracę
                   np. skutek wzrostu popytu na towary

Wzrost popytu

przesuwa

linię  N

D 

 

w prawo.

W

1

N

1

N

D1

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D0

Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do  N

1

 ,

ale warunkiem jest wzrost płac do  W

1

 .

Dopóki nie spełnią tego warunku, będzie                 
 nadwyżka miejsc pracy równa  ( N

1

  -  N

E

 ) .

Przyczyna nierównowagi : ożywienie gospodarki.

A 

E

156

Założenia :
      -  ZZ pełnią rolę przede wszystkim ekonomiczną ;
      -  ZZ działają w imieniu gospodarstw domowych         
                     ( tj. pracowników ) podczas negocjacji 
dotyczących                   warunków pracy i płacy ;
      -  ZZ negocjują umowy zbiorowe i mają wpływ na 
kształt                ustawodawstwa związanego z 
warunkami zatrudnienia ;
      -  w rezultacie określają pracę i płacę większości         
                   zatrudnionych, a nie tylko swych członków ;
      -  pomimo różnic pomiędzy odmiennymi ZZ i ogólnie  
                    niezbyt wysokiego poziomu 
„uzwiązkowienia”  w analizach makroekonomicznej roli 
ZZ uprawnione jest więc założenie, że mamy do 
czynienia z jednym ZZ obejmującym wszystkich 
pracowników !

4. Związki zawodowe a bezrobocie

157

W

E

W

N

E

N

N

S

N

D

1 – ZZ powodują 
wprowadze-nie pakietu 
dodatkowych świadczeń 
pozapłacowych    
2 – pracodawcy traktują 
to   jako wzrost kosztów 
pracy

E

W

1

3 – również dla 
pracowników pakiet 
oznacza wzrost „płac”
4 – w rezultacie linia N

S

 

przesuwa się do N

S1

N

S1

5 – nowy punkt równowagi to E

1

E

1

6 – najsłabsi pracodawcy zwolnią część 
pracowników                      – pod groźbą bankructwa 
!!!
7 – zatrudnienie obniży się do N

1

N

1

8 – pozornie  „pro-pracownicza”  akcja  ZZ  stworzy bezrobocie !

Przykład :

158

W

E

W

N

E

N

N

S 0

N

D

Zmniejszenie 
podaży pracy 
przesuwa N

S 

     w 

lewo do N

S1

N

S 1

E

E

1

i ogranicza 
zatrudnienie  do  N

1

 .

N

1

„Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie.

   Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie 
zapisów ustawowych określających minimum 
kwalifikacyjne ( np. egzamin „korporacyjny” ), 
warunkujące przyjęcie do pracy na konkretnym 
stanowisku. Skutkiem makroekonomicznym jest 
sztuczne ograniczenie podaży pracy .

159

N

1

N

2

N

S 1

E

1

W

1

N

S 2

N

W

N

D

N

S 0

E

N

E

W

E

Efekt A

- wzrost 

płac 

oczekiwany

ch

Efekt B - 

wzrost

podaży 

pracy

bez wzrostu 

zatrudnieni

a

Skutki :           

  - 

zmniejszenie 

zatrudnienia ;

- wzrost 

bezrobocia 

przymusoweg

o.

Łączne skutki to wzrost 
bezrobocia.

5. Zasiłki dla bezrobotnych a bezrobocie

   Podwyższenie zasiłków zwiększając atrakcyjność 

bezrobocia podwyższa poziom płac, przy jakim bezrobotni 

są skłonni podjąć pracę (efekt A), a także zachęca osoby 

niepracujące do uzyskania statusu osoby bezrobotnej i 

prawa do zasiłku (efekt B).

Oczekiwania płacowe rosną o pewną część ( % ) płacy

przy każdym jej poziomie !

Graficznie - jest to zmiana kąta nachylenia linii N

S

.

Z

160

6. Podatki a bezrobocie

        Do analizy wybieram tylko dwa rodzaje podatków :

- pierwsze płacone przez pracowników ( np. 

dochodowe ) ;

- drugie płacone przez pracodawców ( np. „para-podatek” 

ZUS ).

    Analiza dotyczyć będzie zmian poziomu 
bezrobocia,               jakie nastąpią po 
wprowadzeniu  ( lub po podwyższeniu )          tych 
podatków. 

161

N

S1

N

D1

N

S0

W

E

W

N

E

N

N

D0

E

Podatek pierwszy przesuwa w górę krzywą  N

S0

 , do  N

S1

 .

E

1

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do  N

1

 ,

N

1

 czyli bezrobocie równe  N

E

  -  N

1 

.

Podatek drugi zmniejszy popyt na pracę 
   i krzywa  N

D0

 przesunie się w dół, do  

N

D1 

.

E

2

Skutkiem jest zmniejszenie zatrudnienia do  N

2

 ,

N

2

czyli bezrobocie równe  N

E 

 -  N

2

Jeśli oba podatki zostaną wprowadzone ( podwyższone 
), rynek pracy znajdzie się w  E

3 

, 

E

3

zatrudnienie w  N

3

 ,

N

3

a bezrobocie spowodowane podatkami wyniesie  N

E

  -  N

3

  !

162

7. Rynek pracy a inflacja

Uchylamy założenie : ceny  =  const.,

ale nie chodzi o tzw. giętkość cen

( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ),

lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji

( tj.  P

C 

 >  0 ) .

a )  zmiana założeń

163

Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego,  
        więc uwzględniamy tylko tzw. szoki 
inflacyjne :

- kosztowy  ( wzrost kosztów pcha ceny w górę ) ;
- dochodowy ( wzrost popytu ciągnie ceny w górę 
) .

Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych 
skutków  gospodarczych, m.in. :

   

- zniechęca do podejmowania inwestycji ,          
             co zwiększa bezrobocie ;

- wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy 
rachunek      ekonomiczny ;

- powoduje przypadkową redystrybucję dochodów.

Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem 
pracy.

164

pracownicy widzą inflację jako wzrost cen                    

artykułów konsumpcyjnych

 czyli wzrost kosztów utrzymania                                            

    i spadek realnychlwynagrodzeń ;

 - naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ;

 - jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami 

włącznie ),

                                     płace rosną.

b )  postrzeganie inflacji

Strona podażowa :

165

przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen 

  m.in.  na towary przez siebie wytwarzane ;

- a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym 
popycie. 

W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję 

- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,

  a on zależy głównie od wzrostu płac.

                             Płace więc rosną.

Strona popytowa :

166

W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu 

powodów,

  więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji.

A taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę.

W gospodarce rozkręca się  spirala inflacyjna

  ( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) .

Sytuacja może stać się groźna  ( hiperinflacja ! ).

Jedynym prawdziwym wyjściem jest wzrost produkcji             

   ( jej volumenu ! ).

                                        Możliwe są jednak różne przypadki.

Całość rynku :

167

Przypadek I

- przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost 

popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć 
zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ;

- o wzroście płac decydują wyłącznie 

przedsiębiorcy,
to przypadek dyktatu pracodawców ;

- pracownicy albo nie dostrzegają inflacji,
- albo nie mają siły do skutecznych żądań 

płacowych ; 

- skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia,             

wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji

    i szybkie „uzdrowienie gospodarki”.

8. Analizy

168

N

1

N

0

N

1

F

P

N

Y

Y

1

Y

0

W

1

N

D1

N

0

W

0

W

N

N

S

N

D0

E

0

E

1

169

Przypadek II

- pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac 

realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ;

- przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują 

pracobiorcy,         to przypadek dyktatu 
pracowniczego ;

- wymuszony wzrost płac przesuwa w górę  krzywą 

podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie   
     zatrudnienia i produkcji ;

- zmniejszenie produkcji napędza inflację,                       

 wygrana pracowników jest pozorna ( iluzja pieniężna),

- a gospodarka „bardziej chora”.

170

N

1

Y

1

W

1

N

S1

N

0

W

0

W

N

N

S0

N

D

N

1

E

0

E

1

F

P

N

Y

N

0

Y

0

171

Przypadek III

- równe siły obu stron rynku pracy,                         

    obie przyczyny powodują wzrost płac ;

- krzywa popytu idzie w górę, krzywa podaży też ;
- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają 

zmianie ;

- obniża się tylko wartość pieniądza ;
- to kompromis, który niczego nie rozwiązuje ;
- skutkiem jest  „stabilizacja choroby”.

Jest to tzw. przypadek klasyczny.

172

W

1

N

S1

N

D1

Y

0 

= Y

1

F

P

N

N

0 

= 

 

N

1

Y

W

0

W

N

N

S0

N

D0

N

0

Y =  0

 !

173

                                   Przypadek IV

To ogólny przypadek keynesowski,                             

         łagodniejszy od przypadku  I  
( ekstremalnego ) .

Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy,                      

oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację,        
oni decydują o wzroście płac,

                           ale pracownicy też coś wywalczą !

Obie linie zmieniają położenie  ( „popyt bardziej” ) ,

    rosną płace, zatrudnienie i produkcja,                          

   a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.

„Powraca zdrowie” !

174

W

1

N

S1

N

D1

N

1

N

1

Y

1

W

0

W

N

N

S0

N

D0

N

0

F

P

N

Y

N

0

Y

0

Czy jest inne wyjście 

  z inflacji ?

Tak, ale 

długookresowe.

Chodzi o zmianę F

P 

 

- czyli wzrost 

wydajności pracy   

 ( relacja Y/N ) 

dzięki 

inwestycjom    

  i postępowi 

technicznemu

.

175

Pytania :

1. Omów  ( i przedstaw graficznie ) sytuacje 

nierównowagi

      na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach
      elastycznych / przy płacach nieelastycznych za 

wysokich / za niskich.

2. Omów  ( i przedstaw graficznie ) wpływ wzrostu / 

spadku podaży pracy  / popytu na pracę  na sytuacje 
nierównowagi na rynku pracy.

3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw        

przypadek  I  /  II  /  III  /  IV    ( por. slajdy  167  – 174 
).

176

ad. Wykład X - Kompleksowy model 

krótkookresowej

równowagi makroekonomicznej

Ujęcie graficzne :

Do modelu  gospodarki otwartej IS  –  LM  -  BP

     dodajemy model rynku pracy  ( SR )

     za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji ( Fp )

     i powstaje kompleksowy model  IS  –  LM  –  BP  –  SR .

1. Konstrukcja modelu

177

F

p

N

S

N

D

N

N

E

Y

IS

LM

BP

E

Y

E

i

E

i

W
P

c

W

      (E)

P

c

E

1

E

2

A

B

C

178

 Y   -   produkcja  ( dochód ) ;
  i    -   stopa procentowa ;  
 N   -   zatrudnienie ;
 W  -   płace .

Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań 

definiujących funkcje równowagi 4 uwzględnionych 

rynków

( tj. : funkcje   IS,  LM,  BP,  N

D

, N

S

 oraz Fp ).

Cztery główne zmienne modelu                 

      to najważniejsze agregaty 

makroekonomiczne :

       Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości 
powyższych zmiennych, 

przy których cztery powiązane 
rynki są zrównoważone.

179

         Do liczbowego rozwiązania modelu niezbędna 

jest znajomość wszystkich występujących w nim 
parametrów     

                            ( np.  



 ,  



 ,  



 ,  k ,  m , a ) ,

Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować 

      tylko „typowy” szkic graficzny.

Znajomość tych wielkości to też warunek graficznie 

poprawnej lokalizacji linii równowagi w układzie 

współrzędnych,  określenia kątów ich nachylenia            

                                        i współrzędnych punktów 

przecięcia,

- to znaczy określenia takiego położenia punktów           

   wyróżnionych w analizach ( tj.  E ,  P  i  P

p

 ) ,

które odpowiada realiom ekonomicznym                         

            ( przy uwzględnieniu koniecznych uproszczeń     

    wynikających z założeń idealizacyjnych modelu ).

 ( np.  C ,  I  ,  G ,  M ,  Exp ,  Imp ) .

a także wielkości autonomicznych

180

2. Możliwości wykorzystania modelu

Bez poznania wartości liczbowej                           

wszystkich składników wszystkich funkcji 

równowagi musimy pozostać przy analizach tylko 

graficznych.

                                Dają one odpowiedź :

 -  co do logiki przebiegu dostosowań 

automatycznych ;

 -  co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia  

 polityki ekonomicznej ;

 -  ale nie co do siły ( wartości numerycznej ) tych 

zmian .

Uwaga wstępna

Do rozumienia gospodarki to wystarcza,

do prowadzenia polityki gospodarczej - nie !

181

                                     Działanie modelu :
Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy 

procentowej  i poziom produkcji, równoważące podaż 
z popytem.

Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia,              

niezbędny do uzyskania tej produkcji.

A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki zapewni
                                  takie zatrudnienie.
                    Otrzymujemy gospodarkę zrównoważoną 
                   – na wszystkich rozpatrywanych rynkach !

Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek 

zegara  możemy badać powiązane dostosowania 

automatyczne przebiegające na różnych rynkach ( od  

IS  do  SR ) .

 Model pozwala opisać gospodarkę 

rynkową,          zrozumieć jej 

funkcjonowanie,                                  

przewidywać jej reakcje na bodźce 

losowe.

ekonomia

opisowa

182

    Model pozwala też badać skutki polityki 

ekonomicznej
( fiskalnej i monetarnej ) -  od skutków na rynku 

towarowym / pieniężnym aż do skutków na rynku pracy.

Czasem jednak to rynek pracy ma znaczenie 
decydujące.

                   Model umożliwia też taką analizę               

                               ( w kierunku przeciwnym do 

ruchu wskazówek zegara ) .

Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub 

obniżenia       podaży pracy, popytu na pracę oraz 

poziomu płac,    wynikające z przyczyn  

ekonomicznych i pozaekono-micznych mogą 

wymagać zmian polityki gospodarczej.

Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy 

zostanie przez gospodarkę wchłonięta , jeśli nastąpi 

odpowiednie ożywienie produkcji - np. dzięki 

ekspansji fiskalnej.

Podobnie inne decyzje ( np. kształtowanie stopy 

procentowej czy podatkowej bądź politykę HZ ), 

można dostosować do zmian na rynku pracy.

Model może „podpowiedzieć”, jaką 

politykę ekonomiczną należy 

zastosować, by osiągnąć pożądany 

cel.

ekonomia

normatywn

a

183

3. Założenia analiz

Ogólne :
   -  stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność 
        produkcji ;
   -  gospodarka otwarta, a w niej :

-  płynny kurs walutowy
-  stała, ale wysoka mobilność
-  założenie o kraju małym .

Analityczne :
   -  tylko syntezy ;
   -  najpierw dostosowania automatyczne ;
   -  potem skutki polityki ekonomicznej.

184

Dostosowania :  -  wędrówka  P  ku  E  ;

Punkt wyjścia :  dowolne  P  =  E

  .

P

Y

A

B

C

IS

LM

BP

E

Fp

N

S

N

D

N

N

E

Y

E

i

E

i

W
Pc

W

    (E)

Pc

-  zmiany dostosowawcze  i  oraz  Y ;

-  poprzez  Fp  tłumaczone na zmiany  N  

i  W

 . 

a )  dostosowania automatyczne  -  synteza

Równowaga w E .

Uwaga ! Linie IS , LM i BP mogą zmienić położenie              

          ( z założenia ceny są stałe, ale kurs walutowy jest 

płynny ! ) .

185

-     G  zmienia położenie  IS ( tu : ekspansja fiskalna ) ;
  -     M  zmienia położenia  LM  ( tu : restrykcja monetarna ) ;
    -     możliwy też ruch BP  ( zmienny kurs walutowy ! ) ;
      -     oraz dodatkowe ruchy IS i LM  ( zmiany kursowe ) ;
    

   -     w efekcie następują zmiany  i  oraz  Y  od  E  ku   P

p  

;

. 

P

p

Punkt wyjścia : 

równowaga,    

ale problem P

p

Y

A

B

C

IS

LM

BP

E

Fp

N

S

N

D

N

N

E

Y

E

i

E

i

W
Pc

W

    (E)

Pc

             Nowa równowaga w P

p

.

b )  skutki polityki ekonomicznej  -  synteza

i

P

Y

P

 -     poprzez  Fp  tłumaczone na zmiany  N  i  W .

186

Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen :
- dodatkowe ruchy  IS, LM  i  BP  ( inflacyjna zmiana
      wartości dochodów i popytu, pieniądza i kursu 

walutowego ) ;

- praktycznie  -  dostosowania ilościowe zostaną 

zmienione        ( osłabione lub wzmocnione ) przez 
możliwe dostosowania cenowe  ( np. zmiana cen jako 
możliwy skutek polityki fiskalnej - dodatkowego popytu 
lub polityki monetarnej - dodatkowej podaży 
pieniądza ) ;

- czyli zmieni się też skuteczność polityki 

ekonomicznej 
( na   +   lub na   -  ) .

187

Pytania :

1. Posługując się kompleksowym modelem 

krótkookresowej 

        równowagi makroekonomicznej omów  ( i 

przedstaw 

        graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie 

zachodzić 

        będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce 

otwartej

        o stałych cenach i stałym  ( - płynnym )  kursie 

walutowym

        - przyjmij P

i

  jako punkt wyjścia .

        Jakim zmianom ulegną dostosowania rynkowe, 

        gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki 

szok 

        inflacyjny ?

188

2. Posługując się kompleksowym modelem 

krótkookresowej 

      równowagi makroekonomicznej omów  ( i przedstaw 

      graficznie )  skutki polityki ekspansji  ( - restrykcji )

      fiskalnej  ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o 

stałych

      cenach i stałym  ( - płynnym ) kursie walutowym,

      jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach.

      Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować, 

      by gospodarka osiągnęła pożądany punkt P

p

  ?

Jakim zmianom ulegnie skuteczność tej polityki 

ekonomicznej, gdy w gospodarce wystąpi 

jednorazowy niewielki szok inflacyjny ?

189

3. Posługując się kompleksowym modelem 
krótkookresowej 

      równowagi makroekonomicznej omów  ( i 
przedstaw 

      graficznie )  politykę ekonomiczną, jaką może 
zastosować

      rząd  ( - bank centralny ), by doprowadzić do 
wchłonięcia 

      przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy, 

      zwiększonej w wyniku wyżu  demograficznego

      ( - do praktycznej realizacji politycznie 
motywowanej

      decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ).

      Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych

      cenach i stałym  ( - płynnym ) kursie walutowym.

  Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych 
rynkach.

190

1. Pomiar dynamiki gospodarczej

W okresie długim zmienia się popyt  ( AD ) i produkcja  

( AS )

- czyli ogólna aktywność ekonomiczna                               

       ( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie  itd. ) .

-   brutto czy netto ?
- ceny bieżące czy inne ?
- co ze zmianą liczby ludności ?
- co ze zmianą struktury i jakości produkcji ?
- co z porównywalnością w przestrzeni                               

       ( międzynarodową )  ? 

Syntetyczny miernik rocznych efektów tych zmian to       

      
                                 produkt krajowy :

ad. Wykład XI – Cykl koniunkturalny

-  itd., np. zmiany terytorialne

191

Wady :

-

tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie 

nagromadzony poziom majątku produkcyjnego i 

dobrobytu społecznego ;

-

wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia                   

 ( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ;

-

tylko towarowa produkcja rejestrowana,                      

brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;

-

brak uwzględnienia sposobu podziału                                

 ( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ;

-

trudne przeliczenie na obcą walutę  ( kurs ? , złoto ?,        

            waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ;

-

problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ;  

-

 itd.

Ale brak lepszego miernika !

Rozwiązanie umowne : 

realny  produkt krajowy 

brutto    

n

                                             

                                              per capita w  USD .

192

wahania przypadkowe
- przyczyny wewnętrzne  ( np. klęski żywiołowe ) ;
- przyczyny zewnętrzne  ( wpływ otoczenia ) .
Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie :         

          

                   co by było, gdyby nie było ...

1

2

wahania  sezonowe
-  przyczyny przyrodnicze  ( np. produkcja rolna ) ;
-  przyczyny „kalendarzowe”  ( np. turystyka ) ;

                        Usunięcie trudne ...

2. Rodzaje dynamiki gospodarczej

193

Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych 

widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji.

3 cykl koniunkturalny

- periodyczne fluktuacje całej aktywności 

ekonomicznej, okresy przyspieszenia i 
zwolnienia ;

- powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ;
- zniekształcenia jako skutki interwencji państwa   

               ( polityki antycyklicznej ) ;

- podobieństwa nie tylko objawów, lecz 

mechanizmów, przyczyn.

trend rozwojowy gospodarki
- dominująca tendencja długookresowa                          

 ( wzrost, stagnacja, regres ) ;

- widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych.

4

194

3. Klasyfikacja teorii cyklu

I kryterium  –  opis przebiegu cyklu  ( jaki jest ) 
    np. 4  fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ; 
          3  fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ;
          2  fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji .

II kryterium  –  mechanizm wystąpienia cyklu, jego 

przyczyny, tj. nie tylko jaki jest, lecz też dlaczego jest ?

Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne )

   oraz koncepcje endogeniczne  ( ekonomiczne ) :
   -   głównie przyczyny inwestycyjne
          i związane z drugim czynnikiem produkcji  –  pracą
III kryterium  –  teoretyczna podstawa teorii cyklu
          -  tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej

195

4. Model Kaldora

Założenia keynesowskie, model oparty na relacji
pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami.

W długim okresie

oszczędności

są nie stałą,

lecz rosnącą

funkcją dochodu.

Y

S

I

Y

Inwestycje są rosnącą

funkcją dochodu,

ale ten wzrost 

jest zmienny !

196

Model Kaldora to nałożenie obu funkcji :

Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi :

A,

B

,

C

.

I

B

A

C

I

Y

S ,

S

gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie

I = S  - równowaga

197

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa 

 S 

 

            

przesunie się w dół, do 

S

1

 ; 

- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa 

 I 

     

                

przesunie się w górę, do 

I

1

 ;

A  

B

C

I

S

I

1

S

1

Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach  ( A

 

):

- w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .

   Punkty  A

 

 i  B

 

 będą się zbliżać do siebie, potem zleją 

się           w jeden punkt ,

A  =  B

 potem „znikną”.

198

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa 

 

S

  

            

przesunie się w dół, do 

S

1

 

; 

- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa 

 I 

     

                

przesunie się w górę, do 

I

1

 ;

A  

B

C

I

S

I

1

S

1

Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach  ( A

 

):

- w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać .

   Punkty  A

 

 i  B

 

 będą się zbliżać do siebie, potem zleją 

się           w jeden punkt , 

 potem „znikną”.

Pozostanie

 punkt C  

jako jedyny punkt przecięcia .

C

Skutek ?

gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie

To 

ożywienie gospodarcze 

( skok produkcji z  A  do 

 C ).

199

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C

 

) :

- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa

 I            

   

przesunie się w dół, do 

I

2

 

 ;

- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa 

S 

   

              

przesunie się w górę, do 

S

2

 ;

- w górnej części wykresu krzywe będą się  rozsuwać .

A  

B

C

I

S

I

2

S

2

B = C

   Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją 

się             

  w jeden,

potem „znikną”.

200

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C

 

) :

- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa

 I            

   

przesunie się w dół, do 

I

2

 

 ;

- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa 

S 

   

              

przesunie się w górę, do 

S

2

 ;

- w górnej części wykresu krzywe będą się  rozsuwać .

   Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją 

się             

  w jeden,

A  

B

C

I

S

I

2

S

2

potem „znikną”.

                                         Punkt 

A

 będzie jedynym punktem

 przecięcia.

A

Skutek ?

gdy I < S – produkcja maleje
gdy I > S – produkcja rośnie

Faza 

recesji gospodarczej 

(skok z C do A).

W efekcie otrzymujemy model cyklu 

koniunkturalnego .

201

Pytania :

1. Omów podstawowe problemy związane z 

wykorzystaniem 

      PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.

2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw 

graficznie )

      mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia

      ( - recesji ).    

202

1. Istota teorii wzrostu gospodarczego

- przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza
- metoda :

   - obserwacja danych i ich oczyszczenie ;
   - wykrycie zależności  ( funkcja produkcji ) ;
   - formuła tempa wzrostu produkcji  ( r = ? ).

- cel :

   - zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie 
  procesu wzrostu   ( ekonomia opisowa ) ;
   - dostarczenie podstaw długookresowej polityki   

             gospodarczej, symulacja, określenie warunków
             działania i skutków poszczególnych instrumentów
             polityki ekonomicznej  ( ekonomia normatywna ) .

ad. Wykład XII – Teorie wzrostu 

gospodarczego

203

2. Klasyfikacja teorii wzrostu

Kryterium  I : główny czynnik wzrostu ( ekonomia opisowa ) 
- waga rolnictwa i zasobów naturalnych ;
- waga pracy ;
- waga kapitału ;
- waga inwestycji ;
- waga nauki i postępu technicznego ; 
- waga informacji i regulacji ;
- waga kapitału ludzkiego.

Kryterium  III  :  baza teoretyczna

Kryterium  II :  tempo postulowanego wzrostu             

             
                       ( ekonomia normatywna )
          -  koncepcje wzrostu przyspieszonego ;

– koncepcje wzrostu zerowego;
-  koncepcje wzrostu zrównoważonego .

-  tyle teorii, ile szkół !

204

Współczesne praktyczne problemy wspólne 
                      ( przykładowe  )  :

- ile inwestować ?
- jak inwestować ?
- gdzie inwestować ?
- jak kształtować relację :                                      

gospodarka - środowisko przyrodnicze ?

- co z problemem własności ?
-   jak rozwiązywać konflikty wokół inwestycji 
publicznych,      

        dotacji, kredytów ...

205

3. Model Domara

Założenia   ( wybrane ) :

- gospodarka dwusektorowa ;
- w punkcie wyjściowym równowaga ;
- rezerwy wykorzystane  ( też zasoby pracy ) ;
- wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału,                   

        a ten inwestycji ;

- inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są 

natychmiastowe  ( brak odroczeń ) ;

- równowaga procesu wzrostu,                                      

  gdy dynamika obu efektów równa.

206

Efekt popytowy  :    AD  =   

I 

gdzie  :        =             =    

1  -  c         s

1            1

Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji.
Efekt podażowy  :   ZP  =  I e
  gdzie  :  ZP  -  zdolności produkcyjne,
                  e  -  efektywność inwestycji
Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją 

inwestycji. 

Równowaga dynamiczna, gdy   AD  =   ZP  ,             

            

   tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe.         
                

Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji    
              

   ( rośnie popyt i sama produkcja ) ,  więc       r  =  e s 

Jeśli   I   I e , to łatwo obliczyć, że            = 

 e s           

 I 

I

207

Wzrost zrównoważony wymaga :

-  pełnego wykorzystania zasobów

-  stałego przyrostu inwestycji.

Według Domara interwencja państwa jest konieczna,    

       by utrzymać gospodarkę na tzw. ostrzu noża

    –  czyli  państwo musi prowadzić odpowiednią 

politykę 

        pro-produkcyjną i pro-inwestycyjną.

Jeśli     r    e s ,   to przegrzanie lub recesja
   -  czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony.

208

Pytania :

1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie 

wzrostu

       gospodarczego ?   Przedstaw też podstawowe 

kryteria 

       ich klasyfikacji.

2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu 

gospodarczego

       E. Domara.

3. Posługując się modelem Domara omów skutki 

sytuacji, 

       w której   r < es   (  lub   r  > es ) .